Изменения в этнической и социальной структуре населения Казахстана в условиях суверенитета (1991-2009 гг.) 07. 00. 02 Отечественная история (История Республики Казахстан)
| Вид материала | Автореферат |
- Сотрудничество Казахстана и Франции в современных условиях: историко-компаративный, 517.12kb.
- История национальных культурных центров южных регионов Казахстана (1991-2008 гг.) 07., 592.78kb.
- Большевистская власть на юге Казахстана в 1917-1928-е годы (исторический аспект) 07., 737.03kb.
- История Республики Казахстан автореферат, 539.49kb.
- История краеведческого движения в Восточном Казахстане в ХХ веке 07. 00. 02 Отечественная, 389.64kb.
- Деятельность государственных органов Казахстана по охране окружающей среды Прииртышья, 461.5kb.
- История города Павлодара: социально-экономическое, культурное и политическое развитие, 450.74kb.
- Индустриальное развитие Казахстана во второй половине ХХ начале ХХI веков (историко-модернизационный, 905kb.
- Нефтегазовая промышленность современного Казахстана: исторический аспект (1985-2007, 906.81kb.
- Социально-демографические процессы в Северном Казахстане в конце XIX первой четверти, 509.78kb.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
В заключении исследования подводятся итоги изменений в этнической и социальной структуре населения Казахстана в условиях суверенитета.
В этносоциальном развитии республики наиболее существенным является долевое перераспределение между европейскими и тюркскими этносами в общей численности населения, обусловленное как всплеском эмиграции начала 1990-х годов, так и этнической дифференциацией в показателях воспроизводства. Среди наиболее многочисленных этносов Казахстана выделяются казахи, долгое время, с начала 1930-х годов превратившиеся в меньшинство в своей республике, и только в условиях суверенитета достигшие существенного удельного преимущества в структуре всего населения страны. Отмеченные изменения в этнической структуре населения Казахстана влияют на демографические процессы, существенным образом сказываются на формировании социально-экономических тенденций. Особенностью регионального расселения населения является сосредоточение представителей европейских этносов на Севере, Востоке и в Центре Казахстана, и азиатских – на Юге и Западе республики. В сельско-городском распределении до недавнего времени было характерно расселение представителей европейского населения в городах Казахстана, азиатского, в целом казахского, – в селах. Однако набирающая силу урбанизация казахов внесла свои коррективы в этнические особенности расселения по городам и селам.
На сегодняшний день основным детерминирующим фактором в эволюциях населения являются процессы воспроизводства. Обусловленные ростом рождаемости на фоне сокращения смертности, показатели естественного движения титульного населения становятся определяющими для положительной динамики, как воспроизводства, так и численности в целом для всего населения республики. Процессы модернизации, индустриализации современного казахстанского общества наряду с ускоренной урбанизацией способствуют изменению репродуктивного поведения, постепенной трансформации прокреационных установок населения.
Коренные преобразования, происходящие в политической и социально-экономической жизни республики с начала приобретения суверенитета, привели к активизации миграционного движения. Для социально-демографического состояния республики актуальным является как внешняя, так и внутренняя миграция. Затронувшая в целом представителей европейского населения эмиграция за исследуемый период прошла два этапа – от вынужденной и многочисленной в начале 1990-х годов, до планомерной и относительно малочисленной в современное время. Участниками иммиграционного движения в целом являются представители титульного населения. Для внутренних миграций существенным является ускоренная урбанизация казахов. Названные выше особенности миграции значительным образом повлияли на трансформационные преобразования в социальной структуре населения, занятости, составе трудовых ресурсов, изменили этническую картину региона.
Этнической обусловленностью характеризуются практически все демографические характеристики населения современного Казахстана. Так, обнаружившиеся процессы старения в возрастной структуре населения, в большей степени затронули представителей европейских этносов, значительный удельный вес в составе которых приходится на среднюю и старшую группы. В целом все население республики можно классифицировать на «старое», состоящее в большинстве своем из представителей европейских этносов и «молодое», наибольшая доля которых приходится на азиатские этносы.
Современный период развития Казахстана характеризуется трансформационными процессами в социальной структуре населения, во многом обусловленными изменениями в занятости, составе трудовых ресурсов. Происходит перераспределение занятого населения из материального производства в сферу услуг. Увеличение негосударственного сектора экономики приводит к существенному росту самозанятых работников. В целом, в период 1991–2009 гг. отмечается отрицательная динамика уровня занятости населения.
Таким образом, проведенный выше анализ позволяет констатировать улучшение социально-демографического состояния республики, преобладание эндогенного фактора в развитии населения, показатели которого все в меньшей степени зависят от миграционных процессов. В отмеченных положительных тенденциях все более ощутимее влияние титульного этноса, который становится государствообразующим не только в социальном и политическом, но также и демографическом развитии. Вышесказанное согласуется со словами Н.А. Назарбаева о важном месте казахов в государствообразующей роли Казахстана в контексте формирования стратегических приоритетов дальнейшего его развития.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
1 Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане (1917-1980 гг.). – Алма-Ата: Ғылым, 1991. – 191 с.
2 Жумасултанов Т.Ж., Ибраев А.Т. Население Казахстана с древнейших времен до наших дней. – Алматы: КИИТУ, 2000. – 151 с.
3 Алексеенко А.Н. Население Казахстана 1920-1990 гг. – Алма-Ата: Ғылым, 1993. – 126 с.
4 Асылбеков М.Х., Козина В.В. Казахи (демографические тенденции 80–90–х годов). – Алматы: Өркениет, 2000. – 102 с.
5 Абылхожин Ж.А. Очерки социально-экономической истории Казахстана. XX век. – Алматы: Университет «Туран», 1997. – 360 с.
6 Асылбекова Ж.М. Национальные индустриальные кадры Казахстана в конце ХІХ – начале ХХІ вв. (Социально-демографический аспект): дисс. … д.и.н. – Алматы, 2007. – 340 с.
7 НАРК Ф.10. – Оп. 1. – Д. 404. – Лл. 7; 23-55.
8 НАРК Ф.10. – Оп. 1. – Д. 570. – Л. 22.
9 НАРК Ф.63. – Оп. 1. – Д. 35. – Л. 208.
10 Демографический ежегодник Казахстана. – Алматы: Нацстатагентство Республики Казахстан, 1997. – 269 с.
11 Демографический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. – Алматы, 1998. – 592 с.
12 Этнодемографический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. – Алматы, 2006. – 440 с.
13 Демографический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. – Астана, 2007. – 392 стр.
14 Женщины и мужчины Казахстана. Статистический сборник. – Астана, 2008. – 100 стр.
15 Статистический сборник по отдельным показателям всесоюзных переписей населения 1939, 1959, 1970, 1979, 1989 гг. – Алма-Ата: Госкомстат, 1991.
16 Демографический ежегодник Казахстана, 2005. Статистический сборник. – Алматы, 2005. – 448 стр.
17 Национальный состав населения Республики Казахстан. Том 2: Население Республики Казахстан по национальностям и владению языками / Итоги переписи населения 1999 года в Республике Казахстан. Статистический сборник. – Алматы, 2000.
18 Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам, по полу и отдельным возрастным группам, по отдельным этносам на начало 2009 года. Бюллетень. – Астана: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2009. – 47 с.
19 НАРК Ф. 31. – Оп. 1. – Д. 125. – Лл. 1-4; 21; 53-56.
20 Национальный состав населения Республики Казахстан. Том 1. Итоги переписи населения 1999 года в Республике Казахстан. Статистический сборник. – Алматы, 2000. – 199 с.
21 Краткие итоги переписи населения 1999 года в Республике Казахстан. – Алматы, 1999.
22 НАРК Ф.64. – Оп.1. – Д. 394. – Л. 1.
23 Итоги Всесоюзной переписи населения 1989 года. Распределение населения по источникам средств существования. Раздел VI, I часть. – Алма-Ата: Госкомстат КазССР по статистике, 1990. – 233 с.
24 Основные индикаторы рынка труда в Республике Казахстан. Бюллетень. – Астана: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2009. – 128 с.
25 Труд и занятость населения Казахстана. Статистический сборник. – Алматы, 2003 г. – 348 с.
26 Статистический ежегодник Казахстана 1990. – Алма-Ата, 1991. – С. 33.
СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ ПО ТЕМЕ ДИССЕРТАЦИИ
1 Особенности процессов воспроизводства населения Казахстана в конце XX века (1989 – 1999 гг.) // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. – Серия историческая. – 2007. – №3 (46). – С.155 – 160.
2 Особенности процессов воспроизводства казахского этноса в начале XXI века (1999 – 2004 гг.) // Вестник университета Кайнар. – 2007. – №4/1 (57). – С. 38 – 43.
3 Динамика численности и расселение казахов в начале XXI века (1999 – 2006 гг.) // Поиск. – Серия гуманитарных наук. – 2007. – №3 (2). – С. 214 – 217.
4 Расселение и динамика численности казахского этноса в период 1989 – 1999 гг. // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. – Серия историческая. – 2007. – №4 (47). – С. 97 – 104.
5 Трудовые ресурсы Казахстана в период 1989 – 2006 г. // Поиск. – Серия гуманитарных наук. – 2009. – №1. – С. 195 – 198.
6 Динамика численности и расселение казахского населения в начале XX века (1897 – 1939 гг.) // Независимый Казахстан: история и современность: Материалы Международной научно-практической конференции, 7 декабря 2006 г. – Ч.I. – Усть-Каменогорск: ВКГТУ, 2007. – 240 с. – С. 195 – 200.
7 Демографическое развитие казахского населения в середине XX века (1939 – 1970 гг.) // Этнодемографические процессы в Казахстане и сопредельных территориях: Сб. науч. трудов VIII Междунар. науч.-практ. конф. 2-3 февраля 2007 г., Усть-Каменогорск. – Усть-Каменогорск: «Медиа-Альянс», 2007. – 428 с. – С. 303 – 314.
8 Население Казахстана в конце XX – начале XXI века: миграционный аспект // Сибирь и Центральная Азия: проблемы этнографии, истории и международных отношений. Третьи научные чтения памяти Е.М. Залкинда: Материалы международной научной конференции 18 мая 2007 г. / под ред. В.А. Моисеева. Барнаул: Аз Бука, 2007. 474 с. – С. 374 – 380.
9 Особенности демографических процессов казахского населения в 1970 – 1989 гг. // Материалы Международной научно-практической конференции «Аманжоловские чтения-2007»: 5-я ч. – Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ им. С. Аманжолова, 2007. – 306 с. – С. 259 – 263.
10 Особенности процессов урбанизации казахского этноса в современный период // Этнодемографические процессы в Казахстане и сопредельных территориях: Сб. науч. трудов IX Международ. науч.-практ. конф., 16-17 мая 2008 г., г. Усть-Каменогорск, 2008 – 400 с. – С. 219 – 225.
11 Социальная структура и занятость городского населения Казахстана (1991 – 2006 гг.) // Алтай в евразийском пространстве: исторические традиции и перспективы межрегионального сотрудничества: Сборник научных трудов Международной научно-практической конференции. Усть-Каменогорск, 9-10 октября 2008 г. – Усть-Каменогорск: «Усть-Каменогорский Печатный Двор», 2008. – часть I. – 356 с. – С. 310-320.
12 Особенности территориального размещения наиболее многочисленных этносов Казахстана в современный период // Этнодемографические процессы в Казахстане и сопредельных территориях: Сб. науч. трудов X Междунар. науч.-практ. конф. 15-16 мая 2009 г., г. Усть-Каменогорск. – Усть-Каменогорск: «Либриус», 2009. – 432 с. – С. 337–345.
13 Особенности динамики половозрастной структуры наиболее мноочисленных этносов Казахстана в период 1989 – 2006 гг. // Сибирь, Центральная Азия и Дальний Восток: актуальные вопросы истории и международных отношений. Четвертые научные чтения памяти Е.М. Залкинда: Материалы международной научной конференции 22 мая 2009 г. / под ред. А.В. Старцева. Барнаул: Аз Бука, 2009. 258 с. – С. 159–165.
14 Об уровне образования отдельных этносов Казахстана в современных условиях // Актуальные проблемы исторической науки Казахстана: Материалы Международной научно-практической конференции. – Алматы, 29-30 мая 2009 г. – Алматы: ИИиЭ им. Ч.Ч. Валиханова. – С. 853 – 859.
СӘРСЕМБАЕВА ГҮЛЖАН ӘЛІБЕКҚЫЗЫ
Тәуелсіздік жағдайындағы (1991–2009 жж.) Қазақстан тұрғындарының этникалық және әлеуметтік құрылымындағы өзгерістер
07.00.02 – Отан тарихы (Қазақстан Республикасы тарихы) мамандығы бойынша тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертация авторефераты.
ТҮЙІН
Диссертация тәуелсіздік жағдайындағы (1991-2009 жж.) Қазақстан тұрғындарының этникалық және әлеуметтік құрылымындағы өзгерістері мәселелерін зерттеуге арналады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы мемлекеттік дамуының аса маңызды басымдылықтарының бірі әлеуметтік-демографиялық саясат болып санатындығы жағдайымен анықталады. Әлеуметтік-демографиялық үрдістер мемлекеттік даму тізбегінің бір бөлігі ретінде, өз бетінше немесе бөлек дами алмайды. Демографиялық жағдайды, сонымен қатар қазіргі кезеңдегі Қазақстанда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық құбылыстармен тығыз байланыста қарастыру да маңызды. Зерттеу жұмысының өзектілігі тұрғындардың әлеуметтік және этникалық құрылымындағы өзгерістерге талдау жасау, жаңа модернизациялық бағыттарды оның демографиялық дамуы жағдайында анықтау қажеттілігінен өсе түседі. Ғылыми жұмыста қойылған сұрақтарды зерттеу этникалық құрылымның жаңа әлеуметтік-демографиялық бағыттарының қалыптасуына ықпал етуді анықтау мақсатына да қажетті болып табылады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың зерттеу мақсаты 1991-2009 жылдар аралығындағы республика тұрғындарының әлеуметтік және этнодемографиялық құрылымында болып өткен өзгерістерді жан-жақты және жалпылай ашу. Осы мақсаттан туындайтын зерттеу міндеттері:
- тұрғындардың табиғи қозғалысы және оның құрылымдық бағыттарын (туу, өлу, репродуктивті іс-әрекет) әлеуметтік-экономикалық дамумен контексте қарастырып, талқылау;
- көші-қоңның республикадағы әлеуметтік-демографиялық үрдістерге ықпалын айқындау, ашу;
- тұрғындардың әлеуметтік және ұлттық эволюциясының барысын негіздеген себептерді анықтау;
- тұрғындардың жыныстық-жастық және мамандану-сауаттылық құрамы, сонымен қатар ауылдық-қалалық орналасу құрамына этникалық талдау жасау;
- еңбекке жарамды тұрғындардың әлеуметтік құрылымын сипаттау, еңбек қоры құрамындағы өзгерістерді зерттеу.
Д
иссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы:- қайта жаңарту ерекшеліктерін зерттеу үрдісі барысында тұрғындардың репродуктивті жүріс-тұрыстарындағы өзгерген үрдістер анықталды;
- тұрғындардың этникалық, әлеуметтік-мамандану құрылымына көші-қоң үрдістерінің тигізген ықпалы зерттелді;
- тұрғындардың этникалық және әлеуметтік құрылымында болып өткен 1991-2009 жылдар аралығындағы өзгерістерге алғаш талдау жасалды;
- ғылыми жұмыста жастық-жыныстық, сауаттылық пен мамандану құрамына, аймақтық және ауылдық-қалалық қоныстанудың ерекшелігіне этникалық талдаудың жасалғандығы оның ғылыми жаңалығын негіздейді;
- еліміздің неғұрлым ірі этностарында еңбекке жарамды тұрғындардың әлеуметтік құрылымындағы трансформациялық үрдістерін зерттеу жаңашылдықты білдіреді.
Қорғауға ұсынылатын негізгі ғылыми қағидалар:
- қазіргі Қазақстандағы демографиялық үрдістер үшін тұрғындардың дамуында
эндогенді фактордың басымдылығы тән;
- ауылдық-қалалық ағылудың күшейе түсуі және иммиграцияның өсуі негізінде көші-қоң үрдістері үшін эмиграциялық қозғалыс екпінінің азаюы тән;
- 1991-2009 жж. аралығында тұрғындардың дамуындағы эволюциялық үрдістерді зерттеу азиаттық және европалық этностардың сандық және үлестік қайта бөлінуін көрсетеді;
- тұрғындардың жыныстық-жастық, сауаттылық, мамандану құрамын талдау олардың мәнді этникалық дифференциациясын анықтайды;
- еңбекке жарамды тұрғындардың әлеуметтік құрылымында қызмет ету саласына тартылғандардың, өзін-өзі еңбекпен қамтамасыз ете алған жұмысшылар мен тұлғалар үлесінің өскендігі жағдайы негізделеді.
Зерттеу жұмысының көлемі және құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тарау, қорытынды, қолданылған түпкөздер, әдебиеттер және қосымшадан тұрады.
SUMMARY
of a dissertation for obtaining a candidate’s degree of historical sciences
on specialty 07.00.02-Domestic History (History of the Republic of Kazakhstan)
SARSEMBAYEVA GULZHAN
Changes in the ethnical and social structure of the Kazakhstan population in the context of the sovereignty (1991–2009)
The thesis is devoted to the problem research of the changes in the ethnical and social structure of the Kazakhstan population in the context of the sovereignty (1991-2009).
Actuality of the Research consists in the fact that the socio-demographic politics is one of the most important priorities of the national strategy of the Republic of Kazakhstan. Socio-demographic processes, being a link in a chain of the national development cannot exist as independent and separate. It is necessary to consider the demographic situation in the context of socio-economic tendencies in the today’s Kazakhstan. The actuality of the research is explained by necessity of the analysis of the changes in the ethnical and social structure of the population as well as the definition of the new tendencies in its demographic development. The analysis of the formulated points is also necessary for the purpose of the finding out the influence of the ethnical component on the formation of the new socio-demographic tendencies.
Goals and Objectives of the Research are the followings: a comprehensive and an integrated study of the changes in the ethnical and social structure of the Kazakhstan population in the context of the sovereignty (1991-2009).
- to analyze the tendencies of the natural population movement (birth-rate, death-rate, reproductive development) in the context of socio-economic development;
- to show the influence of the migrations on the socio-demographic processes in the Republic;
- to determine the causes of the evolution of the national and social population structure;
- to give an ethnical analysis of the sex-age structure, occupation-education structure as well as the country and urban population;
- to describe the social structure of the engaged population, to study changes in labor forces.
The Novelty of the Research consists in the fact that:
- the transformational processes in the reproductive development are clearly determined during the study of the reproduction features;
- the problems of the influence of the migration processes on the changes in the ethnical, socio-occupational structure of the population are studied;
- we are the first who has given the analysis of the changes in the ethnical and social structure of the population during 1991;
-
actual is also the given ethnical analysis of the sex-age structure, occupation-education structure as well as the country and urban population; - pioneering is also our study of the transformational processes in the reproductive development of the large ethnos of the country.
Statements for the Defense of a Thesis:
- the demographic processes in today’s Kazakhstan are characterized by the prevalence of the internal cause in the population development;
- the migration processes are characterized by reduction of intensity of emigration processes against the increasing of the immigration and activation of the country and urban population stream;
- study of the evolution processes in the population development during 1991-2009 shows the quantitative and share repartition among the Asiatic and European ethnos;
- the analysis of the sex-age structure, occupation-education structure of the population shows an important ethnical differentiation;
- the social structure of the engaged population is characterized by increasing of the number of own-account workers and people engaged in the services.
The thesis structure. The Thesis consists of an introduction, 3 chapters, a conclusion, a list of bibliography and an appendix.
САРСЕМБАЕВА ГУЛЬЖАН АЛИБЕКОВНА
Изменения в этнической и социальной структуре населения
Казахстана в условиях суверенитета (1991–2009 гг.)
07.00.02 – Отечественная история
(История Республики Казахстан)
Автореферат
диссертации на соискание ученой степени
кандидата исторических наук
22.01.2010. подписано в печать. Формат бумаги 60х84 1/16
Бумага «SvetoCopy». Объем 1.5 п.л. Тираж 100 экз.
Заказ № 46.
Отпечатано в издательстве «Тарих тағылымы»
050008, г. Алматы, ул. Джамбула, 175
Тел.: +7 (727) 277 53 49