1. /не ям т\пек\

Вид материалаДокументы

Содержание


Тик\т пусси ёерем\.
Кат\р ёырми.
Ё\н\ масар.
Михала лупашки.
Энтри шур\.
Т\пс\р къл.
6.Тарлав ёырми.
Часси ёерем\.
Тимакка т=в\.
П=лхав=р в=рман\.
Мунчала кълли.
Лява ёырми.
Кив Ъсел, С\нчел, М=кшел.
11.К\ё\н С\нчел.
Имкки шур\.
Кант=р кукри.
Анатри Паланн=.
Ахмат кълли.
14.Ак=ш кълли.
С\нчел пулса кайни.
...
Полное содержание
Подобный материал:
  1   2   3

1.


/не ям т\пек\.


Кунта \л\к выль=х масар\ пулн=. Ёак выр=н Кив Ъсел\нчен Ё\н\ Ъселне кайн= ё\рте, в=рман х\рринче. Халь унта ям\ ёук, йыв=ё пусса илн\, выр=н\ тик\сленн\. Апла пулсан та яч\ юлн=.


Захаров П. А.

1950 м\ш ёул ёуралн=.


Кашаман пусси.


Кашаман пусси Кив Ъселтен пухтелне кайн= ё\рте, Т\пек патнерех. Ёак пусса п\р ик\ \м\р каяллах Кашаман ятл= ёын чавн=. Ё\р уй=рн= чух =на пай тухманнипе ялтан тухса кайн= та, ёав выр=нта пур=нн=. Халь ёав пусс=н пурине бетонран тун=, кивъселсем =на й\ркелесе, тирпейлесе т=раёё\. Иртен-ёъренсем, шывс=р типсе ёитсен, ёав пус=ран шыв \ёеёё\.


Захаров П.А.

1950 м\ш ёул ёуралн=.


Тик\т пусси ёерем\.


Тик\т пусси ёерем\ Кив Ъсел\нчен ёур ёухр=м к=нт=р х\вел ан=ё енче. /л\к ёак=нта хур=н хуппинчен тик\т тун= пулн=. Ёав=нпа ёак выр=на «Тик\т пусси ёерем\» теёё\.


Захаров П.А.

1950 м\ш ёул ёуралн=.

2.


К=мака ё=л\.


/л\к авал к=мака ё=л\ т\л\нче пыс=к хула пулн=. Ёав хула ёине т=шмансем тап=нса килсен хула ёыннисем =на патт=рр=н хът\лен\, анчах т=шман в\сене ё\нтерн\. Хула патшин ёич\ х\р пулн=. Т=шмана пар=нас мар тесе в\сем шур= ак=шсем пулн= та в\ёсе кайн=. Хула иш\лч\к\ выр=н\нчен вара ё=л тапса тухн=. +на К=мака ё=л\ тесе ят пан=. В=л святтуй ё=л. Ун шыв\пе ё=в=нсан, е =на \ёсен чирл\ ёын ч\р\лет теёё\.


Захаров П.А.

1950 ёул ёуралн=.


Ул=п т\м\.


Ул=п т\м\ в=л Ул=п х=й\н ё=патинчен т=прине т=кса х=варнипе пулса кайн= тет. Ёак т\м ёинчен Кив Ъсел ял\ ал лаппи ёинчи пек кур=нать. Ул=п т\м\ в=л С\нчен сылт=м ёыран\нче, Меречен енче.


Захаров П.А.

1950-м\ш ёул ёуралн=.


Кат\р ёырми.


Кив Ъсел ёыннине салтака илн\ пулн=. В=л салтакран тавр=нн= ё\ре ун=н х\р\, К\терне ятл=скер, качча тухн=. Салтак К\тернене ёиленн\ пирки, =на ёырма х\ррине илсе кайн= та ёав=нта револьверпа персе в\лерн\. Унта халь аташтаракан выр=н. Кат\р ёырми Катерин ятран пулн=.

Захаров П.А. 1950 ёул ёуралн=.

3.


Хура ту (Хула ту).


Ку выр=нта \л\к хула пулн=. Унтан пир\н кукамайсем й\ке валли й\р\лчесем тем чухл\ тупа-тупа килн\. Т\рл\ сав=т-сапа кат=к\сем те ёак ту ёинче нумай. Хулан чиккине й\ри-тавра лупашка чавса тун=. Ват=рах ёынсем ёак выр=на «хула ту» теёё\. Хула ту лупашкин тар=нн=ш\ ик\ пърт ёълл\ш. Ёак=нта чул плита пур, ун=н т=р=шш\ 1,5 метр. Ун ёинче м\н ёырнине никам та п\лмест. /л\к кунта в=рё= пулн= тесе калаёаёё\.


Ендерюков Вячеслав Федорович,

1959 ёул ёуралн=.


Чулкаё.


С\нчери чулл= выр=н (бутовый камень). Таврари ялсенчен кунтан пърт ник\с\ тума \л\кренех чул илеёё\, ёав=нпа та ятне те, выр=н\ чулл= пулн=ран, «Чулкаё» теёё\.

Ендерюков Вячеслав Федорович,

1959 ёул ёуралн=.


+й=р кълли.

/л\к ку къл\ре юман с\т\рн\ чух лаша путса вилн\. Ёав=нпа =на +й=р кълли теёё\.

Христофорова Анастасия

Андрияновна, 1893 ёул ёуралн=.

4.


Х=ва.

Ку выр=н Къшъпе КИМ хушшинчи ё\м\ртл\ в=рман. Эпир, ача-п=часем, унта кайма х=ратт=м=р.

Х=вара шыв мукри пур=нать тетч\ё. Шыв мукри к=-шк=рнине ял ёыннисем яланах илтн\, ача чухне хам=р та ёав=нтан тем\нле сас=сем илткелен\.

Федоров Валерий Владимирович,

1957 ёул ёуралн=.


Ё\н\ масар.


/л\к-авал ёак=нта пъкле вил\мпе вилнисене пытармалли масар пулн=. Хал\ масар\ ёук, хир. Яч\

юлн=.


Федоров Валерий Владимирович,

1957 ёул ёуралн=.


Михала лупашки.

Ку лупашка Ё\н\ Аксупа Къшъ хушшинче, в=рмана ёитеспе. Ёак выр=нта в=рман турттарса килн\ чухне Михала ятл= ёын вут= айне пулса вилн\ тенине эп\ ялти ват ёынсенчен илтн\.


Федоров Валерий Владимирович,

1957 ёул ёуралн=.


5.

Ял выр=н\.


Чи малтан С\нчел ч=ваш\сем килсе ларн= айл=мри выр=н. Кунта в\сем Христос т\нне йыш=ниччен пур=нн=. Айл=ма ёулсерен шыв илнипе в\сем ёъл\рех выр=на куён=. Кив ял выр=н\нче ХХ \м\р\н 50-м\ш ёул\сенче те ёурт выр=н\сем палл=чч\-ха. Унта ёарансемчч\, ут= лай=х пулатч\. Кайран тракторсемпе сухалама тыт=нсан п\т\мпех тик\сленч\. Хал\рех к=на й=мрал=х пусса илч\.


Колпаков Петр Дмитриевич,

1927 ёул ёуралн=.


Энтри шур\.

Энтри шур\нче Энтри ятл= христиан т\н\пе пур=накан ман=н м=н кукаёей утар тытн=. Ав=н ёапма каякан ял йыша яланах пылпа с=йлан=, пыл к=вас\ \ётерн\. Ёав=нтах ут= ёулса хат\рлен\. Ун=н ят\нчен пур=на киле Асл= С\нчелте Андреев хушамат пулса кайн=.


Крюков Александр Данилович(1960

ёулта ёуралн=) аслам=ш\ каласа па-

нине илтн\.

Т\пс\р къл.


Т\пс\р къл тар=нн=шне виёес текенсем унта 40 тилхепе ярса ёитереймен. .Ку къл\ К\ё\н С\нчел пат\нче.

Матюков Николай Николаевич,

1936 ёул ёуралн=.


6.


Тарлав ёырми.


Тарлав ёырми К\ё\н С\нчел т\л\нчи П=лхав=р в=рман\нчен аякра мар. Унта \л\к тарк=нсем нумай=н пур=нн=. Ёав=нпа унта ёын пырса к\ме х=ран=, хал\ те именеёё\. Тарлавра шур= лашапала, ылт=н й\нерпеле кашни каё п\р ёын туха-туха ёърет теёё\.


Матюков Николай Николаевич,

1936 ёул ёуралн=.


Часси ёерем\.


ХХ \м\р\н 20-30 ёул\сенче ку выр=н Асл= С\нчелте пур=накан Орешников Иван пахчичч\. В=л сехетсем търлететч\. Ёав=нпа =на Часси Иван\ тетч\ё. Каярахпа в\сен ёурч\ ёунса кайр\ те, ёука юлч\ё, ялсем т=р=х ыйткаласа ёъретч\ё. Ур=х ёурт лартаймар\ё в\сем. Иван пичче ват=лас кун\нче с\м сукк=р юлч\. В=л 60-м\ш ёулсенче Пълеркъл чирк\в\н стурушкинче вилн\.


Христофорова Анастасия

Андрияновна, 1893 ёул ёуралн=.


Тимакка т=в\.


Ку т\меске Асл= С\нчел\н к=нт=р – х\вел ан=ё\нче. /л\к ёак ту ё\р хапхи пулн=. Выль=х-ч\рл\хе. Ёынсене мур ан ерт\р тесе ё\р вит\р к=лармалли выр=н пулн=. +на ятарласа ал= в\ёё\н

7.


т=пра купаласа тун=. Каярахпа, й=ла-й\рке п=рах=ёа тухсан, т\меске й\ри-таврашне Тимакка ятл= ёынна ё\р уй=рса пан=.


Львов Евгений Макарович,

1915 ёул ёуралн=.

Савр=шпуё.


Савр=шпуё ялне ник\слекенсем авалхи ч=ваш т\н\пе пур=накансем В=рмантейпе ун=н ар=м\ пулн=. Ёак=нта в\сем Х1Х \м\р варринче килсе вырнаён= та ёемье ёав=рн=. Ачисем ъссе ёит\нн\ май в\сем х=йсен ё\р\сене в=рман касса анл=латн=. В=х=т иртсен ку выр=нта самаях пыс=к ял пулса кайн=. Хура пъртсемл\ яла ытти ё\рти ёынсем В=рмантей тен\. Перепись в=х=т\нче вара п\р выр=с ёак яла «Урмандеево» тесе ёырса хун= та, официалл= ят ёапла ёир\пленн\. Ч=вашсем =на Савр=ш ёырми пуё\нче вырнаён=ран «Савр=шпуё» теёё\.


Леонтьева Наталья Сергеевна,

Савгачево ял\.


П=лхав=р в=рман\.


Н=рлат ёыв=х\нчи Ёар=мсан юхан шыв\н сылт=м енчи с=ртл=хра П=лхав=р в=рман\ кашлать. Кунта \л\к патша куёса ёърекен эшкерсенчен чик\сене хураллама сыхч=сем тытн=. Хаяр ёап=ёусем

П=лхав=рта яланах пула-пула иртн\. Пугачев п=лхав\ те ёитн\ Ёар=мсан х\ррине. Ёак с\м в=рман ч=тл=х\сенче пуянсенчен т=п=лтарса илн\ ылт=н-

8.


к\м\л пытарн= выр=н пулмалла, анчах =на халиччен никам та тупайман-ха. В=рё= в=х=т\нче П=лхав=рта тарк=нсем пытанса пур=нн=.


Сулбаев Пантелеймон

Григорьевич, 1920 ёул ёуралн=.


Т\пс\р ё=л.


Ку ё=лтан Савр=ш ятл= ёырма пуёланать. /л\к-авал унтан сив\ шыв фонтан ев\р п\р\хн\ тет. Ун=н х=вач\ пит\ пыс=к пулн=, ёав=нпа та шыв ёыв=хри шырлансене туллиех тултарн=, Савр=ш ёырми те х\л\н-ё=в\н тулли т=н=. П\ррехинче кунта пур=накан хал=х патне в\сене кан=ёс=рлантаракан сас-хура ёитн\. Ё=л патне килсе п\р улпут арман лартасш=н им\ш. Ёынсем ку пуёар=ва хир\ё пулн=, м\нш\н тесен пур=на киле ёав улпут хал=х ё\рне те туртса илесрен шикленн\. Ёав=нпа та савр=шпуёсем тем\н хул=нн=ш юмансем касса ярса свайсем тун= та ё=ла ёапса к\ртсе ёиелтен ё\рпе хупласа хун=. Пур=на киле ёак пыс=к ё=л выр=нне т\рл\ ё\рте п\ч\к ё=лсем тапса тухн=. Улпут арман лартассине п=рах=ёлан=.

Т\пс\р ё=ла ур=хла Хура ё=л та теёё\, м\нш\н тесен ун=н т\п\ них=ёан та кур=нман. Ё=л тар=нн=шне п\лес тесе к=с=кланакансем т=р=шш\пех в=т=р юман антарса п=хн=, анчах т\пне ёитереймен тет.


Леонтьева Наталья Сергеевна.


9.


М=кл= шур.


Эп аст=васса М=кл= шурта \л\кренпех пърт-ёурт лартма асл= с\нчелсем м=к ё=латч\ё. М=к\ ё=ра, нумайчч\. Хал\ унта м=к ъсмест, п\тн\.


Кирчанова Мария

Александровна, 1920 ёул ёуралн=.


Мунчала кълли.


Колхоз в=х=т\нче, лесник хушнипе в=рман касатч\ё. Ё=ка хуппине ъкерсе търех ёав=нти къл\ре мунчала хутатч\ё. Ёак \ёе кашни ёулах т=ватч\ё. Ё=кал=х в=рман та ёав=нтахч\. Хал\ \нт\ унта в\тл\х те ч=тл=х к=на, шултра йыв=ёсем ъсмеёё\.


Кирчанова Мария

Александровна, 1920 ёул ёуралн=


Кук=ркъл.


Ч=н малтан ку таврари выр=на ёынсем п\р кук=р къл патне килсе вырнаён= пулн=. Ял яч\ те ёав къл\рен пулса кайн=. Каярах, т\рл\ с=лтавсене пула, ёынсем С\нче х\ррине куёа пуёлан=. Юхан шыв х\рринче в\сене авантарах пулн=. Пур=на киле кълли типн\, ял яч\ к=на халь ёав кълле аса илтерет


Волков Василий Иванович,

1927 ёул ёуралн=.

10.

Лява ёырми.


Ел\к С\нчел тавраш\нче п\р Лява ятл= в=р=-хурах ёын пурл=хне ёаратса пур=нн=. Ёав=нпа =на таврари ялсенчи ёынсем курайман, м\нле те пулсан т\п т=вас \м\т-шух=шпа ёърен\. П\ррехинче Ул=хра, ёырма х\рринче, =на вут хурса х=йне валли апат п\ёерсе ларнине п\р сунарё= курать те: «Лява, эс\-и ку? Т=р, п\тр\ сан=н пурн=ёу!»-тесе к=шк=рать. Леш\ пуёне ё\клет ёеё- п=шал к\р\слетсе те каять. Лявана т\п туни ёинчен сунарё= яла килсен каласа парать, анчах та ял хал=х\ ёак \ё ёинчен п\ри те търе-шарана евитлемест.

Лявана персе п=рахн= ё\рти ёырмана хал\ Лява ёырми теёё\. С\нчелсем п\ри те ун хыёё=н х=йсен ачисене Лява ят хумаёё\.

Христофорова Анастасия

Андрияновна, 1893 ёул ёуралн=.


Кив Ъсел, С\нчел, М=кшел.


Услышанное мною предание о возникновении трех деревень Сунчелеево, Мокшино, Узеево (С\нчел, М=кшел, Ъсел) от своего деда Ефима Игнатьевича (1856 года рождения) повествует о том, что основателями этих деревень были три ьрата Сенчек, Мукша, Узи.


Михейкин Федор Антонович,

1907 ёул ёуралн=.


11.


К\ё\н С\нчел.


К\ё\н С\нчел ялне Асл= С\нчелтен тухн= христос т\нне йыш=нман ч=вашсем ник\слен\. Малтанах пур\ т=ват= семье пулн=. В\сем ё\р пъртсенче пур=нн=. Каярах ытти ё\ртен те ч=вашсем киле-киле вырнаён=.


Михейкин Федор Антонович,

1907 ёул ёуралн=.


Имкки шур\.


Имкки шур\ яч\ Импике ч=ваш х\р\н ят\нчен пулн=. /л\к С\нчел ял\ пуёланн= в=х=тра в=л ёак=нта пур=нма пултарн= е м\нле те пулсан сар=мс=р вил\мпе вилн\.


Христофорова Анастасия Андрияновна,

1893 ёул ёуралн=.


Кант=р кукри.


/л\хи в=х=тра ул=хра, С\нче кукринче Асл= С\нчел ёыннисем ёак выр=нта кант=р акса тун=. Ёав=нпа ун=н яч\ те ёаплах.


Кирчанова Мария Александровна,

1920 ёул ёуралн=.


12.


Енрусьел.


Виё\ п\р т=ван Аксупай, Илтерек,Енрус ёинчен легенда пур. Ёак ёынсен яч\сепе Аксу, Илтрекьел, Енрусьел яч\сем пулса кайн=. Енрус в\сенчен чи к\ё\нни пулн=. В=л С\нче юхан шыв\ т=р=х ёулелле х=парса вырнаён=.


Волков Василий Иванович,

1927 ёул ёуралн=.


Илтрекьел.


Илтркьел ялне виё\ п\р т=ван Аксупай, Илтерек, Енрус ятл= ч=вашсенчен п\ри ник\слен\. Илтерек в=тал=ххи пулн=.


Волков Василий Иванович,

1927 ёул ёуралн=.


Аксу.


/л\к Аксу вырнаён= ё\рте п\т\мпех в=рман пулн=. С\нче юхан шыв\ х\ррипеле уёланк=сем пулн=. Ёак выр=нсене патша пан= ярлыкпа п\р ч=ваш килн\. Ун=н виё\ ыв=л пулн=. П\р ыв=л\, Аксупай ятл=скер, хальхи Аксу выр=н\нче х=й\н юлташ\семпе к=м=лласа ёуртсем лартса пур=нма тыт=нн=. Ч=н малтан Аксупай ял\ ик\ касл= анчах пулн=.


Волков Василий Иванович,

1927 ёул ёуралн=.

13.


Анатри Паланн=.


Авалтан килекен легенда т=р=х Тури Паланн= т\л\нче \л\к паланл=х пулн=. Кунта \л\кренех ч=вашсем пур=нн=. Х=йсем пур=накан выр=на в\сем «паланл= ял» тен\.


Борисова Елизавета Александровна,

1918 ёул ёуралн=.


Алмушар.


Алмушар кълли Асл= С\нчел ёум\нчи кив\ ял выр=н\нче. Ёак=нта ял пулн= чух Алмушар ятл= ч=ваш пур=нн= пулн=.


1893 м\ш ёул ёуралн=

Христофорова Анастасия Андрияновна каласа панинчен.

Асл= С\нчел, Аксу район\, Тутарстан.


Ахмат кълли.


Легенда т=р=х ёак къл\ре авалхи т\нпе пур=накан Ахмат ятл= тутар шыва кайса вилн\. Ёав=нпа къл\ ятне ёапла калан=. Хал\ в=л къл\ ёук, типн\.

1945 м\ш ёул ёуралн=

Сорокин Петр Иванович,

Ахматка ял\, Аксу район\, Тутарстан.


14.


Ак=ш кълли.


Ку къл\ \л\к-авал пит\ таса пулн=. Ёак=нта ёуркунне кашни ёулах ак=шсем килсе ларса ч\п\сем к=ларн=. Хал\ къл\ типн\.


Крюков Александр Данилович (1960 ёул ёуралн=) аслам=ш\ каласа панине илтн\.


С\нчел пулса кайни.


Хаяр Иван патша в=х=т\нче ку выр=нсенче с\м в=рман кашлан=. П\рисем пусм=ра, куланайсене, т\не ирекс\р к\ртнине ч=таймас=р ура пусман ч=тл=хсене тарса пытанн=. Теприсене ё\р сахалли х=валаса пын=.

Ёав с=лтавсене пула с\м в=рман варринчи юхан шыв х\рринчи самай пыс=к уёланка п=лхар ёынни, С\нч\к килсе тухать. Ах=ртнех в=л т\не к\ртесрен тарса ёърен\. К=м=лне кайн= ёак выр=н: выль=х-ч\рл\х \рчетме – ёаран пур, юхан шыв юнашарах, ёурт-й\р ёав=рма – в=рман ал ай\нче. Х=й\н й=х-нес\л\семпе килсе вырнаёать в=л ёак=нта.

Пыра-киле, ку выр=на ч=вашсем, унтан выр=ссем к=м=лаёё\.Темиёе ёул хушшинче пыс=к ялах ъссе ларать. Анчах ёынсене п\р нуша тертлентерет: айл=мра ёуркунне ё\н\ яла талккиш\пех шыв илет, ёуртсене, хуралт=сене юхтарса каять. Ёынсем пъртсене ёълл\ юпасем ёине лартма тыт=наёё\. Ку та инкекрен ё=лмасть. П\р ёулхине шыв ытла капланса килет. Ёав=н чухне С\нч\к шывпа юхса каять. Хал=х =на сума суса юхан шыва та, яла та С\нч\к яч\пех Сенч-ел, С\нчел теме тыт=нать им\ш.


15.


Пурн=ё п\р выр=нта т=масть. С\нчел\нче Христос т\нне йыш=ннисем йышланаёё\. Ёапах та м=с=льмансем те, т\не к\мен ч=вашсем те, Христоса \ненекеннисем те п\р – п\ринпе кил\штереёё\. В\сене шыв-шур терч\ тач= п\т\ётерсе т=рать. Ёулсерен унпа к\решесси тар=хтарсах ёитерет. П\р пухура шур сухаллисем с=ртарах куёма с\неёё\. Ёак т\ллевпе в=рман=н пыс=к лапт=кне к=класа тасатаёё\. Ё\н\ выр=нта, ял варрине, чиркъ ник\сне чи малтан хываёё\. Ёак=н хыёё=н ёеё ёынсем ёуртсем лартма тыт=наёё\.

Т\н й\рки ял хал=хне икке пайлать. Тутарсемпе т\не к\мен ч=вашсем Христос чирк\вне к=м=лласах каймаёё\. В\сем С\нчел\нчен виё\ ёухр=мра юхан шыв х\рринчех мелл\ выр=н тупса ё\н\ ял пуёараёё\. С\нч\ке хисеплесе =на Тутар С\нчел\ теёё\. Анчах кунта, тутарсемс\р пуёне, т\не к\мен ч=вашсем те ник\сленеёё\.

Ч=вашсен теп\р ушк=н\, с=ртра ё\р ёител\кс\ррипе, С\нчел шыв\пе анатарах анса, в=рманти уёланк=ра теп\р ял пуёарать. Ку в=л – хальхи К\ё\н С\нчел. Т\п яла Асл= С\нчел теме тыт=наёё\.

Асл= С\нчел\нчен п\т\м тутар куёса каймасть. В\сем айл=мран с=рта куён= чух п\р каса ларса тухаёё\, выр=ссем теп\р кас=ра ёуртсем лартаёё\. Ытти урамсенче й=лтах ч=вашсем вырнаёаёё\.

Елтов Виталий Филимонович (1940 ёул ёуралн=) х=й\н м=накк=ш\ каласа панине ёырса илн\.


16.


Пыс=к С\нче – Ч=ваш с=пки.


Темиёе ё\р ёул \л\к ч=вашсем ку ё\рсем пур=нма юр=хл=-ши тесе п=хма килн\ пулать.

Кураёё\ хайхискерсем, пуян та илемл\ кунти выр=нсем, тур= х=й пехиллен\ пуль в\сене.Каялла кил\сене тавр=наёё\ те каласа к=тартаёё\ ял хал=хне м\н курнине. Унта пире т\л\нмелле ыр= пурнё к\тет, теёё\ в\сем ёынсене, ё\н\ ё\ре куёса кайма хистесе. Ёаранл=х\сем ай сарлака, в=рман\сем ай асл=. С\нчере пул=сене ал=пах тытма пулать. Ул=хри уёланк=сенче, \шнесенче кур=к\ пил\к таран ъсет, в\сенче хур=н ёыли шутс=р нумай х\релсе пиёет, =на п\рер\н-п\рер\н мар, търех ыв=ёласа тататп=р. Выль=хсене ул=ха ир\ке к=ларса яратп=р – к\тъё\ кирл\ мар унта. /несем киле, ёиллисене кар=нтарса тавр=н\ё. Енчен те в\сен м=йракисене ленкес ёакса ярсан, \нисем кур=к ёисе пыр\ё, ёав в=х=тра сав=тсене хур=н ёырли тулса т\р\.

Т\л\нет хал=х. Ак= =ёта иккен ч=н ё=тмах. Кап=р к=на пуётар=наёё\ те куёса килеёё\ вара ё\н\ ё\ре пулас С\нчел ч=ваш\сем.

Анчах ё=м=л пурн=ё к\тмен в\сене. Ёерем уёса суха тумалла, в=рман к=кламалла, пур=нмал=х ёурт-й\р х=партмалла-ёке. Ёитменнине ёурхи шыв яла тапса к\рет. Йыв=р пулсан та тъсет \ёчен ч=ваш. Ёав хуш=ра \л\кхи х=йсен ялне тунс=хлакансем те пулн= иккен. Ларать ёапла п\ррехинче п\р кинемей чърече ум\нче урамалла п=хса, куёёуль юхтарать те хъхлет:

- Эй Кант=к=м, Кант=к=м, =ёта эс\ т=ван ял=м? /не м=йракине ленкес ёакса ярсан, \ни кур=к ёисе пыр\, сав=тне хур=н ёырли тулса т=р\, тер\ё пире. Ёук, улталар\ё иккен, суеётерч\ё… Ленкесе


17.


тулма мар, п\рер\н-п\рер\н татса ёимел\х те туп=нмасть ёырли.»

Ч=н та, таёта аякка т=рса юлн= ялне тунс=хлан= кинемей куёне ёак пуян таврал=х та кур=нман-т=р ёав.

Кант=к ятл= ялтан куёса килн\ пулать пир\н с\нчелсем.


Карягин Илья Кириллович,

1926 ёул ёуралн=.


Х\р ту.


Тутар С\нчел\ т\л\нчи С\нчен сылт=м ёыран\ самаях аякран кур=накан с=рт. Унта авалхи хула выр=н\. Ч=вашсем =на «Х\р ту», тутарсем «Кыз тау» теёё\. Ёак ят м\нле майпа пулса кайни ёинчен ч=вашсен те, тутарсен те авалтанах килекен легенда пур. П\р пуян ёын х\рне х=й\н пекех пуяна качча парасш=н пулн=, анчах х\р\ юратман ёынна качча тухас темен. Ашш\ вара =на ир\кс\рлесех пама шут тытн=. Ёакна п\лсен х\р\ кил\нчен тухса тарн= та с\м в=рмансенче пытанса ёърен\. П\ррехинче в=л С\нче х\ррине килсе тухн=, кунти выр=нсене к=м=ллан=. Кил\нчен тухса тарн= чухне унран х\р-тарёисем те юлман. Ёак=нта в\сем пурте п\рле п\р ёемье пек пур=на пуёлан=. М\н пуррине п\р пек уй=рн= х=йсен хушшинче. Каярах таврари телейс\р х\рсем татах та хутш=нн= ёак ушк=на. Ыр= ёынсем в\сене яланах пул=шн=, кураймансемпе =мсанакансем те пулн=. Х=ш\сем тап=нма та х=тланн=, анчах х=юлл= х\рсем т=шмансене хир\ё т=рса х=вала-х=вала ян=. Т=н=ёл=хш=н \м\тленсе

18.


в\сем х=йсем пур=накан выр=на хъме тытса ёав=рн=, тар=н канав чавса вал тун=. Пур=на киле ёак=нта никам пырса к\рейми ёир\п т\р\к пулса т=н=.Перрехинче ашш\ х\рне х=й ир\к\пе п=х=нма хушн=, анчах леш\ кил\шмен. Ёак=н хыёё=н ашш\ т\рек й\ри-тавра ёар т=ратн= та тап=нса к\рсе в=йпах пар=нтарма хушн=. Х\рсем х=йсен хулине х=юлл=н хът\лен\ пулсан та, хисепс\р нумай арёын ёарне хир\ё т=райман. Арёынсем х\рсене тытк=на илн\. Ашш\ хушнипе в\сене пурне те в\лерсе хула иш\лч\к\сем айне чавса чикн\.

Темиёе ёултан хула выр=нне кур=кпа чечек пусса илн\. В=х=т иртсен ёак ту патне ёулсерен, ёут ёантал=к ешере пуёласан, таврари ялсенчен х\рсем пуётар=насси й=лана к\н\. В\сем патт=р х\р-пикесене ас=нн=, карталанса юр=сем юрлан=, в=й=сем вылян=. Унтанпа темиёе \м\р иртн\, анчах с=рт ёинчи хула иш\лч\к\ выр=нне халиччен «х\р ту» теёё\.

Чижиков Геннадий Михайлович,

1927 м\ш ёул ёуралн=.


П=лхарл=х.


П=лхав=р в=рман\нчи вар. П=лхав=р. Киремет выр=н\сем. П=лхав=р ёинче.

Н. А. Ашмарин.

«Ч=ваш с=мах\сен к\неки». 9, 10 том, 112 м\ш стр.


П=лхарл=х название оврага. П=лхарл=х С\нчел т\л\нче (против с. Сунчелеева), в=рманта, вун=-вун ик\ ёухр=м, вар. П=лхарл=хран пит с\ре инёе мар –


19.


лашапала, ылт=н й\нерпеле кашни каё п\р ёын туха-туха ёърет, тетч\ё.

Н. А. Ашмарин, «Ч=ваш с=махсен к\неки». 9, 10 том, 113 м\ш стр.


Менч\.


Выр=с Менчи, Ч=ваш Менчи. Ч=ваш Менчи тесе ак м\нш\н калан=: унта пирваях т\не к\мен ч=вашсем пур=нн=. Ёав Ч=ваш Менчинчен \л\к тутарсене х\рсем качча кайн=. В\сем вара тутарах тухса кайн=. Ёав Ч=ваш Менчинче юм=ё пит\ нумай. Менчет ур=хла венчет, выр=сла венчание.

Н. А. Ашмарин.

« Ч=ваш с=мах\сен к\неки» 7,8 том. 225, 226 стр.


К=татти ёул\.


К=татти ёул\ Ё\н\ Ъсел пат\нче пулн=, в=л ёулпа К=татти ятл= х\ре качча в=рласа кайн=.

Н. А. Ашмарин «Ч=ваш с=мах\сен к\неки» 7,8 том, 196 м\ш стр.

Хал\ ёак ёул ятне ас т=вакансем ёук.


Элекке.

Элекке в=л Кив Ъсел\нчи ёырма яч\. В=л Тик\т ёырмипе Хурама ёырми п\рлешн\ хыёё=н ёапла ятл=. Кунта \л\к ёуркунне шыв тулсан Элексей ятл= ёын путса вилн\, ёав=нпа ун яч\ Элекке ятл=.

Капитонова Р. реферат\нчен.

20.


Кала ёырми.


Ё\н\ Ъселпе Кив\ Ъсел хушшинчи ёырма. /л\к ёак ёырмара п\р пуян тим\р арчара ылт=н-к\м\л пытарса усран=. Ял ёыннисем =на сисн\ те арчине шыраса тупса пуянран т=п=лтарса илн\, х=йне в\лерн\.

Капитонова Р, реферат\нчен.


Ч=ваш Шупашкар\ (Чувашская Чебоксарка).


Давным-давно у самаго дремучего леса в закамском захолустье остановились на ночлег волжкие посадские беглецы, бежавшие от крепостной неволи. Как только наступило утро и лучи восходящего солнца осветили опушку леса, дружно застучали топоры. Далеко раздавалось эхо, предвещая жизнь на одном из истоков Малого Черемшана, расположенном на древней Закамской земле. И вскоре в прекрасной долине, протянувшейся вдоль берега реки, появились первые дома, образуя улицу, своими очертаниями напоминавшую кочергу. (Эту форму улица сохраняет и по сей день.) Вожак первопоселенцев чуваш Иван, претерпевший тяжелый гнет крепостников, но горячо любивший свой народ посадский Чебоксар на Волге, властно заявил: «Быть и здесь Чебоксару!»

Так, согласно легенде, в середине ХУ11 века зародилась деревня и ее название.

П.К. Охотников, В.К.Скворцов.

Первый ученик Ленина. Казань,1988.


21.


Хула ёырми.


Хула ёырми М=кшел пат\нче. Кунта \л\к ёап=ёусем пулн=. Хула ёырминчи варта ёълл\ ту пур, ун т=рри търем выр=н. Ёав=нта халь п\ч\к пърт, х\рес лартн=. Хула ёырмине килекенсем вилнисене ас=наёё\. Хула ёырминче, ту ай\нче ё=л пур. Унта м=кшелсем шыв =сма ёъреёё\. Ё=л\ С\нчене юхса тухать.

Ипполитова Ольга Иосифовна,

1977 ёул ёуралн=.


Арман касси.


М=кшел\нчи урам яч\. Ёак=нта \л\к шыв арман\ пулн=, унта Исмаил ятл= мельник \ёлен\ пулн=. Хал\ арман\ ёук, анчах та кас= яч\ ёаплипех юлн=.

Ипполитова Ольга Иосифовна,

1977 ёул ёуралн=.


Ав=р.


Кив Ъсел т\л\нче С\нчере чи тар=н выр=н пулн=. /л\к в=л Ав=рта машина анса кайн= пулн=. +на шырама водолазсем ч\нтерн\. Ав=ра 10-15 мет=рл= в\рен ярса ёитереймен. Хал\ ёав выр=на п\т\мпех юшк=н тулн= та =ш=хланса юлн=. Тар=н мар пулин те пурп\рех Ав=р теёё\.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


22.


Аслурам (Асл= урам).


Кив Ъсел\нчи ч=н пыс=к урам яч\. /л\к ёак=нта уявсем иртн\, каёхи уявсем те ёак=нтах пуёлан=, таканкки лартн=, п\р с=махпа, ялти м\нпур палл= та явапл= \ёсем ёак урампа ёых=нн=.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


Шапа касси.


Кив Ъсел\нчи урам яч\. Кунта ёырма-ёатралл= айл=м выр=н. Ёуркунне Кив Ъсел\нче шапа к=шк=ракан выр=н ёав=нта к=на, ёав=нпа кас= яч\ те шапа касси.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


К=ттьа айкки.


Кив Ъсел\нчи выр=н яч\. Кунта \л\к К=ттьа ятл= карч=к пур=нн=. Ун=н пахча карти х\ррипе ёул пулн=. Ёав=нтан лашасемпе те ёуран та иртсе ёърен\. Халь ёав ёула шыв ёисе кайн=, ёъреме май ёук. К=ттьа пърч\ те тахёантанпах ёук \нт\, ёапах та выр=н яч\ ёаплипех юлн=.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


23.


Макар ар=мне ёакн= выр=н.


Ёак выр=н Т\пекрен Сталин поселккине кайн= ё\рте, в=рман х\рринче. Кунта пилеш йыв=ёёинчен Макар ятл= Кив Ъсел ёынни х=й\н ар=мне ёакса в\лерн\ тет. Ёав арёын пит\ хаяр этем пулн=, х\рар=мсене м=шк=лласа пур=нн=, вунн= ытла та авланн=.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


Кив Ъсел, Ё\н\ Ъсел, Беловка.


Кив Ъсел ялне, унта халь ч=вашсем анчах пур=нсан та УЗИ бабай тутар ник\слен\ тет. Унти ч=вашсем С\нче т=р=х ёълелле х=парса ё\н\ ял й\ркелен\. +на Ё\н\ Ъсел тесе ят пан=. Каярахпа в\сем патне тутарсем пырса ларн=. 20- м\ш \м\р пуёлам=ш\нче Ё\н\ Ъсел ч=ваш\сем унтан куёса кайн= та ур=х ял тун=. Ёав ял яч\ Беловка. Белов хушаматл= ёын малтан пырса ларнипе пулн=.

Захаров Петр Андреевич,

1950 ёул ёуралн=.


Емелькино.


Емелькино ялне XVIII \м\р в\ё\нче ник\слен\. Ёак=нта чи малтан килсе вырнаёакан ёын христиан т\нне йыш=нн= Емельян ятл= ч=ваш пулн=. Кунта куёса киличчен в\сем пыс=к юхан шыв урл= каён=.


24.


В=л в=х=тра ир\кл\н ур=х ё\рсем ёине куёса кайма чарн=, ёав=нпа та шыв урл= каён= чух арёынсем х\рар=мсемпе ачасене м=й=хсене к\ртсе лартса тавар сутма каякансем пек каён=. Теп\р енне каёмас=р мих\сене салтман.


Осипов Филипп Петрович,

Емелькин=ра пур=накан ват=сенчен

ёырса илн\.


Кив\ Ч=ваш Этемшыв\.


Ёак яла Емелькино ёыннисемпе килн\ ч=вашсем ник\слен\. Ёул ёинче в\сем кая-кая лашисем ыв=нса ёитн\ те п\р кив\ хула иш\лч\к\ т\л\нче канма чар=нн=. Търех хускалса кайма май килмен: лашисем уксахлама тыт=нн=, ураписем те ё\мр\лсе п\тн\. Темиёе каё ё\р выртсан ёак=нтах юлма шут тытн=, м\нш\н тесен выр=н\ ир\к пулн=, ё\рсем нумай, в=рман пур, шыв\ те юнашарах. Ёапла в\сем канма чар=нн= выр=нта юлсах кайн= та ял ник\слен\. Ял ятне Ч=ваш Этемшыв\ тесе параёё\.


Портнов Дмитрий каласа панинчен.


Шеме.


Эпир п\ч\к чух анне пире ёапла каласа паратч\. Пъл\ртен х\вел тух=ё еннелле ёич ёухр=мра вырнаён= Шеме ялне кърш\ ял х\р\сем качча кайма


25.


шикленн\ те, х=ран= та, кил\шмен те. М\нш\н тесен унта тухатм=шсем нумай пур=нн= тетч\.


Ё\н\ Аксура пур=накан 82 ёулхи

Охотников С.Н. каласа панинчен.


Илтрекьел.


Асл= хуёан виё\ ыв=л пулн=. Ёит\нсе ёитсен виёё\ш\ те м=ш=рланаёё\. Асли Ипрай, в=т=л=ххи Илтерек, к\ё\нни Чент\р\к ятл= пулн=. Ашш\ в\сене ё\н\ ё\рсене ш=па яртарса уй=рса парать. Хальхи 900 кил –ёуртл= Ипрел ял выр=н\ асл= ыв=л\, Илтерекьел ял\ вырнаён= выр=на в=тал=ххи, Чентрел (700 киле ях=н) ял вырнаён= ё\рпе шывсем т\лне к\ё\нни килсе йыш=нн=. Вара ёав выр=нсенче каярах пулса кайн= ял яч\сене те асл= хуёан ыв=л\сен яч\семпе калан= хал=хра. Хал\ те ёак ё\рсем ёинче вырнаён= ялсене \л\кхи ятпах калаёё\.


Хайпулла мучи каласа панине Валерий Мартынов таврап\лъё\ ёырса илн\.


Пълер, Валем – хуёа т=в\.

Пълер ё=л\.

Название старинного города Билярска.

По рассказу одного чувашина там была чувашская улица (Ч=ваш касси). Каменные строения Билярска провалились в землю. Около Билярска есть поле, которое все было покрыто костями. Какой-то русский царь велел собрать их. Интересно место, где

находится источник и где на горе погребли Валем-


26.


хуёа. Отец Н.И. Полоруссова показывал ему опустившееся место могилы этого святого.

Н.И.Полоруссов –Шелепи каласа панинчен:

П=лакаппа, асаттепе п\р т=ван х\р\, Пълер ёинчен атте калаён= чухне эп\р пурте мак=рса ларатт=м=р тер\.

Ё\н Ъсел\нчи легенда:

Пълер ёуна пуёласан, хан х\р\сем миё\т т=рне тарса х=парн=. Миё\те вут хыпсан, ак=ш пулса в\ёсе кайн=. Кайн= чухне ку выр=на йыв=ё пус\ тесе калан= тет.

Демид. Пълертен х\велан=ё еннелле п\р пил\к ёухр=мра ё=л пур.

Т.VI.7. Вал\м хуёа Пълерти таса ё=л.

А.П.П. Хурама п\к\ й\с унк=,

Хуё=лайр\ в=рман варринче;

Хура куёл= ёинёе пуё=м

Ёухалайр\ Пълер урам\нче.

Н.А.Ашмарин «Ч=ваш с=мах\сен к\неки» 9,10 том, 78,79 стр.


Ул=х.


Асл= С\нчел ял\н чи пархатарл= выр=н\- ул=х. Ял ёум\нченех сарлака ёаранл=х тыт=нать, п\р ёухр=м ёуран утсан, т\рл\ йыв=ё тата т\м ъсекен выр=нсем патне килсе тухат=н. Ул=х варрипе Пыс=к С\нче шыв\ юхса выртать. Ёак таврал=х – с\нчелсемш\н тур= пан= телей. Аксу район\нче ёак=н пек пуян ёутёантал=кл= выр=н ёук-т=р та. Колхоз чухне ёаранл=хра к=на ёиче-сак=р пыс=к ут= капан\сем ё\кленетч\ё, т\рл\ кур=к ъсн\рен ёаран ути выль=хсемш\н тех\мл\чч\. Ут= пуётарса к\риччен кур=ка таптама выль=х мар, ёын та ура

27.


ярса пусман. Ёарана сыхлама ятарл= ёын уй=рса лартн=. В=рё=ччен ёак \ёе Кар=к Микулайне шанса паратч\ё, аманса тавр=нсан та выль=х ёаран хуралёи пулн=чч\. П=шалне ёакатч\, в\шле йыттине ертетч\ те утатч\ вара в=р=мскер те каё=рскер п\ртен-п\р ёулпа ул=х т=р=х. Ё=варне ч=п=кл= в=р=м ч\л\м хыпатч\. Ун пирки шътлесе каланине илтн\: ч\л\м\ малта пырать, ч=п=к\ - варринче, Микулай\ хыёалта утать.

Анл= ёаранл=х в\ёленсен, т\рл\ йыв=ё ъсекен выр=н тыт=нать. +на ч=вашсем к=на мар, кунти выр=ссемпе тутарсемте ул=х теёё\. М\нле к=на йыв=ё ёук-ши!. +в=с, ё=ка, юман, й=мра, ёъёе, ёир\к, хур=н хут=шса ъсеёё\, ёак=нта палан т\м\сем саркаланса лараёё\, х=ва ашк=рать. Ёуркунне ё\м\рт йыв=ёёисем чечеке ларсасс=н, п\т\м ул=х шап-шур= п\ркенч\кпе вит\нет, ун=н тутл= ш=рши таётанах сис\нсе т=рать, п\т\м ул=ха сар=лать. Кур=к тесен вара ашк=рать те ашк=рать в=л ёурхи шывран тасалн= нърл\ ё\р ёинче. Эпир, ачасем, ёуллахи кун пулт=ранпа ш=ма к\пёи, майра хуххи, ахаль к\пёе, кашличи ё\клем\-ё\клем\пе татса килетт\м\р, в\сене юратса ёиетт\м\р.

Аннесем ёак в=х=тра ёамр=к пулт=ран ёулёи ярса салма яшки п\ёеретч\ё, =на тур=х юрса ёиетт\м\р. Кунта пуёласа килн\ м=н асаттесем \не м=йракине ленкес ёакса ярсан ёырла пул\ тесе каланисем шътл\ с=махсем пулнине =нланатп=р эпир, анчах та ч=ннипех ул=хри уёланк=сенче хал\ те-ха выр=н-выр=н ё\р ёырли в=йлине т\л пулат=н. Хура ёырла, хурл=хан, п\рл\хен пуётарать ёак=нтан ъркенмен ёын. К\рхи с=ра хат\рлеме кирл\ х=мла татма та х\рар=мсем ул=ха анаёё\.

Ильин Сергей Иванович, 1928 ёул ёуралн=.

Ч=ваш Республикин в\рентъ министерстви

Ч=ваш Республикин в\рентъ институч\

Ч=ваш ч\лхипе литература кафедри


Евгений Вячеславович

Мадуров


Аксу т=р=х\нчи ойконимсемпе микротопонимсем.

(Ойконимы и микротопонимы

Аксубаевского региона Татарстана)


Диплом \ё\



+сл=л=х ен\пе ертсе пыракан\

М.И. Скворцов профессор


Шупашкар, 2003.


Диплом \ёне ёыракан\: Е.В.Мадуров.


Ертсе пыракан\: М.И. Скворцов

профессор


Диплом \ёне хът\леме ир\к парас