Тэкст, набраны дробным шрыфтам, да вывучэння не абавязковы Усяго 72 пытанні
| Вид материала | Документы |
- Крыніцы вывучэння. Канцэпцыі гістарычнага працэсу, 1915.94kb.
- Файл утрымлівае канчатковы варыянт спісу пытанняў на які вы мусіце адказвуць у час, 734.26kb.
- Требования к оформлению докладов, 11.58kb.
- Статьи, 65.84kb.
- Пытанні да ккр па прадмеце "Гісторыя Беларусі", 924.59kb.
- Пытанні да заліку па спецкурсу "вялікая айчыная вайна савецкага народу", 28.31kb.
- Актуальнасць І неабходнасць вывучэння гісторыі Беларусі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі, 36.86kb.
- Правила оформления исследовательских работ (рефератов курсовых, контрольных, диссертационных), 228.26kb.
- Пытанні да экзамену па курсу “гісторыя беларусі”, 43.15kb.
- Экзаменацыйныя пытанні па курсу «гісторыя беларусі» для студэнтаў інжынерна-эканамічнага, 46.46kb.
59. Геапалітычныя змены пасля ІІ Сусветнай вайны. “Халодная вайна” паміж СССР і Захадам. Беларусь на міжнароднай арэне.
Другая сусветная вайна закончылася перамогай краін антыгітлераўскай кааліцыі. Яна прывяла да новай расстаноўкі палітычных сіл у свеце. Фашысцкія рэжымы Германіі, Італіі і Японіі былі разгромлены. Узмацніліся роля і палітычны ўплыў краін антыгітлераўскай кааліцыі — СССР, ЗША, Вялікабрытаніі і Францыі, якім належаў прыярытэт у рашэнні пытанняў пасляваеннага ўладкавання свету.
Асновы пасляваеннага ўрэгулявання былі закладзены ў рашэннях Крым-скай (Ялцінскай) канферэнцыі кіраўнікоў трох саюзных дзяржаў — СССР, ЗША і Вялікабрытаніі, якая адбылася 4—11 лютага 1945 г.
Важнае значэнне мела рашэнне аб стварэнні Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, якая была прызвана стаць органам забеспячэння міру і міжнароднай бяспекі. Аб асновах гэтай арганізацыі прадстаўнікі СССР, ЗША і Вялікабры-таніі дамовіліся яшчэ на канферэнцыі ў Думбартон-Оксе ў жніўні 1944 г., дзе былі абмеркаваны прынцыпы Устава ААН, але не было ўзгоднена пытанне адносна працэдуры галасавання ў Савеце Бяспекі. Удзельнікі Крымскай кан-ферэнцыі вызначылі, што 25 красавіка 1945 г. у Сан-Францыска (ЗША) бу-дзе склікана канферэнцыя Аб'яднаных Нацый з мэтай канчатковай распра-цоўкі і прыняцця Устава ААН.
Ялцінская канферэнцыя адобрыла таксама "Дэкларацыю аб вызвале-най Еўропе", у якой адзначалася гатоўнасць трох вялікіх дзяржаў аказаць дапамогу народам Еўропы ў дэмакратычным рашэнні іх надзённых палі-тычных і эканамічных праблем, у зацвярджэнні суверэнітэту і дэмакратыі ў гэтых краінах.
На канферэнцыі былі абмеркаваны пытанні аб будучых граніцах Поль-шчы. У прыватнасці, была дасягнута дамова аб тым, што савецка-польская граніца будзе праходзіць па так званай "лініі Керзана" з адступленнем ад яе ў некаторых раёнах ад 5 да 8 км на карысць Польшчы.
У адпаведнасці з рашэннямі Крымскай канферэнцыі ў красавіку—чэрвені 1945 г. у Сан-Францыска прайшла ўстаноўчая канферэнцыя Аб'яд-наных Нацый. У яе рабоце ўзялі ўдзел дэлегацыі 50 краін, у тым ліку ад Бе-ларускай ССР, народ якой унёс вялікі ўклад у разгром фашызму.
Ва Уставе ААН, прынятым 26 чэрвеня 1945 г., былі зафіксаваны мэты арганізацыі, галоўнымі з якіх з'яўляліся наступныя:
- падтрымка міжнароднага міру і бяспекі і з гэтай мэтай прыняцце ка-лектыўных мер для выключэыня пагрозы міру і падаўленне актаў агрэсіі;
- развіццё дружалюбных адносін паміж нацыямі на аснове павагі прынцыпу раўнапраўя і самавызначэння народаў;
3) ажыццяўленне міжнароднага супрацоўніцтва ў вырашэнні міжна-родных праблем эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і гуманітарнага характару;
4) заахвочванне і развіццё павагі да правоў чалавека і асноўных свабод для ўсіх, без адрознення расы, полу, мовы і рэлігіі;
5) быць цэнтрам для ўзгаднення дзеянняў нацый у дасягненні гэтых агульных мэт.
Для іх дасягнення члены ААН прынялі абавязацельства дзейнічаць у адпаведнасці з прынцыпамі: суверэннай роўнасці дзяржаў; вырашэння між-народных спрэчак выключна мірнымі сродкамі; неўмяшання ў справы, якія тычацца ўнутранай кампетэнцыі любой дзяржавы; адмаўлення ў міжна-родных адносінах ад пагрозы сілай або яе прымянення супраць тэрыта-рыяльнай недатыкальнасй і палітычнай цэласнасці любой дзяржавы і інш.
Галоўнымі органамі ААН сталі Генеральная Асамблея, Савет Бяспекі, Эканамічны і Сацыяльны саветы, Савет па апецы, Міжнародны Суд і Сак-ратарыят.
Патсдамская канферэнцыя. Неадкладныя міжнародныя праблемы, што ўзнікалі пасля заканчэння вайны ў Еўропе, сталі прадметам абмеркавання трох саюзных дзяржаў - СССР, ЗША, Вялікабрытаніі — на канферэнцыі ў Патсдаме (17 ліпеня — 2 жніўня 1945 г.). Рашэнні Патсдамскай кан-ферэнцыі з'явіліся развіццём рашэнняў канферэнцыі ў Ялце. Цэнтральнае месца ў рабоце Патсдамскай канферэнцыі заняло пытанне аб мірным урэгуляванні адносін з Германіяй і развіцця яе як міралюбівай дэмакратычнай дзяржавы.
Патсдамская канферэнцыя вырашыла і некаторыя тэры-тарыяльныя пытанні. Горад Кёнігсберг (з 1946 г. — Калінінград) і прылеглы да яго раён былі перададзены СССР. Заходняя мяжа Польшчы ўстанаўлівалася па лініі Одэр — Заходняя Нейсе.
Частка Усходняй Прусіі, якая не адышла да Савецкага Саюза, а таксама тэрыторыя былога свабоднага горада Данцыга (Гданьска) былі таксама пера-дадзены Польшчы.
На Патсдамскай канферэнцыі было прынята рашэнне стварыць паста-янны орган — Савет міністраў замежных спраў (СМЗС) з прадстаўнікоў пяці вялікіх дзяржаў — СССР, ЗША, Вялікабрытаніі, Кітая і Францыі. У задачу Савета ўваходзілі падрыхтоўка і распрацоўка мірных дагавароў з саюзнікамі і сатэлітамі Германіі — Італіяй, Румыніяй, Балгарыяй, Венгрыяй і Фінлян-дыяй.
Патсдамекія пагадненні стваралі дастаткова трывалую аснову для сумеснай палітыкі чатырох дзяржаў як у германскім пытанні, так і для супрацоўніцтва гэтых краін у еўрапейскіх справах.
На апошнім этапе Другой суеветнай вайны ў верасні 1945 г. арміямі СССР, ЗША і Вялікабрытаніі была разбіта японская армія. 2 верасня 1945 г. Японія капітулявала. Паўднёвы Сахалін і Курыльскія астравы былі вернуты Савецкаму Саюзу.
Утварэнне сусветнай сістэмы сацыялізму. Рашэнні Ялцінскай і Пат-сдамскай канферэнцый мелі вялікае станоўчае значэнне для пасляваеннага ўладкавання свету. Яны з'яўляліся адлюстраваннем новай расстаноўкі палі-тычных сіл на сусветнай арэне. У іх таксама знайшлі сваё выяўленне ўзрос-шая роля СССР у міжнародных справах, яго ўплыў на сусветную палітыку.
Савецкі Саюз вынес на сабе асноўны цяжар вайны і адыграў рашаючую ролю ў разгроме фашызму. У вялікай ступені выраслі міжнародны аўтары-тэт і ўплыў СССР, без яю ўдзелу з гэтага часу не вырашалася ні адна буйная міжнародная праблема. Сведчаннем яго вялікага аўтарытэту стаў актыўны ўдзел у стварэнні ААН, уваходжанне ў лік пяці пастаянных членаў разам з ЗША, Вялікабрытаніяй, Францыяй і Кітаем у Савет Бяспекі гэтай арганіза-цыі. Колькасць краін, з якімі ён устанавіў дыпламатычныя адносіны пасля вайны, вырасла з 26 да 52.
У ходзе Другой сусветнай вайны па меры вызвалення тэрыторыі Еўро-пы ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і паспяховых дзеянняў саюзнікаў склаліся спрыяльныя ўмовы для разгортвання антыфашысцкага, нацыяналь-на-вызваленчага руху народаў Еўропы.
Народна-дэмакратычная ўлада была ўстаноўлена ў Польшчы, Румыніі, Югаславіі, Балгарыі, Албаніі, Чэхаславакіі, Венгрыі. СССР аказаў падтрымку пракамуністычным сілам і ўжо на этапе народна-дэмакратычных рэвалюцый паставіў пад кантроль іх унутраную і знешнюю палітыку. У гэтых краінах былі праведзены пераўтварэнні, накіраваныя на ўмацаванне і расшырэнне дзяржаўнага сектара эканомікі, нацыяналізаваны важнейшыя галіны прамы-словасці, банкі, ажыццёўлены аграрныя рэформы. Заключаныя ў 1945— 1948 гг. дагаворы аб дружбе, супрацоўніцтве і ўзаемнай дапамозе СССР з Чэха-славакіяй, Польшчай, Румыніяй, Югаславіяй, Венгрыяй, Албаніяй і Балга-рыяй прадугледжвалі развіццё эканамічных і культурных сувязяў, рашэнне агульных праблем абарончай палітыкі. СССР з другой паловы 40-х гг. аказ-ваў грунтоўную дапамогу гэтым дзяржавам у адваўленні і развіцці эканомікі. У краінах "савецкага блока" паступова складвалася аднатыповая палітычная сістэма, ідэалогія. Iх аб'ядноўвала адзіная мэта — будаўніцтва сацыялізму. Адначасова СССР удалося пашырыць свой палітычны ўплыў ва Усходняй Еўропе.
Такім чынам, пасля заканчэння Другой сусветнай вайны краіны-пера-можцы вызначылі новыя межы ў Еўропе, аднак палітычныя межы іх уплыву не засталіся нязменнымі.
Канфрантацыя паміж сусветнымі дзяржавамі. Пачатак "халоднай вайны".
Ва ўмовах існавання дзвюх палітычных сістэм, цэнтральныя дзяржавы якіх у другой палове 40-х гг. з'яўляліся ўладальнікамі ядзернай зброі, пачаўся працяглы перыяд іх процістаяння – названы “халоднай вайной”. Першым крокам да яго стала антысавецкая прамова былога брытанскага прэм’ера У. Чэрчыля ў амерыканскім горадзе Фултан у 1946 г. Але асноўнай прычынай процістаяння была барацьба СССР і ЗША за геапалітычную перавагу і перш за ўсё за падзел Еўропы.
Пачатак амерыканскай палітыкі "халоднай вайны" палажыла "дактрына Трумэна" — знешнепалітычная праграма ўрада ЗША. 12 сакавіка 1947 г. прэзідэнт Г. Трумэн звярнуўся да Кангрэса з просьбай аб выдзяленні дапа-могі ў 400 млн долараў (на 1947/1948 фінансавы год) Грэцыі і Турцыі. Меркавалася паслаць у гэтыя краіны амерыканскія місіі, у тым ліку і ваенны персанал з мэтай абароны краін Усходняга Міжземнамор'я ад камуністычнай бяспекі. Такім чынам, абапіраючыся на гэту дактрыну, ЗША бралі на сябе абавязак умешвацца з дапамогай узброенай сілы ў любы рэгіён, дзе існуе па-гроза камунізму.
Дактрына Трумэна з'явілася палітычным касцяком шырокамаштабнай стратэгіі "стрымлівання камунізму", а яе эканамічным стрыжнем стаў "план Маршала".
Гэты план быў выкладзены Дзяржаўным сакратаром ЗША Дж. Марша-лам у выступленні ў Гарвардскім універсітэце ў чэрвені 1947 г. Ён прапана-ваў аказаць эканамічную дапамогу еўрапейскім дзяржавам з мэтай аднаўлен-ня разбуранай у выніку Другой сусветнай вайны эканомікі.
У ліпені 1947 г. у Парыжы адбылася канферэнцыя "еўрапейскага экана-мічнага супрацоўніцтва" 16 краін, якія далучаных да "плана Маршала" (Вялі-кабрытанія, Францыя, Аўстрыя, Бельгія, Галандыя, Люксембург, Данія, Грэ-цыя, Ірландыя, Ісландыя, Партугалія, Швецыя, Швейцарыя, Турцыя). Кан-ферэнцыя стварыла "Камітэт еўрапейскага эканамічнага супрацоў-ніцтва".
З дапамогай "плана Маршала" ЗША імкнуліся змякчыць развіццё пасля-ваеннага эканамічнага крызісу і ўцягнуць заходнееўрапейскія дзяржавы ў сферу свайго палітычнага і эканамічнага ўплыву.
СССР адмовіўся ад удзелу ў "плане Маршала" і ў процівагу яму прапанаваў "план Молатава", ажыццяўленне якога прывяло да стварэння Савета Эканамічнай Узаемадапамогі краін “народнай дэмакратыі” ў 1949 г.
Праграма дапамогі Еўропе склала суму ў 13,3 млрд дола-раў, з іх 1,5 млрд долараў доўгатэрміновай пазыкі. У красавіку 1948 г. для здзяйснення плана была створана пастаянна дзеючая Арганізацыя па еўрапейскаму экана-мічнаму супрацоўніцтву (пазней яна стала называцца Арганізацыяй экана-мічнага супрацоўніцтва і развіцця — АЭСР). Гэта арганізацыя ажыццяўляла кантроль за размеркаваннем фінансавых сродкаў і ўмовамі іх выкарыстання. АЭСР, як і "план Маршала", у цэлым выконвала задачу "стрымлівання камунізму" на эканамічным узроўні, у той час як утварэнне Паўночна-атлантычнага дагавора (НАТА) бьіло прызвана вырашыць гэту задачу на ваенна-палітычным узроўні.
Амерыканская дапамога паступала ў розных формах: у выглядзе бяз-выплатнага дару ў доларах, бязвыплатнага забеспячэння таварамі, але ў асноўным у форме крэдытаў. Агульная сума сродкаў, выдаткаваных у рам-ках "плана Маршала" з красавіка 1948 г. да 30 чэрвеня 1951 г., склала каля 17 млрд долараў. У цэлым прыкладна трэць імпарту ў рамках Праграмы еўрапейскага аднаўлення прыходзілася на сельскагаспадарчую прадукцыю, але вялікую ролю адыгрываў таксама імпарт сродкаў вытворчасці, Пры-кладна адна трэць сродкаў дапамогі па "плану Маршала" была выдат-кава-на на закупкі лішкаў амерыканскай сельскагаспадарчай прадукцыі.
Аказанне дапамогі Заходняй Еўропе дазволіла ЗША атрымаць магут-нейшага саюзніка ў "халоднай вайне", умацаваўшы і аднавіўшы яго па свай-му ўзору, што ў рэшце рэшт абумовіла вынік глабальнага супрацьстаяння звышдзяржаў. У сувязі з гэтым асноўнае значэнне дапамогі было не экана-мічным, а палітычным. "План Маршала" меў, безумоўна, і негатыўныя выні-кі, адным з якіх быў раскол Еўропы на два лагеры, а адмова ад удзелу ў ім Савецкага Саюза выяўляла яго антысавецкую накіраванасць. Перавагай Вашынгтона была спроба стварэння цэнтра сілы на Еўрапейскім канты-ненце, дастаткова моцнага для падтрымкі там неабходнай раўнавагі.
Супрацьлеглыя інтарэсы вялікіх дзяржаў — былых саюзнікаў у Другой сусветнай вайне — дакладна выявіліся ў іх пазіцыі ў адносінах да Германіі. У снежні 1946 г. у парушэнне прынятых абавязацельстваў на Патсдамскай кан-ферэнцыі ЗША і Вялікабрытанія заключылі пагадненне аб аб'яднанні сваіх зон акупацыі. У выніку была створана "Бізонія". У 1948 г. да іх далучылася французская зона акупацыі — так узнікла "Трызонія". У сярздзіне 1948 г. на гэтай тэрыторыі была праведзена грашовая рэформа, якая была ўключана ў сферу дзеяння "плана Маршала". Акупацыйныя ўлады трох заходніх зон аку-пацыі стварылі так званы Парламенцкі савет, даручыўшы яму распрацоўку Канстытуцыі нямецкай дзяржавы. Асноўны закон уступаў у сілу ў маі 1949 г. У жніўні 1949 г. у Заходняй Германіі былі праведзены першыя парламенцкія выбары, У верасні быў сфармірананьт ўрад на чале з лідэрам Хрысціянска-Дэмакратычнага Саюза К. Адэнауэрам. 7 верасня 1949 г. адбылося абвя-шчэнне Федэратыўнай Рэспублікі Германіі (ФРГ).
На тэрыторыі ўсходняй зоны акупацыі, занятай савецкімі войскамі, былі праведзены рэформы, якія абмяжоўвалі прыватную ўласнасць у аграрным сектары эканомікі і ў прамысловасці. У выніку зямельнай рэформы былі кан-фіскаваны ўсе юнкерскія і памешчыцкія гаспадаркі памерам больш за 100 га, зямельныя гаспадаркі, што належалі ваенным злачынцам, прыняты законы аб экспрапрыяцыі ўласнасці нацыстаў, больш за 9 тыс. прамысловых прадпры-емстваў перададзены ў валоданне нямецкіх органаў самакіравання. У маі 1949 г. Нямецкі народны кангрэс прыняў праект канстытуцыі Германскай Дэ-макратычнай Рэспублікі, заснаванай на прынцыпе народаўладдзя. 7 кастрыч-ніка 1949 г, было абвешчана ўтварэнне Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі і ўведзена ў дзеянне Канстытуцыя ГДР.
Канфрантацыя паміж двума блокамі буйнейшых дзяржаў свету выяві-лася ў саперніцтве ваенна-палітычных блокаў і саюзаў, створаных хутка пасля Другой сусветнай вайны.
У сакавіку 1948 г. Вялікабрытанія, Францыя, Нідэрланды, Бельгія і Люксембург заключылі ў Бруселі дагавор аб эканамічным, сацыяльным і культурным супрацоўніцтве і калектыўнай абароне, вядомай пад назвай За-ходняга Саюза. Ён быў падтрыманы ЗПІА, якія прапанавалі стварыць больш шырокі ваенны саюз з удзелам ЗША і Канады. У красавіку 1949 г. 12 дзяр-жаў (ЗША, Вялікабрытанія, Францыя, Італія, Канада, Ісландыя, Нарвегія, Да-нія, Нідэрланды, Бельгія, Люксембург, Партугалія) падпісалі ў Вашынгтоне Паўночна-атлантычны пакт (НАТА). Грэцыя і Турцыя ўступілі ў аргані-зацыю ў 1952 г., ФРГ — у 1955 г. Іспанія — у 1982 г. У перыяд свайго ўтва-рэння НАТА ўяўляў сабой ідэалагічны і ваенна-палітычны альянс групы дзяржаў з аднолькавымі палітычнымі і эканамічнымі сістэмамі.
Утварэнне НАТА было прадыктанана імкненнем заходніх дзяржаў стрымаць узмацненне ўплыву і магутнасці СССР у Еўропе і ў свеце.
Удзельнікі дагавора бралі па сябе абавязацельства павялічыць вытвор-часць узбраенняў і аказваць адзін аднаму дапамогу, у тым ліку ваенную. Га-лоўная роля ў НАТА адводзілася ваенна-стратэгічным сілам ЗША, якія аба-вязаліся абараняць саюзнікаў у выпадку нападзення трэцяга боку. Амеры-канскія ўзброеныя сілы маглі быць размешчаны ў любой краіне— удзельніцы НАТА. ЗША пачалі ствараць у гэтых краіыах свае ваенныя базы.
Пасляваенны раскол свету закрануў і Азію. Пазіцыі СССР умацоўваліся ў гэтым рэгіёне пасля ўстанаўлення камуністычных рэжымаў у Паўночнай Карэі (1948), у Кітаі (1949), у Паўночным В'етнаме (1954).
З мэтай пашырэння ўплыў у азіяцка-ціхаакіянскім рэгіёне пад эгідай ЗША ў супрацьвагу СССР быў створаны ваенна-палітычны блок АНЗЮЗ (Аўстралія, Новая Зеландыя, ЗША), у 1954 г. — СЕАТА (ЗША, Вяліка-брытанія, Францыя, Аўстралія, Новая Зеландыя, Тайланд, Філіпіны, Пакі-стан), у 1955 г. — СЕНТА (ЗША, Вялікабрытанія, Турцыя, Ірак, Іран, Пакі-стан.
У 1955 г. пасля ўступлення ФРГ у НАТА шэраг краін савецкага блока дзяржаў утварылі Арганізацыю Варшаўскага Дагавора, падпісаўшы шмат-баковы дагавор аб дружбе, супрацоўніцтве і ўзаемнай дапамозе. У арганіза-цыю ўвайшлі ўсе краіны Усходняй Еўропы, за выключэннем Югаславіі. Краіны — удзельніцы Варшаўскага дагавора абавязаліся ў выпадку напа-дзення на адну з іх неадкладна прыйсці на дапамогу "ўсімі сродкамі", уключаючы ўзброеныя сілы. У адпаведнасці з дагаворам былі створаны Палі-тычны кансультацыйны камітэт для фарміранання агульнай абароннай і знешняй палітыкі, а таксама Аб'яднанае камандаванне ўзброенымі сіламі дзяржаў Варшаўскага дагавора.
Такім чынам, пасля Другой сусветнай вайны аформілася новая рас-станоўка сіл на сусветнай арэне. Узніклі два супрацьлеглыя блокі дзяржаў, заснаваных на розных эканамічных, палітычных і ідэалагічных сістэмах. У цэнтры аднаго з іх былі ЗША, у цэнтры другога — СССР. Абедзве дзяржавы валодалі ядзернай зброяй. Пачатак "халоднай вайны" характарызаваў працяглы перыяд супрацьстаяння сусветных звыш-дзяржаў.
Змены ў геапалітычнай сітуацыі ў свеце ў1960—1980-гг.
Тэндэнцыі сусветнага развіцця. Галоўнымі палітычнымі і эканаміч-нымі фактарамі, якія аказвалі ўплыў на сусветнае развіццё ў 60—80-я гг. XX ст., былі:
- фарміраванне сусветнай сістэмы сацыялізму і эканамічнае спабор-ніцтва дзвюх суеветных сістэм;
- крушэнне каланіяльнай сістэмы, утварэнне новых незалежных дзяржаў у Азіі, Афрыцы, Лацінскай Амерыцы і барацьба за новы эканамічны парадак;
- развіццё інтэграцыйных працэсаў пад уздзеяннем аб'ектыўнай тэндэн-цыі інтэрнацыяналізацыі сусветнай гаспадаркі, стрыжнем якіх стала заходне-еўрапейская інтэграцыя.
У гэтыя гады ў развіцці міжнародных адносін намеціліся новыя тэндэн-цыі. Першай тэндэнцыяй было некаторае паслабленне канфрантацыі паміж дзвюма сусветнымі звышдзяржавамі. Штуршком да гэтага паслужыў Ка-рыбскі крызіс 1962 г., які ледзь не паставіў свет на мяжу новай сусветнай вайны. Крызіс заставіў кіраўніцтва ЗША і СССР зразумець небяспеку право-дзімага імі курсу ва ўмовах ядзернага супрацьстаяння. У 1963 г. у Маскве быў падпісаны дагавор аб забароне выпрабавання ядзернай зброі ў трох ася-роддзях: у атмасферы, космасе і пад вадой, а ў 1968 г. — дагавор аб не-распаўсюджванні ядзернай зброі.
1970-я гады вядомыя ў развіцці міжнародных адносін як перыяд раз-радкі міжнароднай напружанасці. Галоўнымі фактарамі пацяплення адно-сін паміж двума супрацьлегльімі лагерамі былі: устанаўленне ваенна-стратэ-гічнага парытэту паміж СССР і ЗША, выкарыстанне ўзаемавыгадных магчы-масцей супрацоўніцтва для пад'ёму дабрабыту сваіх народаў. У гады разрадкі адбылася нармалізацыя адносін ФРГ з Польшчай, Чэхаславакіяй, ГДР, што дазволіла правесці ў 1975 г. у Хельсінкі Нараду па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе, выніковыя дакументы якога замацавалі пасляваенныя межы ў Еў-ропе. На нарадзе былі зацверджаны на меры краін капіталістычнага і сацыя-лістычнага лагераў развіваць узаемавыгаднае супрадоўніцтва ў галіне зкано-мікі, навукі і тэхнікі, абароны навакольнага асяроддзя, а таксама ў гуманітар-ных і іншых галінах дзейнасці.
Важнае значэнне для зніжэння наеннага супрацьстаяння ў свеце мела заключэнне ў 1972 і 1979 гг. савецка-амерыканскіх пагадненняў аб абмежаванні стратэгічыых наступальных узбраенняў.
Палітычнае ўрэгуляванне дазволіла пашырыць маштабы эканамічнага супрацоўніцтва ў Еўропе. Буйнейшым эканамічным партнёрам СССР і са-цыялістычных краін становіцца ФРГ. У 70-я гг. былі заключаыы тры буй-ных пагадненні на пастаўку ў ФРГ савецкага прыроднага газа і на пастаўкі ў СССР заходнегерманскіх труб вялікага дыяметра, машын і абсталявання для будаўніцтва магістральных газаправодаў. У 1970—1980 гг. тавараабарот ФРГ з сацыялістычнымі краінамі ўзрос у тры разы.
Другой тэндэнцыяй стала паслабленне жорсткай біпалярнасці свету. Вялікі ўплыў на геапалітычнае развіццё ў свеце пачынаюць аказваць дзяр-жавы, якія вызваліліся ад каланіяльнай залежнасці.
Перамога над Германіяй і Японіяй у Другой сусветнай вайне стварыла спрыялыіыя ўмовы для перамогі народна-дэмакратычных рэвалюцый у Паў-ночным В'етнаме, Паўночнай Карэі, Кітаі. Распалася Брытанская імперыя ў Паўднёвай Азіі. Народы Індыі, Шры Ланкі, Пакістана, Бірмы, Малайзіі вы-зваліліся ад брытанскага каланіялізму. Незалежнасці дабіліся Інданезія, Філі-піны, Сірыя, Ліван, Егіпет, Ірак і іншыя арабскія краіны.
Пасля Азіі стала на шлях незалежнага развіцця Афрыка, прычым толькі за 1960 г. ("год Афрыкі") дабіліся палітычнай самастойнасці 17 дзяржаў —- былых калоній Англіі, Францыі, Італіі, Бельгіі. У снежні 1960 г. ААН прыня-ла Дэкларацыю аб наданні незалежнасці ўсім каланіяльным народам. На месцы каланіяльнага свету ўзнік вялікі "трэці свет", які ахапіў мноства новых і старых суверэнных дзяржаў Азіі, Афрыкі, Лацінскай Амерыкі, Акеаніі.
У 1961 г. узнік рух Недалучэння, які аб'ядноўваў вялікую групу дзяржаў Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі, што паклалі ў аснову сваёй знешняй палі-тыкі адмову ў ваенных блоках і адмову ад прадастаўлення сваёй тэрыторыі пад замежныя ваенныя базы. Болыную частку з іх склалі дзяржавы, якія скінулі каланіяльны прыгнёт і на тэрыторыі якіх пражывала ў 60-я гг. каля 1/3 насельніцтва свету. Гэтыя краіны ўнеслі станоўчы ўклад у рашэнне важных міжнародных пытанняў у рамках ААН, выступаючы за ўсеагульнае і поўнае раззбраенне, ліквідацыю эканамічнай залежнасці, развіццё ўзаема-выгаднага супрацоўніцтва.
Дазвол дзяржаўнай незалежнасці не азначаў набыцця эканамічнай не-залежнасці. Структура эканомікі большасці краін, арыентаваная на экспарт сыравіны і прадуктаў і імпарт гатовай прадукцыі, засталася ранейшай. У апошнім пашырыўся артыкул дарагога ўзбраення. Паўсюдна ствараліся ўз-броеныя сілы — у значнай ступені гэта тлумачылася неабходнасцю сама-стойна (без метраполій) вырашаць мясцовыя падчас вельмі заблытаныя пра-блемы старой міжпляменнай варожасці. Залежнасць ад знешняга гандлю абумовіла захаванне ўлады ў адсталых краінах у руках кампрадораў — пра-даўцоў і перапрадаўцоў імпартных тавараў — з бясконцай чарадой дзяржаў-ных пераваротаў, якія змянялі каля руля розныя ваенна-кампрадорскія гру-пы. У выніку "трэці свет" падзяліўся на краіны каыіталістычнай і краіны сацыялістычнай арыентацыі — у залежнасці ад таго, адкуль яны атрымлі-валі ўзбраенне, фінансавую дапамогу. У 70—80-я гг. у шэрагу дзяржаў "трэцяга свету" пачала набіраць моц гаспадарчая лібералізацыя заходняга тыпу. Эканамічныя рэформы, заахвочванне прыватнага сектара і развіццё канкурэнцыі дазволілі перайсці да стварэння сучаснай зканомікі ў Сінгапу-ры, Паўднёвай Карэі, Малайзіі, хуткімі тэмпамі развівалася эканоміка Мексікі, Венесуэлы, Чылі, Тайланда і інш.
Асобы шлях развіцця пад уплывам ідэй ісламу выбралі мусульманскія краіны. Найбольш буйнымі з іх па колькасці жыхароў з'яўляюцца Інданезія (164 млн), Пакістан (115 млн), Бангладэш (91 млн), Іран (59 млн), Турцыя (58 млн), Егіпет (50 млн), Марока, Алжыр (па 26 млн), Ірак (18 млн). Пасля Другой сусветнай вайны пануючай ідэалогіяй у свеце ісламу стаў нацыя-налізм, пад сцягамі якога амаль усе краіны ісламу атрымалі незалежнасць. Але палітычная незалежнасць не прывяла да эканамічнай самастойнасці, захавалася значная залежнасць мусульманскіх дзяржаў ад вядучых дзяржаў Захаду.
Да сярэдзіны 1970-х гг. у ісламе дамінавалі рэфармісцкія, мадэрнісцкія плыні. Яны ўяўлялі сабой злучэнне дэмакратычных ідэй і сацыялізму з ісла-мам. Ісламскія сацыялісты, напрыклад, адстойвалі тэзіс, што іслам — сацыя-лістычная па сваёй сутнасці рэлігія, а прытрымліванне ўстановак Карана абазначае ўстанаўленне грамадства сацыяльнай справядлівасці і дэмакратыі. "Інданезійскі нацыяналізм", "ісламскі сацыялізм", "арабскі нацыяналізм" і "арабскі сацыялізм", "турэцкі нацыяналізм", "алжырскі сацыялізм" і іншыя тэорыі былі афіцыйнай ідэалогіяй у шматлікіх мусульманскіх краінах.
Пасля араба-ізраільскіх войнаў 1967 і 1973 гг., у якіх арабы пацярпелі па-ражэнні, а таксама збліжэння Егіпта з ЗША ў ісламе ўзмацнілася фундамен-талісцкая плынь. Перамога ісламскай рэвалюцыі ў Іране ў 1978—1979 гг. вы-клікала ісламскі бум у свеце, хвалю ісламскага фундаменталізму. Асноўнымі прадстаўнікамі яго стала арганізацыя "Браты мусульмане" і шыіцкае духавенства ў Іране на чале з Хамейні.
"Фундаменталісты" сталі адстойваць ідэі асобага "ісламскага шляху раз-віцця", адрознага ад краін Захаду і СССР, патрабаваць стварэння "ісламскай дзяржавы", заснаванай на працоўнай уласнасці, забароне ліхвярства і спеку-ляцыі, салідарнасці і брацтве, пад лозунгам "Ад кожнага — па магчымасцях, кожнаму па благачыннасці".
Аднак палітычная незалежнасць не прывяла да гаспадарчай самастой-насці мусульманскіх дзяржаў, а ўзровень жыцця насельніцтва не палепшыў-ся, у выніку ў мусульманскім грамадстве замацаваліся негатыўныя адносіны да Захаду. Фундаменталізм знайшоў апору ў асяроддзі ніжэйшых слаёў на-сельніцтва, для якіх характэрны адчай і схільнасць да крайніх метадаў сацыяльнага пратэсту.
Небяспека распаўсюджвання ісламскага фундаменталізму ў свеце, яшчэ не ўсвядомленая да канца ў перыяд 1960— 1970-х гг., з'яўляецца ў экстрэ-місцкай накіраванасці ідэалогіі і дзейнасці арганізацый мусульман, якія зак-лікаюць да свяшчэннай вайны — "джыхаду" супраць "няверных". Па сваёй сутнасці гэта абвяшчэнне вайны бедных краін "трэцяга свету" багатым індустрыяльна развітым краінам, абумоўленае вялікім разрывам ва ўзроўнях іх эканамічнага развіцця. Такая вайна ва ўмовах уладання ядзернай зброяй тоіць у сабе небяспеку сусветнага канфлікту. Такім чынам, у 60—70-я гг. XX ст. на арэну сусветнай палітыкі выходзяць краіны "трэцяга свету", якія аказваюць істотны ўплыў на геапалітычную сітуацыю.