Гістарыяграфія барацьбы беларускага народа супраць паланізацыі перыяду Расійскай імперыі
Курсовой проект - История
Другие курсовые по предмету История
?х агульнапрынятай ў савецкі час канцэпцыі, былі разам з рускімі нашчадкамі адзінага старажытнарускага народу, штучна падзеленага мангольскім ігам на часткі. Беларусы і ўкраінцы захоўвалі адкрытыя прарасійскія сімпатыі. У выпадку з украінцамі і беларусамі гаворка ішла не аб далучэнні, а пра ўзяднанне. Акрамя таго, зыходзячы з савецкіх уяўленняў пра ролю ВКЛ, гэтыя народы знаходзіліся пад жорсткім ярмом літоўскіх феадалаў, а з 1569 г. - і польскіх паноў. У савецкай гістарыяграфіі старанна замоўчвалася ролю Люблінскай уніі, якая выстаўлялася як сродак прыгнёту ўсходне-славянскіх народаў. Ва ўмовах польска-літоўскага прыгнёту беларускі і ўкраінскі народы актыўна змагаліся супраць сваіх прыгнятальнікаў і проста-такі марылі пра ўзяднанне з Расіяй, што абяцала ім прагрэс і росквіт. Менавіта такая канцэпцыя разумення гісторыі Беларусі, досыць блізкая па сутнасці да Дакастрычніцкая, панавала ў савецкай гістарыяграфіі.
Аднак былі і істотныя адрозненні. Напрыклад, зыходзячы з сваёй марксісцкай сутнасці, з класавага падыходу, абавязковага ў савецкі перыяд, савецкія гісторыкі не маглі надаваць вялікую ўвагу рэлігіі. Гісторыя барацьбы беларускага народа супраць паланізацыі перастала быць клерыкальнай. Роля царквы ўсё больш і больш станавілася эканамічнай. Тут мае сэнс прывесці ў якасці прыкладу кнігу Я. Мараш З гісторыі барацьбы народных мас Беларусі супраць экспансіі каталіцкай царквы. Да гэтай працы вернемся пазней. Значна большую ўвагу савецкія гісторыкі надавалі антыфеадальнай барацьбы. І самае галоўнае: у дачыненні да яе змяніўся знак з мінусу на плюс. Зыходзячы з паданняў марксізму аб народнай барацьбе, савецкія гісторыкі ўважліва вывучалі розныя паўстання, выступленні сялян, падкрэсліваючы іх класавую сутнасць. У сялянскіх выступах савецкія гісторыкі праглядалі і іх антыпольскую накіраванасць. Менавіта ў антыфеадальныя выступаў савецкія гісторыкі бачылі барацьбу беларускага народа (народных мас Беларусі) супраць польскага прыгнёту за далучэнне да Расіі. Такая падвойная (марксісцкая і нацыяналістычная) сутнасць савецкай гістарыяграфіі нямала пашкодзіла ёй, падрываючы яе аўтарытэт.
Грамадска-палітычнае жыццё Беларусі распрацоўвалася шматлікімі савецкімі вучонымі. Адным з іх быў Я.Н. Мараш, пра які было ўжо сказана вышэй. Многія яго працы так ці інакш звязаныя з барацьбой беларускага народа супраць паланізацыі, прыгнёту польскіх феадалаў і іх магутнага саюзніка - каталіцкай царквы. Першая яго кніга - З гісторыі барацьбы народных мас Беларусі супраць экспансіі каталіцкай царквы асвятляе розныя формы і праявы пратэсту гарадскіх мяшчан і сялянства супраць наступу каталіцкай царквы і насаджэнні уніі ў 17 - 18 стст., А таксама супраць феадальнага прыгнёту ва ўладаньнях каталіцкіх цэркваў і манастыроў. Названая праца - першае і ў савецкай гістарыяграфіі даследаванне аб становішчы сялян маёнткаў, якія належалі каталіцкаму духавенству ў беларускіх землях. Аўтар прасочвае, як няўхільна, на працягу 16 - 18 стст. пранікалі ў Беларусь і засноўвалі тут манастыры, набывалі зямельныя ўладанні і прыгонных сялян розныя каталіцкія, а затым і уніяцкія манаскія ордэны. На падставе розных архіўных дакументальных матэрыялаў аўтар даказвае, што паншчына на захадзе Беларусі ў манастырскіх фальварках была вышэй, чым у свецкіх землеўладальнікаў. У дачыненні да паўночна-ўсходніх раёнаў Беларусі аўтар робіць нявызначаны выснову аб тым, што тут феадальная эксплуатацыя была больш мяккай, чым у іншых раёнах, што тлумачылася блізкасцю да Расеі. Галоўнае пытанне, даследаваны ў названай працы Мараш, - барацьба народных мас Беларусі супраць уніі і каталіцкага наступу. Гэтае пытанне ўпершыню асвятляецца досыць грунтоўна і пераканаўча на аснове новых дакументальных матэрыялаў. Вялікая ўвага аўтар надае высвятленню сутнасці барацьбы супраць каталіцкай агрэсіі і уніі з боку плебейскай слаёў беларускіх гарадоў і сялянства, асабліва напярэдадні і ў час нацыянальна-вызваленчай барацьбы ўкраінскага і беларускага народаў у сярэдзіне 17 стагоддзя і вайны паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай. Пры гэтым ён зыходзіць іх тэзы, што антикатолическая і антиуниатская барацьба цесна перапляталася з барацьбой супраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту народных мас свецкімі і духоўнымі феадаламі.
Працяглы перыяд барацьбы аўтар дзеліць на чатыры этапы:
) канец 16 - першая палова 17 стагоддзя - нарастальную абвастрэнне класавай барацьбы, каталіцкая рэакцыя, актыўны наступ уніі;
) 50 - 60-я гады 17 стагоддзя - разгортванне нацыянальна-вызваленчай барацьбы ўкраінскага і беларускага народаў супраць феадальнага і іншаземнага прыгнёту;
) 70-я гады 17 - першая чвэрць 18 стст. - Эканамічны і палітычны заняпад Рэчы Паспалітай, спусташэнне беларускіх зямель, час хуткага пашырэння зямельнай уласнасці каталіцкай царквы, умацавання яе палітычных пазіцый, узмацненне духоўнага прыгнёту народных мас Беларусі;
) 30 - 40-я гг. 18 ст. - Аднаўленне гаспадаркі Беларусі, узмацненне феадальна-прыгонніцкай эксплуатацыі, вызваленчы рух, накіраванае супраць каталіцкай царквы.
Усе гэтыя этапы падрабязна даследуюцца, асветлены найважнейшыя падзеі барацьбы на кожным этапе. Варта адзначыць, што асобныя народныя выступы прадстаўлены недастаткова поўна (напрыклад, Магілёўскае паўстанне 1606-1609 гг.). У кнізе асвятляецца і ідэалагічная барацьба, у прыватнасці вальнадумства і антиклерикализм.
Іншая кніга Я. Мараш Ватыкан і каталіцкая царква ў Беларусі прысвечана пытанню аб шля