Гарады і мястэчкі Беларусі
Информация - История
Другие материалы по предмету История
° феадальнага маёнтка ланцугамі прыгоннай залежнасці, не меў магчымасці перасяліцца ў горад. Не мог ён разлічваць і на свабодны продажсваіх вырабаў там, дзе існавалі цэхі. У такіх умовах усё эканамічнае жыццё горада надоўга застывала на аднолькавым узроўні.
Гандлёвая дзейнасць
Рамесная вытворчасць актыёна садзейнічала развіццю гандлёвай дзейнасці гарадоў. Цэнтральнай фігурай у гандлі быў гараджанін - купец. Гандлёвая частка гарадскога насельніцтва была прадстаўлена некалькімі групамі. Яе багатыя вярхі складывалі купцы, якія займаліся замежным гандлем, - госці. Беларускі госць садзейнічаў ганлёвым сувязям гарадоў Вялікага княжества Літоўскага з Масквою, Ноўгарадам, Псковам, Цверру, Рязанню.
Сярод беларускіх купцоў вядучае месца займалі палачане і магілёўцы. Піскія, мозрскія, тураўскія госці былі цесна звязаны з кіевам, Львовам, рабілі паездкі ў Ясы, гарады Венгрыі, звязваючы тым самым Заходнюю Еўропу з усходнім светам.
Шырокае развіццё атрымаў унутраны гандаль, аб чым сведчаць шляхі, што звязвалі многія гарады і мястэчкі. Мясцовы гандаль стаў спецыяльнасцю часткі купецтва. Адной з яе назваў была прасол, часта ужываўся тэрмін купец. Прасол купляў тавар у адным горадзе і меў магчымасць яго прадаць у другім горадзе ці мястэчку.
Купцы гандлявалі таксама ў крамах. Склалася асобная праслойка тых, для каго гэта было асноўным і пастаянным заняткам.
Крыніцы ўпамінаюць купецкія цэхі ў Магілёве, Пінску, Слуцку, Шклове, Менску.
Прадпасылкі прыняцця магдэбурскага права
Развіццё беларускага горада як цэнтра разнастайнага эканамічнага жыцця праходзіла ў складанай палітычнай і ваеннай абстаноўцы. Вялізарныя разбурэнні прыносілі гарадам напады орд крымскіх татар у канцы XV - пачатку XVI ст., пагранічныя войны Вялікага княства Литоўскага з Маскоўскай дзяржавай. Азначаны час характарызаваўся таксама разрастаннем феадальных усобіц, шляхецкага разбою и самавольства. Яны наносілі значную шкоду гандлёвым сувязям. Адной з форм супрациўлення гараджан феадальнаму самавольсву служылі скаргі гарадоў. Вярхоўная ўлада выдавала па гэтых скаргах вярдыкты, у якіх асуджала і забараняла беззаконнасць. Але ўсё заставалася па-ранейшаму. З гэтымі вялікакняжацкімі пастановамі ніхто не лічыўся, а больш рашучыя меры ўрад не прымаў.
Патрэбнасць у абароне горада і гараджан ад феадальнага самавольства, саслоўна-карпарацыйны лад феадальнага грамадства наогул спарадзілі імкненне гараджан да самакіравання саслоўнай арганізацыі, саслоўных гарантый. Першароднае значэнне мела права на самакіраванне. Яно дазваляла ператварыць горад у імунітэтную вобласць, якая мела ўласныя органы ўлады, замацаваць прынцып уласнай свабоды гараджаніна. Толькі так гараджанін меў магчымасць абараніць сябе ад прыгонніцкай няволі, якая панавала за гарадскою сцяной. Гэтае права гарадам павінна была даць вярхоўная ўлада. Зацікаўленая ў дзейнасці гарадоў, якія давалі немалы прыбытак у дзяржаўную казну, яна пайшла ім насустрач.
Азначэнне магдэбурскага права
Дакументам, які абумаўліваў стварэнне ў тым, альбо іншым горадзе органаў самакіравання, быў прывілей на магдэбурскіе правы. Гэта быў поўны комплекс правоў і абавязкаў мяшчанаў у дачыненні як да вярхоўнай улады, так і да іншых саслоўяў тагачаснага грамадства. Першым местам, якое атрымала такія правы, было ўсходненямецкае места Магдэбург ( XIII ст.). Адсюль і пайшла назва магдэбурскае ці немецкае права.
Наданне магдэбурскіх правоў абумоўлівала якасна новае становішча паселішча ў сацыяльнай іерархіі, адрознівала і вылучала яго з навакольных населеных пунктаў. Адпаведна са Статутамі Вялікага княства Літоўскага кожны мешчанін магдэбурскага горада мог на роўных прыцягнуць за адказнасці прадстаўнікоў шляхецкага саслоўя. Гэта пераканаўчае сведчанне асобага статусу жыхароў магдэбурскіх паселішчаў. Ён не распаўсюджваўся на іншых мяшчан - жыхароў немагдэбурскіх месцаў і мястэчкаў.
З атрыманнем прывілея на самакіраванне само места ставало аўтаномнай юрыдычнай адзінкай у дзяржаве. Вялікія князі такім чынам імкнуліся стварыць у гарадах адзіны прававы парадак, каб ліквідаваць нязручнасць адначасовага існавання права рускага, нямецкага і польскага, а з другога боку, каб прыцягнуць у гарады гандлёвае насельніцтва.
Першым на Беларусі местам, якое атрымала магдэбурскае права, было Бярэсце. Кароль польскі, вялікі князь літоўскі Ўладзіслаў - Ягайла падпісаў 15 жніўня 1390 г. адпаведны прывілей, другім - Гародна (1391).
Магдэбургскае права атрымалі на Віцебшчыне - Полацк (1498), Браслаў (1500), Дзісна (1569), Сураж (1576), Ула (1577), Віцебск (1597), Друя (1619), Орша (1920), Бешанковічы (1634), Косарава (1648), Ушачы (1758). Залатым векам вольных беларускіх гарадоў з яўляецца другая палова XVI і першая палова XVII стагоддзяў. У гэты перыяд кончаткова фарміруецца структура кіравання магдэбурскім горадам, афармляюцца яго атрібуты - пячатка і герб.
Прывілеі для гарадоў і мястэчак
Знешне прывілей на магдэбурскія правы ў яўляў сабой аркуш пергамена памерам ад 20 - 70 см у вышыню і ад 30 да 100 см у шырыню, на якім пісаўся тэкст, дзе агаварваліся дараваныя гораду ільготу, правы і абавязкі. У цэнтры падаваўся малюнак герба.
Пачынаўся прывілей з імя і тытула таго правіцеля, які надаваў яго, подпісам караля - вялікага князя і пісара канцэлярыі і замацоўваўся, часцей, пячаткай Вялікага княства Літоўскага з выявай герба Пагоні.
Акт надання гораду магдэбурскіх правоў фіксаваўся на асобым арк