Ііі халықаралық «Сейтен тағылымдары» ғылыми-практикалық конференциясының материалдары

Вид материала

Документы

Содержание Преимущества дистанционного обучения Из опыта школы №21 города астаны Педагогикалыќ ќарым-ќатынастаѓы конфликт жєне контакт р¤лі Рухани мєдениет ќ¦ндылыѓы – бабалар ісіне бас ию Шыѓыс µркениеті Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ғылым біл К¤кен шєкеевтіњ педагогикалыќ м¦ралары Проблемы этнопедагогических наук в условиях всеобщей глобализации Список испльзованных источников

Подобный материал:

• С. Л. Сауытбеков туралы ќысќаша маѓл±мат, 6313.58kb.
• Халықаралық ғылыми конференцияның материалдары 27-28 қазан 2011 жыл, 5466.7kb.
• Парат министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті, 8635.57kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 5310.66kb.
• Э40 дамуы": халықаралық ғылыми-практикалық конференция = "Современные проблемы экологии, 289.52kb.
• Программа международной научно-практической конференции «независимости казахстана, 406.39kb.
• Iii халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция Қазақстан Республикасы, Павлодар, 412.06kb.
• «Болашақ» халықаралық стипендиясына ғылыми тағлымдамадан өтетін үміткерлер тапсыратын, 92.29kb.
• А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1312.01kb.
• А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1211.8kb.

ПРЕИМУЩЕСТВА ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

Куковинец А.В.- Преподаватель кафедры иностранных

языков института «Бурабай» и КРУ(СГУ)


Дистанционная форма обучения (ДО) - это получение образовательных услуг без посещения ВУЗа, с помощью современных информационно-образовательных технологий и систем телекоммуникации, таких как электронная почта, телевидение и INTERNET. Дистанционное обучение может быть использовано в рамках высшей школы не только для обучения студентов, но также и для повышения квалификации и переподготовки штатных специалистов. Учитывая территориальные особенности Республики Казахстан и возрастающие потребности качественного образования в регионах, дистанционное обучение в самом скором времени займет прочное место на рынке образовательных услуг. Этому во многом будет способствовать и наличие единого образовательного пространства в странах СНГ и зарубежья.

Дистанционное обучение позволяет получить университетский диплом всем, кто по тем или иным причинам не может обучаться очно. Этот аспект особенно актуален для РК, где в последнее время остро стоит проблема подготовки и переподготовки специалистов.

Дистанционное образование открывает большие возможности для людей с ограниченными физическими возможностями. Современные информационные образовательные технологии позволяют обучаться незрячим, глухим и страдающим заболеваниями опорно-двигательного аппарата.

Получив учебные материалы в электронном и/или печатном виде с использованием телекоммуникационных сетей, студент может овладевать знаниями дома, на рабочем месте, или в специальном компьютерном классе в любой точке нашей страны и зарубежья.

Компьютерные системы могут проэкзаменовать, выявить ошибки, дать необходимые рекомендации, осуществить практическую тренировку, открыть доступ к электронным библиотекам, за считанные секунды найти нужную цитату, абзац, параграф или главу книги, выделить в ней главное. Учебные курсы сопровождаются игровыми ситуациями, снабжены терминологическим словарем и открывают доступ к основным отечественным и международным базам данных и знаний на любом расстоянии и в любое время.

Учитываются индивидуальные способности, потребности, темперамент и занятость студента. Он может изучать учебные курсы в любой последовательности, быстрее или медленнее. Все это делает дистанционное обучение качественнее, доступнее и дешевле традиционного.

• Лекции ДО, в отличие от традиционных - аудиторных, исключают живое общение с преподавателем. Однако, имеют и ряд преимуществ. Для записи лекций используются дискеты и CD-ROM - диски и т.д. Использование новейших информационных технологий (гипертекста, мультимедиа, ГИС-технологий, виртуальной реальности и др.) делает лекции выразительными и наглядными. Для создания лекций можно использовать все возможности кинематографа: режиссуру, сценарий, артистов и т.д. Такие лекции можно слушать в любое время и на любом расстоянии. Кроме того, не требуется конспектировать материал.
  
• Консультации ДО являются одной из форм руководства работой обучаемых и оказания им помощи в самостоятельном изучении дисциплины. Используется телефон и электронная почта. Консультации помогают преподавателю оценить личные качества студента: интеллект, внимание, память, воображение и мышление.
  
• Лабораторные работы ДО предназначены для практического усвоения материала. В традиционной образовательной системе лабораторные работы требуют: специального оборудования, макетов, имитаторов, тренажеров, химических реактивов и т.д. Возможности ДО в дальнейшем могут существенно упростить задачу проведения лабораторного практикума за счет использования мультимедиа-технологий, ГИС¹-технологий, имитационного моделирования и т.д. Виртуальная реальность позволит продемонстрировать студентам явления, которые в обычных условиях показать очень сложно или вообще невозможно.
  
• Контрольные работы ДО - это проверка результатов теоретического и практического усвоения студентами учебного материала. На основе которых, преподаватель оценивает качество усвоенных знаний и умение оперировать ими, разрабатывает практические рекомендации и принимает организационно-методические решения о дальнейшей интенсивности, сложности и направленности образовательной деятельности студента.
  

На территории Республики Казахстан подобные образовательные услуги предоставляет КРУ (Казахстано-Российский Университет). И оценивая объективные данные можно смело утверждать, ДО занимает прочное место на рынке образовательных услуг как России так и Казахстана

ИЗ ОПЫТА ШКОЛЫ №21 ГОРОДА АСТАНЫ


Умарова А.К., - директор школы

Ускенбаева К.Е.,- руководитель Центра «Атамекен»

городского дворца школьников им. М.Утемисұлы

Сейтмухаметова Р.Т.,- педагог-новатор


Как считают учителя нашей школы, настоящие педагоги должны заниматься не только обучением и воспитанием детей в школе, но и вести большую просветительскую работу с родителями и с общественностью. Недавно на базе школы был организован и проведен городской семинар. Тема семинара «Народная педагогика как основа развития гармоничной, нравственно-совершенной, социально-активной личности».

В целях подготовки к семинару администрацией школы и учителями начальных классов был составлен пакет документов:

1. Школьная газета «Атамекен-Отчизна»
   
2. Концепция научно-этнопедагогической программы «Атамекен Ордасы» (М.К.Курсабаев)
   
3. Памятка «Что такое Вальдорфская педагогика»
   

Школьная газета «Атамекен-Отчизна» является нашим достоянием и гордостью, как педагогов так и всех учащихся нашей школы.

Составление и выход каждого номера газеты – это огромный творческий труд.

Особенно радует, что в эту подключаются, в основном учащиеся. Пишут в нашу газету и родители, и врачи, и участковые инспектора. Именно с целью просветительской работы издается наша школьная газета. Читая ежемесячно каждый номер газеты, можно все больше узнавать интересного о том, как живут и учатся наши дети, что интересует их родителей, как работают наши педагоги, о больших и малых победах и достижениях жителей нашего микрорайона.

Думаем, что это нам удалось. Были опубликованы содержательные статьи:

• Что волнует директора школы (Умарова А.К)
  
• Лесозавод не окраина (А.Князев, 9 кл.)
  
• Слово об учителе (Бегимова Г.Ж.)
  
• Звездочка по имени Аида (Сейтмухаметова Р.Т.)
  
• Экология через искусство (О.Сазонова, 7 кл.)
  
• Пишут дети (статьи, стихи, сочинения)
  

Также была составлена памятка «Что такое Вальдорфская педагогика» целью которой было знакомство с основами данной школы с помощью имеющегося у нас теоретического материала. Подробно было описано памятка о внедрений научно-этнопедагогической программы «Атамекен Ордасы». Школьники активно вступая в ряды Республиканской детско-молодежной организации «Атамекен» создали первичную организацию. Республиканская детско-юношеская организация «Атамекен», зародившаяся в 1988 году на юге Казахстана, сегодня уже победно шествует во всех регионах страны. На атамекеновцах галстуки бирюзового цвета – цвета знамени родного Казахстана. Все школьники являются членами «Атамекен».

Кажлый год, на кануне Дня независимости Республики Казахстан, возле памятника хана Кенесары дети торжественно вступая в ряды «Атамекен» дают клятву.

Три ступени организации охватывают все возрастные группы школьников. Малыши объединены в «Балдырган», учащиеся среднего звена – в «Улан», а старшеклассники в «Мурагер и Мирас». Датой рождения «Атамекена» в Астане можно считать 30 ноября 1998 года. 19 мая 2000 года состоялся первый городской Курылтай атамекеновцев.

После посещенных уроков учителя поделились полученными знаниями внутри школы на заседании методического совета. Очень интересно рассказали о теории преподавания и показали на практике своим коллегам разные формы и методы панорамного урока, воспитательного часа и о проделанных работ о программе «Атамекен» и о «Вальдорфской педагогике».

Мастерство учителя – это не только то, что он уже знает и умеет, а наверное, заключается в его поисках, стремлениях узнать еще больше, что может сделать его уроки более содержательными и интересными, отвечающими всем требованиям времени.

Знают и помнят об этом учителя начальных классов нашей школы. Изучая различные инновационные технологии, необходимо не только очень серьезно изучать их, а уметь глубоко и умело применять их на уроках, начиная с элементов. При этом необходимо прогнозировать ожидаемый результат и постоянно сравнивать его с полученными результатами.

Что же это такое Вальдорфская педагогика? По всему миру работают штайнеровские или вальдорфские школы. В них учителя стремятся воплотить принципы вальдорфской педагогики в наиболее полном виде. Первая школа была основана в Германии, поэтому иногда можно услышать, что штайнеровская педагогика является немецской. Но самом деле такие утверждения являются заблуждением.

Как сущность человека везде едина, независимо от страны проживания, цвета кожи или культурной среды, так и стремления к совершенству обучению и воспитанию, познанию законов человеческого развития и роста в своей основе едино и не зависит от существующих в мире границ. При всем различии людей объединяет одно единственное качество – человечность, которое и делает человека человеком.

Поэтому перед современной педагогикой стоит серьезнейшая задача, как научить детей взаимодействовать с другими культурами и воспитывать в них истинное чувство понимания и уважения к ним. В настоящий момент семинары по вальдорфской педагогике проходят в разных странах мира. Популярность этой педагогики за последнее время сильно возросла. Одной из причин популярности являются хорошие результаты.


Ѓ¦МЫР – ЃИБРАТ

(¦лы ±стаз Сейтен Сауытбеков туралы)


Есмаќан Ќожахметов.,- ардагер ±стаз, Кµкшетау


Адам ѓ±мырында µзгермейтін, ±мытылмайтын белестер болады. Жадыњнан шыќпайтын, жазуынан танбайтын ол белестер адамныњ мєњгілік жєдігері іспетті, ±йыќтап жатќан жеріњнен оятып алып с±раса, жањылмайтын аќиќат іспетті.

Осындай бір елеулі µмір белесі – меніњ зор т±лѓалы ±стаз, ѓибратты жан Сейтен Сауытбековпен ќызметтес болѓан жылдарым екеніне кµзім аныќ жетеді.

Б±л ѓ±мырдаѓы белес, былай алѓанда, баршамызѓа ортаќ оќиѓадан бастау алѓандай. Ол – жас ±стаздыњ оќыту, дєріс беру ісіне ынта ќойып, мектепке орналасуы деп білуге болады. Мен де осындай жайды бастан µткердім.

Солайша, мен 1953 жылы Алматы шет тілдер институтын тємємдап, облыстыќ оќу бµліміне келгем. Ондаѓылар меніњ ќазіргі Шал аќын ауданындаѓы Ленин орта мектебіне баруымды жµн кµрді.

- Есмаќан, сен елге барсањ Ленин орта мектебіне орналасуѓа тырыс. Ол – бір білім ордасы, облыстаѓы озыќ мектептердіњ бірі, онда кілењ ыѓай мен сыѓай дерлік м±ѓалімдер ќызмет істейді,- деп, мені желпіндіріп ќойѓан шет тілдер институтын менен б±рын ќызыл дипломмен тауысќан Хамит Біржанов деген жігіт еді. Меніњ тањдауыма орай, жолдаманыњ осында берілуініњ сыры да сол еді.

Есілден аудан орталыѓы Марьевка арќылы кµпірден µтіп, осында келдім. Ауыл арасы ќашыќ. Біздіњ ауылдан тура ж‰з шаќырым. Кµњіл ќанша желпініп, лекіп т±рса да осы сєт бір ќобалжу бойды толќытты. Жан-жаѓыма ќараймын. Єсіресе, мектеп ‰йіне кµбірек кµз саламын. Ќараѓайдан ќиѓан ‰й екен, ішкі бµлмелері тап-т±йнаќтай жинаќы, тап-таза, кењ, єрі биік, терезелері де ‰лкен. Айналасында жайќалып µскен аѓашы мол. Жан-жаѓы биік ќадалармен ќоршалѓан. Ж‰зден аса оќушы т±ратын интернаты жанында. Майталман м±ѓалімдері Шияп Садыќов, Жанѓали Ќ±сайынов, Ахметжан Ќалиахметов, Есім Смаѓ±лов, Мисалым Садыќова, Н±рс±лу Ќ±сайынова, Ќ±лшара Ќасымова – бєрі де, аныѓында айтулы деген абзал жандар. Апыр-ау, б±ларды басќарып отырѓан ќандай азамат екен деп толѓанамын іштен.

Мектептіњ б±рынѓы директоры Садыќов Шияптыњ есімі облысќа, республикаѓа да танымал жаќсы ±стаз екенін білемін, басќа ж±мысќа ауысуына байланысты орнына Сейтен Сауытбеков келді.

Аса білімді, сабырлы, мєдениетті, кµп тыњдап, аз сµйлейтін, кішіпейіл, біреуге дауыс кµтеріп, ашу шаќыруды білмейтін наѓыз сырбаз екен. Жас ±стаздыњ µз жолын тауып, оќыѓан білімін тоќыѓанѓа жеткізуіне уаќыт керек. Сейтен аѓа бірнеше мєрте сабаќтарыма ќатысып, айтќан аќыл кењестері єлі к‰нге дейін санамда сайрап т±р.

- Есмаќан, µз пєніњніњ тєжірибелі м±ѓалімі болу оњай емес. Оѓан пєрменді білім, соѓан ќоса ќажымайтын-талмайтын ынта-ыќылас керек. Кµп ізден, ол ‰шін єдістемелік материалдарды кµп оќуѓа тырыс. Б±л ‰шін сен аѓылшын тілі ‰йірмесін аш. Ќазаќќа тањсыќ тіл ѓой, балалардыњ ынтасын оята алсањ – ісіњ µрге µрлейді.

Ол осы єњгімесінде маѓан тек сабаќ уаќытымен шектеліп ќалмай, одан тысќары да ж±мыс істеуді тапсырды. Мен ±лаѓатты ±стазѓа тањ-тамаша ќалдым. Оныњ мєнісі – б±ѓан дейін Балуан жетіжылдыќ мектебінде директор болѓан ол орта мектепке басшы болып келгенінде істі ќалай ±ршыќтай ‰йіріп, тізгінді тењ тартып єкеткен. Тіпті, єр пєнніњ µзініњ ќыр-сырына ѓаламат жетіктігімен тањ ќалдыратын. Соны мен де сезіп, осындай зор білімді басшыѓа ќиналѓанда с‰йенуге болатынын ањѓардым. Осы ретте ол облыстыќ м±ѓалімдер білімін жетілдіру институтыныњ єдіскер маманы тєрізді болып кетті маѓан. Оныњ єлгі аќыл-кењесінен Сейтен аѓаныњ кєсіби газет-журналдардыњ бірде бірін, олардаѓы єдістемелерді кµзден таса ќылмай оќып, білім алатыны сезілді. Аѓаныњ сµзі ісімен салмаќтанатын машыѓы барын осыдан кµп ±замай-аќ сезіндім. Соныњ арќасында маѓан да аѓылшын тілі кабинеті ±йымдастырылды. Ќазіргі пєн кабинеттері дегенді Сейтен аѓа сол кездіњ µзінде µмірлік тєжірибеге енгізіп ќойѓан екен ѓой.

Осы жайларды кµріп, риза болѓан директор аѓамыз ашыќ сабаќ беруді ±сынды. Ол аудандыќ семинар ретінде µтіп, оѓан ќатысушылар меніњ µткізген сабаѓымды, єсіресе кµрнекі ќ±ралдарды пайдаланудаѓы єдіс-тєсілдеріме ризашылыќ білдірді.


ПЕДАГОГИКАЛЫЌ ЌАРЫМ-ЌАТЫНАСТАЃЫ КОНФЛИКТ ЖЄНЕ КОНТАКТ Р¤ЛІ


Бекенова А. Ќ.

«Кµкше» университеті


Қоғамдық өмір дамуының қазіргі кезеңінде үкімет білім беру саласына оң бет бұрыс беруде. Елбасы қолдаған Қазақстан Республикасының 2030 жылѓа дейінгі даму стратегиясында осыған үлкен мән беруде. Қоғамда болып жатқан күрделі саяси-экономикалық өзгерістер, реформалар көп жағдайда баланы көптеген проблемаларға кездестіреді. Қоғамыздың әлеуметтік-экономикалық жағдайы дамыған сайын, ұстаз алдына қоятын талаптары да зор. Оқу тәрбие процесінің басты тұлғасы ұстаз, болғандықтан өсіп келе жатқан ұрпаққа білім-тәрбие беретін бала жанының бағбаны – мұғалімдер қандай болу керек?

Қазіргі педагогика қызметтік педагогикасы, ол мектеп өмірін демократияландырады, балаға педагогқа әріптес, педагогикалық процеске қатысушы ретінде қарайды. Болашақ ұрпақты имандылық, адалдық, шыншылдық, қарапайымдылық, кішіпейілділік сияқты асыл қасиеттерге тәрбиелеу ата-ананың, бала-бақша тәрбиешісінің, мектеп мұғалімнің негізгі міндеті. Жеке тұлғаның қалыптасуында оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастың алатын орны ерекше. Қандай адам болмасын, мейілі оқымысты, мейілі қарапайым жұмысшы болсын, мектеп өмірі туралы, мектеп қабырғасында жүргенде өзіне үлкен әсер еткен мұғалім туралы аса бір жылылықпен еске түсірушілер жиі кездеседі.

Алайда соңғы кезде үлкен мен баланың қарым-қатынасы, мұғалімнің оқушыға деген қарым-қатынасы кей жағдайда байланыспай келетіні ешкімге де құпия емес. Балалардың өзінің мұғаліміне деген жақсы көрушіліктен де қорқыныш, жек көру, сыйламау сияқты сезімдерді жиі бастан кешіретіні шындық. Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас ғылыми тұрғыдан қаралатын күрделі мәселе, өйткені, көбіне оқушының өзін қоршаған ортамен қарым-қатынасы, маман ретінде қоғамда орын ала білуі оқушы мен мұғалім екеуінің қарым-қатынасы негізінде қалыптасады, сондықтан жеке басының қасиеттерінің қалыптасуына және қоғам талабына сай білімді маман болуына зор ықпал етеді.

Оқушыларға оқу-тәрбие жұмысын жүргізу барысында қарым-қатынас құру өнері жеткілікті ме дегендей көп сұрақтар туып отырады. Болашақ ұстаздарды дайындаған кезде, ең алдымен, олардын психологиялық жағынан шыңдау керек; кәсіби ойлауына оқушының психологиялық зерттеуіне, сол арқылы әсер ете алатын әдіс-тәсілдерді қолдана алатындай болуына әрекет жасау. Бұл мақсатты іске асыру үшін, практикалық психологияны оқытқан кезде, тәжірибелі ұстаздардың іс-тәжірибесінен, мектеп өмірінен алынған мысалдарды студенттердің алдына тарту керек. Педагогикалық қызметтін басты проблемасы – кімнің қандай оқушы екенің танып, олардың бойындағы ынта-қабілетін неге бейім екенін анықтау, дамыту.

Педагогикалық қарым-қатынастын, көптеген авторлардың айтуы бойынша, авторитарлы, демократты, либералды деп аталатын үш стилі бар, бұлардың авторитарлы мен демократтық стильдері бір-біріне қайшы келсе, либералды белгілі бір стильдің қалыптасып болмаған құбылысы ретінде қарастырылады. В.С. Мерлиннің ойынша, жаңа ғана жұмыс істей бастаған маманда өзімдік стилі болмайды, ол төмендегідей жағдайларда ғана қалыптасады, олар:

1.Басталатын жұмысқа жайлы көзқарас, жақсы мотивациялар болуы.

2.Мамандық негізінде жатқан жұмыс әдіс-тәсілдерінің жоқтығы негізінде өз мүмкіндіктерін іске асыру.

3.Қай мамандықтың болмасын, дербес стилі болуы шарты – адамның қоршаған ортаға, өзіне деген дұрыс көзқарасы болуында, осы дұрыс қарым-қатынасты орнату өз жұмысының нәтижесімен, адамдар арасында қатынас ұйымдастыра алуымен қанағаттануы үшін қажет.

Жас ұстаздың оқушылармен қарым-қатынасындағы кездесетін қиыншылықтарды зерттеу, тіршілік ету әрекетінде, кәсіптік іс-әрекет негізінде қарым-қатынас орнату және педагогикалық ғылыми қызығушылық тудырады.

Педагогикалық қарым-қатынас, оқушымен тұлға ретінде араласу көптеген ұстаздар үшін өзінің қызметін атқаруда маңызды, мән берерлік жағдай болып саналмайды, бірақ сол уақытта, жауаптардың басым бөлігі көрсеткендей, осы ұстаздарға педагогтар ұжымының басқаларымен гөрі, оқушылары мен араласу оңайға соғады.

-Мұғалімнің кәсібі тұлғалық белгілерін сараптай келе, функционалды-формалдық ориентациясы (пәнді терең білуі, әдістемені жақсы меңгеруі) мен жеке коммуникативті ориентациясы (оқушыны тұлға ретінде санауы, педагогикалық әдеп);

-Мақсат , мәселеге көңіл аударатын мұғалімдер-69%, қарым-қатынасқа көңіл бұрған -15% ,өзінің жеке басына-13% , ешқандай бағыт-бағдарсыз – 3%;

-Функционалды-формалды ориентациялы мұғалімдер 6-10 жыл еңбек еткен, жеке, дербес тұлғалық-коммуникативті ориентацияны ұстанғандар 0-2 немесе 11-15 жыл қызмет еткен мұғалімдер екен.

Оқушының әрекетсіз қарым-қатынас білік-дағдылары мен білімді бір жиынтықта алу мүмкін болмайтын белсенді әлеуметті-психологиялық дайындық принциптерін қолданып оқыту ең маңызды әдістердің бірі болып табылады.

Студент өзін алдындағы баланың орнына қойып оқушы сияқты, осыған байланысты мынандай сауалдар туындайды. Мен осы жаста қандай едім? Нені керек еттім? Қандай болғым келіп еді? Өзімнің және басқалардың бойындағы қай қасиетті бағаладым? Мұғалімдер маған несімен жақсы еді? Мені біреудің сынағанын қалай көрдім? Қандай қарым-қатынас түрі есімде қалды? «Мен не істей аламын, қалай істеймін, оқушылардың алдына қандай боп барамын»- деген сауалдарды шешуге жоғарыдағы сұрақтардың көмектесетіні сөзсіз, яғни өзін-өзі тану, өзін-өзі ашу сияқты шексіз үзіліссіз процесс жүріп жатады. Мұғалімдердің жеке қасиеттерін немесе кәсіби қызметіндегі білімінің бөлек дағдыларының өзіндік биік бағаланатыны белгілі. Өзіндік бағалау нәтижесі эгоцентристік тенденцияның бар екенін, өзін-өзі өзгертуге көп мұғалімдердің тырыспайтындығын анықтады. Мұғалімдердің оқушыларға деген қарым-қатынасы барысында бағалау мен белгілі тұжырымдау кезінде субъектілікпен максимализм орын алатыны белгілі. Мұны «жақсы» және «жаман» оқушының бағаларының алшақтығынан көруге болады. Көптеген мұғалімдердің ойынша, оқушының тұлға ретінде қалыптасуына мектептің әсері көп емес. Бұдан, әрине, олардың қызметінің салғырт, енжарлығын көреміз.

Дербес стильді темперамент белгілеріне байланысты іс-әрекет талаптарын әмбебап бейімделу тәсілі деп түсіну – біздің ойымызша, қарым-қатынасқа қатысты.

Осы аталмыш индивидттің өзіндік ұйымдастыруының тұрақты формаларын тудыратын қарым-қатынас барысында пайда болған жеке тұлғалық инициативамен қатар дербес стиль түсінігі іс-әрекеттің нақты шарттарын қайта құруды қажетсінеді.

Педагогикалық қарым-қатынастағы байланысқа енудің амал-тәсілдерін жас ұстаздың дербес стилі қалыптасу проблемасымен қатар қараған жөн.

Дербес стиль түсінігін тұлғаның түрлі қасиеттері мен жүріс-тұрысын белгілеуге, жинақталған тәжірибені жалпылау үшін, қоршаған ортадан ақпарат қабылдау үшін, сонымен қатар темперамент қасиеттерін ескере отыра, индивидтің негізгі және ең әмбебап бейімделу жолын белгілеу үшін пайдаланады.

Мұғалімге лайықты сапалардың бірі ол – мұғалімнің контактілігі.

Контакт дегеніміз – индивидттің топпен тұлғааралық байланыстарын қайта орнатудын және қайта құру динамикалық үрдісі.

Қарым-қатынас барысын даму сатыларын бөліп қарастыруға болады. Қарым-қатынас сатылары ішкі және сыртқы (ішкер-жасқары) мінездемелерге байланысты. Контактілік процесінің ішкі мінездемесі бойынша, эмоционалды және ақпаратты ықпал етушілік өзара күйзеліс пен әрекет үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Сыртқы мінездемеге келсе, ол уақытша және жалпылама сипатта, белгілі бір жағдайда ғана пайда болады.

Мұғалімнің тәрбиеленушілеріне ықпал етуіне жағдай туу керек, олардың арасында психологиялық өзара түсінушілік, сенім, сыйластық құрылған жағдайда ғана қатынас бойы шарт, бұндай сипатта болмаған жағдайда шиеленушілік пайда болуы мүмкін.

Психологиялық байланыс орнауы мыналарға байланысты:

• Мұғалім оқушының жеке, дербес-психологиялық, жас ерекшеліктерін, олардың қызығушылығы, мүмкіндіктері, тырысушылығы, құндылықтарын жете білуі керек. Әсіресе жеткіншектер мен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру маңызды, өйткені дәл осы кезеңде олар ер жетуге тырысады, өзіне-өзі сену сияқты жаңа психикалық таным бойларында орнығады. Сонымен қатар, жеткіншектердің танымдық қызығушылығы көбейеді, құрдастарымен қарым-қатынасы артады.
  
• Мұғалім не айтса, соны қабылдауға психологиялық дайын болу. Оқушы бойындағы сенімнің төмен болуы, қиқарлығы, оқығысы келмей ашулы болуы, өз күшіне сенбеуі онымен психологиялық байланыс орнатуды қиынға соқтырады.
  
• Оқушының сенімін ақтау, тұлғасына сыйластық пен қарау.
  
• Қызығушылықтардың қабысу нүктесін табу, қарым-қатынасқа оптимальды рең үстеу.
  
• Оқудағы, қарым-қатынастағы кездесетін қиындықтарды жеңу, кеңес беріп көмектесу.
  
• Мұғалімнің эрудициясы, абыройы, жұғысқыштығы, сыпайылығы, сезімталдығы, шыншылдығы мен шынайылығына байланысты.
  

Осы шарттардын орындалмауы оқушының селқостығына немесе педагогикалық іс-әрекеттерге қарсыласуына, яғни конфликтінің тууына алып келеді.

Шетелдер де , біздін елде де мұғалім карым-қатынасын 5 типке топтайды.

1.Тұлғалы іскер тип. Мұғалімнің оқушыға оның іскерлік қасиеттеріне, оқу үлгеріміне байланысты қарым-қатынасы. Мұнда оқушылар жеке тұлғалық қасиет, белгілеріне нашар баға алса да, өзінің іскерлігіне жақсы баға алуы мүмкін (және керісінше де)

2.Таңдаулы іскер тип. «Озат» балалар әрқашан жақсы бағаға ие, ал «қиын» балаларға нашар баға, басқалары көңілден тыс қалады.

3.Формальды іскер тип. Бұл топ ұстаздарды белгіленген қатаң нормалар принципі бойынша балаларды бағалайды.

4.Тұлғалы іскерлік деңгейі бойынша «жақсы» мен «нашарды» бағаласа,

ендібір жағынан басқа балаларға деген қарым-қатынасы формальді іскер болып қала береді.

5.Диффузды деп те атауға келетін, мұғалімнің оқушыға қалай қараса, жалпы барлық топқа да солай қарауы.

Қарым-қатынастың тиімділік деңгейі бойынша сараптасақ, екінші мен бесінші – тұрақсыз, төртінші төмен сатыда, тек бірінші тип қана жоғарғы сатыда орын алады.

Студент-практикант педагогикалық қарым-қатынас маңызын терең түсінбейді, соған байланысты алдына мақсат қоймайды, тек білім беріп, білік-дағдыларды қалыптастырумен шектеледі.

Жас мұғалімнің контактілікке ұмтылуында бейтараптыққа беталысы анық көрінеді.

Әрбір мұғалімнің жеке дербес қарым-қатынас стилі алғашқы еңбек ету жылдарында қалыптасады екен. Студент-практиканттармен салыстырғанда стажы бар мұғалімдерде конфликтілік пен контактілік туу себептері негізінен жеке дербес қарым-қатынас стиліне байланысты.

Көп жыл еңбек еткен мұғалімдер үшін (10 жылдан астам) сыртқы конфликтерден аулақ болу тән. Сонымен қатар оқушылармен нейтралды қарым-қатынас орнатуға тырысуда, қарым-қатынастын стильдері және әдістемелік әдістерін таңдауда кертартпалық танытатыны белгілі.

Жаңа еңбек ете бастаған мұғалімнің контактілік пен конфликтілік проблемасы, аяқасты қалыптаса бастаған оқытудын стильдерімен емес, саналы түрде қалыптасқан қарым-қатынас пен іс-әрекеттің жеке стилімен байланысты болуы керек. Сонымен, профориентация жүйесін кемелдендіру, студенттердің жоғары оқу орындарына нақты, тұрақты педагогикалық беталысын қалыптастыру оқушылар мен мұғалімдер арасында жемісті қарым-қатынас орнауына қажетті білік-дағдыларын меңгеруге практикалық уақытын ұзарту, мектептерде психологиялық мұғалімдерге арналған, олардың психологиялық-педагогикалық сауаттылығын арттыратын кеңестердің болуы, және оның бәрі қарым-қатынас пен іс-әрекеттің жеке дербес стилін қалыптастыруға фундамент болуы – осы көтерілген мәселелерді шешудің жолдары болып табылады.

Қорыта айтқанда, ұстаздыњ мамандықтыњ өзге маман иелерінен басты айырмашылығын оның адаммен жұмыс істеп, оның ісін жетілдіруіне күш-қуатын, білімін жұмсады. Соған орай бұл мамандықтын қыры мен сыры қат-қабат болып келетіндігі де сондықтан.

Дұрыс ұйымдастырылған контактілік процестер, жеке тұлғалық және іскер қарым-қатынаста туатын мұғалімнің кәсіби контактілігі, оқытудын маңыздылығын арттырады, оқытудыњ көңіл-күйін көтереді, оқу материалына, тәрбиелік іс-әрекеттерге дұрыс көзқарас орнатады. Педагогтың контактіні ұйымдастыра алуы педагогикалық процесті іске асырудағы кәсіби әдістін бірі болып табылады.


РУХАНИ МЄДЕНИЕТ Ќ¦НДЫЛЫЃЫ – БАБАЛАР ІСІНЕ БАС ИЮ


Саѓитќызы Л.А.,- «Кµкше» университеті ќазаќ

этнопедагогикасы жєне этнопсихологиясы

зерттеу орталыѓыныњ ѓылыми-ізденушісі


«Б±л ѓаламдаѓы ењ ѓажайып нєрсе – жаќсы тєрбиеленген адам»

грек философы Эпиктет


Адамныњ парасатпен ќоѓам дамуына ќосќан ‰лесі - µркениетке жету жолы. Дєуірді алѓа с‰йрейтін шикізат емес, зерде. Олай болса, «ХХІ ѓасыр – гуманизм ѓасыры, рухани µзгерістер ѓасыры» деп айту зањды шыѓар.

Алайда адам баласыныњ µресі шектеулі, Алладан асып ешбір іс ќыла алмайды. Бұл жерде бір нєрсе аќиќат: Шыѓыс µркениеті µзімен санасуѓа мєжб‰р етеді. Рухани мєдениеттіњ ќ±ндылыѓы – бабаларды ќасиет т±ту, ата-анаѓа, ‰лкендерге ќ±рмет жєне бір ќ±ндылыѓы – бабалардыњ орнын, олардыњ µмірдегі биік ролін т‰йсіну.

Осы ретте, Есіл бойы Борлық өзенінің маңын мекендеген жоңѓар шапќыншылыѓынан кейінгі кезењде тағлымдық-дидактикалық жырларымен халықтың ар-намысын қорғап, ілім-білімге ‰ндеп, адамгершілік ақыл-ғибрат берген Шал (Тілеуке Құлекеұлы) аќын шығармаларының ұрпаққа ой салар тұстары руханиятымызға қосылған өлшеусіз мұра.

Шал ақын жайлы алғашқы сөзді ұлы ғалым Ш. Уәлиханов «Шал жырау» деп атап: «Менің бабам Абылай ханның замандасы, Арғын, Атығай ішінде Бәйімбет табынан шыққан Шал ақын қазақ халқының тегі, қазақ халқын құраған рулар жайлы аңыздарды жинақтап, ғажайып зпос жасады», - деп ұлт әдебиетіне, тарихына, мәдениетіне қосқан шексіз еңбегін бағалаған.

Жазушы, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мұғалімі, бірнеше тілдіњ ћас білгірі єрі аудармашы Сейтен Лиман±лы Сауытбеков Шал ақын мұраларын жинастырушылардың бірегейі. Ақынның 300 жолдан аса өлеңдері Сейтен Сауытбековтың жеке архивінен алынған. Ол Шал ақын туралы мектеп оқушыларына арнап «Аютас», «Бала Шал» т.б. әңгімелер жазған. Ақын мұрасын кең көлемде зертттеуші халық жазушысы Мұхтар Мағауин көп деректерді кейінгі ұрпақтарының бірі Қ. Жантілеуовтен алған. Шежіреші қарт Ғ. Елеусізов ақын мұраларын ел ішінен жинастырып, Ұлттық ғылым аакдемиясының сирек қолжазбалар қорына тапсырған. Сол сияқты әдебиет пен мәдениет майталмандары А. Қошанов, Ш. Уәлиханов, Г. Бельгер, Е. Зікібаев, Ғ. Малдыбаев, У. Латанов, С. Жұмабаев ақын мұраларын жинақтап, ақынды келер ұрпаққа танытуда еңбек етіп жүр.

Кµкше университеті (президенті профессор Ж.Ж. Ќасым) жанынан ашылѓан «Ќазаќ этнопедагогикасы жєне этнопсихологиясы» зертханасыныњ мењгерушісі «Алаш» ж±ртыныњ аяулы азаматы, «Атамекен» баѓдарламасымен исі ќазаќ ќауымына таныс М.Ќ.Ќ±рсабаев жєне Сейтен Сауытбеков м±раларын зерттеуші, «Алаш ‰ні» газетініњ редакторы С.С. Жетпісќалиевтың жетекшілігімен жыл сайын µтетін дєст‰рлі «Сейтен Сауытбеков жєне ±лттыќ педагогика» ѓылыми-практикалыќ конференциясы Алматы, Ќызылорда, Жамбыл, Шымкент, Астана ќалаларында жєне С. Сауытбеков туып-µсіп, ењбек жолы µткен, єріпестері «біздіњ Алтынсарин» атандырѓан «Балуан» орта мектебінде Шал аќын ауданы Солт‰стік Ќазаќстан облысында болып жєне жаќында Ресей µлкесі Омбы ќаласына бару кµзделуде.

Б±л игі шара ±лтжанды азамат Кµкшетау университетініњ Президенті, профессор Ж.Ж. Ќасым жєне осы аталмыш университеттіњ вице-президенті, халќыныњ шыраѓы Г‰лнар Сейтенќызыныњ ќолдауымен жалѓасын таба берері к‰мєнсіз.

Шал аќын жайлы белгілі ақын К. Салықов: «… Өлеңін, не айтысын, не әзілін оқысаңыз 250 жыл уақыт өткендей емес, екі елі қалыспай қасыңда жүргендей сезінесің», - деуі замана тынысын тап басып жырлайтын ақын ойшылдығын тану болса керек. Ақынның біраз өлеңдері орыс тіліне де аударылған.

Шал ақын шығармашылығының тақырыбы әр қилы. Қазақтың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, дін, оқу, тұрмыс, қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік, адам өмірінің кезеңдері, отбасы, табиғат, тіршілік т.б.қамтылады.

Ақын өзінен бұрынғы ақын-жыраулардың дәстүрін жалғастырып, әрі тақырып жағынан байытқан. Өлеңдерінде «не жақсы», «не жаман» деген дидактикалық салыстыру бар, кез-келген µлењінен:

Жақсыны алыс, жаманды жақын деме,

Жақсы атансаң, біреудің хақын жеме.

Жақсымын деп біреудің хақын жесең,

Жаман адам сол болар, мақұл деме - дайын тєрбие наќылы емес пе? Бұл халық педагогикасыныњ атадан балаѓа мирас болѓан адамгершілік қағидасыныњ асыл ‰лгісі.

Құлқияттыќ мінез-бітім, ±рпаќ болмысыныњ сырын «Жігіт туралы» өлеңінде:

Бір жігіт бар – құр жан,

Бір жігіт бар – тірі жан,

Бір жігіт бар – жігіт жан,-деп бастап, єрі ќарай сипаттама береді де, соњында жігіт жан дейтін жігіт – сегіз қырлы, бір сырлы болар деп моральдық-психологиялық норма белгілейді. ¦рпаќ тєрбиелеудіњ асыл ќ±ралы демей кµріњіз?

Шал ақынның білімдарлығы мен діндарлығын: «ата-анаңды, мейманды құрметтесең, Меккеңнен де нұрлы ғой үйдің іші», «мен өзім талай сөзді хатпен жаздым», «молдадан сабақ алсаңыз алуа, шекер, балмен тең», «дария – сия болса, қамыс – қалам, жер жүзі қағаз болса рахаттанам…»,- деген жыр жолдары сездіреді. Сол сияқты жастарға «мезгілінде қол серме»- деп оқу-білімнің қажеттігін: «…жаман сол – жақсы сөзді ұға алмаса, ғалым болмас ұстазды ұға алмаса,…не керек бойға ғылым жұға алмаса», «адамды жөн білетін дана деп біл» - Шал ақын жастардың бойынан өнер, білім, парасат іздейді және соған ‰здіксіз үндейді. Мәселен,

Жақсының жүрген жері той болады,

Ақыл жоқ кей адамда бой болады,

Көрмеге қандай жаман болса –дағы,

Парасат кей шаһбазда ой болады, - деп «ұлылық - қарапайымдылықта» деген қағидаға негіздеп, жастарды әркез жаман әдеттен жирендіріп, бабалардан мирас - иманигүл тәрбиесіне жетелейді.

Ұрпақтың этнопсихологиялыќ мінез бітімін аќын бір µлењінде:

Уайымшыл адамныњ алды т±йыќ жармен тењ,

Ќайѓы ойлаѓан жігіттіњ кењ д‰ниесі тармен тењ.

Жетесі жаман бозбала тоќсандаѓы шалмен тењ,

Жомарттыќ ќылѓан жігіттіњ ыќыласын байќасањ

Толќып соќќан кµлмен тењ, - деп берсе, осы ±лттыќ мінезді єрі ќарай ашып, «шешен жігіт д‰рмен тењ», «имансыз кµњіл кірмен тењ», «айдынды жаќсы аймен тењ» деген тењеулер µміршењдігі бабалар мирасы – хауастыќ даналыќтан емес пе?

¤мір с‰ру философиясын тылсым табиѓатпен тілдесіп, далалыќ даралыќпен бойѓа сіњіріп, ±рпаќќа мирас еткен бабалар рухын єркез елдік м‰ддемен ±штастыра жыраудың:

П±т болдым деп маќтанба,

Одан да ауыр батпан бар.

Би болдым деп маќтанба,...

Басыма баќыт ќонды деп,

Кемімеспін енді деп,

Ќарсы ж‰рген адамныњ

Басын исе достыќ ќыл... – түйін – « Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ғылым біл» - деп руханиятымыздыњ µшпес шыраѓын жаѓушы – бабаларымыздыњ аманатын адал алып, ХАЛҚЫҢА АДАЛ ҚЫЗМЕТ жасау.


Пайдаланылған әдебиет:

1. Шал ақын «Арыс» баспасы Алматы 2003
   
2. Бес ғасыр жырлайды Алматы «Жалын», 1989 1 том
   
3. Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет Хрестоматия Алматы, 1998
   
4. М. Қ. Құрсабаев «Сейтен әлемі һәм ұлттық педагогика» Көкшетау 2004
   
5. С.С. Жетпісқалиев «Сейтен тағлымы» Көкшетау 2003
   

К¤КЕН ШЄКЕЕВТІЊ ПЕДАГОГИКАЛЫЌ М¦РАЛАРЫ


Оспанова Ќ.С.,- «Кµкше» университеті

Ќазаќ этнопедагогикасы

жєне этнопсихологиясы

зертханасыныњ ќызметкері


Халќымызбен ѓасырлар бойы бірге жасап, бірге ќайнасып келе жатќан айтыс µнері б‰гінде жања мазм±н, жања сипатќа ие болды. Шешендік ќабілет, зеректік пен алѓырлыќ, сµзге тоќтау, сµз дертін т‰сініп, ±ѓына білу сияќты ќасиеттер осы айтыс µнеріне келіп тіреледі. Б‰гінгі айтыс µнері жанрлыќ жаѓынан да, тєрбиелік жаѓынан да ерекше µріс алып, ±лттыќ т‰рімен, жањаша мазм±нмен, ел жаѓдайын батыл да шынайы жырлайтын шаѓына жетті. Айтыстаѓы негізгі мєселе халыќ µмірін бейнелеу болса, ќай дєуірдіњ болсын аќындары µз елініњ к‰йін шерткен жандар. ХІХ ѓасырда отаршылдыќ ќыспаѓы болса, Кењес дєуіріндегі айтыста да еркіндік таќырыбы, «Невада-Семей» ќозѓалысы, жемќорлыќќа ќарсы к‰рес, µнер-білім жайлы жырланѓан. Ал, ХХІ ѓасырдыњ б‰гінгі аќындарыныњ таќырыбы да сол сарындас. Жезµкшелік, шетелге бала сату, ќарттар ‰йі, тіл мєселесі, ‡кімет, депутаттар жайлы, бай мен кедей, ±лттыќ дєст‰рдіњ жоѓалып бара жатќандыѓы баса жырлануда.

Кез-келген ±лттыњ б‰гінгі µсіп-µну, даму процесі оныњ µткен тарихынан, рухани болмыс-бітімінен бастау алары хаќ. Алдыњѓы ±рпаќ жасаѓан рухани мєдениетті оѓан жалѓас келген екінші ±рпаќтыњ берік иеленіп, м±рагер болып отыруы табиѓи зањдылыќ, ендеше ±лы мєдениет м±расыныњ зерттелуі, жања дєуір талабына сай жетілдіру - екінші ±рпаќтыњ келер ±рпаќ алдындаѓы міндетті борышы дер едік. Осындай рухани мєдениетті бізге ‰лгі ќылып ќалдырѓан аќындардыњ бірі, ж‰регіне µнердегі ‰ш бірдей , атап айтќанда айтыскерлікті, жазба аќындыќты, жыршылыќты талант кењістігіне сыйдыра білген - Ќазаќстанныњ халыќ аќыны, Ќазаќстан аќын-жыршылар Одаѓыныњ т±њѓыш Президенті, Есіл-Кµкше µњірініњ асыл перзенті, айтыстыњ ардагері атанѓан импровизатор-аќын - Кµкен Шєкеев шыѓармашылыѓы да - ±лт тарихыныњ бір белесі.

Кµкен Шєкеев 1924 жылдыњ 16 наурызында б±рынѓы Кµкшетау облысы, Рузаев ауданы, Сарыадыр ауылында д‰ниеге келген. Аќынныњ єкесі Шєкей(1867-1950) - Кµкшеге белгілі саятшы, шебер домбырашы, атаќты Аќан Серініњ µнерін µз кµзімен тамашалап, Арќаныњ серілік µнерін дамытуѓа атсалысќан адам болѓан. Ал, анасы Ажар (1866-1951) жас кезінде Есілдіњ батыс бµлігін жайлаѓан елге танымал аќын атанѓан. Сондыќтан да аќындыќ-жыршылыќ µнер Кµкење атадан ќалѓан, оѓан ана ќасиеті ќосылып, ‰лкен дарын арнасын ашќан.

Болашаќ импровизатор-аќын µз µлењдерін алѓаш рет соѓыс жылдарында жазѓан. Алыста ж‰ріп еліне, ата-анасына деген саѓыныш сезімдері жас ±ланныњ ќолына ќалам ±статады. Біраќ, сол кездегі ж‰ректен шыќќан µлењдерініњ кейбірі саќталмай, б‰гінге жетпей ќалѓан.

Кµкен аќын туѓан жер, Отанды с‰ю, єке-ана, патриоттыќ таќырыптарда кµп жырлаѓан.

¦лы Отан соѓысы жайлы жазѓан µлењ жолдарынан мынадай ‰зінді келтіре кетсек:

Аѓалар кетіп майданѓа,

Шал мен кемпір, жас ќалды.

Ќаралы к‰й тартылды,

Тебіренткен аспанды.

Орта білім ала алмай,

Оќу солай тасталды.

Заман солай болѓан соњ,

Жасты тез ер жеткізді.

Шаршаѓанѓа ќарамай,

Сауыќпен т‰н µткізді.

Семсердей бізді ќайрады,

Жастыќ жалын, кек бізді.

Б±л µлењде сол зар замандаѓы ќиын кез, жастардыњ білім ала алмай, жастары 15-16-ѓа толмай, соѓысќа аттанып жатќандары жайлы айтылады. Кµкен Шєкеев µз жасы 15-те бола т±рып, жасын 17-демін деп соѓысќа аттанып кетеді. Сондаѓы жазѓан µлењі:

...Меніњ он бес жасымда,

С±рапыл соѓыс басталды-ай...

Ќара ќаѓаз ол кезде

Кµктен т‰скен жасылдай.

Ортамыздан єкетті-ау,

Талай шіркін асылды-ай!

Бойды басќан ауырлыќ

Таудыњ шомбал тасындай.

К‰нде естірту жамандыќ,

Ењіреу ешбір басылмай.

Зіл-зала сол шыѓар,

Айналдырар басыњды-ай.

Соѓыстыњ бітер т‰рі жоќ,

Біздер де ќару асынбай.

Соѓысќа мен де аттандым,

¦лѓайтып екі жасымды-ай...

Б±л кезде Шєкей шањыраѓынан бес жігіт соѓысќа аттанып, Кµкен аќын сол шањыраќтан алтыншы болып аттанѓалы т±рѓан еді. Єкесі Шєкей ±лын соѓысќа аттандырѓалы т±рып:

Хазірет-Ѓалы, Р‰стем,

Ѓайып-ерен Ќырыќ Шілтен,

Расулымыз М±хаммед,

Т‰ркістанда Ќожахмет,

Ќ±лынымды тапсырдым,

Тілегімді ќабыл ет!- деп аќ батасын береді.

«Мен µлмеймін, осы жерде отырып сені соѓыстан к‰тіп аламын»- деген екен. Сол баласы екі жылдан соњ соѓыстан аман-есен ќайтып келгенде, єкесі дєл сол жерде отырып ќарсы алады. Сонда : «Ќалай балам, айтќан сµзімде т±рдым ба?»- деп аќынжанды баласын бауырына басып, ќатты босаѓан екен.

Кємелетке де толмай, жасына екі жас ќосып, аќынныњ с±рапыл ќан соѓысќа аттануын - ‰йдегі ата-анасыныњ, бауырларыныњ, елініњ, туѓан жерініњ , Отаныныњ алдындаѓы µзініњ азаматтыќ борышы деп т‰сінеміз. Б±л жерде аќынныњ патриоттыќ сезімі бізге баса кµрінеді.

Соѓыстан кейін ќажыѓан елдіњ кµњілін ж±батып, µлењ-жырмен емдеп-жазѓан осы аќын аѓаларымыз. Олар майданнан келе сала білек сыбанып ењбекке араласты. К‰ні бойы ж±мыс ќамымен ж‰рсе, кешке сері кµњілмен жанына ‰лкен-кішіні ‰йіріп, ойын-тойлар ±йымдастырѓан.

Ќазаќ µнерініњ басты таќырыбы - ±лт таѓдыры екендігін осы айтыс µнері айќын байќатып отыр. Аќын Кµкен µзі µмір с‰рген кездегі мєселелер жайлы кµп жырлаѓан. 1958 жылы µткен облыс аќындарыныњ бірінші айтысы т±сында ескерусіз ќалып отырѓан Аќан серініњ бейіті жµнінде осы Кµкен аѓамыз т±њѓыш мєселе кµтерген. Ол жолы айтысќа т‰скен аќыны М±са Асайынов болатын. Осыныњ алдында ѓана Аќан серіге ескерткіш ќою ‰шін елден жиналѓан ќаржыны бір басшысымаќ жеп ќойса керек. Кµкен ќарсыласыныњ алдына соны кµлденењ тартты.

-Сен мана Аќан дедіњ, Шоќан дедіњ,

Екеуі айыртаулыќ атам дедіњ.

Атаќты аты шыќќан Аќтоќтыныњ,

Ауылымен іргелес жатам дедіњ.

Айтыс десе соларды бас саласыњ,

Ескерткіш орнатуѓа жасќанасыњ.

Неге сен бір ескерткіш орнатуѓа,

Жастардыњ бастамайсыњ бастамасын?

Мініњді айтсам бетіње- жолдастыѓым,

Жасыру б±л мініњді болмас б‰гін.

Аќанѓа ескерткішке бµліп берген,

Аќшаны жеп ќойды ѓой бір бастыѓыњ.- деп Кµкењ мєселені ќозѓаѓаннан кейін , б±л ж±мыс ќайта ќолѓа алынады. Осылай ол ел жаѓдайын, елді басќару, билік жµнінде ашыќ жырлаѓан.

Аќынныњ µлењдері таќырыбы жаѓынан єр алуан. Соѓыс кезіндегі ќазаќ ауылдарыныњ т±рмыс-тіршілігі, ара-ќатынастары, туыстыќ, адамдыќ, адалдыќ ќасиеттері - аќынныњ басты таќырыптары деп айтуѓа болады.

Плугатор атанып,

¦стадыќ соќа сабынан.

Ќас ќарая тоќтаймыз,

Дем алып соќа шањынан.

Лаѓынет айтып соѓысќа,

Жењгейлер ж‰р налыѓан.

Жарып жµнді ас ішпей,

Кезіміз болды арыѓан.

Сол к‰ндер еске т‰скенде,

Ќазір де де тарыѓам.

Сиыр деген пєлекет,

Желкесі жоќ µгіздей.

Мойнына жарма ілмейді,

«Арам ќатќыр» дегізбей...

Б±л жерде аќын соѓыстыњ зардабын тек єкелер мен аналар ѓана кµрмей, бесіктен белі шыќпаѓан бала мен ќоса белі б‰гілген ќарттарѓа дейін азабын тартќанын айтады. Сол жас-кєрілер - от пен оќтыњ арасында ж‰рген ер-азаматтарды жоќтатпаймыз деп жан салуда. Аќын соны жырлайды, ќара сµзімен соны халыќќа жеткізеді.

Аќын аѓаныњ аќыл-кењестері болашаќ ±рпаќ ‰шін шам-шыраќпен бірдей десек артыќ айтпаѓан болар едік. Кµкен аќын жас буынныњ кемшілігін жіті байќап, дер кезінде т‰зеуге барын салѓан ±стаз- аќын екенін мына µлењ желісінен таѓы да байќауѓа болады:

Сіздерді ойламаймын µгейім деп,

Келдім мен µнер г‰лін егейін деп.

Кµкшеге кµрік берген жастарыња,

Аѓалыќ дєрісімді берейін деп,- деп жастарѓа µз µсиетін µлењ ќып айтќан болатын.

-« Б±л к‰ндері µнерімен елге танылѓан сазгер аќын Тыныштыќ Шєменов шалѓайдаѓы Айсары кеншарында µнер мектебін ашып, елдегі µнерпаз жастарды облыстыќ сахнаѓа дейін кµтергені белгілі. Сол жылдары осы жаќсылыќќа шын ж‰регімен ќуанѓан облыс аќындарыныњ кµшбасшысы Кµкен Шєкеев 15-16 аќынды сол Айсарыѓа алып барып мєдени басќосу µткізгені єлі к‰нге есімізде » - деп жазады Хафиз Халел±лы. Ќазаќтыњ белгілі сал-серілерінен кейінгі Кµкен мен М±са аќындардыњ артында кµшті жалѓап келе жатќан шєкірттері де бар. Кµкшетау топыраѓынан кµш жалѓайтын, айтыстыњ бір д‰лд‰лі, ізбасар іні деп Кµкен аќын – Баянѓали Єлімжановты айта алады. Алматы ќаласында µткен айтыста Баянѓалиды кµріп, Кµкенніњ тµбесі кµкке бір жеткен. «Кµкшеніњ Біржанын кµргендей болып келдім» -деп ќуанышын жасыра алмаѓан.

Аќынныњ артында µзі тєрбиелеп кеткен шєкірттерініњ таѓы бірі- Ќ±дайберлі Мырзабековке :

Айтыста алда талай жалындайсыњ,

Сеземін, бас имейсіњ, жалынбайсыњ.

Сен меніњ- ‰міткерім, келешегім,

Сен меніњ кеудемдегі жанымдайсыњ.- деп айтуы шєкіртіне артќан ‰міті болар. ¤зі сияќты елдіњ зарын, м±њын, шерін айтып халыќќа жеткізе білетін аќын болса екен дегені шыѓар. ¤нер µмір секілді даму ‰стінде болса, µнері бір басына жетерлік шєкіртінен болашаќта жаќсылыќ к‰тетінін айтады.

Аќынныњ «Кµкшетаудыњ ±лымын», «Кµкшем меніњ» деген µлењ кітаптары басылып шыќќан. Кµкен Шєкеевтіњ творчестволыќ µмір жолы жайлы журналист Райхан Сейітованыњ жазѓан «Келбеті Кµкшетаудай дара т±лѓа» деп аталатын ѓ±мырнамалыќ очерк-эссесі жарыќ кµрген.

«Кµкшетаудыњ ±лымын», «Кµкшем меніњ» атты кітаптарында аќынныњ бірнеше µлењ жинаќтары басылып шыќты. «Кµкшетауѓа 150 жыл» , «Абылай- айтар ±раным», «Жењіс жыры», «Наурыз», «Жиналды ‰лкен аѓа,кіші іні...», «¤зім туралы», «Емделгенде» жєне т.б. µлењдері жарыќ кµрген. Ал, Райхан Сейітованыњ аќынныњ µмірі жайлы жазѓан кітабында, тура мєнісінде, Кµкенніњ Кµкшетаудай дара т±лѓа екені айќын баяндалѓан.

«Аќындыќ- ардыњ ісі» -дейді Кµкен аќын. Б±л сµз аќын аѓаныњ кµп жыл бойѓы айтыс µнері жайындаѓы ой-т‰йіні еді. Кµкен аќынныњ µнер ќуѓан жолдары, айтќан жырлары бізге , бізден кейінгі ±рпаќтарѓа ‰лкен баѓа жетпес µнеге, таусылмас ќазына, µшпес м±ра деп білеміз.

Ќолданѓан єдебиеттер:

1. Р.Сейітова «Келбеті Кµкшетаудай дара т±лѓа».
   
2. К.Шєкеев «Кµкшетаудыњ ±лымын».
   
3. К.Шєкеев «Кµкшем меніњ»
   
4. «Арќа ажары» газеті, (16.03.04.)
   
5. Б.Єлімжанов «Кµкшетау» газеті, (24.11. 2000 )
   

ПРОБЛЕМЫ ЭТНОПЕДАГОГИЧЕСКИХ НАУК В УСЛОВИЯХ ВСЕОБЩЕЙ ГЛОБАЛИЗАЦИИ


Касым Ж.Ж., профессор, Курсабаев М.К,

автор программы «Атамекен», г. Кокшетау,

Республика Казахстан


ХХІ век по прогнозам многих ученых остается не только началом эпохи техногенеза и информатизации, но и остается эпохой грандиозных перемен. Современная картина мира представляет собой очень сложный эволюционный период.

Геоареалы стран с высокоразвитой экономикой с каждым годом расширяют свои границы, заставляя другие регионы подчинятся их законам. Всем известно, чтобы достичь наилучшего результата, нужна четкая образовательная система, основанная на современных достижениях. В странах, где рост экономических и других показателей достиг наилучшего результата, многое зависит от реформирования образовательных систем и технологий, а также политической линии государства, касающейся данной проблемы.

Последние активные макроэкономическое интеграционные процессы показывают неизбежность всеобщей глобализации. Слияние крупных компаний и финансовых институтов, активная модернизация и технологизация различных сфер бизнеса и других структур – это всего лишь этап техноэволюции нового века. Все эти тенденции предпологают новую и безотлагательную задачу реформирования образовательных систем.

Многие страны, особенно постсоветские государства, куда входят Казахстан, Кыргызстан и другие республики, сегодня переживают особый период своего развития. Последние статитические данные показывают необходимость планомерного проведения и широкомасштабного интегрирования рыночного и экономического преобразования по всем параметрам.

Внедрение новых образовательных технологий в учебно-воспитательные программы, новые формы и методы интерактивных, модульных, кредитных и иных образовательных программ, а также принятие решения парламентариев об изменениях и дополнениях к закону РК об Образовании, о разработке учебников нового поколения и о Концепции образования до 2015 года и другие позитивные перемены заставляют нас всерьез задуматься о будущем.

К большим переманам более адаптирована молодежь. Не секрет, что в разработке самых современных и сложных компьютерных проектов сегодня участвуют молодые программисты и инженеры. Активное поведение молодежы – это не только интеллектуальная потребность, это и веление времени. О проблемах молодежы, в частности, об интеллектуальных возможностях молодых людей и их возрастных особенностях, отмечено в тезисах Концепции «Образование- движущая и производительная сила общества», (принятого заседанием Президентского Совета в 1995 году), где реали зуется образовательная программа, подготовка будущих специалистов молодых людей в возрасте до 18 лет.7

Модернизация экономических и других базисов требует от специолистов не только получения доступа к бесчисленным информациям, но и умением качественно обрабатывать данные. Этот процесс занимает очень много времени. Эти явления могут быть признаками всеобщей глоболизации.

Насколько мы готовы к этому неизбежному прцессу. Сегодня, когда многие народы получили возможность возрождения национальной культуры и духовных ценностей, возникают оппасения, что их судьба может зависеть от влияния всеобщей глобализации.

Факторы глобализации могут изменить не только уровень жизни, но и судьбы многих народов. Если страна не готова к непредсказуемым переменам глобализации, то их постигнет нежелательная участь.

Не смотря на глобальные перемены люди всегда бережно хранили свои сокровенные национальные ценности, главными из которых были язык, культура. Традиция, духовные ценности, семейные обряды, а также многовековой опыт воспитания и образования подрастающего поколения.

Этим вопросам занимались выдающиеся ученые: В.Вундт, М:Лацарус, Х.Штейнталь, Г.Лебон, Р.Штайнер, ученые бывших постсоветских стан Г.С.Виноградов, Г.Н.Волков , В.Г.Афанасьев, З.Васильцова, Е.Л.Христова, Ю.Г.Рудь, М.И. Стельмахович, Я.Ханбиков, В.А.Пятин, К. Пирлиев, А.Ш.Гашимов, Я.И.Ханбиков, А.Ф.Хинтабидзе, Ш.А.Мирзоев, З.Миртурсунов, А.К.Алиев, кыргызские ученые А.Э.Измайлов, А.Алимбеков, Т.Ормонов, А.Т.Аттокуров, А.Акматалиев, Т.А.Конурбаев, а также казахские ученые К.Б.Жарыкбаев, С.К.Калиев, Ш.К.Беркимбаева, С.Габбасов, Н.К.Сарыбеков, С.А.Узакбаева, К.Болеев, Ж.Наурызбай, З.Абилова, К.Ж.Кожахметова, Р.К.Дюсембинова, К.А.Оразбекова, Е.Сагындыков, А.Табылдиев, А.Садуакасов и многие другие.

О ценностях народной педагогики говорится в классических произведениях Жусупа Баласыгына «Ќ±дадгу билик», Кейхауса Гиланшаћа «Кабус-нама» (Кодекс куманикус), Утебойдака Тлеукабылулы «Шипагерлік баян» (Каноны народного врачевания).

Известно, что история педагогики и педагогических наук берет свое начало со времен античности, о чем свидетельствуют труды древнегреческих философов (Аристотель, Сократ, Платон, Пифагор и др). Рассвет эпохи педагогики как самостоятельной научной дисциплины, по мнению многих ученых, связан с творческой деятельностью великого педагога Я.А.Коменского. Произведение «Материнская школа» затрагивает многие вопросы этнической педагогики.

Рассматривать этническую педагогику как отдельную отрасль, без традиционной педагогической науки было бы неправильно. Теоретико-когнитологические парадигмы и другие экспериментально-исследовательские методы исследования этнопедагогики должны основываться на достижениях классической научной педагогики.

Современный Казахстан, претворяя в жизнь Стратегическую программу Президента страны Нурсултана Назарбаева «Казахстан-2030», уверенно шагает в будущее /1/. Последние статистические данные показывают, что экономическое развитие региона развивается стабильно. По оценкам экспертов разного уровня, Казахстан признан развивающей страной с рыночной экономикой.

Несмотря на некоторые позитивные сдвиги по сравнению с другими развивающимися странами, по некоторым показателям (финансовые структуры, агросектор, нефтегазовый сектор, стоительный бизнес, товары народного потребления и др) наблюдаются и другие негативные (расслоение общества, бедность, социальное напряжение, жилищный вопрос и др.) тенденции. Особенно очень сложно решаются социальные вопросы, в том числе и вопросы образования и воспитания.

Казахстан является лидером среди постсоветских стран по привлечению иностранного капитала и финансовых инвестиций. Привлеченные финансовые русурсы позволяют планомерно и устойчиво развивать все сферы бизнеса, производства, частных структур, строительства, агропромышленного комплекса и других секторов экономики.

Благоприятный финансово-инвестиционный климат, который дает шанс в короткое время осуществлять свои бизнес-планы многим фирмам, является для современного Казахстана началом глобализационного нашествия. В этой финансовой игре участвует не весь народ, а особые группы людей, которые взяли на себя огромную ответственность. В скором времени «особые группы людей», превращаясь в приверженцев доминирующих сторон, будут определять судьбы многих людей. Это относится и к вопросам образования.

В республике уже многие вузы активно внедряют новые экспериментальные образовательные технологии. Есть и успехи и неудачи. Полученные успешные результаты основаны только на европейском образовательном стандарте, где абсолютно не учитывается казахстанский образовательный менталитет. Многие представители молодежи (в том числе казахская молодежь) в основном предпочитают получить образование на европейских языках (русском, английском), ссылаясь на слабую укомплектованность специальными учебниками, недостаточность научных источников и других материалов, написанных на государственном языке.

По результатам общественного мнения в Казахстане не наблюдается давление на изучение государственного языка гражданами республики, хотя еще в 1989 году был принят Закон РК «О языках в РК». Нетрудно догадаться, что развитые европейские языки, которые максимально адаптированы к системе менеджмента в условиях рынка, в глобализационном пространстве могут иметь доминирующую роль. Эти тенденции уже ярко проявляются в масштабе республики. С каждым днем все сложнее становится вопрос о стратегическом внедрении государственного языка в систему управления и других сфер. Национально-культурные и духовно-нравственные ценности, которые сохранилась и преумножались многие века, и с большим трудом дошли до нас, воспринимаются в основном через родной язык посредством воспитания. Для решения данных проблем в 1985 году была разработана и внедрена в учреждениях образования программа «Атамекен – Земля предков», основанная на прогрессивных идеях казахской этнопедагогики /8/.

Казахский язык, который является государственным языком, несмотря на все усилия со стороны государства и общественнности, сегодня переживает нелегкие времена. По мнению многих ученых (К.Жарыкбаев, Ж.Наурызбай, Ш.Беркимбаева, К.Кожахметова, К.Болеева) которые в течение десяти лет фундаментально исследуют генезис и естественную природу казахской этнопедагогики, родной язык является одним из основопологающих факторов национальной культуры и национального самосознания.

По мнению профессора Д.О.Лордкипанидзе принцип народности в педагогике К.Д.Ушинский строит таким образом: «..а) русская педагогическая наука должна отражать воспитательные цели русского народа, его экономические, общественно-политические и культурно-просветительные интересы б) она, русская педагогическая наука, должна быть самобытной т.е свободной от неразумного влияния педагогических теории других стран..» /2,160/, /3,250/.

Особое внимание нужно обратить на исследовательскую работу профессора К.Ж.Кожахметовой: «..не разработана также оригинальная, целостная учебно-методическая система обучения на казахском языке как в средних специальных, так и высших учебных заведениях. Такое сложное состояние положения дел в современной казахской школе является, во-первых, следствием наследия недалекого прошлого, когда подчинении союзного министерства. Казахские школы фактически «копировали» школы России в методологическом плане, без всякого учета национальных, региональных, геополитических особенностей, также различий в культуре, языке, науке..» /4,39/.

Нельзя не отметить тезисы казахоязычных исследователей профессора С.Калиева: «..±лттыќ салт-дєст‰рлерге ана тіліне деген с‰йіспеншілікті, ±лттыќ µнер т‰рлерінен: єн-к‰й, зергерлік ќол µнері, бейнелеу-сурет µнері, ±лттыќ ойын мен спорттыњ т‰рлерін, ±лттыќ таѓамды, киімді, мерекелерді, тарихи ескерткіштерді жатќызуѓа болады..», доктора педагогических наук Р.К.Дюсембиновой: «..ќазаќ этнопедагогикасыныњ мазм±ны бай жєне сан ќилы. Ол жеткіншек ±рпаќќа тєрбие берудіњ барлыќ жаѓын ќамтиды. Тєрбиеніњ ќалыптасуы мен дамуы халыќтыњ сан ѓасырлыќ тарихымен, тыныс-тіршілігімен, т±рмыс-салтымен жєне мєдениетімен тыѓыз байланысты..» /6,85/, также ученого-педагога Сейтена Сауытбекова: «..Ана тіліміздіњ мемлекеттік мєртебеге ие болуы – ана с‰тініњ нєрі тањдайынан кетпеген ќазаќтар ‰шін шексіз ќуаныш болды. Ќазаќ бала баќшаларыныњ саны к‰н санап µсіп келеді. Жабылып ќалѓан ќазаќ мектептері ќайта бой кµтерді. Ќазаќ тіліндегі оќулыќтар басылымы жеделдетілуде. Осындай жетістіктер болѓанымен кемшіліктер єлі кµп. Ол олќылыќтыњ бастысы – ќазаќ тілінде сµйлеуді к‰нделікті µмірге кірістіру мєселесі керенаулыќ жаѓдайда..» /7,18/ и другие теории, которые отмечают о сложных положениях государственного языка и о необходимости компексного внедрения прогрессивных идей народной педагогики в учреждениях образования и воспитания.

Вышеизложенные теоретические интерпретации являются основанием для вывода, что сегодня, когда республика стоит на пороге всеобщей глобализации, т.е громадных перемен, для сохранения языка и культуры, национальных традиций и духовных ценностей, необходимо исследовать и внедрять основы этнопедагогических идей и учении.

Решение данных проблем должно прозойти путем цивилизованного подхода, учитывая опыт других стран. Система и механизм изучения и внедрения этнопедагогических идей должна разрабатываться планомерно и целенаправленно которые, в конечном итоге, должны способствовать тому, чтобы каждый человек смог удовлетворять свои интеллектуальные, творческие, технические, духовные способности и претворить их в жизнь для блага всего человечества.

В процессе исследования этнопедагогических достижений, мы должны обратить внимание на доминирующие факторы, результаты которых позитивно сказываются во всех сферах общественно-политической жизни человечества. Эти факторы дают нам возможность искать новые пути, точки соприкосновения обеих проблем путем экспериментальных работ, а также разработкой неопедагогического-неопсихологического мониторинга и прогнозирования.

В связи с этим вносим на рассмотрение нижеследующие предложения:

• Последние события, происходящие в мире, и результаты статистических данных дают основание полагать, что наступившая эпоха всеобщей глобализации неизбежна;
  
• Противостояние к переменам глобализации может нести с собой неадекватную реакцию, что может привести к непредсказуемым последствиям;
  
• Необходимо разработать новые неопедагогические-неопсихологические стратегические программы, пути выхода из сложившихся обстоятельств;
  
• Разработать комплексные программы целями которых должны быть:
  

а) программные ориентиры сохранения культуры, языка, духовных ценностей в эпоху всеобщей глобализации;

б) программные ориентиры неопедагогической-неопсихологической адаптации индивидов в условиях глобализации;

в) программные ориентиры путей решения точек соприкосновения диелемм этнопедагогических противоречии;

• Разработка комплексного исследования и внедрение этнопедагогических идей и учении:
  
• На основе мировых и передовых опытов разработать и совершенствовать модель единой образовательной системы с применением неопедагогических-неопсихологических технологий постмодернисткого направления, максимально адаптированного к условиям и требованиям всеобщей глобализации;
  

СПИСОК ИСПЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ

1. Назарбаев Н.А.,- «Казахстан-2030»,А,Білім,1997
   
2. Лордкипанидзе Д.О.,- Педагогическое учение К.Д.Ушинского, М, Просвещение, 1954, с.368
   
3. Ушинский К.Д.,- О народности в общественном воспитании, Пед.соч. в 6 томах, // Сост. С.Ф.Егоров, М, Педагогика, 1988, с.256
   
4. Кожахметова К.Ж.,- Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика, А, Ѓылым, 1998, с. 314
   
5. Ќалиев С.Ќ.,- Ќазаќ этнопедагогикасыныњ теориялыќ негіздері мен тарихы, А, Рауан, 1998, 127 бет
   
6. Д‰йсембінова Р.Ќ.,- Ќазаќ этнопедагогикасын мектеп практикасына ендіру, А, Ѓылым, 2000, 353 бет
   
7. Сауытбеков С.Л.,- Таѓылым тілден // «Сейтен Сауытбековтыњ ±лттыќ тєлім-тєрбиелік идеяларын мектептегі оќу-тєрбие ж±мыстарына енгізудіњ ѓылыми-єдістемелік жолдары» халыќаралыќ ѓылыми-практикалыќ конференция материалдары, Кµкшетау-Петропавл, 7-10 тамыз 2003 жыл, 121 бет
   
8. Касым Ж.Ж.,- Педагогическая концепция «Образование – движущая и производительная сила общества», А, 1995, с. 70
   
9. Курсабаев М.К.,- Программа «Атамекен» // Респуб. журнал «Русский язык и литература в казахской школе», №4, 1992, с.22-25.