История образования и деятельности органов Переселенческого управления в Казахстане в конце XIX начале XX вв. 07. 00. 02 Отечественная история (История Республики Казахстан)
Вид материала | Автореферат |
- Социально-демографические процессы в Северном Казахстане в конце XIX первой четверти, 509.78kb.
- История краеведческого движения в Восточном Казахстане в ХХ веке 07. 00. 02 Отечественная, 389.64kb.
- История становления и развития информационных процессов в современном Казахстане 07., 506.85kb.
- Адаптация казахского общества к рыночным условиям во второй половине XIX начале, 464.99kb.
- История национальных культурных центров южных регионов Казахстана (1991-2008 гг.) 07., 592.78kb.
- История города Павлодара: социально-экономическое, культурное и политическое развитие, 450.74kb.
- Становление и судьбы идей по национальному вопросу в казахстане (1917-1991 гг.): Исторический, 699.85kb.
- Нефтегазовая промышленность современного Казахстана: исторический аспект (1985-2007, 906.81kb.
- Большевистская власть на юге Казахстана в 1917-1928-е годы (исторический аспект) 07., 737.03kb.
- Сотрудничество Казахстана и Франции в современных условиях: историко-компаративный, 517.12kb.
1 2
Заключение
На основании проведенного исследования истории образования и деятельности органов Переселенческого управления в конце XIX – нач. XX вв. можно выделить следующие основные этапы:
1 этап – с 1860 по 1880-е годы, характеризовался отрицательным отношением правительства к переселению крестьян. Представители местной власти принимали различные действия к самовольным переселенцам, вплоть до выселения. Однако, несмотря на это переселение продолжалось.
2 этап - с 1880 до 1890 гг., ознаменован становлением основ переселенческого законодательства. Были созданы первые государственные структуры в области переселенческой политики: переселенческие конторы и сменившие их, специальные чиновники. В круг полномочий этих структур входила регистрация, наблюдение, сбор информации по переселенческому движению, оказание необходимой медицинской помощи и т.п. Однако, государство не намеревалось стимулировать переселенческое движение и поэтому все мероприятия были направлены на сокращение миграций.
3 этап - с 1892 по 1905 гг., связан с деятельностью Комитета Сибирской железной дороги. Комитет, сосредоточил в своем ведении огромные полномочия, в т.ч. и связанные с переселенческой политикой. В 1896 г. в ведении Комитета создано по примеру колониальных ведомств европейских держав Переселенческое управление. Главным недостатком в организации переселений являлось рассредоточение работ между МВД и МЗиГИ.
4 этап - с 1905 по 1917 гг., ознаменован преобразованием МЗиГИ в ГУЗиЗ. Также было осуществлено крупное преобразование государственных учреждений в области переселенческой политики. Реорганизация заключалась, во-первых, в централизации органов переселенческого дела по вертикали, т.е. объединение всех функций по образованию переселенческого земельного фонда, перевозке, водворению и устройству переселенцев, а также снабжение строительным материалом, оказание медицинской, культурной и агрономической помощи в Переселенческом управлении, которое было передано из ведения МВД в ГУЗиЗ. Во-вторых, была проведена децентрализация по горизонтали, выражавшаяся в образовании переселенческих районов на территории Азиатской России во главе с заведующим переселенческим делом и определенным штатом сотрудников.
Аппарат Переселенческого управления насчитывал более тысячи чиновников, активно действовавших практически на всей территории Азиатской России. Переселенческие управления, созданные на территории Казахстана, обладали властью подобно местной губернаторской, фактически они подчинялись только ГУЗиЗ. Государственный заказ на «свободные» земли кочевников наделял чиновников огромными полномочиями и по существу провоцировал на массовые нарушения и произвол в отношении местного населения. В результате исследовательской деятельности Переселенческого управления в нач. ХХ в. в Азиатской России были осуществлены статистико-экономические, почвенно-ботанические и агрономические исследования заселяемых областей. На основании результатов исследований разрабатывались рекомендации для улучшения сельского хозяйства края, были определены нормы кочевого и оседлого землепользования.
На основе источников мы можем выделить следующие основные задачи, входившие в обязанности Переселенческого Управления: 1) забота о передвижении переселенцев, оказания им ссудной, продовольственной и медицинской помощи; 2) первоначальное устройство переселенцев, а именно, образование земельных участков, выделяемых из переселенческого земельного фонда, причем участки должны отвечать всем требованиям необходимым для ведения земледельческого хозяйства; 3) всестороннее обеспечение быта переселенцев, т.е. снабжение необходимым сельскохозяйственным инвентарем, стройматериалами, строительство школ, церквей и пр.; 4) статистико-экономические исследования хозяйств переселенцев и коренных народов в целях определения норм землепользования; 5) отмежевание под переселенческие участки земель, находящихся в пользовании местного населения, и формирование колонизационного фонда; 6) отвод земель переходящим в оседлость кочевникам; 7) почвенно-ботанические и агрономические исследования колонизационных районов; 8) проведение гидротехнических работ; 9) проведение к переселенческим участкам грунтовых дорог.
ПРИМЕЧАНИЯ
- Долгоруков П.Д., Петрункевич И.И. Аграрный вопрос: сб. стат.-М., 1905.- 356 с. Маслов П. Аграрный вопрос в России: Условия развития крестьянского хозяйства в России. - СПб., 1906.- 462 с. Чупров А.И. Крестьянский вопрос. 1900 – 1908 гг. - М., 1909. – 339 с.
- Головачев П. Сибирь. Природа. Люди. Жизнь. Испр. и дополн. 2-е изд. - М., 1905.-400 с. Никольский В.К. Киргизы. // Сибирский наблюдатель. Кн. 6.-Томск, 1903. Ямзин И. Переселенческое движение в России с момента освобождения крестьян.-Киев, 1912. Великая реформа: Русское общество и крестьянский вопрос в прошлом и настоящем. В 6 тт.-М., 1911.-352 с. и др.
- Букейханов А. Тандамалы / Глав. ред. Р. Нургалиев.-А., 1995.; Седельников Т. Борьба за землю в киргизской степи (Киргизский земельный вопрос и колонизационная политика правительства).-СПб., 1907. – 79 с. Чужой Л. Изнанки степной колонизации. //Средняя Азия. Ежемесячное литературно-историческое издание. Кн. VIII.-Ташкент, 1910. Иванов А.И. Колонизация степных областей в связи с вопросом о кочевом хозяйстве.-СПб, 1895.-63 с. и др.
- Ямзин И.Л., Вощинин В.П. Учение о колонизации и переселениях. - М.-Л., 1926.-328 с. Яхонтов А.П. Переселение и колонизация. - Харьков, 1925.-105 с.
- Ефремов П.Н. Столыпинская аграрная политика. М., 1941. – 144 с. Кейлин А.А. Кризис переселенческого движения в Сибирь в период столыпинской реакции. Авт. дисс. на соиск. уч. степ. к.и.н. - Пушкин, 1955.-18 с.; Ваганов О.А. Земельная политика царского правительства в Казахстане// Исторические записки. Вып. № 31. М.: АН СССР, 1950. С. 56-87. и др.
- Анфимов А.М. Крестьянское хозяйство Европейской России 1881-1904. М., 1980.-240 с. Симонова М.С. Кризис аграрной политики накануне первой российской революции. М., 1987.-256 с. Скляров Л.Ф. Переселение и землеустройство в Сибири в годы столыпинской аграрной реформы. Л., 1962.-588 с. Ерошкин Н.П. История государственных учреждений дореволюционной России. М., 1983. Бекмаханова Н.Е. Многонациональное население Казахстана и Киргизии в эпоху капитализма. - М., 1986. - 246 с. и др.
- Асфендияров С.Д. История Казахстана (С древнейших времен). Уч. пос. А., 1993. - 304 с. Сулейменов Б.С. Аграрный вопрос в Казахстане последней трети XIX - нач. XX в. (1867-1904 гг.). А., 1963.-411 с. Галузо П.Г. Аграрные отношения на Юге Казахстана в 1869-1914 гг.-А., 1965. – 345 с. Турсунбаев А.Б. Из истории крестьянского переселения в Казахстан.-А., 1950.-101 с. Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в XVII - нач. XX в. Политико-экономический анализ. - А., 1971.-534 с. и др.
- Абдрахманова Б.М. История Казахстана: власть, система управления, территориальное устройство в XIX в. - Астана, 1998.-137 с. Мажитова Ж.С. Военное присутствие России в северо-западном Казахстане в XVII – нач. XIX вв. Дисс. на соиск. учен. степ. к.и.н. - Караганда, 1997. Козыбаев М.К. Казахстан на рубеже веков. В 2-х кн.-А.: Гылым, 2000. – 388 с. Машимбаев С.М. Патшалық Ресейдің отарлық саясаты. - А.: Санат, 1994. – 135 б. и др.
- Абылхожин Ж.Б. Традиционная структура Казахстана: социально-экономические аспекты функционирования и трансформации (1920 – 1930 гг.). - А., 1991.- 240 с. Абилов К.Ж. История становления и развития предпринимательства в Казахстане (втор. пол. XIX – нач. XX вв.). Автор. дисс. на соиск. уч. степ. д.и.н.-К., 2006.-40 с. Исмағұлов У. Ғасырдың бас кезіндегі Қазақстандағы жер мәселесі (1900-1917 жж.). Т.ғ.к. дисс. автор.-А., 1995.-23 бб. и др.
- Высшие и центральные государственные учреждения России, 1801 - 1917 гг. В 4-х тт. СПб.,1998-2001. Тюкавкин В.Г. Великорусское крестьянство и столыпинская аграрная реформа. - М., 2001.-303 с. Грегори П. Экономический рост Российской империи (кон. XIX – нач. XX в.) - М.,2003.-256 с. Давид А. Дж. Мэйси. Аграрные реформы Столыпина как процесс: центр, периферия, крестьяне и децентрализация. //Россия сельская. XIX-нач. XX в.-М., 2004. и др.
- Толочко А.П. Роль Западно-Сибирского отдела русского географического общества в исследовании Степного края (кон. XIX-нач. ХХ вв.) // Степной край Евразии: историко-культурные взаимодействия и современность: междунар. Евразийский форум: тезисы докладов и сообщений.-Астана-Омск-Томск, 2003. С.98-99. Родигина Н.Н. Сибирские переселения в общественном сознании россиян во второй половине XIX в. Дисс. на соиск. учен. степ. к.и.н.-Новосибирск, 1997.-245 с. Ремнев А.В. Россия Дальнего Востока. Имперская география власти XIX – нач. ХХ вв.-Омск, 2004.-552 с. Демко Дж. Орыстардың Қазақстанды отарлауы. - А., 1997.-230 б. и др.
- Әбдіманов Ө. «Қазақ» газеті.-Алматы, 1993-168 бет.
- «Айқап». Құрастырушылар: Ү. Субханбердина, С Дәуітов.–А. 1995. - 367 бет.
- Витте С.Ю. Воспоминания. В 3-х томах.–565 с. Кривошеин К.А. А.В. Кривошеин. Судьба российского реформатора. М., 1993. – 262 с. Гурко В.И. Черты и силуэты прошлого: Правительство и общественность в царствование Николая II в изображении современника. - М., 2000. – 376 с. Татищев А.А. Земли и люди: в гуще переселенческого движения (1906 – 1921). М., 2001. – 376 с.
- ЦГА РК, ф. И-19. оп.2. д.270; ф. И-469 оп.1. д.241; ф. И-29. оп.1 д.586, д. 577.
- ГАРФ. Ф. 586 оп. 1 д. 392 лл. 1-13; д. 397 лл. 1-14.
- ГАРФ. Ф. 5105. оп.1. д. 46. лл. 23-23 об.
- ГАОО РФ. Ф. 98. оп. 1. д. 7; Ф. 98. оп. 1. д. 17; Ф. 98. оп. 1. д. 18.
СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ ПО ТЕМЕ ДИССЕРТАЦИИ
1 Деятельность Переселенческого управления//Проблемы истории и этнологии Казахстана: сб. статей студентов и магистрантов - Караганда, 2000.-С. 105-110.
2 Переселенческая политика в Казахстане// Проблемы истории и этнологии Казахстана: сб. статей студентов и магистрантов - Караганда, 2001.-С. 108-114.
3 Переселенческое управление в конце XIX-нач. XX вв.: организация, структура, деятельность //Степной край Евразии: историко-культурные взаимодействия и современность: Международный Евразийский форум (III науч. конф.): Тезисы докладов и сообщений. - Омск: изд. ОмГУ, 2003. – С. 59-60.
4 Особенности переселенческой политики России в начале ХХ в. // Молодежь и актуальные проблемы современного мира: Материалы межд. науч.-практ. конф. молодых ученых. – Караганда: изд. КарГУ, 2004. – С. 190-195.
5 История образования переселенческого земельного фонда // Научное наследие академика А.Х. Маргулана в преподавании истории Казахстана: Материалы респ. научн.-практ. конф.–Караганды: изд. КарГУ, 2004.–С.224-251.
6 История образования и деятельности органов Переселенческого управления в конце XIX – начале XX вв. // Степной край Евразии: историко-культурные взаимодействия и современность: IV Межд. науч. конф., посвященная 170-летию со дня рождения Г.Н. Потанина и Ч.Ч. Валиханова: Тезисы докладов и сообщений. / Под ред. А.П. Толочко. – Омск: изд. ОмГУ, 2005. – С. 97-101.
7 Переселенческий вопрос в деятельности Комитета Сибирской железной дороги в конце XIX – начале XX вв. // Вестник Карагандинского университета. Серия «История. Философия. Право». – 2005. - № 2(38). – С. 33-38.
8 Мероприятия царского правительства по образованию колонизационного земельного фонда в Азиатской России в конце XIX – начале XX вв. // Сборник материалов межд. науч.-практ. конф., посвященной 90-летию Е. Бекмаханова «Историк и история: тернистый путь казахстанской исторической науки».–Павлодар: изд. ПГУ, 2005. – С. 114-120. (в соавторстве с Сактагановой З.Г.)
9 К вопросу о месте переселенческой политики в работе комитета Сибирской железной дороги в конце XIX – начале XX вв. // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия историческая. – 2005. - № 2 (37). – С. 62-67.
10 Переселенческая политика России на территории Казахстана в начале ХХ в. в трудах российских чиновников // Культура и интеллигенция меняющихся регионов России: ХХ в.: Матер. VI Всеросс. науч. и науч.-практ. конф. Ч. 2. Омск: Международ. ин-т стратегич. проектир., 2006. – С. 229-233.
11 Эволюция органов управления в системе переселенческой политики Российской империи в дореволюционный период // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия историческая. – 2006. - № 3 (42). – С. 34-38.
12 Исследовательская деятельность Переселенческого управления в Казахстане в начале XX в. // Вестник Карагандинского университета. Серия «История. Философия. Право». – 2007. № 1 (45). – С. 109-116.
Мырзахметова Әсел Жанатқызы
ХІХ ғ. аяғы-ХХ ғ. басындағы Қазақстандағы көші-қон басқармасы органдарының құрылуы мен қызметінің тарихы
07.00.02 – Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы)
мамандығы бойынша тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясы
Түйін
Диссертациялық зерттеу объектісі Қазақстан аумағында құрылған көші-қон басқармасы мен оның аймақтық бөлімдері болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі. Егеменді Қазақстанның қалыптасуы жағдайында мемлекет алдында қоғамның демографиялық дамуы өткір мәселе болып отыр. Бұл Қазақстан халық орналаспаған немесе аз орналасқан ұлан-ғайыр кеңістікті иелене отырып, оларды игеру үшін Адам ресурстарының жеткіліксіз болуымен байланысты. Бұл мәселені шешудің бір жолы Республикадан тыс жерде тұратын этникалық қазақтарды отанына қайтару болып табылады. Бұл іс-шаралар мәселені дұрыс жолға қоюды талап етеді және оған мұқтаж болып отыр. Бұны халықтың миграциялық қозғалысын мемлекеттік реттеудің тарихи тәжірибесін ескерусіз іске асыру мүмкін емес. Қазақстан тарихындағы осындай құбылыстың бірден бір мысалы ретінде ХІХ ғ. аяғы ХХ ғ. басындағы Ресейдің ішкі губернияларынан келген көші-қон қозғалысын атауға болады.
Зерттеудің мақсаты Қазақстан аумағындағы көші-қон басқармасы және оның бөлімдерінің құрылуы мен қызметінің тарихы болып табылады. Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
- Қазақстандағы Ресей империясы көші-қон саясатының эволюциясы мен ХІХ ғ. аяғы-ХХғ. басындағы жаңа бағыт алуын бақылау;
- ХІХ ғ. аяғы-ХХғ. басындағы Ресей империясындағы көші-қон саясатының нормативтік-құқықтық базасына талдау жасау;
- Сібір темір жолдар Комитетінің көші-қон мәселесіндегі орны мен рөлін анықтау;
- ХХғ. басындағы көші-қон ведомоствосының қайта құрылу үдерісін бақылау;
- Қазақстандағы көші-қон жер қорының құрылу барысына талдау жасау;
- Қазақстан аумағына Ресейдің ішкі губерниясынан келген халықтарды орналастыру мәселесіне сипаттама беру;
- Көшіп келгендерге ссудалық, шаруашылық және медициналық көмек көрсету жөніндегі көші-қон ведомостволарының іс-шараларын көрсету;
- Қазақстанды игеру жөніндегі көші-қон басқармасы органдарының зерттеушілік қызметіне талдау жасау;
Тарихи зерттеуде қолданылатын әдістер жиынтығы зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін құрайды. Жалпы ғылыми әдістер: тарихи, хронологиялық, логикалық, индукция және дедукция, талдау және синтез әдістері, арнайы әдістер – салыстырмалы талдау әдісі, хронологиялық әдіс. Зерттеудің теориялық негізін революцияға дейінгі кезеңдегі Ресейдің мемлекеттік мекемелері қызметінің тарихын зерттеуге үлестерін қосқан ресейлік және отандық тарихи ойшылдар өкілдерінің жұмыстары құрайды.
Хронологиялық шеңбері көші-қон басқармасы мен оның мекемелерінің революцияға дейін қызмет ету кезеңі 1890-1917 жылдарды қамтиды.
Аумақтық шеңбері қарастырылатын кезеңде Дала және Түркістан генерал-губернаторлығының құрамына кірген қазіргі Қазақстан аумағын қамтиды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы ХІХ ғ. аяғы-ХХ ғ. басындағы Қазақстандағы көші-қон басқармасы мен оның бөлімдерінің құрылуы мен қызметінің тарихын зерттеуге арналған, оларды өзінің құрылымы, қызметінің мақсаты мен міндеті, шенеуніктер аппараты болған мемлекеттік мекемелер ретінде тікелей қарастырған зерттеулердің жоқтығы болып табылады. Көші-қон басқармасының міндеттерінің аясы едәуір кең болды және оған тек көші-қон жер қорын құру жөніндегі іс-шаралар ғана енген жоқ, сонымен қатар бұл мекемелер іс жүзінде Франция, Англия, АҚШ сияқты батыс елдерінің мысалында құрылған «отаршылдық ведомостволар» болды. Әрине, ведомоствоның міндеттері оны құру мақсаттарына сүйене отырып айқындалды, нақтырақ айтсақ, ішкі губерниялардан шаруаларды көшіру арқылы Азиялық Ресей аумағын отарлауды жүзеге асыру.
Зерттеудің ғылыми-практикалық маңыздылығы жұмыс барысында жасалған талдаулар мен шыққан қорытындыларды өлкені отарлау тарихы бойынша қорытынды жұмыстар жазғанда, сонымен қатар революцияға дейінгі Ресей мемлекеттік мекемелерінің құрылуы мен қызметінің тарихын зерттеуде, ХІХ ғ. аяғы-ХХ ғ. басындағы Қазақстан тарихы бойынша курстар әзіреуде пайдалануға болады.
Жұмыс апробациясы. Зерттеудің негізгі нәтижелері 12 жарияланымда көрініс тапты, олардың арасында 8-і ғылыми конференциялар материалдарында, оның ішінде 5 халықаралық ресейлік және қазақстандық конференциялар материалдарында, сонымен қатар 4 мақала ҚР БҒМ БҒСҚАК тізімімен бекітілген ғылыми журналдарда жарияланды.
Диссертацияның құрылымы анықтамалар, қысқартулар тізімі, кіріспе, үш тарау, жеті параграф, қорытынды, пайдаланылған деректер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Summary
Myrzahmetova Assel Zhanatovna
History of the formation and activity of the Department of transmigration
management in Kazakhstan at the end of the XIX - beginning of the XX century
The dissertation on competition of the Scientific Degree of
Candidate of Historical Sciences on a speciality
07.00.02 - The Native history (History of the Republic of Kazakhstan)
The object of the dissertation work is a Department of transmigration management, its regional branches, formed on territory of Kazakhstan.
Urgency of the subject. In a condition of the formation of the sovereign Kazakhstan sharply became the problem of the demographic development of the society. This problem connected with that Kazakhstan, has possessed enormous unsettled land, but it has not possess by the sufficient human resource for their mastering. One of the decisions of such problem was returning of the ethnic Kazakhs, who had lived outside the Republics to the native land. Such action has required and hitherto need in serious production that impossible disregarding history experience of the government regulation the population. One of the examples of the similar phenomena in the history of Kazakhstan is transmigration motion from internal regions of Russia at the end of the XIX - beginning of the XX century.
The purpose of the work is to study history of the activity of the Department of transmigration management in Kazakhstan and its divisions on territory of Kazakhstan. For achievement delivered purposes of the researching work were determined following primary tasks:
- to track the evolution of the transmigration politics of the Russian Empire in Kazakhstan and taking the new deal at the end of the XIX - beginning of the XX century
- to analyze normative-legal base of the transmigration politics in Russian Empire at the end of the XIX - beginning of the XX century
- to realize the role and place of the Committee of the Siberian railway in transmigration question.
- to track the processes to reorganization transmigration department at the beginning of the XX century
- to analyze the move of the formation of transmigration earth fund in Kazakhstan.
- to characterize the organization of the moving the population from internal regions of Russia to the territory of Kazakhstan.
- to show the actions of the transmigration department on rendering loan, economic and medical help for the transmigrates.
- to show exploratory activity the Department of transmigration management on mastering of the Kazakhstan.
Theoretical and methodological base of the study have formed by general and special methods of scientific study, objectivity, methods of comparative, chronological, structured, statistical, logical and critical analysis. The theoretical base of the study has formed by the Russian and Kazakh history thought representatives, which made a contribution in development of the study of histories to activity of the Russian state institutions of the pre-Revolutionary period.
Chronological frames of this work comprise the period since 1890 to 1917 years that is conditioned by pre-Revolutionary period of existence of the Department of transmigration management in Kazakhstan and its institutions.
Territorial frames of study include territory of the modern Kazakhstan, that had fallen into considered period in composition Steppe and partly Turkistan regions.
Scientific novelty of the work is that there is no any research works devoted denoted to the researching of the history of formation and activity of the Department of transmigration management and its division in Kazakhstan at the end XIX - begin XX c., directly considered their as state institution, having its structure, purposes and problems of the activity, functions, official device.
The circle of the problems of the Department of transmigration management in Kazakhstan was very big and comprised not only actions on formation of the transmigration earth fund, because practically institution was shown as a "colonial department", created on example of the west countries such as France, England, USA. Naturally that the problems department were defined from integer of the creation, but more exactly, realization of the colonization of the territory of the Asiatic Russia by means of transmigration of people from internal regions of the country to the east fringes and undertaking additional auxiliary action.
Scientifically-practical value of the dissertation work consists in that findings and generalizations, made in work can be used in the creation of the generalizing work on history of the colonization of the edge, and at study of the histories of the formation and activity of the Russian state institutions at pre-Revolutionary period, on social-economic and political history of Kazakhstan, as well as at development course on history of Kazakhstan at the end of the XIX - beginning of the XX century.
The approbation of the work. The Main results of the study have found the reflection in 12 publications, 8 of which published in material scientific conference, 5 of them - in materials of the international Russian and Kazakhstan conferences, and 4 articles are published in science journal.
The structure the present dissertation work consists of determinations, reductions and indications, introduction, three chapters, seeds paragraph, conclusions, list of the used sources and appendixes.