Учебник латинского языка. Lingua Latina / Сост. К. А. Тананушко. Минск: Харвест, 2007. 448 с
Вид материала | Учебник |
- Тема Кол-во страниц, 41.93kb.
- Экзаменационные вопросы по латинскому языку (русское, романо-германское, славянское, 31.83kb.
- Изд. "Харвест", Минск, 1998, 6591.55kb.
- Методическое пособие для студентов бгуир минск 2007, 478.71kb.
- Жаринов К. В. Терроризм и террористы. Исторический справочник. Минск, Харвест, 1999г, 1878.08kb.
- Новые поступления в библиотеку, 421.88kb.
- Цветотест Макса Лющера поразительно действенное орудие познания психики. Но, применяя, 5136.61kb.
- Учебно-методическое пособие Минск 2007 удк 616-053. 2-097(075., 488.5kb.
- Advanced English Course: Лингафонный курс английского языка. Арс, 2001; Media World,, 641.95kb.
- А. В. Подосинов Исторические латиноязычные тексты послеантичного времени в учебник, 51.94kb.
Занятие 28. Наречие. Числительное. Ablatīvus mensūrae
Непроизводные и производные наречия. Образование наречий от прилагательных, существительных, глаголов
Латинские наречия (adverbia) делятся на две группы:
1) непроизводные (ubi где, когда, ita так, ut как);
2) производные (образованные от прилагательных, существительных, глаголов).
А. Наречия, производные от прилагательных, образуются от основы прилагательного в положительной степени.
Склонение | Суффикс | Прилагательное | Наречие |
1--2 | -ē | pulcher, chra, chrum красивый | pulchrē красиво |
1--2 | -o | rarus, a, um редкий | raro редко |
3 | -ĭter | facĭlis, e легкий | facilĭter легко |
3 (на -ns) | -er | sapiens, entis мудрый | sapienter мудро |
Б. В качестве наречия могут выступать прилагательные в форме nom./acc.sg.n.
multum много
facĭle легко
В. От существительных, глаголов и прилагательных наречия образуются с помощью суффикса -tim (-im).
pars, partis f часть | part-im частично |
separo, 1 отделять | separā-tim отдельно |
privātus, a, um частный | privāt-im частным образом |
Степени сравнения наречий
Наречия, производные от прилагательных, имеют степени сравнения.
1. В качестве сравнительной степени наречия употребляется форма nom./acc.sg.n сравнительной степени исходного прилагательного:
Positīvus | Comparatīvus |
longē далеко | longius дальше |
2. Превосходная степень наречия образуется от основы превосходной степени исходного прилагательного с помощью суффикса -ē:
Positīvus | Comparatīvus |
facilĭter легко | facillĭmē легче всего |
Числительное
Латинские числительные (numeralia) по значению разделяются на количественные, порядковые, разделительные, числительные-наречия.
Римские цифры
Основные знаки: I -- 1, V -- 5, X -- 10, L -- 50, C -- 100, D -- 500, M -- 1000. Черта над цифрой обозначает ее увеличение в 1000 раз.
Количественные числительные (numeralia cardinalia)
Отвечают на вопрос “сколько?”.
Основными количественные числительными являются:
-- числительные от 1 до 10 (I unus, a, um; II duo, ae, o; III tres, tria; IV quattuor; V quinque; VI sex; VII septem; VIII octo; IX novem; X decem);
XX -- 20 (viginti);
-- C -- 100 (centum);
-- M -- 1000 (mille).
Остальные числительные являются производными от основных. Они образуются:
-- от 11 до 17 -- с помощью форманта -dĕcim: XXI -- 11 -- undĕcim;
-- от 30 до 90 -- с помощью форманта -ginta: XXX -- 30 -- triginta;
-- от 200 до 900 -- с помощью формантов -centi, ae, a и -genti, ae, a (после n): CC -- 200 -- ducenti, ae, a; CD -- 400 -- quadringenti, ae, a:
-- от 2000 и выше -- сочетанием обычных числительных со словом milia: MM -- 2000 -- duo milia;
-- числительные, заканчивающиеся на 8 или 9 (18, 19, 28, 29 и т.д.), образуются путем вычитания соответственно 2 (префикс duode-) или 1 (префикс unde-) из следующего десятка: XVIII -- 18 -- duodeviginti (=два из двадцати); XIX -- 19 -- undeviginti (один из двадцати); XXVIII -- 28 -- duodetriginta; XXIX -- 29 -- undetriginta.
Составные числительные могут образовываться двумя способами:
-- сочетанием большего числа с меньшим: CXXIII -- 123 -- centum viginti tres;
-- сочетанием меньшего числа с большим при помощи союза et: CXXIII -- 123 -- tres et viginti et centum.
Из количественных числительных склоняются:
-- unus, a, um -- как местоименное прилагательное;
-- duo, ae, o -- как прилагательное 1--2 склонения во множественном числе (но формы dat./abl.pl.: duōbus (m, n), duābus (f));
-- tres, tria -- как прилагательные 3-го склонения 2-х окончаний во множественном числе;
-- сотни от 200 до 900 -- как прилагательное 1--2 склонения во множественном числе;
-- числительное mille употребляется только в единственном числе в значении “одна тысяча” и не склоняется. Во множественном числе ему соответствует существительное среднего рода milia (тысячи), которое склоняется во множественном числе по 3-му склонению гласного типа.
Порядковые числительные (numeralia ordinalia)
Отвечают на вопрос “который?”.
Кроме primus, a, um первый; secundus, a, um; alter, ĕra, ĕrum второй, порядковые числительные являются производными от соответств ующих количественных (например, третий tertius, a, um; одиннадцатый -- undecĭmus, a, um).
Начиная с 18, они образуются с помощью суффикса -esĭm- и родовых окончаний 1--2-го склонения -us, a, um (duodevicesĭmus, a, um восемнадцатый).
В составных порядковых числительных каждое числительное является порядковым (33 -- tricesĭmus tertius).
Порядковые числительные склоняются как прилагательные прилагательные 1--2 склонения, кроме alter, ĕra, ĕrum, которое склоняется как местоименное прилагательное.
Разделительные числительные (numeralia distributīva)
Отвечают на вопрос “по сколько?”.
В основном (начиная с 2) образуются с помощью суффикса -n- и родовых окончаний прилагательных 1-2 склонения множественного числа -i, ae, a: terni, ae, a -- по три.
Согласуется с существительным в роде, числе и падеже.
Discipŭlae binas fabŭlas legērunt.
Ученицы прочитали по две сказки.
Числительные-наречия (numeralia adverbia)
Отвечают на вопрос “сколько раз?”.
В основном (начиная с 5) образуются с помощью суффикса -ies: quinquies пять раз.
Discipŭla quinquies fabŭlam legit.
Ученица прочитала сказку пять раз.
Употребление числительных
Количественные числительные выполняют функцию определений при существительных. Те из них, которые склоняются, согласуются с существительными в роде, числе и падеже: unus amīcus (nom.sg.m) -- один друг, duae amīcae (nom.pl.f) -- две подруги, tria templa (nom.pl.n) -- три храма. Несклоняемые количественные числительные на падеж существительного не влияют: centum libri (nom.pl.) -- сто книг; mille libri (nom.pl.) -- одна тысяча книг.
2. Существительное milia управляет родительным падежом: duo milia librōrum (gen.pl.) -- две тысячи книг.
3. Порядковые и разделительные числительные согласуются с существительными в роде, числе и падеже.
Сводная таблица числительных
Цифровое обозначение | Cardinalia | Ordinalia | |
арабское | римское | ||
1 | I | unus, a, um | primus, a, um |
2 | II | duo, duae, duo | secundus, a, um (alter, a, um) |
3 | III | tres, tria | tertius, a, um |
4 | IV | quattuor | quartus |
5 | V | quinque | quintus |
6 | VI | sex | sextus |
7 | VII | septem | septĭmus |
8 | VIII | octo | octāvus |
9 | IХ | novem | nonus |
10 | Х | decem | decĭmus |
11 | ХI | undĕcim | undecĭmus |
12 | ХII | duodĕcim | duodecĭmus |
13 | ХIII | tredĕcim | tertius decĭmus |
14 | ХIV | quattuordĕcim | quartus decĭmus |
15 | ХV | quindĕcim | quintus decĭmus |
16 | ХVI | sedĕcim | sextus decĭmus |
17 | ХVII | septendĕcim | septimus decĭmus |
18 | ХVIII | duodeviginti | duodevicesĭmus |
19 | ХIХ | undeviginti | undevicesĭmus |
20 | ХХ | viginti | vicesĭmus |
21 | ХХI | unus et viginti (viginti unus) и т.д. | unus et vicesĭmus (vicesĭmus primus) и т.д. |
28 | ХХVIII | duodetriginta | duodetricesĭmus |
29 | ХХIХ | undetriginta | undetricesĭmus |
30 | ХХХ | triginta | tricesĭmus |
40 | ХL | quadraginta | quadragesĭmus |
50 | L | quinquaginta | quinquagesĭmus |
60 | LХ | sexaginta | sexagesĭmus |
70 | LХХ | septuaginta | septuagesĭmus |
80 | LХХХ | octoginta | octogesĭmus |
90 | ХС | nonaginta | nonagesĭmus |
100 | С | centum | centesĭmus |
200 | СС | ducenti, ae, a | ducentesĭmus |
300 | ССС | trecenti, ae, a | trecentesĭmus |
400 | CD | quadringenti, ae, a | quadringentesĭmus |
500 | D | quingenti, ae, a | quingentesĭmus |
600 | DC | sescenti, ae, a | sescentesĭmus |
700 | DCC | septingenti, ae,a | septingentesĭmus |
800 | DCCC | octingenti, ae, a | octingentesĭmus |
900 | CM | nongenti, ae, a | nongentesĭmus |
1000 | M | mille | millesĭmus |
2000 | MM | duo milia | bis millesĭmus |
Distributīva | Adverbia |
singŭli, ae, a по одному | semel один раз, однократно |
bini, ae, a по двое, по два | bis дважды |
terni (trini), ae, a | ter |
quaterni, ae, a | quater |
quini, ae, a и т.д. | quinquies и т.д. |
Ablatīvus mensūrae (творительный меры)
Употребляется при сравнительной степени прилагательных и наречий и при словах, заключающих в себе идею сравнения. Обозначает, насколько один предмет выше или ниже другого. Обычно встречается в выражениях multo многим, намного, гораздо; paulo немногим, немного; nihilo нисколько; aliquanto значительно; quo... eo чем... тем; quanto... tanto насколько... настолько; tribus diebus ante тремя днями раньше; tribus diebus post тремя днями позже.
Tanto brevius tempus, quanto felicius est.
Тем короче время, чем оно счастливее.
Accusatīvus tempŏris (винительный времени)
Обозначает, как долго продолжалось действие. Отвечает на вопрос “сколько?”. Употребляется без предлога или с предлогом per «в течение».
Septem annos vixit.
Прожил семь лет.
Предложения для чтения и перевода
Прочитайте и переведите предложения, выпишите словарные формы и сделайте грамматический разбор каждого слова, выделите обороты.
1. Celerĭter ibant. 2. Turpe est Latīne nescīre. 3. Omnes milĭtes fortĭter pugnavērunt. 4. Bene vivĕre bis vivĕre est. 5. Dux laudāvit milĭtes fortĭter pugnantes. 6. Facilĭus est dicĕre, quam facĕre. 7. Invīte data non sunt grata. 8. Nusquam sunt, qui ubīque sunt. 9. Pares cum parĭbus facillĭme conveniunt. 10. Romāni fortissĭme et acerrĭme pugnavērunt. 11. Secrēto amīcos admŏnē, laudā aperte. 12. Graeci decem annos cum Trojānis pugnavērunt. 13. Senātus a sescentis viris nobilissĭmis constābat. 14. Canis timĭdus vehementius latrat, quam mordet. 15. Homĭnes amplius ocŭlis, quam aurĭbus credunt. 16. Mercatōres Romāni rarissĭme ad Britanniam commeant. 17. Omne bellum sumĭtur facĭle, aegerrĭme desĭnit. 18. Aures nostras audīta velocius, quam lecta praetereunt. 19. Turpe est rem bene coeptam male finīre. 20. Bellum nolŭmus, sed omnes impĕtūs hostium fortĭter propulsabĭmus. 21. Facilius est vitia aliōrum reprehendĕre, quam sua corrigĕre. 22. Hannĭbal tribus annis totam Hispaniam in potestātem suam redēgit. 23. Lacedaemonii misērunt ad Thermopylas delectos CCC cum Leonĭda rege. 24. Omnes arbŏres, quō magis senescunt, eō maturiōres ferunt fructus. 25. Omnes stulti sunt sine dubio miserrĭmi, maxĭme quod stulti. 26. Vetĕra proverbia brevĭter et simplicĭbus verbis prudentiam popŭli exprĭmunt. 27. Caesar, ut ait Cicĕro, omnium fere oratōrum oratiōnes dicēbat elegantissĭme. 28. E numĕro Graecōrum Lacedaemonii fortitudĭne omnes alios popŭlos longe superābant. 29. In re publĭcā nostra jus plus valet, quam voluntas princĭpum. 30. Nullum ex omnĭbus clementia magis, quam regem aut princĭpem decet. 31. Non qui parvum habet, sed qui plus cupit, pauper est. 32. Classis Xerxis mille et ducentārum navium longārum, duo milia onerariārum fuit. 33. Hydra habēbat novem capĭta; ex eis octo mortalia erant, unum immortāle. 34. E Tacĭti libro de Germānis scripto intellegĭmus eos maxĭme Mercurium colĕre. 35. Gens Belgārum a provinciā longe abest, ubi cultus et humanĭtas floret. 36. Caesar, a viginti tribus senatorĭbus circumventus, caput togā operuit, tum necātus est. 37. Regnātum est Romae ab condĭta urbe ad liberātam annos ducentos quadraginta quattuor. 38. Germāni magnā cum multitudĭne homĭnum flumen Rhenum transiērunt non longe a mari. 39. Amīci aliquando eum interrogavērunt: «Quot discipŭlos habes?» Tum ille: «Deōrum -- inquit -- auxilio duodĕcim». 40. Facilius ad ea, quae visa, quam ad illa, quae audīta sunt, mentis ocŭli feruntur. 41. Semper in proelio eis maxĭmum est pericŭlum, qui maxĭme timent; audacia pro muro habētur. 42. Plato, qui Academiam anno ante aeram nostram trecentesĭmo octogesĭmo septĭmo condidĕrat, per quadraginta annos ei praefuit. 43. Stratonīcus citharista in schola sua novem Musarum simulacra et Apollĭnis statuam habēbat, sed duos tantum discipŭlos. 44. Crudelissĭme puniebantur a magistratĭbus Lacedaemoniōrum ii milĭtes, qui in pugnā terga vertĕrant atque fugā vitam servavĕrant. 45. Omnium gentium, quae Galliam incolēbant, fortissĭmi erant Belgae, qui a cultu atque humanitāte Provinciae longissĭme abĕrant. 46. Recte et vĕre dicēbat Caesar delectum verbōrum esse origĭnem eloquentiae, idemque multo ante eum Aristotĕles docuĕret. 47. Anno ante aeram nostram vicesĭmo Parthi Romānis dedērunt signa, quae ex anno quinquagesĭmo tertio praeda eōrum fuĕrant. 48. Imperātor Augustus quadraginta et quattuor annos rem publĭcam gubernāvit Aetāte Trajāni, qui undeviginti annos imperāvit, quadraginta quinque provinciae erant. 49. Socrătes: “Scio, -- inquit, -- me multa nescīre, ităque multo sapientior sum, quam homĭnes, qui putant se omnia scire”. 50. Galli exercĭtum Romānum apud Alliam flumen cecidērunt die quinto decĭmo ante Kalendas Augustas, qui dies inter nefastos «Alliensis» nominātus est. 51. Septem colles Romae antīquae noti sunt; duo eōrum, Capitolīnus et Palatīnus, maxĭme e cetĕris emĭnent: in illo templum summi dei erat, in hoc Romŭlus Romam aedificāvit.