Учебник латинского языка. Lingua Latina / Сост. К. А. Тананушко. Минск: Харвест, 2007. 448 с
Вид материала | Учебник |
- Тема Кол-во страниц, 41.93kb.
- Экзаменационные вопросы по латинскому языку (русское, романо-германское, славянское, 31.83kb.
- Изд. "Харвест", Минск, 1998, 6591.55kb.
- Методическое пособие для студентов бгуир минск 2007, 478.71kb.
- Жаринов К. В. Терроризм и террористы. Исторический справочник. Минск, Харвест, 1999г, 1878.08kb.
- Новые поступления в библиотеку, 421.88kb.
- Цветотест Макса Лющера поразительно действенное орудие познания психики. Но, применяя, 5136.61kb.
- Учебно-методическое пособие Минск 2007 удк 616-053. 2-097(075., 488.5kb.
- Advanced English Course: Лингафонный курс английского языка. Арс, 2001; Media World,, 641.95kb.
- А. В. Подосинов Исторические латиноязычные тексты послеантичного времени в учебник, 51.94kb.
Занятие 36. Gerundium. Gerundīvum. Conjugatio periphrastĭca passīva. Сравнительные придаточные предложения
Gerundium (герундий)
Это отглагольное существительное, соответствующее в русском языке существительным, которые оканчиваются на -ние, -тие (например, наказание, раскрытие). Имеет только косвенные падежи. Переводится отглагольным существительным, инфинитивом или деепричастием.
Образуется путем прибавления к основе infectum суффиксов -nd- (1--2-е спряжения) или -end- (3--4-е спряжения) и окончаний косвенных падежей единственного числа существительных 2-го склонения.
1 amo любить | 2 video смотреть | 3 scribo писать | 4 audio слушать |
ama-nd-i украшать украшение | vide-nd-i видеть видение | scrib-end-i писать письмо | audi-end-i слушать слушание |
Образец склонения
| sg |
nom. | -- |
gen. | amandi |
dat. | amando |
acc. | amandum |
abl. | amando |
Употребление падежей герундия
Genetīvus употребляется как определение (modus vivendi образ жизни). Может зависеть от постпозитивных предлогов causā, gratiā (ornandi causa ради украшения).
Datīvus употребляется для выражения цели при глаголе sum (defendo esse служить для защиты).
Accusatīvus употребляется с предлогом ad для выражения цели (ad ornandum для украшения).
Ablatīvus употребляется для выражения обстоятельства образа действия, отвечает на вопросы “кем?”, “чем?”, “как?” и переводится творительным или предложным падежом и деепричастием (mens discendo alĭtur разум питается учением/учась).
Gerundīvum (герундив)
Это отглагольное прилагательное со страдательным значением необходимости или долженствования. Переводится описательно: с помощью слов “следует”, “должен”.
Образуется путем прибавления к основе infectum суффиксов -nd- (1--2-е спряжения) или -end- (3--4-е спряжения) и родовых окончаний 1--2 склонения -us, -a, -um.
1 | 2 | 3 | 4 |
ama-nd-us, a, um тот, кого следует украшать; тот, кто должен быть украшен | vide-nd-us, a, um тот, кого следует видеть; тот, кто должен увиден | scrib-end-us, a, um тот, кого следует описать; тот, кто должен быть описан | audi-end-us, a, um тот, кого следует слушать; тот, кто должен быть услышан |
Склоняется как прилагательное 1--2 склонения.
Образец склонения
| sg. | pl. | ||||
| m | f | n | m | f | n |
nom. | amandus | amanda | amandum | amandi | amandae | amanda |
gen. | amandi | amandae | amandi | amandōrum | amandārum | amandōrum |
dat. | amando | amandae | amando | amandis | amandis | amandis |
acc. | amandum | amandam | amandum | amandos | amandas | amanda |
abl. | amando | amandā | amando | amandis | amandis | amandis |
voc. | amande | amanda | amandum | amandi | amandae | amanda |
Особенности употребления герундива
1. Герундив употребляется как определение, согласованное с существительным (nomen nominandum имя, которое следует назвать).
2. Герундив употребляется как именная часть сказуемого (quod erat demonstrandum то, что следовало доказать).
3. В сочетании с глаголом sum в 3 sg. герундив может употребляться безлично. В данном случае переводится сочетанием инфинитива с модальным словом. Логический субъект действия употребляется в datīvus ((Mihi) pugnandum est. (Мне) нужно сражаться).
4. В сочетании с глаголом sum герундив образует описательное спряжение страдательного залога (см. ниже).
Разграничение герундия и герундива
В отличие от герундива, герундий не согласуется с существительным и не может быть именной частью сказуемого.
Замена герундия герундивом
Как отглагольное существительное, герундий переходного глагола может управлять дополнением: defendĕre urbem -- защищать город; ad defendendum (gerundium, acc.sg.) urbem для защиты города; capĕre urbem захватить город; consilium capiendi (gerundium, gen.sg.) urbem решение захватить город.
Такая конструкция в латинском языке употребляется крайне редко. Герундий, при котором имеется дополнение, в большинстве случаев заменяется герундивом. Конструкция с герундивом переводится так же, как и исходная конструкция с герундием: ad urbem defendendam (gerundīvum, acc.sg.f; как отглагольное прилагательное, согласуется с определяемым словом urbem в роде, числе и падеже) для защиты города (досл.: для города, который следует защищать); consilium urbis capiendae (gerundīvum, gen.sg.f; как отглагольное прилагательное, согласуется с определяемым словом urbis в роде, числе и падеже) решение захватить город, решение о захвате города (досл.: решение о городе, который следует захватить).
Conjugatio periphrastĭca passīva (описательное спряжение страдательного залога)
Обозначает страдательное долженствование. Переводится с помощью слов “должен быть”, “должно”, “нужно”, “следует”.
Образуется аналитически: сочетанием gerundīvum и глагола-связки sum, fui, --, esse. Время и наклонение формы определяется по времени и наклонению глагола sum, например: amandus, a, um sum я должен быть любим, меня должно любить (praesens indicatīvi)
От непереходных глаголов образуется безличное описательное спряжение; при этом герундив ставится в единс твенное число среднего рода, а глагол-связка -- в 3 лицо единственного числа (est); субъект действия может стоять в datīvus: (mihi) pugnandum est (мне) нужно сражаться.
Образец спряжения
Praesens indicatīvi
| | 1 amo, amāvi, amātum, amāre любить | 2 video, vidi, visum, vidēre видеть | 3 scribo, scripsi, scriptum, scribĕre писать | 4 audio, audīvi, audītum, audīre слушать |
sg. | 1 | amandus, a, um sum | videndus, a, um sum | scribendus, a, um sum | audiendus, a, um sum |
2 | amandus, a, um es | videndus, a, um es | scribendus, a, um es | audiendus, a, um es | |
3 | amandus, a, um est | videndus, a, um est | scribendus, a, um est | audiendus, a, um est | |
pl. | 1 | amandi, ae, a sumus | videndi, ae, a sumus | scribendi, ae, a sumus | audiendi, ae, a sumus |
2 | amandi, ae, a estis | videndi, ae, a estis | scribendi, ae, a estis | audiendi, ae, a estis | |
3 | amandi, ae, a sunt | videndi, ae, a sunt | scribendi, ae, a sunt | audiendi, ae, a sunt |
Imperfectum indicatīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um eram | videndus, a, um eram | scribendus, a, um eram | audiendus, a, um eram |
2 | amandus, a, um eras | videndus, a, um eras | scribendus, a, um eras | audiendus, a, um eras | |
3 | amandus, a, um erat | videndus, a, um erat | scribendus, a, um erat | audiendus, a, um erat | |
pl. | 1 | amandi, ae, a erāmus | videndi, ae, a erāmus | scribendi, ae, a erāmus | audiendi, ae, a erāmus |
2 | amandi, ae, a erātis | videndi, ae, a erātis | scribendi, ae, a erātis | audiendi, ae, a erātis | |
3 | amandi, ae, a erant | videndi, ae, a erant | scribendi, ae, a erant | audiendi, ae, a erant |
Perfectum indicatīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um fui | videndus, a, um fui | scribendus, a, um fui | audiendus, a, um fui |
2 | amandus, a, um fuisti | videndus, a, um fuisti | scribendus, a, um fuisti | audiendus, a, um fuisti | |
3 | amandus, a, um fuit | videndus, a, um fuit | scribendus, a, um fuit | audiendus, a, um fuit | |
pl. | 1 | amandi, ae, a fuĭmus | videndi, ae, a fuĭmus | scribendi, ae, a fuĭmus | audiendi, ae, a fuĭmus |
2 | amandi, ae, a fuistis | videndi, ae, a fuistis | scribendi, ae, a fuistis | audiendi, ae, a fuistis | |
3 | amandi, ae, a fuērunt | videndi, ae, a fuērunt | scribendi, ae, a fuērunt | audiendi, ae, a fuērunt |
Plusquamperfectum indicatīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um fuĕram | videndus, a, um fuĕram | scribendus, a, um fuĕram | audiendus, a, um fuĕram |
2 | amandus, a, um fuĕras | videndus, a, um fuĕras | scribendus, a, um fuĕras | audiendus, a, um fuĕras | |
3 | amandus, a, um fuĕrat | videndus, a, um fuĕrat | scribendus, a, um fuĕrat | audiendus, a, um fuĕrat | |
pl. | 1 | amandi, ae, a fuerāmus | videndi, ae, a fuerāmus | scribendi, ae, a fuerāmus | audiendi, ae, a fuerāmus |
2 | amandi, ae, a fuerātis | videndi, ae, a fuerātis | scribendi, ae, a fuerātis | audiendi, ae, a fuerātis | |
3 | amandi, ae, a fuĕrant | videndi, ae, a fuĕrant | scribendi, ae, a fuĕrant | audiendi, ae, a fuĕrant |
Futūrum I indicatīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um ero | videndus, a, um ero | scribendus, a, um ero | audiendus, a, um ero |
2 | amandus, a, um eris | videndus, a, um eris | scribendus, a, um eris | audiendus, a, um eris | |
3 | amandus, a, um erit | videndus, a, um erit | scribendus, a, um erit | audiendus, a, um erit | |
pl. | 1 | amandi, ae, a erĭmus | videndi, ae, a erĭmus | scribendi, ae, a erĭmus | audiendi, ae, a erĭmus |
2 | amandi, ae, a erĭtis | videndi, ae, a erĭtis | scribendi, ae, a erĭtis | audiendi, ae, a erĭtis | |
3 | amandi, ae, a erint | videndi, ae, a erint | scribendi, ae, a erint | audiendi, ae, a erint |
Futūrum II indicatīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um fuĕro | videndus, a, um fuĕro | scribendus, a, um fuĕro | audiendus, a, um fuĕro |
2 | amandus, a, um fuĕris | videndus, a, um fuĕris | scribendus, a, um fuĕris | audiendus, a, um fuĕris | |
3 | amandus, a, um fuĕrit | videndus, a, um fuĕrit | scribendus, a, um fuĕrit | audiendus, a, um fuĕrit | |
pl. | 1 | amandi, ae, a fuerĭmus | videndi, ae, a fuerĭmus | scribendi, ae, a fuerĭmus | audiendi, ae, a fuerĭmus |
2 | amandi, ae, a fuerĭtis | videndi, ae, a fuerĭtis | scribendi, ae, a fuerĭtis | audiendi, ae, a fuerĭtis | |
3 | amandi, ae, a fuĕrint | videndi, ae, a fuĕrint | scribendi, ae, a fuĕrint | audiendi, ae, a fuĕrint |
Praesens conjunctīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um sim | videndus, a, um sim | scribendus, a, um sim | audiendus, a, um sim |
2 | amandus, a, um sis | videndus, a, um sis | scribendus, a, um sis | audiendus, a, um sis | |
3 | amandus, a, um sit | videndus, a, um sit | scribendus, a, um sit | audiendus, a, um sit | |
pl. | 1 | amandi, ae, a simus | videndi, ae, a simus | scribendi, ae, a simus | audiendi, ae, a simus |
2 | amandi, ae, a sitis | videndi, ae, a sitis | scribendi, ae, a sitis | audiendi, ae, a sitis | |
3 | amandi, ae, a sint | videndi, ae, a sint | scribendi, ae, a sint | audiendi, ae, a sint |
Imperfectum conjunctīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um essem | videndus, a, um essem | scribendus, a, um essem | audiendus, a, um essem |
2 | amandus, a, um esses | videndus, a, um esses | scribendus, a, um esses | audiendus, a, um esses | |
3 | amandus, a, um esset | videndus, a, um esset | scribendus, a, um esset | audiendus, a, um esset | |
pl. | 1 | amandi, ae, a essēmus | videndi, ae, a essēmus | scribendi, ae, a essēmus | audiendi, ae, a essēmus |
2 | amandi, ae, a essētis | videndi, ae, a essētis | scribendi, ae, a essētis | audiendi, ae, a essētis | |
3 | amandi, ae, a essent | videndi, ae, a essent | scribendi, ae, a essent | audiendi, ae, a essent |
Perfectum conjunctīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um fuĕrim | videndus, a, um fuĕrim | scribendus, a, um fuĕrim | audiendus, a, um fuĕrim |
2 | amandus, a, um fuĕris | videndus, a, um fuĕris | scribendus, a, um fuĕris | audiendus, a, um fuĕris | |
3 | amandus, a, um fuĕrit | videndus, a, um fuĕrit | scribendus, a, um fuĕrit | audiendus, a, um fuĕrit | |
pl. | 1 | amandi, ae, a fuerĭmus | videndi, ae, a fuerĭmus | scribendi, ae, a fuerĭmus | audiendi, ae, a fuerĭmus |
2 | amandi, ae, a fuerĭtis | videndi, ae, a fuerĭtis | scribendi, ae, a fuerĭtis | audiendi, ae, a fuerĭtis | |
3 | amandi, ae, a fuĕrint | videndi, ae, a fuĕrint | scribendi, ae, a fuĕrint | audiendi, ae, a fuĕrint |
Plusquamperfectum conjunctīvi
| | 1 | 2 | 3 | 4 |
sg. | 1 | amandus, a, um fuissem | videndus, a, um fuissem | scribendus, a, um fuissem | audiendus, a, um fuissem |
2 | amandus, a, um fuisses | videndus, a, um fuisses | scribendus, a, um fuisses | audiendus, a, um fuisses | |
3 | amandus, a, um fuisset | videndus, a, um fuisset | scribendus, a, um fuisset | audiendus, a, um fuisset | |
pl. | 1 | amandi, ae, a fuissēmus | videndi, ae, a fuissēmus | scribendi, ae, a fuissēmus | audiendi, ae, a fuissēmus |
2 | amandi, ae, a fuissētis | videndi, ae, a fuissētis | scribendi, ae, a fuissētis | audiendi, ae, a fuissētis | |
3 | amandi, ae, a fuissent | videndi, ae, a fuissent | scribendi, ae, a fuissent | audiendi, ae, a fuissent |
Infinitīvus praesentis
1 | 2 | 3 | 4 |
amandus, a, um esse | videndus, a, um esse | scribendus, a, um esse | audiendus, a, um esse |
Infinitīvus perfecti
1 | 2 | 3 | 4 |
amandus, a, um fuisse | videndus, a, um fuisse | scribendus, a, um fuisse | audiendus, a, um fuisse |
Сравнительные придаточные предложения
1. Сравнительные предложения вводятся относительными наречиями ut, uti, sicut, sicuti, quemadmodum, quomodo как. В главном предложении им соответствуют соотносительные наречия ita, sic, item так. Употребляется изъявительное наклонение.
Ut sementem feceris, ita metes.
Как сделаешь посев, так и будешь жать.
2. Условно-сравнительные предложения вводятся союзами quasi, quasi vero, tanquam si, ut si, velut si, ac si как будто бы, как если бы. В главном предложении им соответствуют соотносительные наречия ita, sic, perinde, proinde, similiter, aeque, non secus так, подобно (тому). Употребляется conjunctīvus по правилу consecutio tempŏrum.
Tanquam si claudus sim, cum fusti ambulandum est.
Как будто я хромой, мне нужно ходить с палкой.
Предложения для чтения и перевода
Прочитайте и переведите предложения, выпишите словарные формы и сделайте грамматический разбор каждого слова, выделите обороты, определите тип придаточных предложений.
1. Discendo memoria exercētur. 2. Mores ridendo emendantur. 3. Ars equitandi difficĭlis est. 4. Cernuntur in agendo virtūtes. 5. Legendo mens formanda est. 6. Perspiciuntur in agendo virtūtes. 7. Sensus videndi acerrĭmus est. 8. Brutus in patriā liberandā occĭdit. 9. Caesar censuit expectandam classem esse. 10. Commūne pericŭlum concordiā propulsandum est. 11. Consilia prudentium virōrum audienda sunt. 12. Decenvĭri legĭbus scribendis creāti sunt. 13. E providendo appellāta est prudentia. 14. Gravis est culpa -- tacenda loqui. 15. Nihil sine ratiōne faciendum est. 16. Non est tempus plura narrandi. 17. Suo cuīque judicio utendum est. 18. Caesar idoneam ad navigandum tempestātem expectāvit. 19. Deliberandum est saepe, statuendum est semel. 20. E duōbus malis minus est eligendum. 21. Ego censeo memoriam cotidie exercendam esse. 22. Homĭnis mens discendo alĭtur et cogitando. 23. Homo saepe ignoscendo injuriae locum dat. 24. In amīcis eligendis cautio est adhibenda. 25. Lacedaemonii libĕros educābant ad labōres tolerandos. 26. Modus in omnĭbus rebus tenendus est. 27. Natando et equitando juvĕnum corpŏra firmant. 28. Natūra homĭni ingenuit cupiditātem veri videndi. 29. Nihil agendo homĭnes male facĕre discunt. 30. Non omnis error stultitia est dicenda. 31. Nulla aetas ad perdiscendum sera est. 32. Popŭlus Romānus Crasso bellum gerendum dedit. 33. Romae quotannis comitia creandis magistratĭbus habebantur. 34. Scribendo dicĭmus diligentius, dicendo scribĭmus facilius. 35. Sunt tempŏra flendi, sunt tempŏra laetandi. 36. Vestis frigŏris depellendi causā reperta est. 37. Athēnas erudiendi gratiā frater meus missus est. 38. Caesar aciem instruxit, hostĭbus pugnandi potestātem fecit. 39. Comitia creandis consulĭbus in campo Martio habebantur. 40. Cyprus abundat materiā utĭli ad naves aedificandas. 41. Et libĕris et viris libri legendi sunt. 42. Loquendi elegantia augētur legendis oratōrĭbus et poētis. 43. Miles fortis exemplum aliis ad imitandum dedit. 44. Nihil homĭni magis vitandum est, quam pigritiam. 45. Non sunt facienda mala, ut eveniant bona. 46. Ocŭlis magis habenda fides, quam aurĭbus est. 47. Si verum respondēre velles, haec dicenda esset. 48. Socrătes dicebātur adjuvāre Euripĭdem in tragoediis scribendis. 49. Audiendo, videndo, sentiendo et homĭnes et bestiae discunt. 50. Caesar hunc ad egrediendum idoneum locum arbitrātus est. 51. Caesar oppĭdum expugnāvit et ad diripiendum militĭbus concessit. 52. Cato delendam esse Carthagĭnem pronuntiābat, Scipio Nasīca -- servandam. 53. Cavendum est, ne major poena, quam culpa sit. 54. Cum spe vincendi simul abjecisti certandi etiam cupiditātem. 55. In rebus tam sevēris non est jocandi locus. 56. Non domo domĭnus, sed domĭno domus honestanda est. 57. Omnis auctorĭtas philosophiae consistit in beātā vitā comparandā. 58. Omnis eloquendi elegantia augētur legendis oratorĭbus et poētis. 59. Sunt nonnulli ludi non inutĭles acuendis puerōrum ingeniis. 60. Curandum est, ut sit mens sana in corpŏre sano. 61. Eloquendi vis nos ea, quae scimus, alios docēre adjŭvat. 62. Galli transalpīni, transgressi in Venetiam, locum oppĭdo condendo cepērunt. 63. Mihi fortūna, multi rebus ereptis, usum dedit bene suadendi. 64. Nunquam honestam mortem fugiendam, saepe etiam oppetendam esse putāvi. 65. Quae causa justior est belli gerendi, quam servitūtis depulsio? 66. Sapientiam artem bene beatēque vivendi putābat Cicĕro, Platōnem secūtus. 67. Statuit Caesar hanc urbem militĭbus ad diripiendum dandam esse. 68. Vires nostrae cum rebus, quas temptatūri sumus, comparandae sunt. 69. Ad haec cognoscenda Caesar Cajum Volusēnum cum navi longā praemittit. 70. Athēnae non modo arte bellandi, sed etiam docendo gloriam peperērunt. 71. Breve tempus aetatis satis longum est ad bene honestēque vivendum. 72. Caesar ad haec cognoscenda C. Volusēnum cum navi longa praemittit. 73. Castris munītis, Caesar, quaeque ad oppugnandum usui erant, comparāre coepit. 74. Eloquendi vis effĭcit, ut ea, quae scimus, alios docēre possīmus. 75. Germānis neque consilii habendi, neque arma capiendi spatium datum est. 76. Nullīus homĭnis tantum est ingenium, ut omnĭbus rebus cognoscendis sufficiat. 77. Recte vidētur Ovidius dixisse emendandi labōrem majōrem esse, quam scribendi. 78. Avāri homĭnes non solum cupiditāte augendi, sed etiam amittendi metu cruciantur. 79. Caesar legāto suo dixit se locum ad castra ponenda idoneum animadvertisse. 80. Caesar putābat sibi neque legātos Fallōrum audiendos, neque condiciōnes accipiendas esse. 81. Graeci, quamquam pugnandi perīti erant, decem annos Trojam expugnāre non potuērunt. 82. In re publĭcā constituendā institūta sunt praeferenda non jucundiōra, sed utiliōra. 83. Militĭbus simul et de navĭbus desiliendum et cum hostĭbus pugnandum erat. 84. Plus in metuendo mali est, quam in ipso illo, quod timētur. 85. Rem praeclāram juventūti ad discendum invenisti nec mihi difficĭlem ad docendum. 86. Romāni antīqui omnĭbus rebus agendis praefabantur: “Bonum, faustum, felix fortunatumque sit!”. 87. Caesar non putābat Helvetiis concedendum esse, ut iter per provinciam Romānam facĕrent. 88. Caesar a superiorĭbus consiliis depulsus omnem sibi commutandam esse belli ratiōnem existimāvit. 89. Castra ponendo, turres aedificando, aggĕrem petendo Romāni se ad urbem oppugnandam paravērunt. 90. Germanĭco bello confecto, Caesar multis de causis statuit sibi Rhenum esse transeundum. 91. Lex est ratio summa, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. 92. Vi ac necessitāte coacti, Galli legātos ad Caesărem pacis petendae causā misērunt. 93. Videndum est igĭtur, ut eā libertāte utāmur, quae prosit amīcis, noceat nemĭni. 94. Hostes et de expugnando oppĭdo, et de flumĭne transgrediendo spem se fefellisse intellexērunt. 95. Vera sententia apud antīquos erat non artem dicendi, sed artem tacendi dificillĭmam esse. 96. Romŭlum Remumque cupīdo cepit in iis locis, ubi exposĭti ubīque educāti erant, urbis condendae. 97. Tibi, Caesar, nunc omnia belli vulnĕra sananda sunt, quibus praeter te medēri nemo potest. 98. Alexandro magno neque in deliberando consilium, neque in proeliando virtus, neque in beneficio benignĭtas deĕrat. 99. Brutus, cum libĕros suos revocandis in Urbem regĭbus studēre cognovisset, suo manū eos cecīdisse dicĭtur. 100. Philippus filio Alexandro doctōrem Aristotĕlem advocāvit, a quo ille et agendi et eloquendi praecepta accipĕret. 101. Quis ignōrat Gallos usque ad hanc diem retinēre illam immānem ac barbăram consuetudĭnem homĭnum immolandōrum? 102. Regŭlus quamquam non ignorābat se ad crudelissĭmum hostem proficisci, tamen jusjurandum conservandum esse putābat. 103. Agis, Lacedaemoniōrum rex, interrogātus, quā arte Lacedaemonii maxĭme exercerentur: “Arte, -- inquit, -- imperandi et parendi”. 104. Caesar ab hibernis in Italiam discedens legātis imperāvit, ut quam plurĭmas naves aedificandas veteresque reficiendas curārent. 105. Exercendae memoriae gratiā ea, quae die dixi, audīvi et lēgi, vespĕri commemŏro, ut mos erat Pythagoreus. 106. Homĭnis corpus ita exercendum est, ut oboedīre ratiōni possit in exsequendis negotiis et in labōre tolerando. 107. Magna pars Babyloniōrum constitĕrat in muris, avĭda cognoscendi novum regem, Alexandrum, sed plures obviam egressi sunt. 108. Suebi, gens Germanōrum, centum pagos habuisse dicuntur, ex quibus quotannis singŭla milia armatōrum bellandi causā educēbant. 109. Atŏmus est corpuscŭlum minūtum et individuum, quo in explicandā origĭne mundi utebātur Democrĭtus et post eum Epicūrus. 110. Caesar equĭtes Ariovisti accedĕre telăque in Romānos jacĕre certior factus, dicendi finem fecit seque ad suos recēpit. 111. Pythagŏras Aegyptum primo, mox Babyloniam ad discendos stellārum motūs originemque mundi spectandam profectus, summam scientiam consecūtus est. 112. Audivisse te credo Platōnem, Socrăte mortuo, primum in Aegyptum discendi causā, post in Italiam et in Siciliam contendisse. 113. Castra erant ad bellum ducendum aptissĭmă natūrā loci ei munitiōne et maris propinquitāte et aquae et salis copiā. 114. Exercendum corpus et ita afficiendum est, ut oboedīre consilio rationīque possit in exsequendis negotiis et in labōre tolerando. 115. Laco quidam, cum riderētur, quod claudus ad bellum proficiscerētur: “At mihi, -- inquit, -- pugnandum est, non fugiendum”. 116. Navĭbus comparātis legionibusque in iis distribūtis, nactus idoneam ad navigandum tempestātem, tertiā fere vigiliā Caesar naves in Britanniam solvit. 117. Helvetii frumentum omne, praeterquam quod secum portatūri erant, combussērunt, ut, domum reditiōnis spe sublātā, ad omnia pericŭla subeunda paratiōres essent. 118. Neque enim Homērus tantum laudis in dicendo Ulixi tribuisset, nisi jam tum fuisset honor eloquentiae, neque ipse poēta orator fuisset. 119. Omnis genĕris humāni vincŭlum est ratio et oratio, quae docendo, discendo, communicando, judicando conjŭgit inter se homĭnes naturāli quadam societāte. 120. Agis, Lacedaemoniōrum rex, cum quosdam timēre hostium multitudĭnem audivisset: “Non interrogandum est, -- inquit, -- quot sint hostes, sed ubi sint”. 121. Intellĕgo te alias in historiā leges observandas putāre, alias in poēmăte, cum in illā ad veritātem omnia referantur, in hoc ad delectatiōnem plerăque. 122. Cimo, cum complurĭbus locis praedia hortosque habēret, tantā libertāte fuisse dicĭtur, ut nunquam in eis custōdem ponĕret fructūs conservandi gratiā, ne impedīret, si quis furāri eos voluisset.