Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Вид материала

Документы

Содержание Дискурсивное пространство астаны Астана әйелдерінің саяси белсенділігі 2007 жылғы мемлекеттік басқару қызметкерлерінің саны

Подобный материал:

• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті «болашақ», 4480.5kb.
• Парат министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті, 8635.57kb.
• Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің баспасөз орталығЫ, 38.13kb.
• Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің баспасөЗ орталығЫ, 24.63kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті кафедра : Халықаралық қатынастыр, 133.64kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақ әдебиеті кафедрасының аға, 217.87kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 212.98kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 426.6kb.
• Ылым министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті заң факультеті, 1996.9kb.
• Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 74.63kb.

Литература

1. Таможенный кодекс РК

2. Кульжанова Г. Проблемы политической интеграции СНГ//Саясат. – 2005.№5.

3. Международные экономические организации. – Алматы: Данекер. – 2008

4. Алшанов Р.А., Ашимбаева А.Т. Интеграционные процессы в Центральноазиатском регионе//Вестник ун-та Туран. – 2005. - №1-2.

5. Худайбергенова Р.Ю. Проблемы и перспективы развития ЕврАзЭС//Вестник ун-та Туран. – 2005. - №1-2.

6.Герчикова И.Н. Международные экономические организации. – М.: Инфра. – 2008

7.Либман. Экономическая интеграция на постсоветском пространстве//Вопросы экономики. – 2005. - №3.

8.Борисов К.Г. Международное таможенное право. – М. – 2007


Медеуова К.А.

профессор кафедры философии

ЕНУ им. Л.Н. Гумилева,

доктор философских наук,


ДИСКУРСИВНОЕ ПРОСТРАНСТВО АСТАНЫ


Существует ли специфический язык города, благодаря которому возможно описать современное состояние культуры. Можем ли мы считать, что этот язык достаточно внятный, настолько, что благодаря нему, исследователи могут говорить и о культуре, и об экономике и конечно, о власти государства. Очевидно, что такой язык должен охватывать не только всю сумму высказываний о городе, но и все виды телесных практик города: а это архитектурный абрис, инженерно-коммуникационная физика, социально-бытовая инфраструктура, это все виды публичных и приватных пространств города, это легитимные и маргинальные практики городской жизни. Для описания такого языка используем понятие дискурса. Это понятие стало особенно популярным в гуманитарной практике последних лет, по причине своей междисциплинарной природы.

В лингвистике это понятие охватывает ситуации, когда речь вписана в коммуникационное действие. То есть дискурс описывает не результат, но процесс. Так, например, название моего выступления «Дискурсивное пространство Астаны», лингвистами бы интерпретировалось как сумма всех высказываний об Астане. Такое понимание дискурса отталкивается от представления, что субъектом высказываний является не один человек, и даже не какая то специфическая группа, а само сообщество, которое в режиме перекрестных высказываний, метафорических находок вычленяет идеологически востребованную матрицу высказываний об Астане. Это динамическая составляющая понятия дискурса, благодаря которой мы понимаем, что даже если некий человек будет утверждать, что именно ему принадлежит авторство знаменитой идеологемы «Расцвет Астаны – расцвет Казахстана», и будет приводить веские аргументы в защиту своего права авторства, тем не менее, авторство здесь является коллективным. Через механизмы репликации это идеологемма существует во множестве текстов, высказываниях, она имеет метафорический формат, и пока эта идеологемма востребована властью, никто не пытается конкретизировать, когда в какой момент времени должен наступить качественный переход к расцвету Казахстана. В такой интерпретации дискурса возникает парадоксальная ситуация: если автор коллективный, то каким образом происходит корректировка высказываний? Для того, что бы ответить на этот вопрос, обратимся к философскому пониманию дискурса.

В философии понимание дискурса восходит к практикам структуралистского анализа, в рамках которого немаловажным является вопрос: а чей это собственно дискурс? Кто создает это напряжение мысли, и продуцирует активность высказываний об объекте. Применительно к Астане отчетливо прослеживает взаимосвязь власти и города. То есть сам город есть территория власти, которая активно формирует его облик, и то, как следует говорить об этом городе. То есть способ говорения во многом предполагает, и предопределяет, и создает саму предметную сферу дискурса, а также соответствующие ей социальные институты.

Рассмотрим следующий пример. В апреле 2010 г. во время рабочих визитов на столичные объекты Президент РК Н. А. Назарбаев подчеркнул, что благодаря активному строительству архитектурный фонд города всего за 11 лет пополнился множеством уникальных зданий и объектов, превративших его в один из самых интересных городов мира. Также он отметил, что уже сегодня можно констатировать, что основные контуры молодой столицы определены, и теперь основные акценты пора переносить на развитие его содержания.

Структурный анализ этого высказывания определяет следующие варианты дискурса – уникальности, которое конкретизируется через понятие архитектурной самобытности; результативности – за 11 лет было много сделано. Эти два вида дискурсивных высказываний нам уже достаточно известны, многие авторы пишут и об уникальности архитектурных объектов, имеющихся в Астане, и поражающих своей смелостью проектах, которые были здесь реализованы. Но в исходном высказывании четко очерчивается границы нового дискурсивного поля – «город уже в целом построен». Это очень важное высказывание, благодаря которому в ближайшее время произойдет изменение официальной риторики. Уже сегодняшним днем можно зафиксировать появление новых флексий, связанных с Астаной. Так в ближайшее время пройдет конференция «Столица и регионы», уже иначе прописывается роль Астаны в новых программных документах стратегического назначения. Так в Программе форсированного индустриально-инновационного развития Казахстана об Астане говорится не только как об административном центре, но как о точке роста для региона.

В своих предыдущих работах, например, работах 2006-2007 гг. описывая основные тренды астанинского дискурса, я использовала понятие алеаторности (неопределенность и случайность, «бросать кости»). Это такая специфическая ситуация, когда явно артикулируемая воля к строительству нового города в качестве обратной референции могла получить что угодно. Примером может быть 4 попытки построить в Астане оперный театр²⁴. То есть Астана была своеобразным полигоном, на котором происходит сражение различных проекций желаний, и возможностей воплощения. Но вот сейчас, и мы этому свидетели – «город в целом построен», повторяясь, сделаю акцент на том, что это по-своему уникальная ситуация. То есть мы становимся свидетелями того, как происходит осознание, что время победных реляций прошло, и наступает время качественного заполнения города содержанием.

Одним из любимых пунктов критики Астаны является ее чрезмерный, как бы не человеческий масштаб. Это такая достаточно известная уже ставшая классической антитеза, что существуют города для людей, и это обычно старые исторические города, со сложной тканью культурных означающих, с какими-то городскими складками, которые насыщены экзистенциональными воспоминаниями. Это как Петербург Анны Ахматовой, Париж Поля Сезанна, Алмата Льва Троцкого, Лондон Агаты Кристи.

А есть города, в которых автомобилю комфортнее, чем людям, таким городом, например, является Лос-Анджелес. Отвечая на вопрос – а насколько Астана стала эмоционально близка коренному населению, поколению перводисцлоцированных, всем тем, кто приезжает в этот город в надежде на работу, перспективу роста, стабильность и уверенность в будущем, можно отметить важный компонент астанинского дискурсивного поля, это наличие в нем культурной событийности. Постепенно Астана заполняется новыми объектами, социальная жизнь становится разнообразнее. Здесь можно сравнить как, например, проводили первые массовые праздники в Астане, и как меняется городская политика в сторону усложнения концепций празднования, как вариативны сценарии сегодняшнего дня. Собственно одной из граней ставшего города является свобода в выборе мест для отдыха. На сегодняшний момент в Астане сформировалась индустрия массовых развлечений, которая отчасти уже покрывает потребности людей. А еще в 2004 году Н. А. Назарбаев озвучивал проблему так – в городе всего один кинотеатр.

В данном сообщении мы под дискурсивным пространством Астаны понимаем не дискурс вообще, а делаем акценты на конкретные разновидности основного дискурса – дискурса власти. Именно в этом виде дискурса мы видим своеобразие всех видов высказываний об Астане. Отношение города и власти являются ключевым, благодаря которому формируется современный город. Это особенно отчетливо прослеживается в ХХ веке, когда мы обо всех новых городах говорим как о специфических проектах реализации политической воли.

«Астана – это детище Нурсултана Назарбаева» – это аксиома для любого вида высказываний об Астане, как официальных так и оппозиционных. В начальный период строительства Астаны часто можно было встретить высказывания о том, что то или иное здание было построено по идеи, по эскиз-идеи Президента. На некоторых зданиях имеются специальные вывески об этом (дворец спорта «Казахстан», Байтерек, Президентский центр культуры). То есть главный доминирующий дискурс Астаны – это дискурс президентской заботы о городе.

Кроме этого активно развивается дискурс о международной открытости и инвестиционной привлекательности, что тоже по существу является подвидом дискурса власти. Все годы строительства в Астане поддерживалась политика привлечения к проектированию оригинальных зданий архитекторов мирового уровня. Благодаря творческим находкам Кисе Куракавы, Нормана Фостера, Манфреди Николлети и других архитекторов столице Казахстана придан особый архитектурный облик. В 2009 г. была принята программа корректировки Генерального плана г. Астаны, также разработаны программы вхождения г. Астаны в 30-ку лучших городов мира. В этих документах акцент делается на то, что г. Астана будет развиваться как административный, деловой, научно-образовательный, культурно-спортивный, индустриально инновационный центрально-азиатский региональный центр.

Возможности дискурсивного анализа, позволяют вычленять не только макро но и микро уровни высказываний. Видимая гомогенность астанинского дискурса, когда до 90% выступлений на конференциях об Астане реплицируют основные идеологемы: о расцвете, исторической и политической закономерности, о толерантности, о своеобразной архитектуре, рождается потому, что любая единица дискурса связана хотя бы с одной другой единицей данного дискурса посредством некоторой осмысленной связи. Отношения между этими единицами складываются иерархически, и хотя эти отношения выглядят как то, что каждое высказывание дополняет другие, но в целом все части и элементы работают на главный дискурс легитимации.

С точки зрения Француа Лиотара на протяжении многих столетий разные типы нарраций, разные дискурсивные установки вели мирное, добрососедское сосуществование, но с некоторого момента (с эпохи Просвещения) началось время метанарраций, вступил в силу новый тип дискурса, «дискурс легитимации».

Если перевести это в нашу ситуации, то очевидно, что Астана создавалась посредством метадискурса. Отчасти это сходно с тем, что Жак Деррида именовал также «логоцентризмом» (иногда «фоноцентризмом», «фаллоцентризмом», «фаллогоцентризмом»). «Логоцентризм благоволит к идее авторства: авторства того, кто говорит и порождает фиксированный смысл. Ясно, что эта система строго иерархична: первоисточник однозначно вознесен над копией, Идея - над воплощением. Логоцентризм очень стоек в своей вере в идеи Истины, Центра, Линейности, такое мышление и является основой для появления «дискурсов легитимации»²⁵.

Логоцентричный дискурс стремится занять «главное» положение, он поглощает все «вторичные» дискурсы. Сама по себе тяга к метадискурсивности, желание овладеть универсальным языком не есть порок, эта потребность в метадискурсивности есть потребность в культе, в мифе, в целостном мировоззрении.


Ысқақова К.Ы.,

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры,

философия ғылымдарының кандидаты


АСТАНА ӘЙЕЛДЕРІНІҢ САЯСИ БЕЛСЕНДІЛІГІ


Тәуелсіздік аясындағы еліміз дамуының аса маңызды құндылықтарының бірі – Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси таңдауы, ерік-жігері мен мемлекеттік көрегендігінің арқасында Астананың дүниеге келіп, еліміздің бас қаласына айналып, бүкіл жоғарғы құзырлы билік органдары орналасқан, жалпымемлекеттік тағдырлы саяси шешімдер қабылданатын орталыққа айналуы.

Кешегі облыс орталығы Ақмоладан тәуелсіз елдің астанасына айналған бұл қалаға үлкен саяси-әлеуметтік миссия жүктелді. Өйткені, Астана еліміздің әкімшілік орталығы ғана емес, мемлекеттік биліктің шоғырланған жері, қоғамдық өмірдің қайнаған орталығы. Астананың қоғамдық өміріне елорданың ер – азаматтарымен қатар әйелдер де қатысады.

2007 жылдың басына қарай республикадағы халықтың жалпы саны 15 396 878 адамды құрады, соның ішінде әйелдер – 7 987 594 адам, ерлер – 7 409 284 адам[1, 6].

Жасы 24-ке дейінгі аралықтағы халықтың гендерлк құрамы ерлердің сан жағынан артық екенін көрсетеді, себебі ұл балалардың қыз балаларға қарағанда туылуы көбірек. 25 жастан бастап ерлердің үлесІ 50%-дан кеми түседі, одан әрі, жас ұлғайған сайын бара-бара азая береді.

Ал, Астана қаласының тұрғындарының санына келетін болсақ, 2007 жылдың 1 қыркүйегінде 592 040 адамды құрады. Астанада 1 жылда статистика көрсетуі бойынша 27531 адамға көбейіп отырады екен, оның көпшілігін әйел халқы құрайды [2]. Яғни, әйелдер халықтың 51,9 пайызын, ал ер адамдар 48,1 пайызын құрады.

Әлеуметтік рөлдерді бөлудегі қалыптасқан таптаурындыққа байланысты нақты өмірде әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктері ерлерге қарағанда азырақ болады. Гендерлік аспектілер шешімдер қабылдау және мемлекеттік саясатты қалыптастыру процесінде жеткілікті ескерілмейді.

Қазіргі уақытта төрт әйел ғана министр, 8 әйел – министрдің орынбасары, 3 әйел - комитет төрайымы, 5 әйел – облыс әкімдерінің орынбасарлары, 1 әйел – аудан әкімі болып тағайындалған. Аудан әкімдері орынбасарларының арасында әйелдер 17%-ды, ауылдық және кенттік округтер әкімдерінің арасында - 11%-ды, олардың орынбасарларының арасында -18%-ды құрайды. Облыстар мен қалалар әкімдерінің арасында әйелдер жоқ [3, 13].

Әйелдердің Парламентте өкілдік етуі 1999 жылғы 11,2%-дан 2004 жылы 9,5%-ға дейін төмендеген. Мәслихаттардың депутаттығына ұсынылған кандидат әйелдердің саны 1999 жылмен салыстырғанда 16%-ға артып, 2004 жылы 1619 адамды құраса да, жергілікті өкілді органдардағы әйелдердің саны 1999 жылғы 19,2%-дан 2004 жылы 17,1%-ға азайған [3, 13]. 2009 жылы бұл көрсеткіш 17% құрады [4]. Яғни, соңғы 5 жыл ішінде Парламент пен Маслихаттарда әйелдердің саны өзгермеген.

№1, кестеде көрсетілгендей, мемлекеттік басқару қызметкерлерінің құрамында әйелдердің саны төмен.

Кесте №1

2007 жылғы мемлекеттік басқару қызметкерлерінің саны [5, 91] (адам)

	Барлығы	Әйелдер	Ерлер	Жынысы бойынша бөлу %
				әйелдер	ерлер

Мемлекеттік басқару 310682 122996 187686 39,6 60,4

Жалпы сипаттағы мемлекеттік басқару 104648 51266 53382 49,0 51,0

Республикалық басқару органдарының

қызметі 7199 3393 3806 47,1 52,9

Қоғамға тұтастай мемлекет көрсететін

қызметтер 143440 38273 105167 26,7 73,3


Кесте №2

2007 жылғы Қазақстан республикасының өңірлері бойынша

мемлекеттік басқару қызметкерлерінің саны [5, 92]

	Қызметкерлер саны
	әйелдер		ерлер
	Адам	%	адам	%

Қазақстан республикасы 122996 39,6 187686 60,4

Ақмола 8515 43,7 10983 56,3

Астана қаласы 8887 38,4 14286 61,6

Алматы қаласы 7474 36,1 13214 63,9

№2 кестеде көрсетілгендей, Астанада мемлекеттік қызметпен 8887 әйел, немесе 38,4 пайыз, ал ер - азаматтардың 61,6 пайызы, яғни 14286 ер адамдар айналысады. Аталған көрсеткіштер Астана қаласы әйелдерінің қоғамдық-саяси жұмысқа араласуы ер адамдарға қарағанда 23,2 пайызға кем екендігін дәлелдейді.

Әйелдердің басқару-билік ісіне аз қатысу себептеріне келетін болсақ, олар: әйелдердің қоғамдағы рөлі туралы қоғамда сақталып отырған таптаурындар, жыныстар теңдігі мәселелеріне патриархаттық тұрғыдан қелу;

әйелдерді жоғарылатудың пәрменді тетіктерінің жетіспеуі; әйелдердің және әйелдер ұйымдарының бастамаларын мемлекеттік органдар тарапынан қолдаудың жеткіліксіздігі; саяси партиялардың әйелдерді билікке жоғарылату стратегиялары мен бағдарламаларының болмауы; әйелдердің үкіметтік емес қоғамдық ұйымдарының дәйексіз қызметі, әйелдер ұйымда­рының әйелдердің мүдделерін қорғауға бағытталған күш-әрекетінің бытыраңқылығы; әйелдердің саяси тәжірибесінің жетімсіздігі деп санаймыз.

Дүние жүзінде мемлекеттік шешімдер дайындау мен қабылдау ісіне әйел өкілдерінің қатысуы қоғам дамуының көрсеткіші болып саналады. Билік құрылымдарында әйелдер саны 30-40 пайызға жеткен жерлерде қоғам тұрақты және әлеуметтік бағыттанушылық қалыпта дамиды.

Нұрсултан Әбішұлы Қазақстан әйелдерінің Ү Форумында: « В нашей стране достаточно женщин-лидеров. И они успешно справляются с поставленными перед ними задачами. Руководители должны смелее продвигать женщин по карьерной лестнице, способствовать тому, чтобы женщины реализовали себя как профессионалы», - деді [6].

Ерлер мен әйелдердің мүмкіндіктерінің теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін Мемлекет басшысының Жарлығымен 1998 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия құрылды. Үкіметтің 1999 жылғы 19 шілдедегі

№ 999 қаулысымен Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспары бекітілді, оның бүгінгі күні 85%-ы орындалды.

Әлеуметтік мәні бар проблемаларды шешуге отбасының, әйелдер мен балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау саласында жұмыс істейтін 300-ге жуық үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктер белсене қатысады, олардың қатарында 150 әйелдер ұйымы бар.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабына сәйкес "Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекет ісін басқаруға қатысуға құқығы бар деп көрсетілген".

"Мемлекеттік қызметтің кадр резерві туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 4 желтоқсандағы № 1243 Жарлығына сәйкес шешімдер қабылдау деңгейіне жоғарылату үшін өңірлерде кадрлар резерві құрылған.

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия әйелдерді саяси тұрғыда одан әрі жоғарылату үшін халықаралық және үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп, соңғы 3 жылда елдің барлық өңірлерінде 1200-ден астам конференциялар, тренингтер және семинарлар өткізді.

Осы айтылғандарды қорыта келе, әйелдерді басқару-билік ісіне тарту қажеттілігінің себептері: әйелдердің білім деңгейінің анағұрлым жоғары болуы; әйелдердің саясатқа қатысуы еркектермен лайықты бәсекелестікті құрап, елдегі істің жағдайының жақсаруына ықпал етеді; басқарушылық құрылымдарда әйелдердің қатысуы едәуір икемдірек, үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға бағдар алған басқару нысандарын дамытады; әйелдер әлдеқайда тындырымды, ұқыпты, тіл табысқыш, адамдарға үлкен ынтамен қарауға және қамқорлық жасауға бейім.

Тарих беттеріне үңілетін болсақ, қазақ әйелдері қай кезде де қоғам өміріне араласып, белсенділік танытқан. Қазақ қоғамында әйелдерге жер бетіндегі тірліктің бастауы ретінде құрмет көрсете отырып, әйелдерді еркектермен бір сатыға қойған. Ел анасы болған, ерге ақылшы, екі елдің арасын қосуда ақыл – даналығымен ел ауызында есімі сақ дәуірінен бері сақталған Құмай-ана, Тұмарыс-ана, одан соңғы әр түрлі тарихи кездері Құртқа-ана, Гүлбаршын-ана, Қарашаш-ана, Домалақ-ана, Қызай-ана, Болған-ана, Айша-бибі, берідегі Айғаным, Айпара, Күнжан, Айғыз, Шоқанның анасы Зейнеп, Абылайдың әйелі Топыш, Кеңесарының қарындасы Бопай , т.б. есімдері бүкіл қазаққа әйгілі.

Революциялық қозғалыста өз ісін қазақ халқының батыл қызы Алма Оразбаева да қалдырды. Алма Мәскеуде білім алғаннан кейін саяси қызметке бағыт алып, алдымен Урдадағы қызыл әскердің клубына басшылық етуге, кейін бірінші қазақ кавалерия полкінің 25-ші Чапаев дивизиясының үгіттеушісі жұмысын атқарады. Алма Оразбаева өмірін әйелдердің теңдігі үшін күреске арнады.

Қоғамды қайта құру кезінде әйелдердің иығына көптеген әкономикалық ауыртпалықтар түсті. Бірақ әйелдер ер-азаматтармен қатар, қиындықтарға мойымай, оларды жеңе білді. Елде кәсіпкерлік дамыды, азаматтардың материалдық әл-ауқаты артты. Жұмыссыздық деңгейі төмендеп демографиялық жағдай оңала бастады. Елбасымыз Н.Назарбаев үкіметтік деңгейдегі жиындар мен халықаралық форумдарда қолға алынып жатқан реформалардың барлығында дерлік Қазақстандық әйелдердің орасан зор үлесі барлығын үнемі қадап айтып отырады. Мемлекеттік деңгейде және Үкіметтік емес ұйымдарға сүйене отырып, әйелдер үкіметтің саясатын бұқара халыққа түсіндіруге барынша ат салысып, ерекше маңызды жобалардың жүзеге асырылуына қатысты.

Елорданың қоғамдық-саяси өміріне белсенді араласып жүрген әйелдер көптеп саналады. Солардың ішінен бір-екеуін атап кетсек, ең алдымен ауызға Қазақстан республикасы Парламенті Сенатының депутаты Светлана Жақияқызы Жалмағанбетова түседі. Еңбек жолын зауытта инженер-конструкторлықтан бастаған ол Ақмола облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. Светлана Жақияқызының Астананың саяси-әлеуметтік саласының дамуына, қазақ тілінің мемлекеттік дәрежеге көтеріліп орнығуына қосқан үлесін ақын, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұрғожа Оразов айта келе: «... облыстағы лауазымды қызметке Светлана Жалмағанбетова келгеннен кейін ғана қазақ мәдениетінің аяқтануына мүмкіндік туды», деп атап көрсетеді [7]. Светлана Жақияқызы өзінің қоғамдық-саяси жұмыстағы жеткен жетістіктерінің себебін былай деп суреттейді: «Оптимизм на все времена, высокая работоспособность и ответственность, умение учиться и удивляться, неравнодушное отношение к чужим проблемам, любовь к людям»[8, 55]. Астана қаласының қоғамдық саяси өміріне белсене араласып жүрген әйелдердің бірі – Асанғазы Оразкүл Асанғазықызы. Оразкүл Асанғазықызының жеке кәсіби жетістіктеріне келетін болсақ, олар: Астана қаласы Сарыарқа ауданы әкімінің орынбасары, ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық – демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссияның мүшесі, Астана қаласының әкімі жанындағы Мемлекеттік нышандар жөніндегі комиссияның мүшесі, «Томирис» іскер әйелдер клубының мүшесі. Қазіргі кезде – «Астана қаласының тілдерді дамыту басқармасы» мемлекеттік мекемесінің бастығы.

Өмірінің табыс тарихына үңіле отырып Оразкүл Асанғазықызы өзінің ұрандарын былай деп көрсетеді: «Еңбекқорлық, біліктілік, жауапкершілік. Өз ісімді жетік меңгеру, халықтың көңілінен шығу үшін аянбай адал еңбек ету» [8, 67].

Жарғақ құлағы жастыққа тимей, күні-түні аянбай халқы, ұлты, тілі үшін маңдай терін төгіп жүрген Оразкүл Асанғазықызы тіл, ұлт тағдырына өз анасын, өз халқын сүйетін баршамыздың жауапты екендігімізді ескерте келе: «... дәстүр, отбасы, тіл мәселелері бөліп-жарылмайтын, ұлттың ұстыны болатын тіректер екендігін жақсы білесіздер. Біз ұлтқа қатысты құндылықтардың қай-қайсысын да бірлікте қарастыруымыз қажет. Сонда ғана ұлтымыздың ұйысуына, халқымыздың тұтасуына қол жеткіземіз», – деп ой толғайды [9, 38]. Әйелдердің қоғамдық-саяси өмірге араласу тақырыбы төңірегінде ой қозғап, қазақ тілінің мәртебесінің өсуіне теориялық та, практикалық та үлес қосып жүрген әйелдердің бірі – Қамал Әбілқасымқызы Әлпейісова. Қ.Ә.Әлпейісованың қызмет жолы: «Лениншіл жас», «Қазақстан әйелдері», журналының редакциялары, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының редакциялық баспа бөлімі меңгерушісінің орынбасары. Қамал Әбілқасымқызы – Қазақстан жазушылары одағының мүшесі, Республикалық «Үздік аудармашы» конкурсының бас жүлдегері; орысшадан-қазақшаға, қазақшадан-орысшаға ілеспе аудармашы.

Қамал Әбілқасымқызы Қазақстанда орысшадан-қазақшаға әрі кері аударманы жетік меңгеріп, аударманың ілеспе түрін іс жүзіне асыруды – 10 шақты жылдардан бері айналысып, өз тәжрибесінің қорытындысын кітап етіп шығарды: «Ілеспе аударма жасаудың теориялық және практикалық негіздері (оқу-әдістемелік құрал)» -Астана, 2007, - 116 бет. Өз ісін жетік меңгерген маман, ұлт патриоты, қазақ тілінің жанашыры Қамал Әбілқасымқызы ілеспе аударманың еліміздегі қажеттегі, м аңызы мен мәртебесі туралы айта келе: «Ілеспе аударма болмаса делегаттар қазақша сөлер ме еді? Сондықтан ілеспе аударма біздің ана тіліміздің әлемдік деңгейдегі диалог аренасына шығуына жол ашып отыр деп батыл түрде айта аламыз. Шетелдіктер тұла бойыңды толғандырып, қаныңды ойнатып, ішкі әлеміңді тербей жөнелетін қазақ тілі деген тіл бар екенін білді» – дейді [10].

Қ. Әлпейісованың әйелдердің билікке араласуы туралы ойларына келетін болсақ, жалпы, ер - азаматтардың көбінің әйелдердің карьералық өсуі мәселесіне келгенде күмілжіп қалатынын және бұл біздің қоғамға ғана емес, дүниежүзінде қалыптасқан көзқарас екендігін ескертеді.

Әйелдердің қоғамдық – саяси белсенділігінің себептері туралы: «... білімді, қабілетті, іскер әйелдер ерлермен тең жағдайда елдің саяси өміріне қатысып, халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсартып, әл-ауқатын арттыруға үлес қосуды мұрат етеді» - деп көрсетеді[11, 13].

Елдің саяси өміріне ерлермен тең жағдайда қатысуға ұмтылған әйелдер билікке қол жеткізуді, бастық болуды көксейді деп ойлаушылық - түбірімен қате түсінік. Бұлай деп әйел табиғатын, оның ер адамнан үстем болуды мүлде қаламайтынын білмейтіндер ғана ойлауы мүмкін. Әйелге саясатқа араласу тек татулық пен келісімге қол жеткізу, балаларын соғыс құрбаны етпеу, жетімдер мен жесірлер санын көбейтпеу, жер бетіндегі бейбіт тірлікті жалғау үшін ғана керек. Өйткені ұлы мәртебелі табиғат-анамыз әйелді осы мақсаттарды асыру үшін жаратқан.

Сарапшылардың пікірінше, ерлер мен әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін олардың қоғамда атқаратын әртүрлі рөлдері айқындайды: ежелгі замандардан бері ер адам - асыраушы, қорғаушы, әйел адам - отбасының ұйытқысы, өмірге адам әкелуші және оны сақтаушы. Әйелдердің мінез-құлқында эмоцияға берілу, өзіне-өзі сенбеушілік, жаңаға күдікпен қараушылық басым болғандықтан олар өз іс-әрекеттерінде стратегиялық жоспарлаудан гөрі тактикалық амалдарды қолайлырақ көреді. Алыс болашақтағы мәселелерден гөрі бүгінгі күннің мәселелерін анық көреді және соларды шешуді басым бағыт деп таниды. Осы себептер және табиғат заңдылығымен әйел затына біткен қасиеттер әйел-басшы еркек-басшыға қарағанда: а) ішкі интуициясына көбірек бағынады; ә) басқа адамның хал-куйін жақсырақ тусінеді; б) төзімдірек, кешірімшіл болады; в) жауапкершілік сезімі молырақ болады; г) алдына күші жететін, қолынан келетін міндеттерді қояды және оны орындайды деген тұжырым жасауға мүмкіндік береді.

Бұл ретте ерлер мен әйелдердің өзін-өзі бағалауын айқындау үшін ресейлік зерттеушілер жүргізген сауалнама нәтижелері де көңіл аударарлық. Әйелдер үшін алғашқы үш орында: компромистік шешімдерге бара алу; даулы және белгілі бір тәуекелді жағдайда іс-әрекет жасай білу; өзіне және өз ісіне деген сенімділік болса, ерлер үшін: жаңашылдық; өзгерістерге ұмтылу; өз ұстанымының дұрыс екендігіне басқалардың көзін жеткізе алу; басқа адамдардың білімі мен қабілеттерін дұрыс пайдалана білу болып табылады.

Мәжіліс депутаты Елена Тарасенко: «Считается, что мужчины сильнее, важнее и главнее, их первая роль руководить. А женщины - на вторых ролях. Но, к счастью, сейчас ситуация меняется и на уровень принятия решений приходит больше женщин. Сегодня партии стали уделять этому вопросу большое внимание. Тем более что в стране принята стратегия гендерного ра­венства, где приоритет заключается в выдвижении женщин на руководящие посты, на госслужбу принимается немало женщин. Другой вопрос, где они работают: там, где нужно исполнять, а не там, где нужно руководить. Но тут ведь много и от самих женщин зависит: от их активности, их сплоченности, от того, как мы будем вместе решать эти вопросы и помогать их продвижению на руководящие посты. Очень часто сами женщины оставляют себя на вторых ролях. Ведь быть по­литиком - это большая ответственность, поэтому женшин-лидеров нужно готовить. Сейчас Нацкомиссия по делам семьи и гендерной политики во главу угла ставит именно этот вопрос. Нужно готовить про­фессионалов, а не выдвигать женщину просто потому, что она женщина», - деп санайды [12].

Ерлер мен әйелдердің ғылыми ізденістерге деген ұмтылыстарын зерде-леумен айналысқан ғалым А.Митчел әйелдердің пәнаралық зерттеулерге, ал ерлердің нақты, аз зерттелген, арнайы бағыттарда ізденіс жасауға бейім екендігі туралы жазады. Яғни, әйелдер қоғам назарын бар нәрселердің ескерілмеген, ұмыт қалған, мән берілмеген жақтарына аудартса, ерлер бұрын болмаған жаңалықтарды ашуға ұмтылады.

Қарап отырсақ, ерлер мен әйелдердің арасындағы биологиялық, психологиялық қасиеттері өмірде бірін бірі толықтырып отырады екен. Осы ерекшелік саяси салада да өз көрінісін табады: жер бетіндегі тіршілікте атап көрсетілген жыныстық айырмашылықтардың арқасында ерлерге - жаңа кеңістіктерді жаулап алушылық, өзінің күшін, басымдығын, үстемдігін танытушылық тән болса, ал әйелдерге тұрақтандырушы рөл тиесілі болмақ, кінішке қарай, саясатта әйелдің осы рөліне жеткілікті мән берілмейді.

Қоғамда, мемлекеттік билік құрылымдарында әйелдердің көбірек болуы биліктің байыпты болуына, бүгінгі қоғамның ескерілмеген, мән берілмей жүрген проблемаларының шешілуіне жол ашар еді. Сондықтан іске жаны ашитын ер азаматтар білімді, саяси сауатты, әлеуметтік тұрғыдан алғанда белсенді әйелдердің өсуіне үрке қарамай, керісінше, оларға қолдау көрсетсе, одан қоғамымыз ұтпаса, ұтылмасы анық. Әйелдердің мәселені жанына жақын, эмоциялық тұрғыдан қабылдауы мен ерлердің аса жақсы дамыған абстрактылы-талдамалық ойлау қабілеті біріккен кезде тығыз-таяң жағдайда да, ең күрделі деген ахуалдарда да дұрыс шешім табылары сөзсіз. Оның үстіне, сарапшылардың пікірінше, саясаткер әйелдер тұрақтылық кепілі болып қана қоймай, тиімді саяси реформалардың жалынды насихатшысына, басты қозғаушы күшіне айнала алады. Гендерлік саясаттың, қоғам дамуында ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерін пайдалануды ұсынып отырған саясаттың көздегені де осы.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы №1677 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясында» әйелдерді қоғамдық- саяси жұмысқа тартудың көпмерзімдік міндеттері былайша анықталған: әйелдердің мүмкіндіктерін қеңейту және жағдайын жақсарту, олардың қоғамдық-саяси өмірге теңдік негізінде жан-жақты қатысуы; шешімдер қабылдау деңгейінде әйелдердің өқілдігін арттыру үшін пәрменді тетіктер мен уақытша шараларды енгізу; басқару органдарында кадр мәселелерін шешу қезінде гендерлік теңдікті қамтамасыз ету; әйелдердің саяси әлеуетін және олардың әлеуметтік мәселелерді шешудегі саяси белсенділігін арттыру жөнінде шаралар қолдану; лидер әйелдерді лидерлік мектептері арқылы және оларды оқытудың басқа да тетіктері арқылы даярлау мен жоғарылату практикасын жалғастыру.

Іс – қимылдар стратегиясы: әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың Пекин платформасының (1995 ж.) талаптарына сәйкес әйелдердің биліктің шешімдер қабылдау деңгейінде 30% өкілдігі болуына қол жеткізу. Бұл мақсатта: бекітілген кадр резервінен әйелдерді түрлі лауазымдарға жоғарылату; мемлекеттік қызметшілердің қызметтік нұсқаулықтарына кәсіби міндеттерді орындау кезінде гендерлік кемсітушілікке жол берілмеу туралы ережені енгізу; басшы орындардағы ерлер мен әйелдердің арақатысын теңестіру үшін уақытша шаралар қолдану (квоталау) мүмкіндігін қарастыру [3, 18-19].

Сонымен бірге, халықаралық ұйымдардың жәрдем көрсетуі мен саясаткер әйелдерді оқыту мен даярлау практикасын (әйелдер көшбасшылығы орталықтары, мектептері) жалғастыру: отбасының, әйелдердің, балалардың және ерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау саласында жұмыс істейтін қоғамдық бірлестіктермен және ҮЕҰ-мен мемлекеттік органдардың ынтымақтастығын дамыту; республикалық, сондай-ақ жергілікті деңгейлерде де басшылық қызметтерге және сайланушы органдарға әйелдер мен ерлерді ұсынған кезде партиялық тізімдердің гендерлік теңгерімді ескере және сақтай отырып түзуге ұмтылу. Партиялардың басшыларымен де, сондай-ақ саяси қызметпен айналысқысы келетін әйелдермен де семинарлар мен тренингтер ұйымдастыру жолымен ағартушылық жұмыс жүргізу жоспарланған.

Жоғарыда көрсетілген міндеттер мен стратегиялық жоспарлар өз шешімін тауып орындалса, Астана қаласы әйелдер қауымының Елорданың қоғамдық – саяси өміріне белсенді араласуы мүмкін болар еді.