Әож 574. 6: 556. 51(282. 255. 5) Қолжазба құқығында
| Вид материала | Автореферат |
- Диссертация 2007 жылы сағат Қр бғм м. О.Әуезов, 467.35kb.
- Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер 10. 01. 02 Қазақ әдебиеті, 770.59kb.
- Инструкция по настройке d-link dir-100 для одновременной работы двух телевизоров, 18.95kb.
- Осуществлено приготовление активностей Es-253, Es-255 и Fm-257 путем облучения в реакторе, 131.59kb.
- Удк 314. 74 (574) (470): 325(574) (470), 31.25kb.
- Удк 556 013; 556 072, 157.9kb.
- -, 1494.94kb.
- Ин-т рос истор. Ран. М.: Наука, 1999. 556, 23.25kb.
- Правила устройства и безопасной эксплуатации паровых и водогрейных котлов пб 10-574-03, 3301kb.
- Баспа немесе қолжазба құқында, 172.31kb.
ҚОРЫТЫНДЫ
Диссертациялық жұмыстың нәтижелеріне сүйене отырып келесі қорытындылар жасауға болады:
1. Қаратал өзені алқабының Текелі қаласы маңайындағы атмосфералық ауадағы қорғасынның мөлшері өте жоғары және ол ШМК-дан 9,5-10,0 есе, мырыштың мөлшері ШМК-дан 2,35-4,45 есе артық. Қалдық сақтау орнынан Қаратал өзеніне құяр жерден жоғарғы нүктелерден алынған су сына-маларындағы ауыр металдардың мөлшері ШМК-дан аспайды, ал төменгі нүктелерде ШМК-дан мырыш және қорғасын 2,5-3,5 есе, ал мыстың мөлшері 3,5-4,0 есе артық. Алынған нәтижелер аталған ауыр металдардың қоршаған ортаға қауіпті екендігін көрсетеді.
2. Зерттеу аймағынан ұсталынған тышқантәрізді кеміргіштердің жілік майы жасушаларындағы хромосомалық аберрациялардың жиілігі бақылаумен салыстырғанда екі есе жоғары. Бұзылудың негізгі типтері жалғыз және жұп фрагменттер, ал сақиналы 7,6±0,2 % кездеседі. Хроматидті типті аберрациялы жасушалардың үлесі 73,5±0,1 % құрайды. Олардың ішінде 67,0±0,4 % жасушалар жалғыз фрагментті, ал 6±0,4 % - сақиналы. Хромосомалық аберрациялы жасушалардың үлесі 24,5±0,5 %, жасушаларда жұп 23,0±0,5 % фрагменттер кездеседі, сақиналы 2,0±0,4 % болып байқалады. Зерттелген бір метафазаға келетін аберрация саны 0,021-ге тең. Хромосомалық өзгерістердің негізгі типі жалғыз фрагменті, шамалы 84,7±0,5 %, қалғаны 15,3±0,5 % жұп фрагменттер. Алынған нәтижелер химиялық зиянды факторлардың мута-генездегі маңызы зор екенін дәлелдейді.
3. Үш жылғы бақылаудың нәтижесінде зерттеуге алынған салпыншақ және үлпек қайыңдардың фенофазаларының өту барысындағы өзгерістер қала жағдайында, табиғи жағдайға қарағанда 2-3 күнге кеш өтетінін көрсетті. Тәжірибеге алынған 236 ағаштың 70 %-ы ерте, 25 %-ы аралық және 5 %-ы кеш жапырақтады және гүлдеді. Қала жағдайындағы фенофазалардың өту барысындағы кешігулер «Қайнар-АКБ» ЖШС-нен және автокөліктерден бөлінетін қорғасын, мырыш және т.б. ауыр металдардың әсерінен болатындығы анықталды.
4. Қаратал өзенінің ауыл шаруашылығында маңызы жоғары болғандықтан, кейбір зиянды заттардың ШМК-на қатаң түрде талаптар қойылады. Дренажды – ағынды суында сульфаттың мөлшерінің шектеулі концентрациясы 100 мг/л болды. Ол ШМК-дан 2,5-3 есе артық. Өзен суымен салыстырғанда дренажды-ағынды суларда сульфаттар мөлшері 2,5 ±0,5 есе (ШМК –дан 1-5 есе), 9,5±0,5 (К-1) және 1-3 есе (К-4) жоғары. Суару кезеңдерінде сульфаттың мөлшері - 54 мг/л болса, суару аралығында өзен суында катионның құрамында кальцийге қарағанда магний жоғары болды. Бұндай жағдай дренажды суда да байқалды.
ҰСЫНЫСТАР
1. Зерттеліп отырған ауданның табиғи ортасы компоненттерінің ластану деңгейін азайту үшін аймақтағы негізгі өндіріс ошақтарында («Текелі тау-кен байыту комбинаты», «Қайнар-АКБ» ЖШС) аз қалдықты немесе қалдықсыз технологияны енгізу қажет.
2. Текелі қаласындағы қалдық сақтау орнында жиналған өндіріс қал-дықтарын кәдеге асыру жолдарын қарастыру керек. Ол үшін қалдықтарды жол құрылысында, құрылыс материалдарын өндіруде, ауыл шаруашылығы жер-лерінің физико-химиялық көрсеткіштерін өзгертуде пайдалануға болады.
3. Суармалы сілемінің Қаратал өзеніне зиянды әсерін азайту үшін жеке шаруашылықтарда бірінші кезекте коллектордан шығатын сульфаттар мен органикалық заттардың мөлшерін азайтатын жаңа технологияларды пайдалану қажет.
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған ғылыми еңбектер тізімі
1 Канагатов Ж.Ж. Экологическая оценка влияния химических (пестицидов и нитратов) и физических факторов на агроценозы на примере Талдыкорганского региона. // Мат.науч-практ. Конф. молодых ученых, посвящ. Году поддерж. культ. – Талдыкорган, ЖГУ. 2000. - С. 48-52.
2 Бигалиев А.Б., Кенжебеков А.К., Канагатов Ж.Ж. Экологическая оценка влияния промышленных предприятий на водные ресурсы Талдыкорганского региона Алматинской области. // Мат. науч-практ. конф, посвящ. 10-летию Межгосударст. Координац. Водохозяйств. Комиссии (МКВК). 20-22 февраля 2002 года, МВК «Атакент-Экспо» - Алматы, 2002. - С. 401-403.
3 Бигалиев А.Б., Кенжебеков А.К., Канагатов Ж.Ж. Экологическая оценка влияния агропромышленного комплекса на водные ресурсы Талдыкорганского региона Алматинской области. // Мат. науч-практ. конф, посвящ. 10-летию Межгосударст. Координац. Водохозяйств. Комиссии (МКВК). МВК «Атакент-Экспо» - Алматы, 2002. - С. 404-405.
4 Бигалиев А.Б., Кенжебеков А.К., Смаил Н.Н., Канагатов Ж.Ж. Экологическая оценка влияния Текелийского ГОК ОАО «Казцинк» на компоненты природной среды в бассейне реки Каратал. // Мат. Межд. науч-практ. Конф. «Региональные проблемы экологии и безопасности жизнедеятельности» Казахская головная архитектурно-строительная академия. - Алматы, 2002. - С. 480-484.
5 Бигалиев А.Б., Кенжебеков А.К., Канагатов Ж.Ж., Бакенова А.К. Экологическая оценка влияния хвостохранилища Текелийского ГОК ОАО «Казцинк» на жесткость поверхностных вод Талдыкорганского региона Алматинской области. // Печат. Мат. Междунар. науч-практ.конф. «Современное состояние образования и науки в Казахстане и пути их реформирования». - Талдыкорган, 2003. - С. 151-158.
6 Қанағатов Ж.Ж. Өсiмдiктер физиологиясы пәнiнен оқу әдiстемелiк құрал // (оқу - әдістемелік нұсқау). - Талдықорған, ЖМУ, 2003. - 48 б.
7 Кенжебеков А.К., Тайсерекова Ж.А., Адилов А.А., Канагатов Ж.Ж. Экологическая характеристика отходов производства и потребления и пути их утилизации. // Учеб. пособие. - Талдыкорган, ЖГУ, 2006. - С. 107.
8 Қанағатов Ж.Ж. Омыртқасыздарды биотест ретінде пайдалануға арналған зертханалық жұмыстар. - Талдықорған, 2008. - 42 б.
9 Қанағатов Ж.Ж. Талдықорған қаласы аймағының экологиялық жағдайының бақылауда тышқантәрізді кеміргіштерді пайдалану. // Хабаршы/ вестник КазНУ, экологиялық серия, - Алматы, № 2(23). 2008. - 78-84 б.
10 Қанағатов Ж.Ж.Текелі қаласы атмосфералық ауасының ауыр металдармен ластану деңгейі. // ҚҰАУ / Ізденістер, нәтижелер ғылыми журналы, - Алматы , № 1. 2009. - 74-77 б.
11 Қанағатов Ж.Ж. Зерттелген ауданнан алынған топырақ сынамаларындағы ауыр металдардың мөлшері. // ҚҰАУ / Ізденістер, нәтижелер ғылыми журналы, - Алматы , № 1.2009. - 77-79 б.
РЕЗЮМЕ
Канагатова Жамбыла Жолдыбаевича
Экологическая оценка влияния ксенобиотиков на природную среду и биоту бассейна реки Каратал
диссертационной работы на соискание ученой степени кандидата биологических наук по специальности 03.00.16 – Экология
Объекты исследования: Пробы воздуха, поверхностных и подземных вод, почвы, клетки костного мозга грызунов (на примере полевой мыши), берёза повислая и берёза пушистая, остаточные количества минеральных, органических удобрений и солей в почвах.
Цель работы: Исследование особенностей миграции и накопления ионов тяжелых металлов в воде и почве, рассеивание частиц тяжелых металлов в атмосферном воздухе, и их влияние на генетические процессы клеток костного мозга грызунов, на фенофазы развития повислой и пушистой берёз, механизмы вымывания минеральных и органических удобрений, солей в почвах.
Методы исследования: Концентрации ионов тяжелых металлов в воде, почве определялись методом атомно-абсорбционной спектрофотометрии на приборе МГА-915, а концентрации частиц тяжелых металлов определялись весовым методом с использованием электроаспиратора марки М 822, аналитических фильтров марки АФА – В- 10, барометра-анероида типа БАММ, психрометра Ассмана типа МВ-4М. Подготовка хромосомных препаратов клетки костного мозга грызунов велась по общеизвестной методике с использованием красителей азур-эозин и ацето–орсеин по Романову-Гимзе. Фенологические наблюдения за фенофазами развитие повислой и пушистой берёз велись по методике И.Н. Бейдемана.
Результаты исследования: Во всех обследованных точках в городах Текели и Талдыкорган содержание свинца в атмосферном воздухе превышает ПДК в среднем в 99,09±0,01 раз, а содержание цинка – 2,5 - 3 раза. Содержание ионов указанных металлов в реке Каратал зависит от точки отбора пробы. Выше точки сброса тяжёлых металлов находится в пределах ПДК, а ниже точки сброса превышает ПДК в 3 раза. Это обьясняется высоким содержанием ионов указанных металлов в сточной воде. Хромосомные аберрации в клетках костного мозга исследуемых грызунов почти в 2 раза выше, чем у контрольных. Аберрации, в основном, хроматидные (74,5%). Фенофазы у повислых и пушистых берёз в городских условиях наблюдаются на 3 дня позже, чем в природных условиях, что обьясняется влиянием тяжелых металлов, которые выделяются промышленными предприятиями и автотранспортом. В Каратальском поливном массиве по выращиванию риса содержание солей в почве уменьшается до 0,02-0,10%, в результате вымывания это приводит к повышению минерализации воды реки Каратал до 2,5-3-х раз.
Научная новизна: Установлено, что частота клеток с аберрациями хромосом в клетках костного мозга у грызунов исследуемой зоны в 2 раза превышает спонтанный уровень. Полученные результаты свидетельствуют, что химические факторы играют важную роль в мутагенезе. Экспериментальные данные показывают, что кратковременные изменения у полевых мышей связаны с функциями наследственного аппарата.
Степень внедрения: материалы диссертационного исследования используются при чтении лекционных и при проведении лабораторных, практических занятий, при выполнении курсовых, выпускных и дипломных работ студентами специальностей 05.06.08-«Экология», 05.01.12-«Химия», 05.01.13-«Биология», 05.01.16-«География» и 03.03.40-«Химия и биология» с 2003 года (подтверждены актами внедрения в учебный процесс).
Кроме того, результаты исследований используются Алматинским областным территориальным управлением охраны окружающей среды при мониторинге окружающей природной среды региона. Итоги работы могут быть использованы при составлении экологической карты Алматинской области и экологическом районировании её территорий.
Область применения: экология, геоэкология разработка земельных кадастров, сельское хозяйство.
Экономическая эффективность или значимость работы: Результаты исследования могут использованы при составлении плана мероприятий по устойчивому развитию Алматинской области.
SUMMURY
Kanagatov Jambyl Zholdybaevich
Ecological evaluation of xenobiotics effect on environment and biota of Karatal river basin
Dissertaion for the Scientific Degree Competition of the Candidate of Biological Sciences, 03.00.16 – ecology
The objects of research: soil, surface and underground water, atmosphere air samples, wild plants (two species of trees) samples, bone marrow cells of Rodents population of Karatal river basin and content of pollution(mineral and organic nutrients and salts) of soil.
Aimes of work – to research of heavy metals of migration, accumulation and disseperaiting specific at the soil, water, atmosphere ahd their effect on genetical processing of bone marrow cells of Rodents and to development of trees(phenofase effect). The mechanisms of mineralic and organic nutrients to delate from soils
Research methods – to definition of atomic-absorbtion spectrometric methods by MGA-915 equipment of heavy metals content at the soil, water , plants body; the content of heavy metalls has definite of electroaspiration method of M822 eguipment method.Cytogenetical research of plant and animals cells has used classic methods (Ford and others).Phenological observation carry out by I.N. Beidemann method.
Research results: around Tekely and Taldikurgan twn the content of atmosphere air of same heavy metals lovel at the 6 controled points from 8 points Pb concentration higher at 100 and more times than limited concentration was showed. At the 8 controled points also of Zn concentration higher at 2-4 times than limited concentration was obtained. Pb at the 6 controled points of Karatal r. water samples wasn’t fined. But the content of Zn concentration higher at 3,5 times than limited concentration (at theTaldykurgan twn bridge low). At the sladge of Karatal r. water of concentration Pb, Zn, Cu, Cd higher at 3,5- 4,5 times than limited concentration. At the artesian wells water samples has take of around wastes polygon the concentration of Pb, Zn, Cu, Cd was approximately on limited concentration lovels.The concentration of Pb, Zn, Cu, Cd at the soil. At the same plant samples has take of around wastes polygon the concentration of Pb, Zn, Cu, Cd was approximately on limited concentration lovels also.
Scientific newness of work: Was obtained the freguency of aberration cells at the bone marrow of wild mouse 2 time higher than spontanic lovel. The results is showed the chemicals as pollution have very impotant role to mutagenesis. The experimental dates showed also the short time changing of wild mouse property is depend of hereditary.
The content of heeavy metals of agryculture and wild plants samples. It was showed the content of heavy metals of agryculture and wild plants samples higher at 3-5 times than limited concentration.
The results of chromosomal abnomalities analysing of bone marrow cells of Rodents. Chromosomal study of the Rodents bone marrow cells from research area has showed the lovell of chromosomal aberrations isn’t depend of year seasons. The results is very impotant to the understanding of environmental chemicals of mutagenic effect mechanisms.
The dissertation materials is used on lection, lab-practic student work, which is specialized of 05.06.08-«Ecology», 05,01,12-«Chemistry», 05.01.13-«Biology», 05.01.16-«Gedgraphy», и 03.03.40-«Chemistry and biology» from 2003 year. The research dates will be used by make ecological map of Almaty area of Environmental protection department also. Using frea: ecology, geoecology earhcadastr carry оut, agryculture.
The economical effect and significance of work: The research results will be used in future to making the plan of suistainable development of Almaty district.
The prognosis recommendation to development of the research: to need to make of imitation modelling of the xenobiotics migration and accumulation in environment.