Летапісы як гістарычная крыніца
Информация - История
Другие материалы по предмету История
°свядомасці. Метад Шахматава атрымаў развіццё ў працах М.Д. Приселкова, ўзмацніў яго гістарычную бок. Значны ўклад у вывучэнне рускай Летапісы ўнеслі паслядоўнікі Шахматава - Н.Ф. Лаўроў, А.М. Насонов, Летапісы В. Черепнин, Д.С. Ліхачоў, С.В. Бахрушына, А.І. Андрэеў, М.Н. Ціхаміраў, Н.К. Нікольскі, В.М. Истрин і інш Вывучэнне гісторыі летапісання складае адзін з самых складаных раздзелаў крыніцазнаўства і філалагічнай навукі.
3. Метады вывучэння летапісе
Метады вывучэння гісторыі летапісання, ужытыя Шахматава, ляглі ў аснову сучаснай тэксталогіі.
Аднаўленне летапісных збораў, якія папярэднічалі "Аповесці часовых гадоў", належыць да займальнай старонках філалагічнай навукі.
Так, напрыклад, у пачатку спісаў Наўгародскай 1. Летапісе (акрамя Наўгародскай першай па Сінадальнай спісу, дзе пачатак рукапісы згублена) чытаецца тэкст, часткова падобны, а часткова розны з "Аповесці мінулых гадоў".
Даследуючы гэты тэкст, А.А. Шахматаў прыйшоў да высновы, што ў ім захаваліся ўрыўкі больш старажытным летапісе, чым "Аповесць мінулых гадоў". У ліку доказаў А.А. Шахматаў прыводзіць і адзначаныя вышэй месцы, дзе ў тэксце "Аповесці часовых гадоў" выяўляюцца ўстаўкі. Так, пад 946 г. у Наўгародскай 1. Летапісе адсутнічае аповяд пра чацвёртай помсты Вольгі і апавяданне разгортваецца лагічна: "і победиша дрэўлян і возложиша на іх даніну цяжка", гэта значыць менавіта так, як, па здагадцы А.А. Шахматава, чыталася ў летапісным зборы, якая папярэднічала "Аповесці часовых гадоў".
Гэтак жа сапраўды адсутнічае ў Наўгародскай летапісе і дагавор Святаслава з грэкамі, які, як паказвалася вышэй, разарваў фразу: "І прамовіла: " Поиду ў Русь і прывяду больш дружыне; і поиде ў лодьях".
На падставе гэтых і шматлікіх іншых меркаванняў А.А. Шахматаў прыйшоў да высновы, што ў аснове пачатковай частцы Наўгародскай 1. Летапісе ляжыць летапісны звод больш старажытны, чым "Аповесць мінулых гадоў". Летапісец, які склаў "Аповесць мінулых гадоў", пашырыў яго новымі матэрыяламі, рознымі пісьмовымі і вуснымі крыніцамі, дакументамі (дагаворамі з грэкамі), выпіскамі з грэцкіх хронік і давёў дадатак да свайго часу.
Аднак збор, які папярэднічаў "Аповесці часовых гадоў", аднаўляецца па Наўгародскай 1. Летапісе толькі часткова, напрыклад, у ім адсутнічае выклад падзей 1016 - 1052 гг. і 1074 - 1093 гг. Збор, лягчэй у аснову і "Аповесці часовых гадоў", і Наўгародскай 1. Летапісе, А.А. Шахматаў назваў "Пачатковым", мяркуючы, што з яго менавіта і пачалося рускае летапісанне.
Крок за крокам у розных даследаваннях А.А. Шахматаву атрымалася аднавіць цалкам яго склад, усталяваць час яго складання (1093-1095 гг.) І паказаць, у якой палітычнай абстаноўцы ён паўстаў.
Пачатковы звод склалася пад свежым уражаннем страшнага палавецкага нашэсця 1093 Апісаннем гэтага нашэсця ён заканчваўся, разважаннямі аб прычынах няшчасцяў рускага народа ён пачынаўся. Ва ўступе да пачатковага збору летапісец пісаў, што бог карае смерцю Рускую зямлю за "несытство" сучасных князёў і дружыннікаў. Ім, сквапным і своекарыслівую, летапісец супрацьпастаўляе старажытных князёў і дружыньнікаў, якія не руйнавалі народ судовымі паборамі, самі ўтрымоўвалі сябе здабычай ў далёкіх паходах, клапаціліся пра славу Рускай зямлі і яе князёў.
Назваўшы гэты збор Пачатковым, А.А. Шахматаў не меркаваў, што неўзабаве гэта назва апынецца недакладным. Далейшыя даследаванні А.А. Шахматава паказалі, што і ў складзе Пачатковага збору маюцца розныя напластаванні і ўстаўкі.А. А. Шахматаву атрымалася выявіць у аснове Пачатковага збору 2 яшчэ больш старажытных збору.
Такім чынам, гісторыя старажытнага рускага летапісання ўяўляецца А.А. Шахматаву ў наступным выглядзе.
У 1037-1039 гг. была складзена першая руская летапіс - Найстаражытны Кіеўскі звод.
З пачатку 60-х гг. ХІ ст. ігумен Кіева-Пячэрскага манастыра Нікан працягваў вядзенне летапісання і да 1073 склаў 2. летапісны звод.
У 1093-1095 гг. у тым жа Кіева-Пячэрскім манастыры быў складзены 3. летапісны звод, умоўна званы Пачатковым. Нарэшце, у пачатку ХII ст., Не адразу, а ў некалькі прыёмаў, была складзена якая дайшла да нас "Аповесць мінулых гадоў".
А.А. Шахматаў не спыняўся на высвятленні найгалоўных фактаў гісторыі пачатковага рускага летапісання. Ён імкнуўся да аднаўлення самога тэксту кожнага з пералічаных вышэй скляпенняў. У "пошуку аб найстаражытных рускіх летапісных скляпеннях" (1908 г.) А.А. Шахматаў даў адноўлены ім тэкст найстаражытнага збору ў рэдакцыі 1073, - гэта значыць тэкст зводу Нікана 1073, з вылучэннем у ім пры дапамозе адмысловага шрыфта тых частак, якія ўвайшлі ў яго з Старажытнага збору 1037-1039 гг. У больш познім сваёй працы "Аповесць мінулых гадоў" (т.1, 1916) А.А. Шахматаў даў тэкст "Аповесці часовых гадоў", у якім буйным шрыфтам вылучыў тыя часткі яе, якія ўзыходзяць да пачатковага збору 1093-1095 гг.
Неабходна адзначыць, што ў сваёй надзвычай смелай спробе наглядна ўявіць ўсю гісторыю рускага летапісання, аднавіць даўно страчаныя тэксты А.А. Шахматаў сутыкаўся з цэлым шэрагам пытанняў, для вырашэння якіх не магло быць знайсці дастатковага матэрыялу.
Таму ў гэтай апошняй частцы работы А.А. Шахматава - там, дзе ён нехаця павінен быў, аднаўляючы тэкст, вырашаць усе пытанні - нават і тыя, на якія было амаль немагчыма адказаць, - высновы яго насілі толькі меркаваны характар.
Нараўне з найбуйнейшымі вартасцямі даследаванні А.А. Шахматава валодаюць, аднак, істотнымі недахопамі. Гэтыя недахопы - у першую чар?/p>