Крыніцы i асноўныя рысы старажытнага права Беларусі ў IX-XIII стст
Информация - Юриспруденция, право, государство
Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство
?ая дынастыя, за якой прызнаваліся і захоўваліся правы на працягу шматлікіх пакаленняў, таму ў гістарычнай літаратуры перыяд ІХ-першай паловы XIII у нярэдка вызначаецца як Полацкі.
У разгляданы перыяд на тэрыторыі кожнага княства дзейнічала свая сістэма звычаяў, якія рэгулююць адносіны паміж людзьмі.
Па меры ўзмацнення сацыяльнай напружанасці ў грамадстве і яго феадалізацыі паўстала неабходнасць у больш выразнай рэгламентацыі ўсіх бакоў грамадскага жыцця, што можна было ажыццявіць толькі з дапамогай пісанага права, нормы якога ў некаторай ступені абмяжоўвалі самаўпраўнасць феадальнай адміністрацыі.
Характэрнымі рысамі раннефеадальнага права былі фармальнае раўнапраўе вольных людзей і мяккасць пакаранняў. Але і ў гэты час права прадугледжвала вызначаныя прывілеі феадалаў і замацоўвала поўнае бяспраўе рабоў.
Пісанае права не замяняла звычайнае права. Яно дзейнічала нараўне з ім, дапаўняючы яго або змяняючы асобныя нормы. Першымі прававымі актамі пісанага права былі граматы князёў, дамовы.
У 1229 году паміж Рыгай і Смаленскам быў складзены гандлёвая дамова. У падпісанні гэтай дамовы, акрамя Рыгі, удзельнічалі прадстаўнікі іншых гарадоў Балтыйскага ўзбярэжжа, у тым ліку Любек, Дортмунд і Брэмен.)
Дамова 1229 года з'яўляецца адным з найболей важных дакументаў у гісторыі гандлёвых сувязяў Рыгі з рускімі гарадамі ў перыяд феадальнай раздробленасці. Асноўнымі пытаннямі дадзенай дамовы варта лічыць: 1) вольны праезд для купцоў, 2) аптовы і раздробны гандаль, 3) гасцёўня гандаль і 4) мыты. Дамова 1229 года падае права вольнага праезду нямецкім і рускім купцам. Акрамя таго, нямецкім купцам падавалася права праезду не толькі ў Полацак, Віцебск і Смаленск, але і за межы Смаленска, рускім купцам - у Рыгу, на Готланд, у Любек і іншыя гарады. Дазвалялася гандаль нямецкім купцам у рускіх гарадах, а рускім - у Рызе, на Готландзе, у Любеку і іншых гарадах Балтыйскага ўзбярэжжа любымі таварамі і ў любой колькасці, гэта значыць і аптовы і раздробны гандаль. Купцы маглі выносіць свае тавары на бераг у выпадку крушэння судна, і феадалы тых земляў, на берагі якіх выносіліся тавары купцоў, не мелі правы канфіскаваць іх, гэта значыць берагавое права феадалаў не распаўсюджвалася на тавары купцоў.
Права гасцёўні гандлю ў дамове 1229 года не згадваецца. Гэта кажа аб тым, што ў дадзены перыяд гасцёўня гандаль для рускіх і нямецкіх купцоў яшчэ не была забароненая ў гарадах, прадстаўнікі якіх склалі згаданую дамову. Што дакранаецца мыты, то за праезд як рускіх, так і нямецкіх купцоў яна не спаганялася. Была ўсталяваная толькі рэчывая мыта (за ўзважванне тавара), якую павінны былі плаціць нямецкія купцы і толькі за ўзважванне набытага імі ў рускіх гарадах золата, срэбра і воску. Калі жа яны гэтыя тавары прадавалі, мыта не спаганялася. Уводзіны рэчывай мыты на срэбра і золата кажа аб тым, што рускія былі зацікаўленыя ў захаванні і павелічэнні колькасці высакародных металаў.
Такое дазвол у дамове 1229 гады асноўных пытанняў гандлёвых адносін. Адгэтуль варта, што дамова падаваў роўныя правы як нямецкаму, так і рускаму купецтву ў пытаннях вольнага праезду, аптовай, раздробнай і гасцёўні гандлю. Але пытанне аб мыце на куплю срэбра, золата і воску быў вырашаны ў карысць рускага купецтва, што сведчыць аб самастойнай лініі рускіх пры зняволенні дамовы.
У шэрагу выпадкаў у адпаведнасці з умовамі дамовы нямецкія купцы мелі некаторыя перавагі перад рускімі купцамі. Напрыклад, у крэдытным гандлі (калі рускі купец быў павінен некалькім крэдыторам, то ў першую чаргу ён абавязаны быў аддаваць абавязак нямецкаму крэдытору), пры пераправе купцоў праз "поцяг" (рускія купцы перапраўляліся ў апошнюю чаргу, калі на "валоцы" былі іншыя, у прыватнасці, нямецкія купцы). Але гэта не змяняе зробленай тут высновы аб самастойнай лініі рускіх у гандлі з нямецкім купецтвам. Аналіз дамовы 1229 гады ў цэлым дазваляе зрабіць выснову, што дамова быў складзены ў асноўным на роўных правах і выгодных для абедзвюх бакоў умовах.
Рыга, быўшы транзітным гандлёвым горадам аб'ядноўвала ў сваіх сценах людзей розных нацыянальнасцяў. Значнае месца сярод іх займалі рускія. Спачатку рускім у Рызе давалі роўныя правы са ўсімі і яны маглі абсоўвацца ў Рызе, становячыся яе бюргерамі.Шматлікія з іх сталі сталымі жыхарамі Рыгі. Дзякуючы ім у Рызе была заснаваная руская царква і руская вуліца, дзе большасць з іх стала пражывала. Пазней яе звалі і "рускім канцом" у горадзе і "рускім дваром".
Найболей старажытнымі дакументамі пісанага права былі граматы, датычыных адносін Полацку і Віцебску з Рыгай і нямецкімі купцамі, а гэтак жа мноства дамоў беларускіх земляў з нямецкімі гарадамі. Гэтак жа дамовы складаліся і з грэкамі.
З грэкамі было складзена чатыры дамовы:
у 907 годзе, калі князь Алег у паходзе на грэкаў дайшоў да Канстанцінопаля, ён прымусіў грэкаў заплаціць выкуп па колькасці яго ваяроў, пасля чаго склаў мір з царамі Аляксандрам і Львом. У дамове былі адзначаныя такія абавязанні грэкаў, як: плаціць даніну рускім на кожны з старэйшых гарадоў, у якім сядзелі падручныя князі Алега, даваць корм тым рускім, хто прыходзіць у Візантыю, а рускім гасцям - месячнае утрыманне. Грэкі жа ўсяго толькі дадалі абмоўку, каб рускія не драпежнічалі ў наваколлях Візантыі і ў самой Візантыі;
-у 911 годзе, у Візантыі, праз амбасадараў князя Алега, была складзена другая дамова. Ён меў ужо большае юрыдычнае ўтрыманні: урэгуляваў адносіны крымінальныя і грамадзянскіяпаміж грэкамі і рускімі, якія знаходзілія ў Візанты