Крыніцы i асноўныя рысы старажытнага права Беларусі ў IX-XIII стст
Информация - Юриспруденция, право, государство
Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство
захаваць сваё панаванне толькі маючы ўладу і апарат прымусу войска, суд. Усё гэта вяло да ўтварэння дзяржавы. Поспехі, дасягнутыя ў сельскагаспадарчай вытворчасці, стварылі эканамічныя перадумовы для аддзялення рамяства і гандлю ад земляробства. Месцамі канцэнтрацыі гэтых відаў гаспадаркі зяўляліся гарады. Паколькі ў гарадах жылі рамеснікі і купцы, яны маглі ўзнікнуць толькі там, дзе зручна было займацца гандлем і рамяством: на берагах рэк, у зручных для прыстані вусцях, каля перапраў, на скрыжаванні дарог, сярод урадлівых зямель. Вельмі распаўсюджаным быў шлях узнікнення горада з феадальнага замка, які зяўляўся цэнтрам адміністрацыйнага і гаспадарчага жыцця. Вялікая група беларускіх гарадоў заснавана воляй князёў - Заслаўе, Камянец, Гродна і інш. Яны былі ваенна-адміністрацыйнымі ці пагранічнымі крэпасцямі. Самым старажытным беларускім горадам зяўляецца Полацк, летапіснае ўпамінанне аб якім адносіцца да 862 г. Летапісныя даты першага ўспаміну не адпавядаюць часу сапраўднага ўзнікнення горада. Археалагічныя знаходкі ўнеслі значныя карэктывы ў пытанні аб часе зяў-лення летапісных гарадоў. У трох беларускіх гарадах (Полацку, Віцебску, Лукомлі) знойдзены пасяленні VIII-IX стст.
Горад складаўся з некалькіх частак. Унутраная частка называлася дзядзiнец. (Дзядзінец - гэта ўмацаваны валамі, равамі, сценамі цэнтр горада.) Каля ўмацаванага цэнтра ўзнікалі паселішчы рамеснікаў і гандляроў, якія называліся пасадамі. Важным грамадскім месцам горада быў рынак (торг). У XII-XIII стст. шырокае развіццё атрымалі кавальскае, ювелірнае, ганчарнае, гарбарнае (апрацоўка скур), шавецкае, бандарнае (выраб бочак) і іншыя рамёствы. Паміж гарадамі вёўся гандаль. Купцы падтрымлівалі гандлёвыя сувязі не толькі з суседнімі, але і з далёкімі краінамі. Вядомыя сувязі Полацка з Візантыяй, Арабскім халіфатам, германскімі гарадамі, аб чым сведчаць шматлікія скарбы, якія ўтрымлівалі манеты гэтых краін. Праз беларускія землі праходзіў вялікі водны шлях з вараг (Балтыйскае мора - р. Нява - Ладажскае возера - р. Волхаў - возера Ільмень - р. Ловаць - р. Днепр Чорнае мора; Балтыйскае мора - р. Заходняя Дзвіна р. Днепр Чорнае мора). 3 замежных краін дастаўлялі ў амфарах (амфары - вялікія гліняныя пасудзіны) віно і аліўкавы алей, перац, лаўровы ліст, Грэцкія арэхі, шкляны посуд, фарбы, дарагія тканіны, упрыгажэнні. 3 заходнеславянскіх гарадоў вывозіліся футра, воск, мёд, сабраныя ў якасці даніны, а таксама рабы, захопленыя ў час войнаў. Такім чынам, X - XIII стст. - гэта раннефеадаль-ны перыяд у развіцці беларускіх зямель, які характарызуецца: 1) зменай першабытных адносін феадальнымі; 2) аддзяленнем рамяства ад сельскай гаспадаркі; 3) развіццём гандлю і ростам гарадоў; 4) утварэннем феадальнай зямельнай уласнасці і зяўленнем залежных сялян. Утвараецца вялікая і магутная дзяржава, якая называецца Кіеўскай Руссю. Беларускія землі (землі дрыгавічоў, радзімічаў і крывічоў) увайшлі ў склад гэтай дзяржавы.
Так, як у IX-XIII стст. такога тэрміна, як "дзяржава" яшчэ не было, выкарыстоўваліся іншыя назвы: "зямля", "горад", "княства". Кожны "горад" меў свой палітычны цэнтр - стольны горад. Дробныя дзяржавы-княствы пераважалі, і па меры развіцця феадальных адносін, аб'ядноўваліся пад наглядам мацнейшых княстваў, альбо зліваліся з імі. Прычым адбывалася гэта як на добраахвотнай аснове, так і па прымусе. [4,с.11]
Па форме кіравання княства былі манархіяй. Вышэйшымі органамі ўлады былі князь, рада, веча (сойм). На чале дзяржавы стаяў вялікі князь. Але ўлада манарха была абмежаванай: маючы права вырашаць усе пытанні, найболей важныя з іх ён вырашаў толькі пасля абмеркавання іх у радзе або на веча (такія пытанні, як збор даніны, арганізацыя вайскоўца паходу і г.д.). Дапамога князю аказвалі лютва і рада старэйшын.[4,c.12]
Станаўленне суверэнітэту-васалітэту ставілі ўсіх феадалаў у становішча служылых людзей. Малодшая дружына знаходзілася ў найбольшай залежнасці ад князя, чым буйныя феадалы-землеўладальнікі, якія карысталіся большай аўтаноміяй. У статуце буйнага баярына-вотчынніка злучыліся права ўласнасці на зямлю і ўлада. Князі-намеснікі, якія не служылі непасрэдна ў княжай дружыне, станавіліся першымі васаламі. Для іх асноўным абавязкам з'яўлялася не выплата падаткаў, а ваенная служба.
Так, як кіеўскія князі імкнуліся цэнтралізаваць уладу, гэта прывяло да ліквідацыі племянных князёў, ухіленню князёў-намеснікаў. Зямлю атрымалі сыны вялікага князя, што ўзмацніла суверэнітэт бацькі, яго аўтарытэт. Пры гэтым прынцып старшынства сутыкаўся з прынцыпам "отчины": пры абмене землямі, перасоўванні з аднаго "стала" на іншы, некаторыя не жадалі змяняць наседжаныя месцы, іншыя дзёрліся да кіеўскага "сталу" праз галовы братоў. Для ўрэгулявання падобных канфліктаў у ІХ-ХІІ стст. пачынаюць складацца дамовы паміж князямі на ўмовах панавання-падначаленні, звязаў і вайскоўцаў кааліцый. Шматлікія князі часцяком прызнавалі ў такіх дамовах за сваімі баярамі-васаламі волю службы і бяскарны адыход ад службы.
Мясцовае кіраванне ажыццяўлялі сыны князя, альбо давераныя людзі князя. Рэсурсы для існавання, мясцовыя органы ўлады атрымлівалі збіраючы з насельніцтва, праз сістэму кармленняў.
У гэты перыяд стаўлення паміж кіеўскім князем і мясцовымі князямі будаваліся па прынцыпе васалітэту - суверэнітэту. Князь аказваў дапамогу мясцовым князям, а яны ў сваю чаргу знаходзіліся ў яго ў паслухмянстве, абавязаныя былі падаваць войска, аддаваць частку даніны. Калі ж хто-небудзь з васалаў вырашаў процістаяць князю, яго пры?/p>