Эпоха Адраджэння на тэрыторыi Беларусi
Информация - Культура и искусство
Другие материалы по предмету Культура и искусство
ЭПОХА АДРАДЖЭННЯ НА ТЭРЫТОРЫРЖ бЕЛАРУСРЖ
УЗНРЖКНЕННЕ КНРЖГАДРУКАВАННЯ
Адраджэнне умоСЮная назва, звязаная з памкненнем адрадзiць антычную спадчыну. Але гэта было не простай рэстаСЮ-рацыяй, а спосабам фармiравання новай культуры, буржуазнай паводле сваёй сутнаii. Характэрнай рысай эпохi Адраджэння быСЮ працэс фармiравання народных моСЮ лiтаральна ва СЮсiх еСЮ-рапейскiх краiнах, станаСЮлення i развiцця нацыянальных куль-тур.
У канцы XV - пачатку XVI ст. склалiся эканамiчныя, сацыяльныя i.палiтычныя перадумовы Рэнесансу на Беларусi: рост гарадоСЮ, фармiраванне беларускай народнаii, ажыСЮленне грамадска-далiтычнай дзейнаii i нацыянальна-класавай барацьбы, секуля-рызацыя духоСЮнага жыцця i пашырэнне мiжнародных узаемасувя-аей.
Эпоха Адраджэння на тэрыторыi Беларусi мела свае спецыфiчныя рысы. Агульнае эканамiчнае адставанне ад перадавых краiн ЕСЮропы i хiанаванне феадалiзму стрымлiвалi СЮсебаковае развiццё свецкiх форм культуры i пераход ад сярэдневяковай культуры да культуры новага часу. РЖ хаця iдэi Адраджэння пранiклi СЮ лiтаратуру, мастацтва, фiласофскую i грамадска-палiтычную думку, на Беларусi развiццё рэнесансавай культуры засталося незавершанйм, не да канца аддзе-леным ад рэлiгiйнай iдэалогii.
ПрадстаСЮнiком рэнесансавай культуры на Беларусi быСЮ перша-друкар, гуманiст i асветнiк Францiшак Скарына (каля 1490 каля 1551). Ен нарадзiСЮся СЮ купецкай сямi СЮ Полацку. Мяркуюць, што там, а таксама СЮ Вiльнi Ф.Скарына атрымаСЮ першапачатковую адукацыю. У 1504 г. ён паступiСЮ у КракаСЮскi унiверсiтэт, праз два гады атрымаСЮ вучоную ступень бдуя, унiверсiтэт якога славiСЮся на СЮсю ЕСЮропу медыцынскiм факультэтам, Ф.Скарына вытры-маСЮ экзамен на атрыманне вучонай ступенi доктара лекарскiх навук.
Бiяграфiчныя звесткi аб жыццi першадрукара не вельмi багатыя, але можна меркаваць, што пасля атрымання вучонай ступенi яго зацiкавiлi грамадскiя праблемы i гуманiтарныя навукi, зарадзiлася думка выдаць кнiгi Бiблii на роднай мове, зрабiць iх даступнымi для сваiх землякоСЮ. АпынуСЮшыся СЮ Празе, Ф. Скарына пры дапамозе заможных вiленскiх i полацкiх мяшчан Багдана Онкава, Якуба Бабiча, Юрыя Адвернiка, магчыма i брата РЖвана Скарыны заснаваСЮ друкарню. За няпоСЮныя тры гады ён пераклаСЮ, пракаменцiраваСЮ i падрыхтаваСЮ да друку 23 кнiгi Бiблii. 6 жнiСЮня 1517 г. выйшла з друку першая кнiга - "Псалтыр". Ф. Скарына меСЮ намер выдаць усю Бiблiю, аб чым сведчаць агульны тытульны лiст, прадмовы да СЮсяго выдання. АДнак гэта задумка засталася незавершанай. Першадрукар выдаСЮ пераваж-ную частку Старога Запавету, прычым выбраСЮ з Бiблii найбольш важныя кнiгi.
У 1520 г. Ф. Скарына пакiнуСЮ Прагу i пераехаСЮ у Вiльню, дзе адкрыСЮ першую на сваёй радзiме друкарню. У 1522 г. выйшла СЮ свет "Малая падарожная кнiжка" зборнiк рэлiгiйных i свецкiх твораСЮ. Кнiга прызначалася людзям, якiя па характару сваiх заняткаСЮ павiнны былi часта вандраваць i СЮ дарозе атрымлiваць канфесiйную i астранамiчную iнфармацыю. Як i апошняе выданне Ф.Скарыны "Апостал" (1525), "Малая падарожная кнiжка" была невялiкiм зручным выданнем, на-друкаваным на таннай паперы. Гэтыя якаii рабiлi кнiгi першадрукара болып даступнымi для шырокiх колаСЮ насельнiцтва.
Ф. Скарына выступiСЮ у якаii стваральнiка новага лiтаратурнага жанру - прадмоСЮ, дзе адлюстроСЮвалiся яго грамадска-палiтычныя, фiласофскiя, прававыя, эстэтычныя, мовазнаСЮчыя i педагагiчныя погляды. Коратка i лаканiчна пераказваючы змест твораСЮ, прадмовы Ф.Скарыны сталi класiчнымi СЮзорамi СЮ гэтым жанры беларускай лiтаратуры, паслужылi прыкладам для беларускiх пiсьменнiкаСЮ XVI - XVII стст.
Ф. Скарына СЮнёс значны СЮклад у распрацоСЮку беларускай лiтаратурнай мовы. Мова яго выданняСЮ характарызуецца як тыповы СЮзор беларускай рэдакцыi царкоСЮнаславянскай мовы. Сам аСЮтар мову выдадзеных бiблейскiх кнiг назы-ваСЮ рускай, паведамляючы чытачу пра СЮжыванне на Белару бiблейскiх кнiг назы-ваСЮ рускай, паведамляючы чытачу пра СЮжыванне на Беларусi яго часоСЮ дзвюх пiсьмовых моСЮ - старабеларускай i царкоСЮнаславянскай.
Бiблейскiя кнiгi Ф. Скарына разглядаСЮ як крынiцу для набыцця ведаСЮ па iсторыi, геаграфii, астраномii. Ен перакладаСЮ Бiблiю, пiсаСЮ прадмовы i пасляслоСЮi да яе, скарачаСЮ тэксты, тлумачыСЮ незразумелыя словы i звароты, каб зрабiць iх даступнымi болып шырокаму колу чытачоСЮ. Для лепшага за-сваення зместу тэкст кожнага выдання Ф. Скарына надзяляСЮ на главы, а главы на вершы, змяшчаСЮ у кнiгах шматлiкiя iлюстрацыi. Пачаткам яго асветнiцкай дзейнаii было выданне "Псалтыра", якi Ф.Скарына лiчыСЮ дапаможнiкам па вывучэннi граматыкi.
Ф. Скарына вядомы не толькi як беларускi i СЮсходнеславянскi першадрукар i асветнiк, але i як вучоны i грамадскi дзеяч эпохi Адраджэння. Яго палiтычным iдэалам зяСЮлялася асвечаная, гуманная i моцная манархiчная СЮлада. На думку Ф. Скарыны, правiцель павiнен быць набожны, мудры, адукаваны, мiласэрны, чулы, справядлiвы СЮ адносiнах да сваiх падначаленых. Ен абавязаны кiраваць краiнай у строгай адпаведнаii з законамi, сачыць за правiльным выкананнем правасуддзя. Адначасова правiцель павiнен быць моцны i грозны, умець у выпадку неабходнаii абаранiць свой народ. Ф.Скарына аддаваСЮ перава-гу "мiрнаму кiраСЮнiку дзяржавы", але не адмаСЮляСЮ iснавання СЮ грамадстве класавых супярэчнаiей, лiчыСЮ, што грамадства тры-маецца на мiры i згодзе, "невзгода бо н найболыпне царства разрушаеть".
3