Французскi фiзiк Андрэ Мары Ампер
Информация - Физика
Другие материалы по предмету Физика
?акойчыку сваёй iiплай кватэры правядзеннем досведаСЮ, для чаго нават уласнаручна вырабiСЮ столiк; гэтая рэлiквiя захоСЮваецца дагэтуль у Каллеж дэ Франс. Ён адклаСЮ усе астатнiя справы i 18 i 25 верасня 1820 зрабiСЮ свае першыя паведамленнi аб электрамагнетызме. Фактычна за гэтыя дзве тыдня АмпераСЮ прыйшоСЮ да сваiх самых галоСЮных навуковых вынiкаСЮ. УплыСЮ гэтых прац Ампера на шматлiкiя галiны навукi - ад фiзiкi атама i элементарных чаiiц да электратэхнiкi i геафiзiкi - немагчыма пераацанiць.
У 1785-88 гг. Шарль Агюстэн Кулон правёСЮ свае класiчныя эксперыментальныя даследаваннi законаСЮ узаемадзеяння электрычных зарадаСЮ i магнiтных канцавоссяСЮ. Гэтыя досведы былi СЮ рэчышчы той грандыёзнай навуковай праграмы, якая была вызначаная працамi самога Ньютона, маючы СЮ якаii вялiкага СЮзору закон сусветнага прыцягнення, вывучаць усе магчымыя тыпы наяСЮных у прыродзе сiл.
Шматлiкiм тады здавалася, што памiж электрычнаiю i магнетызмам - поСЮны паралелiзм: што ёiь электрычныя, а ёiь i магнiтныя зарады, i СЮ мiру электрычных зяСЮ ёiь ва СЮсiм падобны яму мiр зяСЮ магнiтных. Адкрыццё Эрстэды шматлiкiмi тлумачылася тады так, што пад дзеяннем току провад, па якiм гэты ток працякае, намагнiчваецца, а таму i дзейнiчае на магнiтную стрэлку. Ампер высунуСЮ прынцыпова новую, радыкальную i нават, на першы погляд, дзёрзкую iдэю: нiякiх магнiтных зарадаСЮ у прыродзе наогул не iснуе, ёiь толькi электрычныя зарады, i магнетызм узнiкае толькi з-за рухi электрычных зарадаСЮ, т.е. з-за электрычных токаСЮ.
Мiнула без малога дзвеiе гадоСЮ з таго моманту, калi Ампер выступiСЮ з гэтай гiпотэзай, i, здавалася бы, сiтавiна разабрацца, цi быСЮ ён мае рацыю (i тады назоСЮ "гiпотэза" робiцца недарэчным), або жа ад яе трэба адмовiцца. Першае СЮражанне: гiпотэзе Ампера супярэчыць нават сам факт iснавання сталых магнiтаСЮ: бо нiякiх токаСЮ, адказных за СЮзнiкненне магнетызму, тут, накшталт бы, не! Ампер пярэчыць: магнетызм спараджаецца велiзарным лiкам малюсенькiх электрычных атамных контураСЮ току (можна толькi дзiвiцца, што такая найглыбокая iдэя магла зявiцца СЮ тую сiтавiну, калi не толькi яшчэ не ведалi нiчога аб прыладзе атамаСЮ, але нават яшчэ не iснавала i слова "электрон"!) Кожны такi контур выступае як "магнiтны лiсток" - элементарны магнiтны двухполюснiк. Гэтым i тлумачыцца, чаму магнiтныя зарады аднаго знака - "магнiтныя монополи", у адрозненне ад манапалей электрычных, у прыродзе не сустракаюцца.
Чаму жа СЮсёткi i дагэтуль "гiпотэза"? Бо СЮжо не раз здавалася, што знойдзеныя "магнiты", у якiх электрычных зарадаСЮ няма. Вось, да прыкладу, нейтрон. У гэтай чаiiцы нулявы электрычны зарад, але ёiь магнiтны момант. РЖзноСЮ "момант", т.е. iзноСЮ магнiтны двухполюснiк, i яго зяСЮленне iзноСЮ тлумачыцца СЮ цяперашняй тэорыi элементарных чаiiц "мiкраскапiчнымi" токамi, толькi зараз ужо не СЮсярэдзiне атама, а СЮсярэдзiне нейтрона. Так цi можна СЮпэСЮнена iвярджаць, што магнетызм заСЮсёды спараджаецца рухам электрычных зарадаСЮ? Гiпотэза Ампера СЮ такой завостранай фармулёСЮцы прымаецца не СЮсiмi тэарэтыкамi. Больш таго, некаторыя варыянты тэорыi кажуць аб тым, што магнiтныя манаполii (аднаполюснiкi") павiнны выяСЮляцца, але толькi пры велiзарных, недасяжных для нас сёння энергiях.
Гiпотэза Ампера зявiлася важным прынцыповым крокам да iвярджэння iдэi аб адзiнстве прыроды. Але яна паставiла перад даследнiкамi шэраг новых пытанняСЮ. У першую чаргу, запатрабавалася даць поСЮную i замкнёную тэорыю СЮзаемадзеяння токаСЮ. Гэтую задачу з сапраСЮдным бляскам, дзейнiчаючы як тэарэтык i як эксперыментатар, вырашыСЮ сам Ампер. Каб знайii, як узаемадзейнiчаюць токi СЮ розных контурах, яму прыйшлося сфармуляваць законы магнiтнага СЮзаемадзеяння асобных элементаСЮ току ("Закон Ампера") i СЮздзеяннi токаСЮ на магнiты ("правiла Ампера"). Па iстоце, была створаная новая навука аб электрычнаii i магнетызме, i нават тэрмiн "Электрадынамiка" быСЮ уведзены адным з выдатных навукоСЮцаСЮ мiнулага, Андрэ Мары Амперам. (У.РЖ. ГрыгореСЮ).
5. Яшчэ аб Андрэ Мары Амперы
Французскi навуковец Ампер у гiсторыi навукi вядомы, галоСЮнай выявай, як заснавальнiк электрадынамiкi. Памiж тым ён быСЮ унiверсальным навукоСЮцам, мелым заслугi i СЮ воблаii матэматыкi, хiмii, бiялогii i нават у лiнгвiстыцы i фiласофii. Гэта быСЮ блiшчалы розум, якi здзiСЮляСЮ сваiмi энцыклапедычнымi ведамi СЮсiх блiзка што ведалi яго людзей.
Выключныя здольнаii Андрэ выявiлiся яшчэ СЮ раннiм веку. Ён нiколi не хадзiСЮ у школу, але чытанню i арыфметыцы вывучыСЮся вельмi хутка. ЧытаСЮ хлопчык усё запар, што знаходзiСЮ у бацькаСЮскай бiблiятэцы. Ужо СЮ 14 гадоСЮ ён прачытаСЮ усе дваццаць восем тамоСЮ французскай "Энцыклапедыi". Адмысловая цiкаваiь Андрэ выяСЮляСЮ да фiзiка-матэматычным навукам. Але як раз у гэтай воблаii бацькаСЮскай бiблiятэкi вiдавочна бракавала, i Андрэ пачаткаСЮ наведваць бiблiятэку Лiёнскага каледжа, каб чытаць працы вялiкiх матэматыкаСЮ.
Бацькi запрасiлi да Андрэ настаСЮнiка матэматыкi. Ужо пры першай сустрэчы ён зразумеСЮ, з якiм незвычайным вучнем мае справу "Цi ведаеш ты, як вырабляецца выманне каранёСЮ?" - спытаСЮ ён Андрэ "Не, - адказаСЮ хлопчык, - але затое я СЮмею iнтэграваць!" НеСЮзабаве настаСЮнiк адмовiСЮся ад урокаСЮ, бо яго ведаСЮ вiдавочна бракавала для навучання такога вучня.
Вывучэнне прац класiкаСЮ матэматыкi i фiзiкi было для юнага Ампера творчым працэсам. Ён не толькi чытаСЮ, але i крытычна СЮспрымаСЮ прачытанае. У яго СЮзнiкалi свае думкi, свае арыгiнальныя iдэi. Мена