Унутраная палiтыка АльгердавiчаСЮ у Великом княжестве Литовском у канцы ХIV - пачатку XV ст.
Информация - История
Другие материалы по предмету История
?iны не вводтiцi", захоСЮваючы за аблаiямi пэСЮную аСЮтаномнаiь i самабытнаiь. Аб гэтым сведчаць тыя ж абласныя прывiлеi, якiя выдавалiся як ВiтаСЮтам так i яго спадкаемцамi. Але СЮсё ж неабходна адзначыць, што СЮвядзенне намеснiцтвау, па-першае, скiравала абласныя СЮскраiны Вялiкага княства лiтоСЮскага да больш шчыльнай сувязi з цэнтрам, па-другое, умацавала матэррыяльна вярхоСЮную СЮладу для падтрымкi СЮнутранага адзiнства i цэласнаii дзяржавы. Калi раней вялiкi князь атрымлiваСЮ даходы непасрэдна ад сваiх удаданняСЮ i дапаСЮняу iх дастаткова нязначным агульнадзяржаСЮным падаткам (у землях Полацкай i Вiцебскай ён называСЮся сярэбшчынай, а на Палессi пасошчынай), то з лiквiдаваннем удзельных княжанняу да яго СЮ скарб пайшлi прыбыткi, якiя да гэтага належалi абласным валадарам. А сродкi то былi немалыя: грашовая данiна, мядовая, бабровая, кунiчная, ваверкамi, лiсамi, хлебная, мясная, разнастайныя мыты, судовыя спагнаннi ("вiны") ды iнш. Плюс да гэтага СЮсе былыя мяiовакняжацкiя гаспадарчыя двары перайшлi у рукi вялiкага князя. Павялiчылася СЮ вялiкакняжацкiм фондзе агульная колькаiь зямель, на якiх ён мог развiваць сваю СЮласную гаспадарку, цi здарваць яе за службу iншым асобам.
Такiм чынам, умацаванне вялiкакняжацкай улады, як палiтычнае, так i эканамiчнае, праз лiквiдацыю СЮдзелаСЮ i СЮвядзенне намеснiцтваСЮ, было ведьмi значным. З аднаго боку, былi лiквiдаваны каранi мажлiвага сепаратызму цi дынастычных прэтэнзiй, з другога вялiкi князь непасрэдна пад сваю СЮдаду атрымаСЮ мноства ваеннага служылага люду, якому ён быСЮ СЮ стане аплочваць iх паслугi для вернай службы яму i дзяржаве.
Сацыяльная палiтыка вярхоСЮнай улады. Якiя б унутраныя i знешнiя перыпетыi дзяржава не перажывала, але сацыяльная яе арыентацыя быда адназначнай скiраванай у бок падтрымкi iнтарэсаСЮ землеСЮлаладьнiкау. Менавiта напрыканцы ХРЖУ ст. пачаСЮся працэс уцiску шырокага кола знацi ад дробнага баярства да княжацкiх асоб па вярхоСЮную СЮладу дзеля надання ёй сацыяльна-эканамiчных прывiлеяСЮ, грунтуючыся на якiх яны СЮмацоСЮвалi б сваё сацыяльна-палiтычнае i маёмаснае становiшча. Пачатак таму быСЮ пакдадзены вядомым прывiлеем Ягайлы 1387 г. Гэты прывiлей, як ужо адзначалася, зрабiСЮ землеСЮдальнiкаСЮ (калi зямля не перадавалася па спадчыне, магла адчужацца вярхоСЮным уласнiкам вялiкiм князем) землеСЮласнiкамi (калi СЮдадальнiку зямлi даравалася права свабодна ёй распараджацца i валодаць вечна). ПраваслаСЮным феадалам падобнае права было прадстаСЮлена СЮ 1432 г. Акрамя таго прывiлей 1387 г. дазваляСЮ знацi свабодна выдаваць сваiх дочак i сваячанiц замуж; даваСЮ права СЮдовам валодаць маёнткам мужа да смерцi, цi да паСЮторнага выхаду замуж, пасля чаго зямля адыходзiла дзецям цi родным мужа; вызваляСЮ ад адпрацовачных павiннаiей на карыiь вялiкакняскага двара. Практычна феадалам заставаСЮся адзiн абавязак ваенная служба i дадаткова праца падданых на СЮтрыманне i будаСЮнiцтва дзяржаСЮных абарончых збудаванняСЮ. ПраСЮда, не вызваляСЮ яшчэ прывiлей 1387 г. баярства i князёСЮ цалкам ад выплаты грашовых i натуральных данiн i пакiдаСЮ пад сваёй вялiкай княжацкай юрысдыкцыяй. У кiрунку здабычы судовага i скарбавага iмунiтэту iшла далейшая барацьба феадалаСЮ за пашырэнне сваiх правоСЮ. Урэшце рэшт для гэтага у iх iснаваСЮ прыклад Вiленскага бiскупства, якое Ягайла СЮ 1387 г. вызвалiу ад усiх павiннаiей i падаткаСЮ на карыiь дзяржавы, а таксама звольнiСЮ ад вялiкакняжацкай ды наогул свецкай юрысдыкцыi. Каб дабiцца жаданага вынiку землеСЮдаснiкам не спатрэбiлася шмат часу. Ужо прывiлеi 1413 i 1432, 1434 гг. фiксавалi недатыкадьнаiь як удаданняСЮ феадалау, так i iх асоб. Без судовага разбiральнiцтва баяраСЮын не падлягаСЮ юрысдыкцыi караля. Гэтыя ж прывiлеi канчаткова вызвалялi зямельных валадароСЮ ад дзяржаСЮных i дваровых павiннаiей i падаткаСЮ.
Грунтуючыся на дзяржауным праве прадстаСЮнiкi СЮплывовых родаСЮ праз асабiстыя капiталы нарошчвалi свае багаццi. Менавiта СЮ канцы ХРЖУпачатку ХУ ст. зяСЮляюпца першыя латыфундыi. Напрыкдад, прыблiжаны да ВiтаСЮта стараста, а потым ваявода вiленскi Манiвiд атрымаСЮ ад гаспадара СЮ 1396 г. ва СЮладанне вёску Геранёны Ашмянскага павета, затым у РЖ403 г. яму дасталiся Жупраны i Мiкулiшкi. У 1407 г. вялiкi князь здорвае свайму вернаму служэбнiку волаiь Шоптава на Смаленшчыне i некалькi маёнткаСЮ на Бярэзiне дняпроСЮскай, а СЮ 1409 г. яшчэ шэраг вёсак у Ашмянскiм павеце. Такiм чынам ва СЮладаннi Манiвiда сканцэнтравалася 500 дымоСЮ сялянскiх. А СЮ яго сына СЮ РЖвашкi Манiвiдавiча СЮ сярэдзiне ХУ ст. дымоСЮ падданых было СЮжо 2 тысячы, у чатыры разы болей. Падобнае пашырэнне сваiх уладанняСЮ на працягу першай валовы ХУ ст. здзейснiлi прадстаСЮнiкi родаСЮ КезгайлаСЮ, ГаштаСЮтаСЮ, РадзiвiлаСЮ i iншых. Аб iнтэнсiСЮнаii працэсу шляхетызацыi зямельных уладанняСЮ у Вялiкiм княстве на працягу практычна аднаго стагоддзя красамоСЮна сведчаць лiчбы. Так, калi СЮ ХРЖУ ст. 80% сялян было пад уладай вялiкага князя, то СЮ 20-х гг. ХУРЖ ст. гэта лiчба зменшылася да 30% .
Такiм чынам, канец ХРЖУ -- пачатак ХУ стст., калi вялiкакняжацкая знаць атрымлiвала з рук вярхоСЮнай улады новыя правы, землi, можна назваць часам пачатку складвання асобнага, упрывiлеяванага шляхецкага саслоСЮя.
У дачыненнi да найбольш шматлiкай часткi насельнiкаСЮ вялiзнай прасторы Вялiкага княства лiтоСЮскага сялян-земляробаСЮ сацыяльная палiтыка вярхоСЮнай улады была досыць кансерватыСЮнай у гэты час. Яна тычылася толькi пераразмеркавання iх павiннасных i падаткавых абавязкаСЮ у дачыненнi да дзяржавы i землеСЮладальнiкаСЮ. Кола дзяржаСЮных павiннаiей i падаткау сялян было дакладна акрэслена СЮж