Исследование
| Вид материала | Исследование |
- Исследование машинописных текстов, 3773.04kb.
- Исследование рынков сбыта, 102.92kb.
- Великой Отечественной Войны. Данное исследование, 132.59kb.
- А. М. Степанчук Национальный технический университет Украины "Киевский политехнический, 245.12kb.
- Задачи маркетингового исследования. Укажите информацию, которую необходимо получить,, 20.78kb.
- I. Исследование влияния тренировочных нагрузок на изменение уровня физической работоспособности, 95.1kb.
- Слепнёв Андрей Геннадиевич исследование, 237.56kb.
- Исследование рынка, объекта рыночных исследований (курсовая), 15.53kb.
- Л. В. Шипова Саратов, сгу им. Н. Г. Чернышевского Исследование, 107.95kb.
- Буланькова Эдуарда Анатольевича исследование, 19.13kb.
Е. Н. Лучинская (Краснодар). Новейшие лексические заимствования в современном болгарском языке
Современный болгарский язык, как и другие славянские языки, испытывает сильное влияние западноевропейских языков, в частности, английского, немецкого и других.
При заимствовании лексическая единица в языке проходит несколько стадий приспособления к системе, в каждой из которых она предстает как новый лингвистический феномен: номинативная стадия, грамматическая, речевая. Результаты воздействия системы на язык отражаются в словарях, которые пытаются описать слова наиболее полно и детально. Исследователи выделяют несколько стадий лексикографического усвоения лексического заимствования: переход – слова данной стадии обычно представлены в специальных словарях; вхождение – в словарях иностранных слов; интеграция – слова этой стадии заимствования можно найти в обычных толковых словарях.
Приспособившись к системе нового языка, иноязычные слова подчиняются закономерностям этого языка, и, естественно, в их семантике происходят определенные изменения.
Следует отметить своеобразие иноязычных синонимов по сравнению с их особенностями в лексической системе языка-источника. Иноязычный синоним имеет определенные преимущества по сравнению с исконным. Он, как правило, моносемантичен, в то время как синонимичное ему слово почти всегда, благодаря длительному бытованию в языке, обрастает различными дополнительными значениями.
Другой особенностью иноязычных синонимов можно считать их проникновение в лексику заимствующего языка с одними, и только вторичными (в большинстве случаев переносными), значениями. Вводятся они обычно из необходимости в более образном, экспрессивном или эвфемистическом выражении и соответствующей стилистической окраской противопоставляются исконным лексемам. Если же иноязычное слово заимствуется и с прямым, и с переносным или специальным техническим значением, то в его семантической» структуре происходит обычно перестановка; переносное или специальное становится главным, а основное – вторичным, как бы производным от первого. Вступая в синонимические отношения с исконными лексемами, слова иноязычного происхождения способствуют обогащению лексики языка, но об этом можно говорить в том случае, когда заимствование не отягощает синонимические ряды ненужными повторениями.
Анализ лексики современного болгарского языка показал, что в нем присутствует большое количество заимствований из английского языка, например: тим (team), халф (half), аутсайдер (outsider), мобифон (mobile phone), рецепция (reception), екшън (action), компютър (computer), офис (office), дистрибутор (distributor), стикер (sticker), пилинг (peeling), стрес (stress), спа (spa), целулит (cellulate), хидробаланс (hydrobalance) и многие другие.
Анализ языка болгарских газет показал, что процесс заимствования характеризуется следующими признаками:
1) англицизмы играют все более важную роль в современном болгарском языке с лингвокультурологической точки зрения;
2) англицизмы более частотны по сравнению со словами из других языков;
3) заимствуются в основном имена существительные (84 %), реже глаголы, имена прилагательные и наречия.
Укоренившись в новой для себя языковой системе, освоившись фонетически, обретя семантическую самостоятельность, слово становится потенциальным родоначальником новых слов. Пройдя ассимиляцию, оно приобретает способность к деривации (например: аларм – алармира (бить тревогу), релаксация-релаксира, психосензитивен, мобифон (mobile phone), cтрес – стресирани). Дериваты, образованные от англицизмов, являются оригинальными порождениями болгарского языка и составляют особую группу среди его исконных слов, несмотря на содержащиеся в них иноязычные элементы.
Англоязычные заимствования в болгарском языке отражают различные национальные, социальные и бытовые темы. Однако процесс заимствования не является прямым показателем актуальности культурных контактов. Следует учитывать возможность различного взаимодействия лингвистического и поэтико-культурологического планов. Итак, заимствование – это не только простая передача новых элементов одним языком во владение другого языка, это вместе с тем процесс их органического освоения системой данного языка, их приспособления к его собственным нуждам, их преобразования формального и семантического в условиях этой системы. Процесс заимствования в болгарском языке продолжается весьма интенсивно.
В. М. Ляшук (Мінск). Беларускi фальклорны тэкст у параўнальным аспекце
Феномен фальклорнага тэксту як носьбіта культурнай інфармацыі шырока вывучаецца класічнымі філалагічнымі навукамі і на іх базе разнастайнымі інтэгратыўнымі дысцыплінамі. Лінгвістычны погляд на вусную народную творчасць, гэту важную сферу калектыўнай дзейнасці ў вербальнай і невербальнай праяве, звязаны з дынамічным развіццём навуковай думкі – у залежнасці ад практычных патрэб пісьмовай фіксацыі фальклорных тэкстаў, ад асэнсавання свайго фальклорнага вопыту і да супастаўлення фальклорных тэкстаў ў адной ці некалькіх мовах. Такая скіраванасць мае дачыненне да славянскага адраджэння ХІХ стагоддзя, якое для беларусаў, а таксама для іншых народаў, што адчулі перапынак у пісьмовай традыцыі, вызначыла сталы погляд на фальклорную сферу як на ўзор моўнай спецыфікі і патэнцыі, а ў далейшым (на падставе высокай сацыяльнай значнасці, функцыянальнай полівалентнасці, камунікатыўнай скіраванасці, творчага карыстання мовай) як на адну з крыніц сучасных літаратурных моў, якія характарызуюцца як мовы позняга фарміравання.
Мова фальклорнага тэксту, калі прыстасаваць да гэтай сферы словы Ф.-В. фон Хермана, “выяўляе сябе да таго, як мы пачынаем навукова або па-філасофску пра яе пытаць” [Херман, с. 19]. Яна функцыянуе ў адзінстве з жыццёвымі патрэбамі людзей у традыцыйным грамадстве, узнаўляючыся ў тэкстах з адзнакамі ўстойлівасці і дынамічнасці, суадносіны паміж якімі залежаць ад моўнай свядомасці і моўных здольнасцей канкрэтных носьбітаў фальклорных традыцый. Наяўнасць фальклорных стандартаў уплывае на моўную генералізацыю, моўны выбар і на кадыфікацыю. Як адзначае М. І. Талстой, “Паколькі ўсякая літаратурная мова – з’ява штучная і наддыялектная,.. істотную ролю ў яе фарміраванні ў асобных выпадках можа адыграваць наддыялектнае народна-паэтычнае кайнэ” [Толстой 1988, с. 155], што актуальна ў дачыненні да беларускай мовы.
Ступень і формы ўплыву беларускіх фальклорных тэкстаў на сферу літаратурнага выказвання яшчэ патрабуе высвятлення. Аднак літаратурна-моўныя працэсы ў часе беларускага адраджэння суадносяцца з перыядам станаўлення нацыянальнай літаратурнай мовы і маюць набор прымет, выяўленых М. І. Талстым [Толстой 1988, с. 158] у іншых славянаў, бо характарызаваліся росквітам у першую чаргу паэтычных літаратурных форм, што ўласціва сербам і харватам, а перыяд фарміравання беларускай літаратурнай мовы суадносіцца з пераходам ад рамантызму да рэалізму, адзначаным у славенцаў і балгар. Пры гэтым аб’ёмны масіў беларускіх фальклорных тэкстаў прадстаўлены развітай сістэмай жанраў, вялікай колькасцю празаічных тэкстаў, якія, паводле назіранняў збіральнікаў, змяшчаюць “скарб куды багацейшы, чым кароценькія песенькі” [Чачот, с. 227]. Я. Карскі ўказвае на значны сінтэтызм у інтэрпрэтацыі беларусамі сваіх казак: “Увогуле вобласць казак вельмі вялікая: усё, што не песні, не прыказкі і загадкі, а таксама не замовы, народ адносіць да казак” [Карский, с. 498].
Беларускія збіральнікі і фалькларысты пашыралі масіў фальклорных тэкстаў калектыўнымі намаганнямі, у сербаў гэта сфера выявіла асобу Вука Караджыча: “Нястомны збіральнік твораў вуснай народнай творчасці, ён апублікаваў больш за тысячу лірычных і гераічных песень, выдаў зборы казак, прыказак і загадак... Дзейнасць Вука Караджыча аказалася сугучнай актуальным каштоўнасцям і прыярытэтам еўрапейскай культуры і навукі першай паловы ХІХ ст. Яго кнігі, асабліва выданні народных песень, набылі шырокую вядомасць і славу” [Гудков, с. 87–90]. На Беларусі, дзе “на працягу ўсяго ХІХ ст. беларуская літаратурная мова, па сутнасці, не выходзіла за межы мастацкай літаратуры” [Шакун, с. 92], большы грамадскі рэзананс выклікалі зборнікі казак, найперш у запісах М. Федароўскага, Е. Н. Раманава, П. В. Шэйна і А. К. Сержпутоўскага (ХІХ – пачатак ХХ ст.), якія неаднаразова перавыдаваліся.
Шматлікія лексічныя сродкі беларускіх фальклорных тэкстаў кадыфікаваны як стылістычна нейтральныя або размоўныя. На іншых узроўнях кадыфікацыя адлюстроўваецца не так выразна, аднак бясспрэчнай з’яўляецца сувязь паміж літаратурнай і фальклорнай сферамі, калі казаць пра беларускую і славацкую мовы. Такая спецыфіка карэлюе з тыпалагічнай прыметай сучасных літаратурных славянскіх моў у падыходзе М. І. Талстога, сфармуляванай як Блізкасць/аддаленасць літаратурнай мовы і народна-паэтычнага кайнэ [Толстой 1985, с. 17]. Вялікая колькасць зафіксаваных беларускіх фальклорных тэкстаў (у ранейшых і сучасных запісах), іх высокая варыятыўнасць, значныя аб’ёмы многіх з іх указваюць на яшчэ адну тыпалагічную прымету, першую ў сфармуляванай М. І. Талстым апазіцыі – Моцная / слабая развітасць народна-паэтычнага кайнэ [тамсама].
Развітасць беларускага народна-паэтычнага кайнэ вызначаецца не толькі ўстойлівасцю, але і дынамічнасцю, мае сінхронныя праявы, прычым у камунікатыўна значных кантэкстах. На функцыянальнасць беларускіх фальклорных тэкстаў звяртаюць увагу сучасныя збіральнікі, падкрэсліваючы распаўсюджанасць фальклору на Беларусі да цяперашняга часу. Гэты фактар адыграў значную ролю ў станаўленні моўнай і творчай асобы многіх беларускіх пісьменнікаў. Фальклорныя тэксты былі вымяральнікам і крыніцай культуры мовы ў заснавальнікаў сучаснай беларускай літаратурнай мовы Янкі Купалы і Якуба Коласа. Многія іх паслядоўнікі таксама фарміраваліся ў натуральных умовах функцыянавання беларускага фальклору ў тэкстах, несупрацьпастаўленых паўсядзённаму жыццю. Аналагічная спецыфіка выяўляецца ў тэкстах славацкага фальклору, адрозным большай рэпрэзентаванасцю разбойнічых песень (пра Яношыка).
На свой фальклорны вопыт неаднаразова ўказвалі прызнаныя беларускія класікі Янка Брыль, Рыгор Барадулін, Ніл Гілевіч і інш. Збіранне і публікацыя фальклорных тэкстаў была адной з галін дзейнасці Максіма Гарэцкага (запісваў тэксты ад сваёй маці). Ніл Гілевіч, аўтарытэтны фалькларыст, які апублікаваў шматлікія фальклорныя тэксты, указвае на сувязь фальклорных ведаў з уласным стылем пісьменніка: «...Чытач даўно ўжо заўважыў, што ў нашай беларускай літаратуры беднай, сухой, канцылярскай мовай вызначаюцца, як правіла, творы менавіта тых аўтараў, якія “не грашаць” асабліва любоўю да фальклору, да народнай песні, прыказкі, прымаўкі. Затое якая багатая, сакавітая, шматфарбная мова тых пісьменнікаў, якія... з’яўляюцца дасканалымі знаўцамі нацыянальнага быту і фальклору...» [Гілевіч, с. 124].
Асобым спосабам гаворыць пра функцыянальнасць і сітуацыйную матываванасць фальклорных тэкстаў мовазнаўца (прафесар) і адначасова творца (заснавальнік жанру лінгвістычнага абразка) Ф. М. Янкоўскі – у даволі складанай для ўспрымання асацыятыўна-аўтабіяграфічнай прозе, скіраванай на апісанне і інтэрпрэтацыю жывой мовы ва ўзнаўленні яе носьбітамі: ...Мама задрамала. Але толькі на хвілінку-часінку. Мама ачнулася, нешта сказала сама сабе ціха (ці не сваё ”А няхай цябе, няхай!”, “Ах, каб яго каб!”) і павяла далей сваю, здавалася, на векі вечныя несканчоную нітку.
Прала і незабыўна, непаўторна заспявала:
Вочкі ж мае чарнявыя,
Вы хочаце спаць.
Спявала, каб прагнаць дрымоту, сон.
Не ведаю, ці бачыў бацька, як сон спыняў самапрадку, як мама клюнула, як прахапілася і схамянулася, як пачала спяваць. Але як толькі праспявала другі радок песні, ласкава і няголасна (мне здалося: каб не вельмі пачулі мы) бацька сказаў:
– То няхай бы ж вочкі твае чарнявыя заснулі. Прыляж вазьмі.
Мама нібы і не драмала... нібы і не чула, што сказаў тата. Вяла сваю нітку і песню:
Хоць хочаце – не хочаце,
Трэба ж дапрадáць [Янкоўскі, с. 10].
Працэс запісвання таксама перададзены Ф. М. Янкоўскім – ужо як аповед пра свайго бацьку, указанне на працягласць і ўнутраныя рэзервы памяці:
– А ці запісаў ты сабе такое слова? (Дарэчы, у таты ўсё было слова: і прыказка, і кароткі дыялог, і жарт)...
Надчэкваючы, каб усё было запісана, ён настройваўся сказаць яшчэ нешта – прыказку, кленіч, ласкавае і далікатнае прывітанне... Ці яшчэ:
– А чаго там? Не шкадуй, рана ажаніўшыся й рана ўстаўшы... Каб у навуцы проста было, то й казлы б у настаўнікі выходзілі... І бога ашукае, і чорта адхопіць... Кажуць, што й масла хлебам мажуць... Дачакалася Знáйда (клічка) помачы: сама ляжыць, а дзеткі, сабачаняты, брэшуць... [Янкоўскі, с. 12].
Спецыфіка фальклорных тэкстаў, створаных для ўзнаўлення ў вуснай форме і звязаных з традыцыйнай культурай народа, вызначае іх шырокае выкарыстанне пры навучанні беларускай мове іншаземцаў. Народныя песні пры іх выкананні з’яўляюцца натуральным сродкам засваення мелодыкі маўлення, паўтарэння многіх частотных і для беларускай літаратурнай мовы мадэляў. Празаічныя тэксты (казкі ў літаратурнай апрацоўцы), маючы ў сваім складзе шмат агульнаславянскай лексікі і вызначаючыся некаторымі універсальнымі тэмамі і агульнымі героямі, ствараюць матывацыю для навучэнцаў высокім узроўнем разумення зместу. Кампазіцыйныя асаблівасці казак, наяўнасць у іх паўтораў і тэматычнай лексікі, дыялагічных адзінстваў, ацэначных сродкаў спрыяюць фарміраванню камунікатыўнай і культурнай кампетэнцыі, засваенню формул маўленчага этыкету ў сувязі з камунікатыўнымі (у тым ліку і антыэтыкетнымі) сітуацыямі. Мадэляванне беларускім фальклорным тэкстам маўленчых стымулаў і рэакцый закранае таксама эстэтычны аспект у моўным функцыянаванні (рыфма, гукапіс, рытм і інш.). Параўнанне гэтых якасцей у фальклорных тэкстах розных славянскіх моў дае ўяўленне пра моўную мілагучнасць як істотную характарыстыку беларускага жывога маўлення, якому ўласціва эмацыянальнасць, дынамізм, ацэначнасць і шырокае, матываванае культурнымі стандартамі, інтэртэкстуальнае выкарыстанне рознаўзроўневых моўных сродкаў з фальклорных тэкстаў.
Філалагічная і лінгваметадычная інтэрпрэтацыя беларускіх фальклорных тэкстаў у сістэме іншых тэкстаў і іншых славянскіх моў дазваляе вырашаць актуальныя тэарэтычныя і прыкладныя праблемы беларусістыкі ў ракурсе моўнага антрапацэнтрызму і моўнай тыпалогіі, у сувязі з актуалізацыяй выкладання беларускай мовы славістам у славянскіх і неславянскіх краінах.
Літаратура
Гілевіч Н. Любоў прасветлая: Роздумы ў вершах і прозе аб роднай мове. Лірыка-публіцыстычная хроніка: 1947–1995. Мінск, 1996.
Гудков В. П. Славистика. Сербистика: Сб. статей. М., 1999.
Карскі Я. Беларусы. Мінск, 2001.
Толстой Н. И. История и структура славянских литературных языков. М., 1988.
Толстой Н. И. Славянские литературные языки и их отношение к другим языковым идиомам (стратам) (Опыт сравнительного рассмотрения) // Функциональная стратификация языка. М., 1980.
Херрманн Ф.-В. фон. Фундаментальная онтология языка. Минск, 2001.
Чачот Я. Выбраныя творы. Мінск, 1996.
Шакун Л. М. Карані роднай мовы: Выбраныя працы па гісторыі беларускмй мовы. Мінск, 2001.
Янкоўскі Ф. Само слова гаворыць: Філалагічныя эцюды, абразкі, артыкулы. Мінск, 1986.