Казахи Младшего и Среднего жузов в российском военном востоковедении XVIII середины XIX веков 07. 00. 02 Отечественная история (История Республики Казахстан)
| Вид материала | Автореферат |
- Адаптация казахского общества к рыночным условиям во второй половине XIX начале, 464.99kb.
- История образования и деятельности органов Переселенческого управления в Казахстане, 516.61kb.
- Социально-демографические процессы в Северном Казахстане в конце XIX первой четверти, 509.78kb.
- История национальных культурных центров южных регионов Казахстана (1991-2008 гг.) 07., 592.78kb.
- Индустриальное развитие Казахстана во второй половине ХХ начале ХХI веков (историко-модернизационный, 905kb.
- История краеведческого движения в Восточном Казахстане в ХХ веке 07. 00. 02 Отечественная, 389.64kb.
- История города Павлодара: социально-экономическое, культурное и политическое развитие, 450.74kb.
- Нефтегазовая промышленность современного Казахстана: исторический аспект (1985-2007, 906.81kb.
- Депортации народов в Казахстан в 1936-1957 гг. (на материалах Северо-Казахстанской, 509.45kb.
- История становления и развития информационных процессов в современном Казахстане 07., 506.85kb.
XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы ресей әскери шығыстануындағы
Кіші және Орта жүз қазақтары
07.00.02- Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы) мамандығы бойынша тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне алу үшін дайындалған диссертациясы
Түйін
Диссертациялық зерттеу обьектісі болып әскери шығыстанушылардың өздері, олардың көзқарастары, зерттеулері, Кіші және Орта жүз территориясындағы XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы қызметтері алынды.
Зерттеудің нысаны ретінде XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы ресей әскери шығыстанушыларының жұмыстарындағы Кіші және Орта жүз қазақтарының саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуының бейнесі алынды.
Осы зерттеулердің мақсаты ретінде XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы ресей әскери шығыстанушыларының Кіші және Орта жүз қазақтары территориясын зерттеудің кешенді сараптауы алынды.
Бұл мақсаттар төмендегі міндеттерді шешу барысында орындалады:
- Ресей империясының геосаясатындағы ресей әскери шығыстануының мәнін анықтау.
- Ресей әскери шығыстанушыларының жұмыстарындағы Кіші және Орта жүз қазақтарының Ресей империясына қосылуын зерттеудің негізгі этаптарын сараптау.
- Әскери-зерттеу экспедициясының XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы Кіші жүз территориясын зерттеулерінің тарихын қайта жаңғырту.
- Әскери-зерттеу экспедициясының XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы Орта жүз территориясын зерттеулерінің тарихын қайта жаңғырту.
- Кіші және Орта жүз қазақтарының шаруашылық дамуы туралы әскери шығыстанушылардың ақпараттарын сараптау.
- Ресей әскери шығыстанушыларының еңбектеріндегі қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын зерттеу.
- Әскери шығыстанушылардың зерттеулеріндегі Кіші және Орта жүз қазақтарының мәдени дамуын талқылау.
Теориялық-методологиялық негізі. Жұмысты жазу барасында жалпы ғылыми әдістер қолданалды. Олар анализдік-синтездік, дедуциялық және индукциялық әдістер болып таблады. Арнайы әдістер ретінде салыстармалы анализ және тарихи жуйелік әдістер қолданалды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы төмендегідей:
- XVIII - ортасы XIX ғасырлардағы ресей үкіметінің әскери шенеуніктері болып қызмет етте жүріп, Қазақстанның төңкеріске дейінгі кезеңін зерттеушілердің еңбектері алғаш рет кешенді және жүйелі түрде қарастырылды.
- Ресей әскери шығыстанушылары мен Ресейдің империялық саясатының Кіші және Орта жүз қазақтарына қатысты байланысы анықталды.
- Кіші және Орта жүз территориясын зерттеу үшін жіберілген патша үкіметінің әскери-зерттеу экспедициясының жұмыстары жан-жақты көрсетілген.
- Қазақтардың көшпенді өмірлері әскери шығыстанушылардың көзқарастарымен көрсетілген.
- Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымы мен мәдени дамуы әскери шығыстанушылардың көзқарастары арқылы қарастырылған.
Зерттеудің территориялық шектері Уақытша ережелерді қабылдау арқасында құрылған дала облыстарын, атап айтқанда Орал, Торғай, Ақмола және Семей облыстарын зерттеумен шектеледі.
Зерттеудің хронологиялық шектері XVIII - ортасы XIX ғасырлар аралығын қамтиды. Зерттеудің жоғарғы шекарасы Кіші және Орта жүздердің Ресей империясына қосылу үрдісінің басымен берілсе, төменгі шекарасы Кіші және Орта жүздердің Ресей құрамына түбегейлі қосылуы мен жаулап алуын меңзейтін XIX ғасырдың ортасындағы қазақ-орыс қатынастарының өзгеруімен беріледі.
Қорғауға шығарылған зерттеулердің негізгі нәтижелері:
1. Ресейде әскери шығыстанудың ғылыми бағыт ретінде қалыптасуы көршілес жерлерді, соның ішінде XVIII ғасырда Ресей империясының сыртқы саясаты жаңа бағытының нысанына айналған Кіші және Орта жүз жерлерін де зерттеумен қатарлас жүрді.
2. XVIII – XIX ғғ. Ортасында Қазақстанға бағытталған ресейлік әскери экспедициялар қызметінің нәтижесінде алынған бірегей мәліметтер көп жағдайда кездейсоқ және жүйесіз сипатта болды, бірақ соған қарамастан, бұл экспедициялар жоспарлы болды, себебі әрбір кезекті экспедиция алдыңғысын өзінің жаңалықтарымен толықтырып отырды.
3. Әскери-зерттеушілік экспедициялардың нәтижелері Кіші және Орта жүз жерлерін отарлау бойынша мемлекеттік курстың негізіне жатып қана қоймай, ХІХ ғасырдың ортасынан бастап қызмет ете бастаған Орыс географиялық қоғамы қызметінің аясында да жалғасын тапты.
4. Қазақ жүздері мен Ресейдің арасындағы қарым-қатынас сипатының өзгеруіне байланысты шығыстанушылық еңбектер мазмұнының сапалы өзгеруі де: мәліметтердің көріністілігінен, үзінділігі мен кездейсоқтығынан көшпелі халық өмірінің барлық жақтарын мақсатты, нақты және кәсіби талдауға дейін орын ала бастады.
5. Қазақ қоғамының шаруашылық субъектілерін мұқият зерттеген әскери шығыстануда көшпелі мал шаруашылығы далада тіршілік етудің жалғыз тиімді тәсілі, ал отырықшылыққа көшу қазақтарға да, орыс халқына да еш пайдасын бермейді деген пікір басым болды.
6. Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын зерттеген әскери шығыстанушылар патша үкіметі хандық билікті жойып, қазақ даласынан өзі арқа сүйей алатын басқа күшті іздегенін атап көрсетеді, бұл жағдайда, олардың ойынша, қазақ ақсүйектерінің өкілдері – аға сұлтандарға көбірек үміт артылған.
Зерттеулердің ғылыми-теориялық және тәжірибелік маңыздылығы. Диссертация материалдарын қазақ-орыс қатынастары тарихы жайында жазылатын зерттеулерде, сонымен қатар «тарих», «халықаралық қатынастар», «аймақтану» пәндері бойынша оқулықтар мен дәрістер дайындауда қолдануға болады.
Диссертацияның қолданылуы. Зерттеулердің негізгі материалдары тарих ғылымдары бойынша баспаға шығару рұқсаты бар журналдарда автордың атынан 7 баяндама болып, ғылыми-тәжірибелік конференцияларда 6 баяндама болып шықты.
Жұмыс құрылымы. Диссертация кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер мен қосымшалардан, тұрады, диссертация мәтінінде қысқартылған сөздер мен шартты белгілер кездеседі.
Summary
Borsukbayeva Anar Mukhametrakymovna
The Kazakhs of the Little and Middle Juzes (Hordes) in the Russian Military Oriental Study in the XVIII - mid of XIX centuries
The dissertation on competition of the Scientific Degree of
Candidate of Historical Sciences on a speciality
07.00.02 - The Native history (History of the Republic of Kazakhstan)
The object of research are military orientalists, their views, studies, and service on the territory of the Little and Middle Juzes (Hordes) in the XVIII - mid of XIX centuries.
The subject of research is the reflection of political, socio-economical and cultural development of Kazakhs of the Little and Middle Juzes in works of the military orientalists in the XVIII - mid of XIX centuries.
The aim of study is a complex analysis of research of the Little and Middle Juzes territory by the Russian military orientalists in the XVIII - mid of XIX centuries.
The aim is actualized by solving the following tasks:
- to determine the part the military Russian oriental study played in geopolicy of the Russian Empire;
- to analyze the main stages in study of the Little and Middle Juz joining the Russian Empire described by the Russian military orientalists.
- to restore the history of military-expeditional examination of the Little Juz territory in the XVIII - mid of XIX centuries;
- to reconstruct the history of military-research expeditions aimed to examine the Middle Juz in the XVIII - mid of XIX centuries;
- to analyze the evidences about the economic development of Kazakhs of the Little and Middle Juzes;
-to study the social structure of the Kazakh society in works of the Russian military orientalists;
-to characterize the cultural development of Kazakhs of the Little and Middle Juzes researched by the Russian military orientalists.
Theoretical and methodological base. The study is based on general scientific methods such as historical, logical method, analysis and synthesis, induction and deduction etc. and special methods of comparative analysis, historical-systemic.
Scientific novelty of the study is in the following:
1. For the first time the works of pre –revolutionary period researchers of Kazakhstan who served as military rank officers at the Russian government in the XVIII - mid of XIX centuries have undergone complex and systemic analysis.
2. The interrelation between the Russian military oriental study and colonial policy of Russia related to the Little and Middle Juzes has been determined.
3. Military-research expeditions sent by the tsarist government to study the territory of the Little and Middle Juzes have been enlightened.
4. Nomadic way of living of Kazakhs as witnessed by military orientalists has been characterized.
5. Social structure and cultural development of the Kazakh society viewed by military orientalists have been considered.
Territorial limits of research are the steppe regions formed owing to adoption of temporary Acts of 1867-1868, in particular, the Ural, Turgai, Akmola and Semipalatinsk regions.
Chronological limits of dissertational work envelops the period of XVIII-mid of XIX centuries. The upper border is stipulated by the beginning of the incorporating process of the Little and Middle Juz territory into the Russian empire. The lower border - the change in Kazakh-Russian relation by the mid of XIX century is stipulated by the invasion and complete annexation of the Little and Middle Juzes to Russia.
Principle positions put forward for the defense:
1.Formation of military orientology in Russia as a scientific trend was going along with the study of neighboring territories including lands of the Little and Middle Juzes in the XIX centuries became the object of a new course in foreign policy of the Russian Empire.
2. The unique reports of Russian military expeditions sent to Kazakhstan in the XVIII - mid of XIX centuries, had mainly occasional and unsystematic character, nevertheless, these expeditions were planned as every consecutive expedition enriched the achievements of the previous expedition.
3. The results of military research expeditions not only served as a base for the government course of colonization of the Little and Middle Juzes territory but were also studied within the framework of Russian geographic society functioning in the mid of XIX centuries.
4. In accord with the change in character of relation between Kazakh Juzes and Russia the qualitative change in content of orientology works was observed: from fragmentary, intermittent and occasional to goal-oriented, detailed and professional analysis of all the sides of nomadic population.
5. In military orientology which thoroughly researched the economic activity of the society, the opinion prevailed that the nomadic stock breeding was the only way for surviving in the steppe and the transformation to a settled way of life would not benefit neither the Kazakh nor Russian people.
6. Military orientologists who studied the social structure of the Kazakh society noticed that the tsarist administration having abolished the khan's power searched another instrument to count on and in this connection the representatives of the Kazakh aristocracy - aga sultans would be suitable.
Scientific-theoretical and practical importance. Materials of the dissertation can be useful at writing generalizing works about Russian-Kazakh relationship, and at compiling textbooks and lectures on the courses of “History”, “International Relations”, “Regional Study”.
The level of the publication of the thesis. Main concepts of the dissertation were published in 7 articles of the author in journals which have the right to publish the dissertation materials on historical sciences, and 6 reports for scientific –practical conferences.
The structure of the dissertation. The dissertation consists of Introduction, three Chapters, Conclusion, the list of used resources and literature, Appendices, the text of the dissertation opens by the list of abbreviations and notations.
Подписано в печать 27.08.2010 г.
Бумага офсетная. Формат бумаги 60х84 1/16.
Объем 1,5 уч.-изд- л. Тираж 150 экз. Заказ № ___.
Отпечатано в типографии издательства КарГУ им. Е.А. Букетова
100012, г. Караганда, ул. Гоголя, 38