Социально-демографические процессы в Северном Казахстане в конце XIX первой четверти ХХ века 07. 00. 02 Отечественная история (История Республики Казахстан)
| Вид материала | Автореферат |
- История образования и деятельности органов Переселенческого управления в Казахстане, 516.61kb.
- История краеведческого движения в Восточном Казахстане в ХХ веке 07. 00. 02 Отечественная, 389.64kb.
- История становления и развития информационных процессов в современном Казахстане 07., 506.85kb.
- Методической пособие по курсу «отечественная история» Тема: «Россия в первой четверти, 617.43kb.
- Темы для контрольных работ по курсу "История международных отношений в конце xviii, 19.05kb.
- Иностранные военнопленные и интернированные в Центральном Казахстане (1941 начало 50-х, 453.47kb.
- История россии тема, 666.08kb.
- История города Павлодара: социально-экономическое, культурное и политическое развитие, 450.74kb.
- Тема : «Россия в первой четверти XIX века», 126.1kb.
- История национальных культурных центров южных регионов Казахстана (1991-2008 гг.) 07., 592.78kb.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық үрдістер
07.00.02 – Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы) мамандығы бойынша тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының
ТҮЙІН
Зерттеудің өзектілігі. Тарихи демографиядағы аймақтық бағытты әзірлеу мәселесне соңғы кездері ғалымдар айтарлықтай маңызды назар аударып жүр. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық үрдістерді зерттеу, әрине, өзекті болып табылады. Солтүстік Қазақстан – бұл көші-қон үдерістерінің аясында қазақ халқының басқа этностық топтармен өзара әрекеттестігінің анағұрлым қарқынды үрдістері жүрген аймақ. 1920-шы жылдардағы әкімшілік-аумақтық дау-дамайлар аясында Қазақстанның мемлекеттік жүйесі дәл осы жерде қалыптасқан болатын.
Зерттеу нысаны ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық үрдістер болып табылады.
Зерттеу пәні – ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан аймағындағы саяси, әлеуметтік-экономикалық факторлар мен демографиялық үрдістердің өзара әрекеттестігі.
Зерттеудің мақсаты ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстанның әлеуметтік-демографиялық дамуын талдау болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа сүйене отырып, келесі міндеттер айқындалып, анықталды:
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегі кезеңіндегі Солтүстік Қазақстан аймағының саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өзара сабақтастық ерекшеліктерін анықтау;
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстандағы тұрғындардың табиғи даму қозғалысын зерттеу;
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан аймағындағы халықтың көші-қонын және оның демографиялық жағдайға ықпалын талдап қарастыру;
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегі кезеңіндегі Солтүстік Қазақстан аймағындағы этномәдени және ұлтаралық қатынастардың даму үрдісін көрсету;
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан тұрғындарының білім жүйесі мен сауаттылық деңгейін зерттеу.
- ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан тұрғындарының денсаулық сақтау жағдайы мен денсаулық деңгейін зерттеу;
Зерттеудің әдіснамалық негізі тарихи демографияда қолданылатын жалпытарихтық және статистикалық әдістердің жиынтығынан тұрады. Алынған нәтижелерді талдауда Солтүстік Қазақстанның әлеуметтік-демографиялық даму көрсеткіштерін оның аумақтық бөліктерімен іштей және көршілес жатқан сыртқы аймақтармен бүтіндей салыстыра зерттеуге мүмкіндік беретін корреляциялық талдау үлкен маңызға ие.
Ғылыми жаңалығы. Жұмыста ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстанның дамуын кешенді тарихи-демографиялық талдау алғаш қолданылып отыр. Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен маңыздылығы ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан аймағындағы саяси, әлеуметтік-экономикалық және демографиялық үрдістердің өзара ықпалдастық ерекшеліктерінің анықталуы, тұрғындардың табиғи және механикалық өсімінің дамуына ықпал етуші негізгі факторлардың айқындалуы, негізгі ұлттық топтардың өзара әрекеттестігінің талдануы, денсаулық сақтау және білім беру жүйелері жағдайының зерттелуі болып табылады.
Зерттеудің хронологиялық шеңбері Ресей империясының 1897 жылғы Бірінші жалпыға ортақ санағы мен 1926 жылғы Бүкілодақтық санақ аралығындағы санақаралық кезеңді қамтиды.
Зерттеудің аумақтық шеңбері. Қазақстанның бес әлеуметтік-экономикалық ауданнан тұратын ресми қабылданған аумақтық бөлінісіне сәйкес Солтүстік Қазақстанға қазіргі Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Павлодар облыстары енді.
Қорғауға шығарылған ережелер:
1 ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегінде Солтүстік Қазақстан байырғы тұрғындар мен қоныс аударып келген тұрғындар сабақтастығының біртұтас саяси және әлеуметтік-экономикалық кеңістігі ретінде құрылды.
2 ХІХ – ХХ ғасырлар шегіндегі Солтүстік Қазақстан аймағы тұрғындарының табиғи дамуы жергілікті қазақтар мен сырттан қоныс аударып келуші тұрғындар арасындағы жоғарғы өсім мен өлімге байланысты сипатталады. Байырғы тұрғындар шаруашылығының өзгеруіне, аштыққа және әйел жынысының сандық көрсеткіші күрт құлдырауына байланысты 1920 жылдары қазақ халқы өсімі деңгейінің төмендеуі қалыпты құбылысқа айналды.
3 Тұрғындар санының өсуіне оң ықпал еткен негізгі факторлардың бірі Ресейдің еуропалық бөлігінен қоныс аударушы-шаруалар көші-қонының қарқын алуы, сондай-ақ Солтүстік Қазақстанға қоныс аударушылар мен босқындардың жаңа толқынын туғызған төңкерістер мен азамат соғысы, 1920 жылдардың басындағы аштық оқиғалары ықпал етті.
4 Қазақтар мен қоныс аударушылардың шаруашылық, мәдени, тұрмыстық қатынастағы өзара әрекеттестігі бірқатар объективті және субъективті мәселелерді туындатқан тұрғындар ықпалдастығының біртұтас көпұлтты қауымға айналуының бастауы болды.
5 ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі тұрғындардың білім деңгейі қандай да бір этникалық, әлеуметтік топтарға жататындығымен және олардың тұрғылықты жерінің ерекшеліктеріне байланысты болды.
6 ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Солтүстік Қазақстан аймағында өлім-жітім деңгейінің өсуі мен індет ауруларының кең етек алуына білікті медициналық кадрлардың жоқтығы мен денсаулық сақтау емдеу мекемелерінің аздығы, сондай-ақ тұрғындардың басым бөлігінің антисанитарлық тұрмыс жағдайында өмір сүруі себеп болды.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Диссертация тұжырымдары мен ғылыми қорытындылардың нақтылығы Солтүстік Қазақстан аймағы тарихының әрі қарай құрылуына ғылыми негіз болып табылады. Диссертацияның мазмұндық бөлігі оқу үрдісінде, өлкетану жұмыстарында, этнотарихи және тарихи-демографиялық зерттеулерде пайдаланылуы мүмкін.
Диссертация құрылымы анықтамалардан, белгілер мен қысқартулардан, кіріспеден, алты бөлімнен құралған екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдеби көздер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Samarkin Sergei Vladimirovich
Social-demographic processes in North Kazakhstan in the end of the 19th
century – the first quarter of the 20th century
The dissertation on competition of Scientific Degree of Candidate
of Historical Sciences on a specialty 07.00.02 – Native History
(History of the Republic of Kazakhstan)
SUMMARY
Actuality of the research. Recently the problem of regional direction development in historical demography draws significant attention of the scientists. Study of social-demographic processes in North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century is undoubtedly topical. North Kazakhstan is a region where there happened the most dynamic interaction processes of Kazakh population with other ethnic groups in the framework of the migration processes. Exactly here state system of Kazakhstan was formed finally in the framework of administration-territorial disputes of the 1920s.
The object of the research is social-demographic processes in North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century.
The subject of the research is interaction of political, social-economical and demographic processes in North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century.
Aim of the research is analysis of social-demographic development of North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century.
Based on the stated aim the following tasks have been defined:
- to discover interaction peculiarities of political and social-economical development of North Kazakhstan region at the frontier of the 19th century – the first quarter of the 20th century;
- to study dynamics of natural movement of population in North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century;
- to consider population migration and its influence on demographic situation in North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century;
- to show the processes of ethnocultural and international interaction in North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century;
- to study education system and population education level in North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century.
- to research public health condition and population health level in North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century;
Methodologocal basis of the research is the totality of common historical and statistical methods used in historical demography. In interpretation of the given results an important role is acquired with correlation analysis which permits to compare indices of social-demographic development of North Kazakhstan both inside its parts and with the bordering regions.
Scientific novelty. For the first time it has been given a complex historic-demographic development analysis of North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century. Scientific novelty and research significance is in revelation of interference peculiarities of political, social-economical and demographic processes, definition of the main factors influencing on dynamics of natural and mechanical movement of population, interaction analysis of the main national groups, research of health condition and education system in North Kazakhstan region in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century.
Chronological framework of the research include a half-century period from the 80s of the 19th century till 1926.
Territorial framework of the research. In accordance with officially accepted Kazakhstan territory division into 5 social-economical regions to North Kazakhstan it has been referred territories of the modern Kostanai, North-Kazakhstan, Akmolinsk and Pavlodar regions.
Points submitting for thesis defense:
1 In the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century North Kazakhstan was being formed as unified political and socail-economical interaction space of Kazakh and migration population.
2 Natural movement of North Kazakhstan region population characterized with high birth and death rates among Kazakh and migration popultion at the frontier of the 19th – 20th centuries. In the 1920s a typical phenomenon will be level decrease of Kazakh population birth rate which was explained by the consequences of economical transformation of local population, famine and shortage of woman population.
3 The main factor, defined positive dymamics of growth in population number, was active migration of peasant-settlers from European part of Russia, and also the events of Revolution, Civil war and famine in the early 1920s as a result of which there appeared a problem of refugees and a new wave of resettlement into North Kazakhstan.
4 Economical, cultural and everyday interaction of Kazakhs and settlers started the process of population integration into unified multinational community, what caused the whole set of problems in the objective and subjective course.
5 Population education level in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century depended on belonging to ethnic, social groups and residence place.
6 Absence of qualified medical staff, insignificant quality of clinic health organisations and also insanitary conditions of life of the most part of population in North Kazakhstan in the end of the 19th century – the first quarter of the 20th century was the reason of high level of mortality and mass epidemics.
Practical significance of the research. Reliability of dissertation conclusions and scientific integrations are scientific potential for further reconstruction of North Kazakhstan region history. The content part of the dissertation can be used in the academic process, in the regional studies work, in ethnohistorical and historical-demographical reseach.
Structure of the dissertation consists of a list of definitions, indications and abbreviations, Introduction, two Sections with six Subsections, Conclusion, Bibliography, Appendix.
Подписано в печать 18.11.2010 г.
Бумага офсетная. Формат бумаги 60х84 1/16.
Объем 1,5 уч.-изд- л. Тираж 150 экз. Заказ № 528.
Отпечатано в типографии издательства КарГУ им. Е.А. Букетова
100012, г. Караганда, ул. Гоголя, 38