Geum.ru

Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги социал иқтисодиёт

Вид материалаДокументы
Жаќон хўжалигининг тармољ таркиби
2.4. Минтаљавий таркиб
2003 йилда умумреспублика иљтисодий кўрсаткичларида минтаљанинг улуши
Пул даромадлари, харажатлари ва жамђармалари
Аќоли жон бошига тўђри келадиган пул даромадлари
2003 йилда уй хўжаликларининг ойлик харажатлари
Подобный материал:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   24

Жаќон хўжалигининг тармољ таркиби

Жаќон хўжалигининг тармољ таркибида энг муќим соќа саноат бўлиб љолмољда. Унинг улушига саноати ривожланган мамлакатлар ЯИМнинг 28% ва ривожланаётган мамлакатлар ЯИМнинг 27% тўђри келади.1 Умумсаноат таркибида етакчи ўринни љайта ишлаш соќалари эгаллайди, улар хўжаликнинг бошља соќаларида техникавий ривожланиш даражасини таъминлайди, чунки уларда илмий-техникавий ютуљлар жамланади. Индустриал мамлакатларда улар ќиссасига саноат маќсулотининг 82,6% ва ЯИМ нинг 23%, ривожланаётган мамлакатларда, тегишлича - 73 ва 20% тўђри келади. Ривожланаётган мамлакатларда, саноати ривожланган мамлакатлардан фарљли равишда, љайта ишлаш саноати улуши ошиб бормољда. Мамлакатнинг ривожланиб бориши билан ресурсталаб ќисобланувчи таянч тармољлардан илмталаб тармољларга ўтиш юз бермољда. Бунда маълум бир кетма-кетликда аввалига юљори даражадаги хом ашё сарфланувчи ва техникавий мураккаб бўлмаган ишлаб чиљаришдан капитал талаб ва материалталаб тармољларга, кейин эса илмталаб тармољларга ўтиш кузатилади. Бирољ саноатдаги таркибий ўзгаришлар бир тармољни бошљаси билан тўлиљ алмашинувига олиб келмайди – уларнинг ривожланишидаги устуворликларгина алмашади.

Барча кичик тизимларда кончилик саноатининг улуши љисљарган. 70-80 йилларда, аввалги даврлардаги каби, саноати ривожланган мамлакатларда ќам, ривожланаётган мамлакатларда ќам ЯИМ яратилишида љишлољ хўжалиги ишлаб чиљариши улушининг љисљариши характерли бўлган. Шу билан бирга дунёнинг кўпчилик мамлакатларида љишлољ хўжалиги самарадорлиги ўсиб борган. Ђарб мамлакатларда агросаноат мажмуалари ташкил топди Бу якуний маќсулотдан фойдаланишининг яхшиланишга олиб келди. Саноати ривожланган мамлакатларда ЯИМда љишлољ хўжалик ишлаб чиљаришининг улуши 2,3%ни, ривожланаётган мамлакатларда эса – 15,4%ни ташкил этади.2

Бу ќол ташљи савдо таркибидаги ўзгаришларга ќам таъсир кўрсатди. Умуман олганда эса, ташљи савдо љайта ишлаш саноати маќсулотлари томонга силжиб бормољда. 80-йиллар охирида унинг улушига жаќон ташљи савдоси ќажмининг 75% (1980 йиллда – 58%), ривожланаётган мамлакатларда эса ташљи савдо ќажмининг 68% (1980 йилда – 42%) тўђри келган.3 Бунда ривожланаётган мамлакатлар нафаљат љайта ишлаш саноати маќсулотларини кўпрољ экспорт љила бошлади, балки илмталаб товарларни ќам кўпрољ импорт љила бошлади.


2.4. Минтаљавий таркиб


Социал иљтисодиётнинг шаклланиши шароитларида хўжалик тизимининг тармољ таркиби амал љилишига ресурсларни ќудудлар бўйича жойлаштириш, шунингдек ресурслардан фойдаланиш юз берувчи ташкилий шакллар муќим таъсир кўрсатади. Алоќида олинган бир мамлакатнинг миллий иљтисодиёти мураккаб таркибга эгалиги билан ажралиб туради, унда тармољ таркиби билан биргаликда яна бир муќим таркиб – ќудудийликни ќам алоќида ажратиб љараш лозим.

Минтаља, социал-иљтисодий маънода, кишиларнинг ќудудий-иљтисодий бирлиги ва улар ќаёт фаолиятининг ижтимоий шарт-шароитларини билдиради. Айнан шунинг учун шакланаётган социал иљтисодиёт шароитларида Њзбекистон минтаљаларининг табиий-жўђрофий, демографик, миллий-маданий, социал-иљтисодий хусусиятлари мамлакат иљтисодиёти ривожланишини таъминлашда минтаљавий сиёсатнинг тобора муќим етакчи рол ўйнашини белгилаб беради.

Ќудудий (минтаљавий) таркиб деганда миллий иљтисодиёт тизимини иљтисодий бўђинлар – турли даражадаги зоналар, районлар, саноат марказлари ва бўлимларига бўлиб чиљиш тушунилади. У тармољ таркибига љараганда анча секин ўзгаради, чунки минтаљавий таркибнинг асосий элементлари муайян ќудудга кучлирољ бођлангандир. Бирољ ноёб табиий ресурсларга эга бўлган янги ќудудларни ўзлаштириш айрим минтаљалар таркибини ўзгартиради ва янги ќудудий мажмуалар шаклланишига ёрдам беради.

Тармољлар ва айрим ишлаб чиљаришларнинг маконий бирикиши кўплаб омиллар таъсири остида юз беради. Уларга муайян ќудуднинг минерал-хом ашё, ёљилђи-энергетика, моддий, меќнат ресурсслари билан таъминланганлиги кабилар киради. Љайд этилган омиллар ўзаро кучли даражада бођланган бўлиб, миллий иљтисодиёт корхоналари ва тармољларининг жойлашувига муайян таъсир кўрсатади. Ишлаб чиљаришни жойлаштириш жараёнида ќудудий ташкилотларнинг ќар хил шакллари вужудга келди. Улардан йирик иљтисодий зоналар, саноат районлари, тугунлари, марказлари ва пунктлари фарљланиб туради.

Ўзбекистон Республикасида ќудудий таркиблаштиришнинг бозорий механизмлари ва усулларига асосланувчи, сифат жиќатдан янгича хўжалик модели шаклланмољда. Жойларда ва минтаљаларда янги иљтисодий таркибларни яратиш ва ривожлантиришдан иборат мураккаб жараён бормољда.

Ишлаб чиљариш муносабатларидаги чуљур ўзгаришлар миллий иљтисодиётнинг бирламчи бўђини ќисобланувчи корхоналар ва айрим минтаљалар ва ќудудларнинг ролини оширишга йўналтирилгандир. Бу эса туб ўзгаришларни, бошљарувнинг турли даражалари ўртасида иљтисодий функцияларнинг љайта таљсимланишини олдиндан белгилаб беради.

Ушбу шароитларда, амалга оширилаётган ислоќотларнинг босљичма-босљичлигини ќисобга олувчи, иљтисодий стратегия ва тактикага мос келувчи, янгича бошљарув сиёсатини ишлаб чиљиш ва ривожлантириш вазифаси ђоятда долзарб ќисобланади.

Республика суверенитетининг мустаќкамланиши, љабул љилинаётган љарорлар учун минтаљалар ќуљуљлари ва масъулиятининг кенгайиб бориши ќозирги шароитларни ва маќаллий хусусиятларни тезкорлик билан ќисобга оладиган сиёсат ва ривожланишни мувофиљлаштириш тизимини шакллантиришга имкон беради.

Босљичлилик ва маќаллий хусусиятларни ќисобга олиш таркибий ўзгартиришларнинг тактикаси, стратегияси, тамойиллари, ёндошувлари ва усулларини белгилаб берди. Агарда биринчи босљичда иљтисодиётнинг аввалги таркибларини синдириш бўйича фаол чора-тадбирлар ўтказилган ва янги тизимнинг асослари яратила бошланган бўлса, иккинчи босљичда эса, давлат ва жамият томонидан янги ижтимоий тизимни, социал иљтисодиётни мувофиљлаштирувчи янги замонавий таркибларни фаол равишда яратиш бошланди.

Иљтисодий ислоќотлар ќозирги босљичининг муќим хусусияти уларнинг иљтисодий ўсишининг маќаллий ресурслари ва заќираларини ќаракатга келтиришга йўналтирилиши ва минтаљавийлаштирилиши ќисобланади. Бозорий муносабатларга ўтишдаги беш асосий тамойиллардан бири – «давлат – бош ислоќотчи бўлиши» тамойилининг амалга оширувчилари, бевосита яратувчилари, ижрочилари давлат ќокимиятининг маќаллий органлари бўлмољдалар. Улар томонидан муаммонинг моќиятини ва ислоќотларни секинлаштирувчи омилларни саводли даражада аниљлаши, тўсиљларни бартараф этиш бўйича иљтисодий асосланган љарорлар љабул љила олиш лаёљатлари бозор ўзгартиришларининг муваффаљиятида, Њзбекистоннинг социал тараљљиёт ва гуллаб-яшнаган жамиятга айланишида ќал љилувчи аќамиятга эгадир.

Минтаљаларнинг самарали ривожланиши иљтисодий вазиятни ќар томонлама таќлил асосидаги социал-иљтисодий љарорларни амалга оширишни ќамда тегишли усуллардан фойдаланишни таљазо этади.

Социал иљтисодиёт шаклланиши шароитларида муайян ќудудда иљтисодий ислоќотларнинг боришини баќолаш ва социал-иљтисодий ривожланишни таќлил этишдаги бош вазифа - иљтисодиётни ислоќ љилиш бўйича тадбирларнинг ижтимоий ва хўжалик юритиш жараёнларига таъсири ва ўзаро алољадорликларини аниљлаш ќисобланади. Бу нима учун шунчалик муќим? Шунинг учунки, айнан шу вазифа бозор ўзгартиришларини секинлаштирувчи омилларни аниљлаш ва уларни бартараф этиш бўйича социал жиќатдан маъљул бўлган љарорлар љабул љилишга, Њзбекистон халљи олдида турган маљсадлар ва вазифаларни муваффаљиятли амалга оширишга асос яратади.


Жадвал № 2.2

2003 йилда умумреспублика иљтисодий кўрсаткичларида минтаљанинг улуши 1 (фоизларда)
Ќудуд
Аќоли сони

01.01.2004
Иљтисодий бандлар миљдори
ЯИМ
Саноат маќсулоти
Љишлољ хўжалик маќсулоти
Асосий капиталдаги инвестиция
Љурилиш ишлари
Асосий фондларни ќаракатга киритиш

Ўзбекистон Республикаси
100
100
100
100
100
100
100
100
100

Љораљалпођистон Республикаси
37,1
6,1
5,3
2,4
1,6
2,7
6,5
5,1
4,9

Вилоятлар:



Андижон
0,9
9,0
9,3
6,9
8,7
9,4
5,8
5,3
6,3

Бухоро
9,0
5,8
6,5
6,1
5,9
8,0
4,6
8,3
4,4

Жиззаќ
4,7
4,0
3,3
2,8
1,8
6,0
2,3
2,1
2,5

Љашљадарё
6,4
9,1
8,0
7,1
9,2
8,9
15,5
8,1
20,9

Навоий
24,7
3,1
3,7
5,3
15,1
3,8
7,2
6,5
6,8

Наманган
1,6
7,9
6,8
4,3
3,0
7,5
3,6
4,5
3,4

Самарљанд
3,7
10,9
10,3
7,3
4,1
12,5
5,3
5,8
4,9

Сурхондарё
4,5
7,2
6,4
5,3
2,2
9,1
4,4
5,0
3,2

Сирдарё
1,0
2,6
2,8
2,0
2,7
4,0
1,6
1,6
2,3

Тошкент
3,5
9,6
9,9
9,8
16,7
11,9
8,4
7,7
7,2

Фарђона
1,5
10,9
11,4
8,5
10,5
10,0
5,6
6,9
5,8

Хоразм
1,4
5,5
5,1
3,7
2,1
6,2
2,4
6,6
2,3

Тошкент шаќри
-
8,3
11,2
14,0
15,5
-
26,6
23,4
25,1


Жадвалда келтирилган статистик маълумотлардан кўринадики, социал иљтисодиёт нуљтаи-назаридан Њзбекистон иљтисодиётининг минтаљавий таркибини такомиллаштириш зарур. Жумладан, Љораљалпођистон Республикаси 1,6 млн аќолиси билан мамлакат ќудудининг катта љисмини (37,1% ёки 166,6 минг км2) эгалласада, бу ерда Њзбекистон ЯИМ атиги 2,4% ишлаб чиљарилади. Тошкент шаќри 348 км2 ќудудда 2,1 млн аќолига эга бўлсада, бирољ бу ерда мамлакат ЯИМ 14% яратилади. Шундай љилиб деярли 480 марта кичик бўлган ќудудда љарийиб 6 марта кўп маќсулот ишлаб чиљарилади. Албатта, бундай таљљослаш унчалик тўђри бўлмасада, бирољ бошља ќар љандай шароитда бу минтаљалар ривожланишидаги заќиралар ва имкониятларни, Њзбекистонда минтаљавий таркибларни такомиллаштириш зарурлигини яљљол кўрсатади.

Ижтимоий-иљтисодий вазиятнинг ва иљтисодий ислоќотлар боришининг таќлили натижалари љуйидагиларга имкон беради:

- бозорий ўзгаришларнинг боришида маълум бир ќудуднинг орљада љолиши ёки ўзиб кетиши сабабларини аниљлаш маљсадида республика маъмурий-ќудудий бирликларининг ривожланиш даражасини таљљослашга;

- ижтимоий-иљтисодий ислоќотлар тадбирларини амалга оширишда орљада љолувчи минтаљаларни аниљлашга ва орљада љолишни бартараф этиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиљишга;

- у ёки бу ќудудда социал-иљтисодий ривожланишнинг энг долзарб ва кечиктириб бўлмайдиган муаммоларини ва зиддиятлар тугунини аниљлашга;

- иљтисодий ўзгартиришларнинг бориши ва уларнинг социал-иљтисодий вазиятга таъсирини доимий кузатиб боришга (мониторинг).

Иљтисодиётнинг минтаљавий таркибини муваффаљиятли ўзгартириш учун мамлакатнинг у ёки бу ќудудидаги (вилоят, туман, шаќар ва б.) вазиятни таќлил этиб туриш лозим. Шу маљсадда бир љанча иљтисодий тавсифларни аниљлаш зарур, улардан энг асосийси ќудуд иљтисодиётидаги тизимли ўзгартиришлар тавсифи ќисобланади.

Илмий адабиётда ва таќлилий амалиётда шундай ўзгартиришлар тизимли деб аталадики, улар иљтисодиётдаги янги ёки илгари ривожланмаган секторларнинг пайдо бўлиши билан твсифланади (хизмат кўрсатиш сектори, молиявий сектор, нодавлат секторининг жадал ривожланиши ва давлат секторининг жиддий љисљариши ва б.).

Минтаљалар ривожланишининг характерига таъсир этувчи бошља муќим тавсиф, муайян ќудуднинг молиявий аќволи ќисобланади, бу маќаллий бюджетнинг даромадлар ва харажатлар љисмининг мувофиљлашган ќолатини акс эттиради. Бунда бюджетнинг даромад љисмига тушумлар ќажмининг бажарилмаслиги ёки ошириб бажарилиши сабаблари ва омилларини аниљлаш муќимдир. Шу маљсадда корхонанинг (хўжалик юритиш барча субъектларининг) зарар кўриб ишлашидаги ќар бир ќолатни таќлил этиш, дебитор ва кредитор љарздорлик даражасини баќолаш, иш ќаљини ўз ваљтида тўламаслик ќолатларини, буни келтириб чиљарувчи асосий сабабларни, шунингдек уларни бартараф этиш йўлларини таќлил этиш зарурдир.

Минтаљавий таркибларни кредитлаш ќам чуљур таќлилни талаб этади. Бунда аввало, кредит воситаларидан минтаља ривожланишидаги устувор йўналишларда маљсадли фойдаланишнинг даражасини аниљлаш нуљтаи-назаридан таќлил этиш муќим ќисобланади.

Пул муомаласини нормаллаштирувчи, эмиссияни тартибга солувчи омилларнинг таќлили муќим ќисобланади, булар миллий валютанинг курсига – сўмнинг чет эл валютасига нисбатига, минтаљада иш ќаљини тўлаш бўйича кечикишларга жиддий таъсир кўрсатувчи омиллардир.


Жадвал № 2.3

Пул даромадлари, харажатлари ва жамђармалари

(миллиард сўмда)1
Пул даромадлари
Пул харажатлари ва жамђармалар

2002
2003
2002
2003

Њзбекистон Республикаси
5196,7
6488,6
5248,2
6211,0

Љораљалпођистон Республикаси
186,5
221,9
154,4
171,2

Вилоятлар:

Андижон
540,7
616,0
538,2
578,7

Бухоро
281,8
354,8
274,4
291,7

Жиззах
140,8
173,2
124,8
129,7

Љашљадарё
350,6
462,2
315,1
356,0

Навоий
171,9
284,1
146,5
171,6

Наманган
305,1
360,1
304,7
313,4

Самарљанд
395,3
511,5
398,3
453,7

Сурхондарё
267,4
335,8
237,4
263,1

Сирдарё
90,2
116,3
80,0
89,0

Тошкент
462,6
646,9
469,8
571,2

Фарђона
604,3
697,7
589,9
643,2

Хоразм
205,3
228,8
187,9
196,9

Тошкент шаќри
1194,2
1479,3
1426,8
1981,6


Ушбу жадвалнинг таќлили шуни кўрсатадики, Њзбекистон аќолиси даромадларининг 22,8%га яљини Тошкент шаќрига тўђри келади, Тошкент шаќрида пул харажатлари умуман республика бўйича ушбу кўрсаткич даражасининг 31,9%ни ташкил этади. Бунда шуни эслаш жоизки, Тошкент шаќри аќолиси республика аќолиси сонининг 8,9%ни ташкил этади. Шу тариља, мамлакат ќудуди бўйича даромадлар таљсимотининг номувофиљлиги, нотекислиги яљљол кўринади. Бунинг устига, Тошкент шаќрининг харажатлари даромадидан 1,3 мартадан кўпрољдир, бутун республикада эса аќолининг харажатлари олинаётган даромадлари даражасидан ошмайди (аслида шундай бўлиши лозим). Ушбу вазиятнинг асосида Њзбекистон Республикаси ќудуди бўйича молиявий ва товар номувофиљлиги, меќнат ресурслари, пул, товарлар ва хизматларнинг ноољилона ољимлари билан бођлиљ бўлган бутун бир ижтимоий муаммолар мажмуаси ётади.

Тегишлича, бу Њзбекистоннинг турли минтаљаларидаги аќолининг ўртача жон боши даромадлари ва харажатлари даражасида ќам акс этади. Жон бошига энг паст даромад ва харажатлар Љораљалпођистон Республикаси, Жиззах ва Хоразм вилоятларида вужудга келган. Мамлакат вилоятлари орасида бирмунча яхширољ вазият Андижон вилоятида кўринади (2003 йилда даромадлар – 267,8 минг сўм, харажатлар эса – 251,6 минг сўм). Буларни љуйида келтирилган жадвал маълумотларидан кўриш мумкин:

Жадвал № 2.4.

Аќоли жон бошига тўђри келадиган пул даромадлари,

харажатлари ва жамђармалари

(минг сўмда)1
Пул даромадлари
Пул харажатлари ва жамђармалар

2002
2003
2002
2003

Њзбекистон Республикаси
204,9
252,8
206,9
242,0

Љораљалпођистон Республикаси
120,4
142,3
100,0
109,8

Вилоятлар:

Андижон
238,2
267,8
237,1
251,6

Бухоро
191,8
238,7
186,7
196,2

Жиззаќ
138,3
168,1
122,6
125,1

Љашљадарё
153,9
199,3
138,4
153,5

Навоий
214,7
352,9
182,9
213,2

Наманган
152,2
177,1
152,0
154,1

Самарљанд
142,3
181,6
143,4
161,1

Сурхондарё
146,8
181,2
130,3
142,0

Сирдарё
135,9
173,6
120,4
132,9

Тошкент
191,5
265,6
194,5
234,5

Фарђона
219,0
249,7
213,8
230,2

Хоразм
148,5
163,1
135,9
140,3

Тошкент шаќри
553,8
686,2
661,6
919,1


Турли минтаљаларда аќолининг олинаётган ва эга бўлган даромадлари даражаси охир ољибатда аќолининг ва уй хўжаликларининг харажатлар таркибида акс этади. Албатта бунда аќолининг анъаналари ва эътибори, табиий-иљлим ва социал-иљтисодий хусусиятлар, шаќар ва љишлољ аќолиси сонининг нисбати, оилавий кўрсаткичлари ва бошљалар муќим рол ўйнайди.

Жадвал № 2.5

2003 йилда уй хўжаликларининг ойлик харажатлари

(уй хўжаликларини текшириш материаллари бўйича, %ларда)1
Харид љилиш
Хизмат-ларга тўлаш
Солиљлар, йиђинлар, бошља харажатлар

Озиљ-овљат маќсулотлари
Ноозиљ-овљат товарлари
Алкоголли ичимликлар

Ўзбекистон Республикаси
51,8
19,5
0,6
12,3
15,8

Љораљалпођистон Республикаси
66,4
15,6
1,5
6,6
9,9

Вилоятлар:



Андижон
54,7
19,1
0,1
9,4
16,7

Бухоро
41,1
19,6
1,0
8,9
29,4

Жиззаќ
52,6
20,4
0,5
8,6
17,9

Љашљадарё
58,9
16,1
0,6
10,2
14,2

Навоий
39,9
17,3
1,0
10,3
31,5

Наманган
57,0
16,8
0,4
11,6
14,2

Самарљанд
56,2
17,5
0,4
14,1
11,8

Сурхондарё
58,9
16,9
0,2
10,1
13,9

Сирдарё
63,8
12,2
0,3
8,0
15,7

Тошкент
53,2
23,8
0,9
10,6
11,5

Фарђона
46,0
25,0
0,3
11,2
17,5

Хоразм
59,1
14,7
1,2
11,7
13,3

Тошкент шаќри
48,1
19,2
0,4
19,1
13,2


Озиљ-овљат маќсулотларига энг кўп харажатли Љораљолпођистон Республикаси (66,4%) ва Сирдарё вилояти (63,8%) аќолиси љиради, ноозиљ-овљат маќсулотларига эса – Фарђона (25,0%) ва Тошкент (238%) вилоятларида харажат кўплигини кўрамиз. Солиљлар, йиђимлар ва бошља харажатларнинг улуши Навоий (31,5%) ва Бухоро (29,4%) вилоятларида энг юљори даражада, Тошкент шаќрида эса – 13,2% , Њзбекистон Республикаси бўйича эса 15,8%. Шу тариља, айрим минтаљаларнинг нисбатан узољдалиги ва экологик ођир шароити устига яна солиљлар ва бошља харажатларнинг юљори даражаси ќам љўшилади. Социал уйђунлаштириш нуљтаи-назаридан ушбу вазиятни енгиллаштириш ва ушбу минтаљалар аќолиси учун љўлайрољ шароит яратиш маљсадга мувофиљдир.

Минтаља даражасида бошљарувчилик љарорларининг самарадорлиги учун ќудудда молиявий ресурсларнинг шаклланиши ва фойдаланиши устидан назорат љилиш имконияти бўлиши, катта аќамиятга эга, бу ушбу ресурсларнинг айланиш даражасини ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиљишга ва самарали чоралар кўришга имкон беради.

Ишлаб чиљаришнинг бозорий ташкилотлари вужудга келиши, иљтисодиётнинг турли даража ва таркибларида сифат жиќатдан янги ўзаро муносабатларнинг шаклланиши республика даражасида ќам, маќалий даражада ќам социал-иљтисодий ривожланишнинг мувозанати ва барљарорлигини таъминлаш бўйича минтаљавий иљтисодиётни давлат томонидан тартибга солишни таљозо этади.

Бунда, шуни таъкидлаш муќимки, биринчи љарашда ташљи ќисобланувчи, минтаљавий тизимларнинг такрор ишлаб чиљариш жараёнларининг маќаллийлашуви асло минтаљалар манфаатининг республика манфаатларига љарама-љарши љўйилишини билдирмайди. Аксинча, бу билан ќудудий бўђинлар манфаатларининг оддий умумлаштирилиши ва тенглаштирилишидан воз кечиш амалга оширилади ва, аввало, республика ќамда маќаллий бошљарув органларида, такрор ишлаб чиљариш жараёни иштирокчилари ўртасида келишув йўлларини топишга шароит яратилади.

Республикада ўтказилаётган иљтисодий ислоќотлар ўз миљиёси ва ўзгартиришлар бўйича ќудудий хўжалик юритишда янгича ёндашувлар ва механизмлар зарурлигини талаб этади.

Ќудудларни бошљаришда иљтисодий усулларни ривожлантиришдан асосий маљсад - йирик минтаљавий социал-иљтисодий муаммоларни ќал этишни амалда таъминлаш ва шу асосда самарали минтаљавий сиёсат ўтказишни яхшилашдир.

Ќозиргача иљтисодий сиёсатда ќудудларни бошљаришнинг бир бутун концепцияси яратилмаган, фаљатгина концептуал ёндашувлар мавжуддир, улар ќали охиригача ишлаб чиљилмаган ва конкрет минтаљанинг ўзига хос иљтисодий шароитларида синаб кўрилмаган.

Социал иљтисодиёт шаклланиши шароитларида барча соќаларда бир бутун хўжалик механизмини яратишга комплекс ёндашувни амалга ошириш зарур.

Минтаља социал-иљтисодий ривожланишининг хўжалик юритиш механизмининг асосий элементларига љуйидагилар киради:

- минтаљалар социал-иљтисодий ривожланишини комплекс мўлжаллаш, маљсадли коплекс ќудудий дастурлар тузиш ва уларда стратегияни, асосий вазифалар ва уларни амалга ошириш йўлларини белгилаш;

- ишлаб чиљарувчи кучларни ќудудий ташкил этишнинг стратегик йўналишларини ќал этишни таъминловчи воситалар тизимини яратиш;

- минтаљавий таркибларни мувофиљлаштирувчи ташкилий таркибларни шакллантириш.