Қазақстан тарихы кафедрасы

Вид материала

Содержание

Подобный материал:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 15

Қостанай мемлекетік педагогикалық институты

Тарих және өнер факультеті

Қазақстан тарихы кафедрасы

«Этнология» пәнінен

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

Қостанай, 2009.

Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты

Тарих және өнер факультеті

Қазақстан тарихы кафедрасы

Институттың ғылыми Тарих және өнер факультеті

-әдістемелік Кеңесінің Кеңесінің 2009 жылғы 15 қырқүйегіндегі

2009 жылғы отырысында мақұлданды

(№ 1 хаттама) шешімімен (№ 1 хаттама)

б е к і т і л д і Факультет деканы, проф._______

Оқу және әдістемелік жұмыстар Рубинштейн Е.Б.

жөніндегі проректор _________

доцент Қуанышбаев С.Б.

«Этнология»

пәнінің оқу-әдістемелік кешені

2009-2010 оқу жылы

Оқыту түрлері	күндізгі, тарих	сырттай (тарих)	сырттай (тарих)	сырттай құқық және экономика негіздері
Семестр	2	1	2	7
кредит саны	2	2	2	2
Барлығы	90	90	90	90
аудиториялық сағаттар	45	18	30	30
Лекция	15	12	15	15
семинар (практикалық)	15	6	15	15
оқытушының басшылығымен өтетін студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары	15
студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары	45	78	60	60
емтихан (семестр)	2	2	4	8

Пәннің бағдарламасын құрастырған Р.Ж.Байдалы,аға оқытушы, тарихмагистрі.

ҚР және Ғылым министрлігі жоғарғы және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім жөніндегі Кеңес жиналысының 22.06.2006 жылғы хаттама шешімімен бекітілген және рұқсат етілген Қазақстан тарихы пәні бойынша қалыптағы бағдарлама негізінде құрастырылды.

Қазақстан тарихы кафедрасының 2009 жылғы қыркүйектің 7 жұлдызындағы (№ 1 хаттама) отырысында талқыланып, оқу процессінде пайдалануға ұсынылды.

Кафедра меңгерушісі, профессор А.Күзембайұлы

Тарих және өнер факультетінің әдістемелік бюросы 2009 жылғы қыркүйектің 11 жұлдызындағы (№ 1 хаттама) отырысында талқыланып, мақұлданды.

Төрағасы: тарих магистрі С.В. Самаркин

Жыл сайынғы қайта бекіту туралы мәлімет:

№	оқу жылы	жұмыс бағдарламасы туралы мәлімет	қайта бекіті-лген күні, ка-федра хаттама-сының №	кафедра меңгерушісінің қолтаңбасы
1	2009-2010
2	2010-2011
3	2011-2012
4	2012-2013

Типтік оқу жоспары

Жоғары кәсіптік білім

ЭТНОЛОГИЯ

05114 – Тарих мамандығы бойынша

Кредит саны – 3 (135 сағат)

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым

Министрлігі

Алматы, 2006

Алғы сөз

Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің «Білім» тобындағы мамандар бойынша Оқу - әдістемелік секциясы ЖАСАҒАН және ҰСЫНҒАН.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің 22.06.2006ж., Республикалық жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім жөніндегі Кеңес жиналысының Хаттама шешімімен БЕКІТІЛГЕН және ПАЙДАЛАНУҒА рұқсат етілген.
«Этналогия» пәні бойынша типтік оқу бағдарламасы Қазақстан Респубикасының Білім және Ғылым Министрлігінің №28911.05ж. бұйрығы сәйкес шыққан бағдарламаның орнына енгізілген.
Типтік оқу бағдарламасы 050114 – тарих мамандығы бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес жасалған.
Бағдарламаны Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университеті ұсынған.

Түсініктеме

Бұл бағдарламаның міндеті студенттерді этнографияның негізгі теориялық проблемаларымен таныстырады. Этнология ғылыми пән ретінде халықтардың(этностардың) пайда болуын, этностың ерекше нышандарын – тілін, материалдық және рухани мәденитін, әдет – ғұрыптарын, салт – дәстүрлерін, діни сенімдерін, әлем халықтарының өзіне тән отбасылық және неке құру салттарын, тұрғын үй жайларын, ұлттық киімдерін, т.б. зерттейді. Аталған джайлар этностардың рекшеліктерін білдіреді және олардың қорғауғады қажет ететін сонымен қоса көршілес халықтармен бірге құнды пайдалануға тұратын құндылықтарын көрсетеді, міне осыған орай өзге де этностардың мәдениетін құрметтеу қажеттілігі туындайды.

Бағдарламаның негізгі мазмұны дүние жүзі халықтарына этникалық жағынан топтауға соның ішінде Қазақстанның этникалық жағдайларымен қоса жалпы географиялық орналасу, олардың, антропологиялық ерекшеліктерін игереді. Дүние жүзі халықтарының дәстүрлі және мәдениетінің зерделеуге көмектеседі.

І Бөлім

Этнос және Этнология.

Этнология ғылымының тарихы.

Этнология пәні және міндеті. Этнология қоғамдық ғылымдар жүйесіндегі орны, этногенез этникалық тарих және этникалық процесстер. Этнос. Этнос теориясы. Этнопсихология. Этнопедагогика. Нормативтік этнография. Эволюционизм. Мәдени –тарихи бағыт. (Л.Г.Морган, К.Д.Кавелин,М.М.Ковалевский, Э.Тейлор, Липперт). Биологиялық бағыт. (А.Бастиан, Т.Ахелис).Әлеуметтік бағыт. (О.Кант, Э.Дюркгейм, И.Бахофен, К.Штарке). Географиялық бағыт. (О.Пешель, К и Р.Андре,Н.И.Надеждин). Диффузионизм. Тарихи географиялық бағыт. (Э.Норденшельд). Мәдени кеңестік теориясы. (К.Уислер, Э.Сепир,К.Кребер) Мәдени шеңбер туралы ғылым (Ф.Гребнер, В.Шмидт, В.Копперс). Гелиотическая школа. (Г.Элпиот- Смит, У.Перри, У.Риверс). Структурализм. Америкалық тарихи мектеп. Фунуционалазм. Жүйелер теориясы. Қазақстанда этнологиялық ғылымның қалыптасуы және дамуы. (Ш.Ш.Уәлиханов, А.Диваев, Ә.Х.Марғұлан, Ә.А.Масанов, Х.А.Арғынбаев, М.С.Мұқановжәне т.б.). Этнологиялық деректер.

Әлем халықтарының негізгі класификациясы.

Географиялық класификация.

Негізгі ландшафтың немесе климаттың облыстар бойынша үлкен аудандар көлемінде этностардың қалыптасуы мен орналасуын зерттеу. (австралия, және Океания, Азия, Африка, Америка, және Европа).

Антропологиялық класификация. Нәсілдердің қалыптасу факторлары. Негізгі нәсілдік топтар: европоидтық, негроидтық, монғолоидтық, австралоидтық. Аралас немесе ауыспалы нәсілдер. Морфологиялық және физиологиялық комбинациялардың әртүрлі популяциялардағы белгілер.

Лингвистикалық класификация. Шығу тегі және туыстық белгілері бойынша тілдердің генелогиялық класификациясы. Тілдік семья, тілдік тамыр, тілдердің топтасуы, бөлек тілдер. Негізгі тілдік топтар.

Шаруашылық – мәдени класификация. Алғашқы шаруашылық мәдени түр. Аңшылық, терімшілік, балық, аулау. Аңшылар мен терімшілердің кейінге қалу түрлері (жабайы). Теніздер мен мұхиттардың жағалауындағы аңшылар ментерімшілер. Солттүстік Америка мен Солтүстік Евразия солтүстік орман аудандарының аңшылары. Өзен, теңіз және мұхиттардың солтүстік жағалауындағы отырықшы балық аулаушылары. Мұзды мұхиттың жағалауында артикалық аудандарының аңшылары.

Екінші шаруашылық мәдени түрі – егіншілік және малшаруашылықтың қолдың кетпенді тропиктік, субтропиктік, таулы және ыстық белдеулердегі егіншілік. Далалық және құрғақ тау бөктерінде, сонымен қатар, ескі және жаңа әлемнің қоныржай белдеулеріндегі, орман аудандарындағы, тұрақты белдеулеріндегі кетпенді егіншілер. Мал шаруашылығының егіншіліктен бөлінуі және мал бағушы тайпалардың далалық зоналарда және шөлейітті Еуразия, Африка континентіндегі, тундрадағы шөлді аудандарда олардың жекелеген түрлері. Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы. Марал шаруашылығы, бұғы шаруашылығы.

2 – Бөлім

Австралия және океания халықтары.

Австралия және Тасмания, Меланезия, Микронезия, Поленезия, Австралия және Океания халықтарының этногенез мәселесі және бұл аудандардың этникалық тарихының негізгі этаптары. Авиралия мен Океанияға Европалықтардың келуі және оның нәтижесі.

Австралия және Тасмания халықтары. Антропологиялық және тілдік ерекшелігі. Шаруашылық: терімшілік, балық аулау, материалдық мәдениет. Қоғамдық құрылыс: тайпа, фратрий, ру, локалдық топ. Дін. Тотемизм, магиялық діни сенім анемизм. Халық шығармашылығы және көркем, бейнелеу өнері. Англоавстралиялықтардың қоғамдық құрылысы мен мәдениеті.

Меланезия халықтары. Этнолингвистикалық ерекшелік. Антропологиялық түр. Шаруашылық: қол егінділігі, өртемелі шабындық егіншілік жүйесі, балық аулау. Материалдық мәдениет. Қоғамдық құрылысы. Дәстүрлі дінинаным-сенім. Неке – отбасылық қатынастары. Фольклор, бейнелеу және музыкалық өнер.

Полинезия халықтары. Нәсілдік түр және лингвистикалық классификация. Шаруашылық: қол егіншілігі және балық аулау. Материалдық мәдениет. Дәстүрлі қоғамдық құрылысы. Рухани мәдениет. Полинезиялық дін. Протестантизм. Бейнелеу және музыкалық өнер. Еуропалықтардың жергілікті халыққа тигізген ықпалы. Англотілдік жаңа зеландиялықтар мен маорилер.

Микронезия халықтары. Микронезия (майда аралдар) ерекшеліктері. Тілдік класификация. Нәсілдік келбет. Егіншілік, балық аулау және аңшылық. Материалдық мәдениет. Дәстүрлі дін: аруақтарға табынушылық, ата –бабаға табынушылық, рух пен тәңірге сенім, шаманизм элементтері. Фольклор, пиктографиялық жазба. Жергілікті халықтардың қоғамдық және отбасылық өмірінің әртүрлі жақтарына еуропалық отарлаудың әсері.

3 – Бөлім

Азия халықтары.

Батыс және Алдынғы азия халықтары. Этногенез, этникалық тарих және жаңа этникалық құрам. Шаруашылық: соқамен егіншілік және көшпелі мал шаруашылық(номадизм). Ирриграциялық жүйе. Меридиандық, тігінен, станционерлық көшпелі қоғам. Материалдық мәдениет. Егіншілердің қоныстануы. Көшпелілер мен жартылай көшпелілердің отырқшылануы. Егінші және мал шаруашылығы мен айналасушылардың тұрғын үй түрлері. Егіншілер мен малшылардың дәстүрлі ыдыс – аяқ, киім және астары. Дәстүрлі транспорттық байланыс. Отбасы. әлеуметтік қарым – қатынас. Қоғамдық қатынас. Рухани мәдениет. Халықтық шығармашылық және арабтардың халық медицинасы. Түрік халқының өнері. Иран халқының әдеби шығармашылығы. Ауғанстан халқының өнері. Дін.

Оңтүстік Азия халықтары. Оңтүстік Азия халықтарының этногенезі және этникалық тарихы. Жаңа этникалық құрам. Тілдік және антропологиялық ерекшелік. Шаруашылық. Соқаның егіншілердің шаруашылық – мәдени түрі. Көшпелі және жартылай көшпелі малшылардың шаруашылық – мәдени түрі. Кетпенді егіншілердің шаруашылық – мәдени түрі. Архаикалық шаруашылық. өртемелі шабындық егіншілік. Дәстүрлі қосымша іс - әрекет түрлері: аңшылық, терімшілік және балық аулау. Үй шаруашылығы және қол өнер. Жібек, мақта мата және жүнен маталар жасау. Металургияның ежелгі дәстүрлі түрі. Темір өндеу, мыс пен қалайыны құю және теңгелеу.

Материалдық мәдениет. Үнді –Гангалық жағасындағы көшелік жоспардың енгізілуі. Ганга. Бенгалиядағы хуторлық қоныстану. Шри -Ланкадағы жеке қожалықтар қонысы мен ірі ауылдар қонысы. Тропикалық ормандар мен таулы аудандардағы кетпенді егіншілік жасанды суландыру. Көшпелі тұрмыс. Егіншілер, көшпелі және жабайы аңшы – терімшілердің дәстүрлі киім мен зергерлік бұйымдары. Ыдыс – аяқ, ас – ауқат. Дәстүрлі транспорттық құрал.

Отбасы және отбасылық қатынас. Индуистер мен мұсылмандардың патриархалдық отбасы. Отбасы – некелік қатынас. «тайпалық қоныстар». Некелік кәделер. Қоғамдық құрылыс. Касталық жүйе. Брахмандар – жрецтер, кшатрилер әскерлер, вайшилер, егіншілер, шудралар. Діни мәдениет. Ежелгі эпос Махабхарата және Рамаяна эпосы. Тетралдық көрініс. Қуыршаұ театр. Музыка. Бейнелеу өнері және архитектура. Ағаш кесу. Халық медицинасы. Дін. Индуизм. Буддизм. Джайнизм. Ислам. Сикхтар діні. Христиан діні. Маздеизм (отқа табынушылар).

Оңтүстік – шығыс Азия халықтары.

Этникалық тарихы. Оңтүстік – шығыс Азия – антропогенезі ареалы. Оңтүстік Шығыс Азияның елді – мекендері, халқы, тілдері. Шаруашылығы. Кезбе аңшылар мен жинаушылар. Балық аулау. Соқамен жер иеленушілердің шаруашылық мәдени типі (жер иеленудің жартылай жыртпалы мәдени шаруашылық типі). Мал шаруашылығы. Срқамен жер жырту. Аралық шаруашылық түрлері. Үй – ішілік өндіріс: қару – жарақ, сәнді бұйымдар, ағаштан,тастан сүйектен және т.б. құрал жасау. Материалдық мәдениет. Дәстүрлі саймандар мен қару – жарақ. Үй және мекен жай. Қатардағы тұратын тұрақтануы, көшпелі, қайықтар мен ағашпен жүзуші ауыл – аймақтар, тауды мекендеушілер. Жер үстіндегі үйлер. Хижиналар. Дәстүрлі киім. Ас – тағамы. Отбасы және қоғамдық құрылысы. Рухани мәдениет. Халықтық шығармашылық. Эпостар. Музыкалық – драмалық қойылымдар. Халық ән-билері, фальклор. Халық театры. Діни наным-сенімдері.

Шығыс Азия халықтары. Географиялық сипаттамасы. Этногинез және этникалық тарихы. Қытайдағы Цинляньган және Яншао мәдинеттері. Жапониядағы «Дземон» неолеттік мәдинет. Этнолингвистикалық сараптау. Антропологиялық құрамы. Мәдени-шаруашылық типі. Қытайдағы ионкмерлік халқының (кава,бэнлун,булан) отмандағы жинаушылары және жылы белдік аңшылары. Белгілі, өлшеулі белбеу жинаушылары мен балықшыларының түрі. Қытайдың тунгус-манчужурлық халқының тайғалық жаяу аңшылары.Қолдан немесе кетпенмен жер өңдеу. (Тайвандық гаоөшань, хайнандық ли,мчо,яо). Жер өңдеудің жүйесі. Биік таулы жерлердің қолданжер өңдеушілері (ицзу,тибеттіктер). Айдалып өңделетін жер. (Қытай, Корея, Жапония). Биік таулы аймақтардағы жерді айдайтын жер өңдеушілері (тибеттіктер, ну, дулун, ицзу). Моңғол, түрік,соның ішіндегі тунгус-манчжур халықтарының мал шаруашылығы. Орогендер мен эвенгтердің бұғы шаруашылығы. Материалдық мәдинет. Жер- үйдегі тұрғылықты өмірі. Саван үйлер. Каркастық – стобалық құрамы. Көшпелі – малшылардың жылжымалы мекені. Жалшы көшпенділер мен жер өндеушілердің тағамы. Әлеуметтік ұйым. Дәстүрлі тайпалық ұйым. Рухани мәдениет. Мифалогия. Космологиялық мифтер. Мәдени батырлар туралы аңыздар. Моңғол және түрік халықтарының батырлары туралы эпосы. Жазу дәстүрлері (ежелгі қытай иероглиф, жапондық иероглифтер және қатақан мен хираганның сөздік белгілері, ежелгі түркі руна хаттары, ұйғыр алфавиті. Дін. Буддизм. Ламанизм. Даосизм. Синтоизм. Шаманизм. Ислам.

Африка халықтары. Тарихи – мәдени және географиялық мінездеме. Этногенез және этникалық тарих. Африка халықтарының қазіргі заманғы этникалық құрамы. Халықтың антропологиялық және этнолингвистикалық құрамы.

Солтүстік Африка халықтары. Солтүстік Африка халықтары: Алжир, Египет, Батыс Сахара, Ливия, Мавритания, Марокко, Судан, Тунис. Шаруашылығы. Қолмен және соқамен жер өндеу. Мал шаруашылығы. Маманданған қолөнер – ұсталық, зергерлік, терілік, үрлемелі өнерлері. Материалдық мәдениет. Жер өндеушілер мен малшылардың тұрғылықты жері. Ұлттық киім. Дәстүрлі тағамы. Отбасы және отбасылық қатынас.Неке – отбасылық ғұрыптар. Дін.

Шығыс Африка халықтары. Бурунди, Джибути, Замбия, Замбабве, Кения, Комор аралдарының Мадагаскар, Малави, Мозамбик, Руанда, Сейшель аралдары. Самали, Танзания, Уганда және Эфиопияның халқы. Этнолингвистикалық сараптау. Шаруашылығы және материалдық мәдинет. Жер өңдеу және мал шаруашылығы. Номадизмнің азиоттық және африкалық формасы. Қоймалық жұмыс. Тоқыма. Рухани мәдинет және халықтық шығармашылық: Отбасыжәне отбасылық қатынас.

Батыс Африка халықтары. Бенин, Буркио-Фасо, Гамбия, Гана, Гвиниея-Бисау, Кабо-Верде, Кот де, Инуар, Либерия, Мали, Нигер, Нигерия, Сенегал, Сьерра-Леон, Того халықтары.Тілдік құрамы жэне антропологиялық топтар.Шаруашылығы. Кетпенді жер өңдеу. Мал шаруашылығы.(батыс және шығыстық фульбе, туареш). Қолөнерлік және қолдан жасау өндірісі. Ағаштан,теріден,матадан зат жасау. Тоқыма. Еңбек темір соймалы, қару-жарақ, әшекейлер. Терракотадан, піл сүйегі мен қоладан мүсіндер жасау. Қола құю. Тұрғын жер. Констинтес шатыры бар құм, саз-балшықтан жасалған лашық. Орман даласының тұрғын жері. Күйдірілмеген кірпіштен жасалған (бақшалар)үйлер. Тік бұрышты жоспарлы үйлер. Киімдері. Тағамы. Дін. Қоғамдық қатыныстар.

Орталық Африка халықтары. Ангола, Габон, Заир, Камерун, Конго, Сан-Томе және Принсипе, Орталық Африка республикасының, Ча, экваторлық Гвинеяның халықтары. Чадтық және Сахаралық антропологиялықтиптер. Этнолингвистикалық мінездеме. Дәстүрлі шаруашылық. Тағамы. Киімдер. Тұрғын үй. Әлеуметтік қатынас. Отбасы және отбасылық қатынас. Рухани мәдениет. Дін.

Оңтүстік Африка халықтары. Ботеван, Лесото, Намибил, Свазиленд, Оңтүстік Африка республикасы халықтары. Антропологиялық және тілдік мінездеме. Тропикалық жер өңдеу және көшпенді, айдамалы-жайылмалы мал шаруашылығы. Тұрғын үй. Киімдері. Әлеуметтік ұйым.Отбасы және отбасылық қатынас. Діни наным-сенімдер.

4.Бөлім

Америка халықтары.

Континенттің алғашқы қоныстары. Этногенез және этникалық тарих. Антропологиялық және тілдік топтар.Солтүстік Америка. Арктикалықаңшылар мен балықшылар (эскимостар) Аулау мен аңшылар құрал-саймандары. Қоныстану және тұрғын ұй. Тағамы. Эскимостардың қоғамдықұйымы. Орман аңшыларының тайпалары (алгоннины және атапаска). калифорнияның аңшылары мен жинаушылары. Далалы облыстардағы аңшы тайпалар. Солтүстік батыс жағалау үндістері. Солтүстік Американың шығыс, оңтүстік шығыс және оңтүстік батыс жер оңтүстік батыс жер өңдеушілері. Материалдық мәдинет. Тұрғын үй. Таға. Қоғамдық ұйым. Дін. Мезоамерика: Ацтек және майя мәдинеті. Оңтүстік ацтектік семья шаруашылығы. Жер өңдеу және қолөнер. Тоқыма, ұсталық, тастан жасалған сайман, қару-жарақ көрністері. Шірекулік алаң. Майя календары. Дін. Оңтүстік Америка. Шығыс бразилия аңшылары мен жинаушылары (Арентина, Боливия, Парагвай). Оңтүстік Американың тропиакалық ормандары. (аравани, туни-гауараки). Орталық Анд (Эквадор, Перу, Боливия,Чили). Инки. Жер өңдеу. Аңшылық және балықаулау. Инк мемлекеті. Қоғамдық қатынас. Дін. От жер мәдинеті. Американы еуропалықтардың отарлау саясатының салдары. Африкадан зорлықпен қоныстандыру (иммграциялау). Құлдық дәуірі. Түрлі жаратылыстары. Этникалық топтары. Қазіргі заманғы Америкадағы этникалық процестері.

5.Бөлім

Европа халықтары.

Батыс Орталық, Солтүстік және Оңтүстік Европа халықтары.

Этногенезі және этникалық тарихы. Цивилизация халықтарының тілдік және антропологиялық класификациясы. Шаруашылығы және материалдық мәдинеті. Рухани мәдениеті. Отбасы тұрмысымен әдет-ғұрыптары. Дін. Батыс, Оңтүстік және Шығыс славяндар. Этникалық тарихы. Тілдік және антропологиялық сипаттама. Шаруашылығы және материалдық мәдинеті. Отбасылық қарым-қатыныстар. Рухани мәдениет. Халық творчествасы.

Шығыс славян халықтары. Этникалық тарихы. Тілдік және антропологиялық сипаттамасы. Шаруашылық және материалдық мәдинеті.

Отбасы тұрмысы мен әдет ғұрыптары. Дәстүрлі халықтық мәлениеті, аймақтың этникалық ерекшеліктері. Халық өнері.

Шығыс Европаның славян еиес халықтары. Шаруашылығы. Кәсібі материалдық мәдениеті.қоғамдық және отбасы тұрмысы. Рухани мәдениеті.

Прибалтика халықтары. Этногенез және этникалық тарихы. Шаруашылығы. Баспана. Киімі. Рухани мәдениеті. Отбасылық тұрмысы.

Сібір халықтары. Жергілікті халықтарының этногенезі мен этникалық тарихы. Этнолингвистикалық құрама. Нәсілі. Мал шаруашылығы. Арктикалық аңшылар. Материалдық және рухани мәдениеті. Діни магиялық түсініктер. Отбасылық тұрмысы.

Кавказ халықтары. Этникалық құрамы. Этногенезі және этникалық тіл топтары. Шаруашылығы. Материалдық мәдениеті. Баспана. Киімі. Тағамы. Қоғамдық және отбасылық тұрмысы. Діни ағымдар. Халық шығармашылығы.

6 – Бөлім

Орталық (Орта) Азия халықтары.

Этногенез және этникалық тарихы. Тілдік және антропологиялық сипаттама. Шаруашылығы: отырықшы егіншілер, далалы және жартылай жердегі мал шаруашылығы. Материалдық мәдениет. Көші-қон тәсілі. Тағамы. Архитектура. Кәсібі. Рухани мәдениеті. Діни наным – сенімдері. Отбасы және отбасылық тұрмыс.

7 – Бөлім

Қазақстан этнографиясы.

Қазақтар. Қазақтарды этнологиялық зерттеу тарихы. Проблеманы зерттеу дәрежесі, оның негізгі этаптары. Антикалық, қытай, араб – парсы және ортағасырлық европалық қазақтар туралы мәліметтер. Революцияға дейінгі Орыс тарихнамасы. Қазақ этносын зерттеудегі Орыс географиялық қоғамының орны. Жаңа заманның батыстық тарихнамасы. Қазақтардың және Қазақстанның басқа этностарының этнологиялық тарихнамасындағы Совет дәуірі. Жаңа заманның батыстық тарихнамасы. Қазақстандағы повесттік зерттеулер.

Қазақтардың этногенезі мен этникалық тарихы. Археологиялық, антропологиялық, этнологиялық, фольклор, лингвистика мен жазба деректердің қайнар көздері. Ерте темір дәуіріндегі тайпалық одақтар: сақтар және сарматтар. Қазақстан территориясындағы ежелгі мемлекеттер: ғұндар, үйсіндер және қаңлылар. Қазақстан ортағасырда: түрік, түргештер, қарлұтар, оғыздар, қимақтар, қараханидтер, наймандар, жалайыр, қарақытай және қыпшақтар. Моңғол шапқыншылығынан кейінгі қазақ халқының құрылу сатысының негізгі этапы және этникалық компонентері Алтын Орда, Ақ Орда, Моғолстан және Әбілхайыр хандығының дәуірінде. Қазақ хандығы мен қазақ халқының құрылуы. «Қазақ» этнонимі. Қазақ жүздері және этникалық шекара. Қазақ халқының этникалық құрамы, географиялық қоныстануы және саны.

Шаруашылық – мәдени типтері. Дәстүрлі қазақ шаруашылығының құрылымы. Көшпелі шаруашылық. Көшпелілік генезисі және эволюциясы. Көшпелі шаруашылық типологиясы: көшпелі, жартылай көшпелі, отырықшы шаруашылықтар. Көшпелі шаруашылық ұйымы. Жайылымдылық мал шаруашылығының техникасы және әдістері. Малдарға арналған шаруашылық құрылым типтері. Халықтық мал дәрігерлігі. Мал шаруашылығымен байланысты ғұрыптар мен сенімдер. Жер өндеу. Шаруашылықтың түрлі типтеріндегі жер өндеудің маңызды орны. Жер өндеу мінездемесі және жер өндеу. Жерді пайдаланудың формасы мен синтезі. Жер өндеу шаруашылығындағы еңбек ұйымы. Жер өндеу саймандары және жасалған мәдениет құрамы. Жер жырту техникасы. Жыртылатын жерді өндеу және құралдары. Егіс жинау, оны ұнтақтау әдістері, бидайды сақтау әдістері. Бау – бақшалық және көкініс бақшасы. Жер өндеу жұмыстарының халықтық календары. Жер өндеуге байланысты салт – дәстүр, ғұрып және мерекелер.

Аңшылық. Аңшылықтың түрі мен әдісі: аңшы құстарымен, қабаған иттермен (тазы), оларды аулау әдістері. Дәстүрлі және өзіндік қызығушылықпен аңшылық. Аңшылықпен байланысты дәстүрлілер, ғұрыптар мен әдеттер. Балық аулау және т.б. этностың өзін - өзі қамтамасыз ету жүйесі. Елді – мекен және тұрғын жер. Елді мекеннің пайда болуының уақыты және есебі. Қоныстанудың дәстүрлі типі. Қоныстанудын қазіргі заманғы типі және оның генетикалық байланысы. Дәстүрлі тұрғын үй: киіз үй, күрке, қос, жолым және т.б. Тұрақты үйлер мен шаруашылық құрылыс типтері. Дәстүрлі және қазіргі үйлердің азды – көпті ұқсастығы. Құрылыс материалы және салу технологиясы. Қоғамдық құрылыстар. Халықтың және қазіргі архитектура. Дәстүрлі интерьер және жиһаз. Үймен байланысты наным – сенім.

Киім және сәндік әшекей. Дәстүрлі және қазіргі киімдер. Киім типінің шығуына географиялық ортаның әсері. Ерлер, әйелдер және балалар киімдерінің негізгі құрамды бөліктері. Күнделікті, және мерекелік, қыстық және жаздық той және қаралы киімдері. Қалалық еуропалық киімдердің пайда болуы. Иноэтникалық ықпал. Бас киімдер. Тері және пималық аяқ – киім. Белдіктер. Әшекейлер. Әшекей бұйымдарының формасы мен әдістері. Амулеттер. Киім мен әшекейлерге байланысты сенімдер мен ғұрыптар.

Тамағы. Тамақтану жүйесі: ет, сүт, өсімдік, аралас. Күнделікті, арнайы, мезгілдік мерекелік, қонақтық, дәстүрлі және ғұрыптық ұлттық тағамдар. Тамақтану уақыты. Тиым салынған тағамдар. Трапеза этикасы. Азық – түлікті өндіру, консервілеу және сақтау әдістері. Ыдыс – аяқ саймандары: металдық, керамикалық, ағаш, тері және т.б. тамақпен байланысты дәстүрлер мен ғұрыптар. Үй – жайлық қолөнер. Қазақтардағы қолөнердің дамуы туралы археологиялық және жазба куәліктері. Ағаш өндеу. Ұсталық қолөнер. Зергерлік өнер. Терілік өнер. Сүйек өндеу. Үй – жайлық қолөнер шаруашылықтың мал шаруашылық типінің жалғасы ретінде. Тері илеу өндірісі. Тоқымашылық. Кілем тоқу. Кесте тігу. Әлеуметтік – нормативтік мәдениет және салт – дәстүр. Той (үйлену) ғұрпы. Балалар ғұрпы. Жерлеу – еске алу ғұрпы. Қазақтардың отбасы – некелік қатынастары. Балаларды тәрбиелеуде этникалық дәстүр жүйесі. Қазақстанның әлеуметтік – нормативті этикеті. Дәстүрлі музыка. Халық мереклері және ойындары. Қазақтардың діни көзқарастары, сенімдері мен білімі. Исламға дейінгі наным – сенім. Тәңірге табыну. Шаманизм және бақсылық. Бабалар аруағына сенім. Қазақтарда исламның таралуы. өмірдегі түрлі халықтық білімдері – календар, аурудың емі, малды емдеу туралы түсінігі.

Лекция және семинар сабақтары тақырыптарының тізімі.

Тақырыптар атауы

Кіріспе. Этнос және этнология. Дүние жүзі халықтарының негізгі классификациясы.
Океания және Австралия халықтары
Алдыңғы және Батыс Азия халықтары
Оңтүстік Азия халықтары
Оңтүстік Шығыс Азия халықтары
Шығыс Азия халықтары
Африка халықтары
Америка халықтары
Солтүстік, Орталық, Батыс және Оңтүстік Европа халықтары
Оңтүстік, Батыс, Шығыс славяндар
Шығыс Европаның славян емес халықтары
Прибалтика халықтары
Кавказ халықтары
Орталық (Орта) Азия халықтары
Қазақстан этнографиясы
Негізгі этнологиялық бағыттармен мектептері
Океания халықтары
Орта Азия халықтарының материалдық, рухани, мәдениеті және шаруашылығы
Африка халықтарының діндері
Америка және индустардың мәдениеті
Европа халықтарының рухани мәдениеті

Оқытушының студентпен жүргізетін өздік жұмыстары

Австралияның этникалық дамуы
Батыс Азия мемлекеттерінің діндері
Батыс Азияның материалдық мәдениеті
Батыс Азияның рухани мәдениеті
Батыс Азияның дәстүрлі үй – жайы
Түрік халқының өнері
Иран халқының мәдени қазыналары
Оңтүстік Азияның шаруашылығы
Оңтүстік Азия халықтарының ірі шаруашылығы кәсібі
Оңтүстік Азияның халықтарының үй – жайы
Индияның касталық жүйесі
Оңтүстік Азия халықтарыеың ұлттық киімдері және әшекейі
Оңтүстік – Шығыс Азия халықтарының фольклоры, өлеңі, биі
Оңтүстік Азия халықтарының діни сенімі
Кениядағы хазба дәстүрлер
Солтүстік Африканың және арабтардың отбасының салттары, некесі.
Батыс Африка халықтары
Индустардың өзіндік мәдениеті
Иронездердің әлеуметтік жүйесі
Испанияның дәстүрлі қоныстануы

Студенттің өздік жұмыстары

Европаның берегей киік өсірушілері – Саамдар
Итальяндықтардың дәстүрлі тағамы
Қазақтардың
Қазақтардың ұлттық киімдері және әшекейі
Дүниедегі қазіргі этникалық процестер
Қазақ халқын этнографиялық бағытта зерттеу
Шетелдердің этнографиялық тарихы
Океания менАвстралияның этникалық жағдайы
Оңтүстік Азияның діні
Жапондықтардың дәстүрлі мал шаруашылығы
Қытайдың дәстүрлі діні
Африка халықтарының діні
Ежелгі Мая мәдениеті
Оңтүстік Америка мемлекеттерінің этникалық процестері
Солтүстік Батыс және Солтүстік Европа халықтарындағы неке
Кавказ халықтарының мәдени – тұрмыстың және этникалық процестері
Сібір халықтарының этногенезі
Қазақтың киіз үйі
Қазақ халқының отбасының салт – дәстүрлері
Қытайлардың туыстық жүйесі
Азия көшпенділері
Кореяның материалдық мәдениеті және шаруашылығы
Қазақстандағы ұлт аралық отбасылар
Қазақстандағы тілдік жағдай
Қазақстандағы отбасы жүйесінің этно – мәдени ерекшеліктері

Реферат тақырыптары

Этнологиялық деректер
Ғылыми – іздену жұмыстарының әдістері
Жаңа Луайте аралдары мен фиджи халықтары
Тайван аралдары халықтары
Жаңа Зеландия халықтары
Австралия халықтарының шығу тарихы
Оңтүстік Азия халықтарының этногенезі және этникалық тарихы
Оңтүстік Шығыс Азия халықтарының этникалық тарихы және этногенезі
Цинляньцан мәдениеті және Қытайдағы Жапония
Солтүстік Америка халықтарының этногенезі
Жапонияның рухани мәдениеті
Батыс Африка халықтарының өндіріс және үй кәсібі
Инк мәдениеті
Америкадағы қазіргі этникалық процестер.
Европа халықтарының әлеуметтік тұрмысы және рухани мәдениеті.

Әдебиеттер тізімі

Бромлей Ю.В. Очерки теории этноса. М.,1983.
Итс.Р.Ф. Введение в этнографию. Л.,1991.
Леви – Стросс К. Стуктурная антропология. М.,1983.
Марков.Г.Е. История хозяйства и материальной культуры. М.,1979.
Марков.Г.Е. Очерки историй немецкой науки о народах. М.,1993.
Масанов.Э.А. Этнографическое изучение казахского народа в СССР А.,1966.
Никешенков.А.А. Из историй английской этнографий. Кртика функционализма. М.,1986
Токрев.С.А. История зарубежной этнографий. М.,1983.
Шалекенов.У.К. Әлем халықтарының этнографиясы. А.,1994.
Этнические процессы в современном мире. М.,1982.
Токарев.С.А. история русской этнографии. М.,1966
Этнография/ Под.Ред. Ю.В.Бромлеяи Г.Е.Маркова. М., 1982
Этнография/ Под.Ред. Ю.В.Бромлеяи Г.Е.Маркова. М., 1994
Атлас народов мира. М., 1964.
Брук.С.А. Население мира. М.,1981.
Народы мира. Историко – этнографической справочник. М., 1988
Население мира. М., 1992.
Этнология; Учебник для ВУЗ-ов М., Наука,1994г
Этнология под. Ред. Е.В.Мискавой, Н.Л.Мехедова, В.В.Пименова. М., изд. Култура.2005
А.П.Садохин. Этнология. М.,2001.

Типтік оқу бағдарламасын дайындаған авторлар: доцент Төлеубаева Күлжазира Мейрамқызы және доцент Дайрабаева Айжан Ерғалиқызы Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Арнайы тарихи пәндер және оқыту технологиясы кафедрасы.

Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты

Тарих және өнер факультеті

Қазақстан тарихы кафедрасы

Этнология

пәні бойынша

050114 «Тарих»

мамандығына арналған үздіксіз

ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

2009-2010 оқу жылы

Оқыту түрлері	күндізгі, тарих	сырттай (тарих)	сырттай (тарих)	сырттай құқық және экономика негіздері
Семестр	2	1	2	7
кредит саны	2	2	2	2
Барлығы	90	90	90	90
аудиториялық сағаттар	45	18	30	30
Лекция	15	12	15	15
семинар (практикалық)	15	6	15	15
оқытушының басшылығымен өтетін студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары	15
студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары	45	78	60	60
емтихан (семестр)	2	2	4	8

Қостанай, 2010.

Blog

Қазақстан тарихы кафедрасы

Содержание