Дар тамоми соњањои зиндагї, махсусан маънавиёт, нобиѓањои зиёдеро ба арса овардааст, ки онњо њар кадом бо инсондўстиву миллатпарвариаш наќши арзандае гузоштаанд

Вид материалаДокументы

Содержание


Не мало знаем мы больших богатырей
Мизраб и Сарахан, прославленный Восэ
Сталин с трудом своим неустанным
Подобный материал:
1   2   3   4   5   6   7

ЖУРНАЛИСТ


Ваќте журналист мегўем, мо касберо дар назар дорем. Яъне корманди институти иљтимої- эљодиеро дар назар дорем, ки вазифааш ёфтан, навиштан ва пањн кардани маводи публисистї аст. Дар айни њол маќсад муаррифии он аст, ки Бобољон Ѓафуров ба сифати журналисти касбї дар матбуот чї корњоро анљом дода ва аз куљо то ба куљо расидааст.

Фаъолияти журналистии Бобољон Ѓафуров соли 1930 дар рўзномаи «Ќизил Тожикистон» оѓоз гардидааст. Ин нашрия аввал њамчун иловаи рўзномаи «Тољикистони сурх» моњи октябри соли 1928 таъсис ёфта ва муњаррири он М. Мўсавї ба њисоб мерафт. Соли 1930 вай рўзномаи мустаќил шуд. Соли 1930 дар сарнавишти халки тољик густариши нави њаёти сиёсиву иљтимої оѓоз меёбад. Зеро моњи ноябри соли 1929 Љумњурии Шуравии Сосиалистии Тољикистон таъсис ёфт, аз он ваќт сар карда мувофиќгардонии сохторњои љумњурї ба њолати нави Тољикистон оѓоз шуда, соли 1930 дар ин бобат марњалаи муњиме гардид. Аз љумла, дар њамин сол анљумани муассисони Њизби коммунисти Тољикистон баргузор гардид ва он системаи матбуоти њизбию шўравии худро муайян кард. Таъсиси органњои марказии Њизби коммунисти Тољикистон, њукумат ва шўрои инќилобии Тољикистон низ дар њамин сол сурат гирифтанд. Нашрияњои расмии марказї аз се рўзнома иборат буданд: «Тољикистони сурх», «Ќизил Тожикистон» ва «Коммунист Таджикистана». Анљумани Њизби коммунист ба онњо Косим Дайламї, Муњаммадљон Њасанї ва Глуховскийро муњаррир таъин намуд. Бояд гуфт, ки то нимањои солњои сиюм дар матбуоти тољикии Душанбе интернасионалистони эронї наќши бештар доштанд ва муњаррир таъйин шудани Дайламї низ аз њамин љињат буд. Интернасионалистони эронї –устод Абулќосими Лоњутї ва њамсангарони ў баробари таъсиси љумњурии автономии Тољикистон ба Душанбе омаданд ва онњо дар соњаи мактабу мориф ва матбуоти тољик хизмати бузурге кардаанд. То нимаи солњои сиюм њамаи муњаррирони «Тољикистони сурх» онњо буданд.

Дар матбуоти ўзбекї бештар тољиконе кор мекарданд, ки забони ўзбекиро наѓз медонистанд. Албатта, дар водии Вахшу Њисор ва Кўлоб мардуми туркзабон кам набуданд, аммо онњо њанўз тањсили кофї ва малакаи ин корро надоштанд, бинобар ин ба ин кор зодагони вилоятњои Самарќанду Бухоро ва Хуљанду Фарѓона, ки дар њарду забон балад буданд, љалб карда мешуданд. Ба њайси мудири шўъба ба ин рўзнома ба кор омадани Бобољон Ѓафуров низ аз њамин љињат буд. Бобољон Ѓафуров дар Исфисор таввалуд ёфта, ба камол расидааст, ки дар он љо мардуми тољику ўзбек зиндагї мекунанд. Хамзамон ба ин ваќте вай ба њайси котиби љамоа кор мекард, баъзан бо њуљљатњои ўзбекї низ сару кор дошт. Њамзамон ба ин Хуљанд то соли 1928 мустаќиман ба Ўзбекистон дохил мешуд ва матбуоти ўзбекї дар он тавсиа меёфт. Бобољон Ѓафуров натанњо рўзномаи «Ќизил Ўзбекистон»-ро мехонд, балки аз рўи баъзе маълумотњо чанд хабару маќолааш дар он низ чоп шудаанд, бинобар ин ў њамеша перомуни шоир Ѓафур Ѓулом, ки он ваќт муњаррири ин рўзнома буд, бо эњтироми хоса сухан мегуфт. Академик Ањрор Мухторов, ки яке аз шогирдон ва дўстони Бобољон Ѓафуров буданд, дар китоби ёдшудаашон зикр кардаанд, ки «адиби намоёни ўзбек Ѓафур Ѓулом шавќи Бобољон Ѓафуровро ба рўзноманигорї бедор карда, сабабгори ба журналистика мењр пайдо кардани ў гардидааст.» ( сањ11)

Дар рўзномаи «Ќизил Тожикистон» Бобољон Ѓафуров ду давра кор кардааст. Давраи аввал аз охирњои соли 1930 сар карда то соли 1932, давраи то барои тањсил ба Москав рафтанашро дарбар мегирад. Ин солњо ў мудири шуъбаи ин рўзнома буд. Хусусияти ин давраи фаъолияташ асосан аз иштирок дар мустањкам кардани љои матбуот дар њаёти иљтимоиву сиёсии Тољикистони нави шўравї, инкишофи мактабу маориф ва мањви бесаводї иборат буд. Бобољон Ѓафуров дар ин марњала, яъне аввалин марњалаи журналистиаш низ аз рўзноманигорони идорашин буд. Яъне таќрибан ба командировкаи эљодї намерафт, балки матолиби ба редаксия расидаро танзиму такмил карда, ба чоп мувофиќ намуда ба дасти нашр медод. Дар он замон дар редаксияњо вазифаи муњаррир ё ходими илмї вучуд дошт, чун мухбирон асосан факт мефиристоданд ва аз онњо хабару маќола сохтан лозим меомад ва вазифаи Бобољон Ѓафуров ба ин наздикї дошт. Аммо ин мутлаќо чунин маъно надошт, ки ў худаш наменавишта бошад. Балки тарзи навишт, андешаронињо ва пухтакорињои эљодиаш боис гардиданд, ки ўро барои тањсил дар Дорулфунуни коммунистии журналистика дар шањри Москав тавсия дињанд. Тањсил дар ин кони маърифат ўро натанњо аз нигоњи эљодї, балки пеш аз њама аз нуќтаи назари сиёсї пўхта кард. Ин буд, ки пас аз хатми Дорулфунун вайро ба вазифаи муовини муњаррири рўзномаи мазкур тавсия доданд ва дар солњо 1935-1936 вай дар њамин вазифа кор кардааст. Дар ин замон вай дар чанд шумораи рўзномаи мазкур ба сифати муњаррири муваќќатї низ имзо кардааст.

Давраи дуюми фаъолияташ дар «Ќизил Тожикистон» ба замони пур аз масъулияти сиёсї рост меомад. Аввал ин ки моњият ва маќсади ин замон дар иљрои вазифаи муњими сегонаи сохтмони сотсиализм дар СССР, яъне коллективонии хољагии ќишлоќ, инкишофи саноат ва инќилоби маданї зоњир мешуд. Дар маќолаву сармаќолањое, ки дар ин давра Бобољон Ѓафуров навиштааст, моњияти асосии ин проблемањо кушода дода мешуданд. «Кизил Тожикистон» дар ин давра ба азхудкунии водии Вахш, ба сохтмони канали калони Фарѓона, махсусан ќисмати Тољикистонии он диќќати хоса медод, ба сохтмони аввалин ГЭС-њои Тољикистон таваљљўњро љалб мекард, дар маќолањои редаксионї, ки маъмулан онхоро муњаррир ва муовини ў менавиштанд ва беимзо чоп мешуданд, ба инќилоби маданї диќќати хоса дода мешуд. Он солњо дар ин љабња пеш аз њама мањви бесаводї, озодии занон, мубориза ба муќобили хурофот наќши умдаро дар таблиѓот ишѓол мекарданд ва инњо аз мавзуњое буданд, ки Бобољон Ѓафуров ба онњо таваљљўњи хоса дошт. Нимаи дуюми солњои сиюм бо он хислаташ низ фарќ мекунад, ки аввалин Конститутсияи советї ва Конститутсияи Тољикистон ќабул карда шуд ва ааввалин бор дар сарнавишти худ мардуми тољик дар интихобот иштирок кард. Тавре Бобољон Ѓафуров бо ифтихор навишта буд, «8 нафар занњои тољик вакили Шўрои Олии СССР ва 86 нафар вакили Шўрои Олии Тољикистон интихоб шуданд». Ў ва нашрияњое, ки дар онњо њамкорї мекард, дар ин дигаргунињо фаъолона иштирок доштанд ва дар бораи чунин дигаргунињо бо боварї ва ифтихор менавиштанд.

Бо таассуф таъкид кардан лозим аст, ки фаъолияти публисистии Бобољон Ѓафуров умуман ва кори журналистиашон дар ин давра ќариб ки тањќиќ нашудааст. Мо фењрасти маќолањои ин даврашонро њам надорем. Муњаќќиќоне, ки ин ё он тарафи фаъолияти илмии Бобољон Ѓафуровро тањќиќ кардаанд, гарчи ба маќолањои журналистиашон ишорањо кардаанд ва аз онњо иќтибос овардаанд, вале ба онњо бањои муайяне дода натавонистаанд. Имрўз яке аз вазифањои муњим дар илми Ѓафуровшиносї бояд љамъоварии навиштањои публисистии ў гардад, ки онњо шояд на камтар аз дусадто бошанд ва онњо дар тўли панљоњ сол бо забонњои тољикї, русї, ўзбекї ва бо бисёр дигар забонњои дунё чоп шудаанд. Бузургии ин аллома ба сифати сиёсатмадор, роњбари њизбию давлатї, барљастатарин муаррихи шарќшиноси замони шўравї таваљљўњро бештар ба худ љалб карда, тарафи журналистии фаъолияташонро дар тирагї гузоштааст. Бештар олимон дар бораи як маќолаашон –«Барои бењтарин газетаи районї», ки њам дар рўзномаи «Тољикистони сурх» ва њам дар рўзнамаи «Ќизил Тожикистон» чоп шудааст, мулоњиза меронанд ва сабабњои навишта шудани он, ташкили мусобиќаи байни матбуоти ноњиявиро ёд меоранд. Дар ин маќола, ки ба масъалаи инкишофи матбуоти ноњиявї, бењтар кардани сифату мундариљаи он бахшида шудааст, ду масъала мадди назар аст.

Аввал ин ки дар њамон шабу рўз Ќарори Кумитаи марказии Њизби Коммунисти Иттињоди Шуравї «Дар бораи муњаррири рўзномаи ноњиявии «За новый Северь рафиќ Задов» чоп шуда буд, ки дар он дар бораи камбудињои љиддии кори ин нашрия, махсусан дар муносибати редаксия бо созмони њизбї баррасї мешуд. Дар ин замина масъулият ва вазифањои тамоми матбуоти шањриву ноњиявї мушаххас карда мешуданд.. Бобољон Ѓафуров ин маъно ва маќсадро ба кормандони матбуоти поёнии љумњурї мефањмонд.

Дувум, солњои сиюм давраи ташкил ва ташаккули матбуоти шањриву ноњиявї ва МТС-њо буд. Аз ибтидо то нимањои солњои сиюм ќариб дар њамаи ноњияњои Тољикистон матбуоти ноњиявї таъсис ёфта буд. Он ваќт дар бораи мутахассисон не, балки дар хусуси он кормандони матбуот фикр кардан лозим меомад, ки танњо маълумоти аввалияи мактабї доштанд. Барои ингуна кормандони матбуот маслињати мутахассисон, журналистони њаќикї нињоят зарур буд ва яке аз њадафњои навиштаи Бобољон Ѓафуров низ дар њамин зоњир мешавад.

Теъдоди зиёде аз навиштањои Бобољон Ѓафуровро танњо аз рўи тахмин ба рўихат дохил кардан лозим меояд. Аксарияти онњо ба сифати сармаќола чоп шудаанд. Бо дар назардошти он ки баъди соли 1935 Бобољон Ѓафуров дар муњити журналистї, илмї ва давлатии Тољикистон њамчун шахси Университетхонда шинохта мешуд ва чунин мутахассисон ангуштшумор буданд, мавзўњои муњимтарин, аз љумла сармаќоланависї вазифаи онњо мањсуб мешуд.Пас маќолањое, ки дар онњо сиёсати њизб ва давлат, моњияти иду љашнњо ва амсоли ин шарњ дода мешуданд, гумон мекунам, бештар аз навиштањои ў буданд. Ба воќеият наздик будани ин мавзўъ ваќте њам аниќ мешавад, агар ба назар гирем, ки дар нимањои солњои сиюм муносибат ба кадрњо чигуна будааст.

Пас аз Дорулфунуни Москав њам Бобољон Ѓафуров бештар ва њатто аз собиќ зиёдтар журналисти идорашин буд ва вазифаи асосии ў роњбарии сиёсї ба рўзнома, назорати он буд, ки роњи муайяншуда, сиёсати муайяншуда љиддї риоя карда шавад. Он ки ќадами дигари зиндагии ў ба зинаи болотари сиёсї буд, чунин маъно дорад, ки вай вазифаи худро њам аз нигоњи касбї ва хам аз нигоњи сиёсї дуруст ичро намудааст.

Дар бори фаъолияти журналистии Бобољон Ѓафуров сухан ронда, замони тањсили ўро дар Москва, дар Университети коммунистии журналистика (1932-1934) ба ёд овардан лозим аст. Ин давраи камоли тањсили ўст. Ањамияти фаннии ин муассисаи таълимиро имрўз ба чизе баробар карда намешавад. Вай пеш аз њама аќида меомўхт, принсип ёд медод, дўсту душманро мешиносонд. Дар он Университет аз тамоми дунё мехонданд ва он ваќт аќидаи коммунистї ва миллию озодихоњї бо њам омехта, як ќувваи маѓлубнопазирро ки њамаро љалб мекард, ташкил медод. Дар ин Университет натанњо шахсиятњои муњими сиёсии њизбї ва давлатии шуравї, балки шахсиятњои маъруфи сиёсии дунё, пеш аз њама коммунистон, роњбарони Комминтерн низ таълим медоданд. Ин барои Бобољон Ѓафурови журналист ва сиёсатмадор таълимгоњи ивазнашаванда буд. Донише, ки дар ин махзани маърифат аз бар кард, дар фаъолияти њаррўза ва инчунин дидору мулоќотњояш бо адибони интернасионалист, ки он солњо ба Тољикистон зиёд меомаданд, такмил меёфт. Њамчунин он давра, ки Конститусияи сосиализми баркамол ќабул шуд, он давра, ки муборизањои сиёсї ба шахспарастиву сиёсати душмансозї оварда расониданд, барояш мактаби љиддие гардиданд. Ин мактаб њамоно ўро дар мавќеаш устувор ва бовариашро ба њаќиќат ќавитар мекард.

Дарки њамин истеъдоду ќобилияти созмондињї буд, ки ўро ба дастгоњи марказии њизб ба кор гирифта њамзамон муњаррири маљаллаи назариявии њизб - «Ба ёрии коркуни партиявї (1939-40 ва 1945-1946) таъёин намуданд. Ин маљалла, ки баъдтар бо забонњои тољикиву русї њар кадом мустаќилона ба номи «Коммунисти Тољикистон» нашр мешуд, барои мутахассисони љавон китоби рўи миз ба њисоб мерафт. Дар он маќолањои назариявию сиёсї ва амалии кори њизбию давлатї, тањлили кори созмонњои аввалияи њизбї, саволу љавобњои сиёсии илмї ва амалї ба табъ мерасиданд. Бобољон Ѓафуров ба сифати муњаррир махсусан ба идеянокии маќолањо ањамияти махсус медод ва худаш њам маќолаю сармаќолањо менавишт. Натанњо худаш, балки њамаи њамкасбонашро низ ба устувории сиёсї ва њушёрии синфї омода мекард. Масалан, дар маќолае, ки дар «Тољикистони сурх» соли 1937 ба номи «Кобилияти љангии матбуоти республикаро боз њам баландтар мекунем» чоп кардааст, ў чор вазифаро мушаххас дар назди њамкорон мегузорад:

А) сиёсати њизбу давлатро донистан ва онро дуруст таблиѓ кардан

Б) Мавзуњои асосии рўз - вазифаи сегонаи бунёди сосиализмро тарњу таблиѓ кардан

В) Ба муќобили љинояткорон ва вайронкорон мубориза бурдан

Г) Њаракати мухбирони коргару дењќонро мутобиќ ба хостаи замон ривољ додан.

Дар матбуоти охири солњои сиюм-оѓози дањаи чилум ў њамчун публисисте таборуз мекард, ки масъалањои њаёти сиёсї ва иљтимої дар чорчўби илмї бештар таваљљўњашро љалб кардаанд. Маќолањояш дар маљаллањои «Ба ёрии коркуни партиявї», «Блокноти агитатор», «Бо роњи Ленинї» ва рўзномањои «Тољикистони сурх», «Газетаи муаллимон чоп шудаанд. Масалан ў дар арафаи 10-солагии ташкилёбии ЉШС Тољикистон ба номњои «Дањ сол ва зани озодшуда» ва «Љашни ботантана» маќолањо навишта роњи озодии занони тољик, њиссаи занонро дар пешрафти љомеа, дар мубориза барои саводомўзї нишон додааст.

Як маќолаи дигари Бобољон Ѓафуров њам дар он солњо ба масъалаи озодии занон бахшида шуда буд, аммо вай хислати назариявї дошт. Ин маќола «Мубориза ба муќобили боќимондаи одатњои феодалї-бої нисбат ба занон ќувватнок карда шавад» ном дошта соли 1940 ба табъ расидааст. Масъалањои асосии дар ин маќола тарњшуда инњоянд - баробарии њуќуќи зан ва мардро Конститутсия талаб мекунад ва њар кадоми мо дар татбиќаш бояд кор кунем; ба тањсилу фаъолияти љамъиятии занон мусоидат намоем ва њар кас, ки ба ин халал мерасонад, душмани љомеаи мост; дар рўзгор, дар њаёти оилавї одатњои кўњнаро тарк карда, барои анъанахои нав роњ кушоем.

Масъалаи озодии занон аз масъалањои умда ба њисоб мерафт. Бобољон Ѓафуров ин масъаларо ба шакли умумї ва баланд таблиѓ мекард. Зеро озодињои демократии шўравии солњои сиюм васеътар аз демократияи онваќтаи Ѓарб буд: баробарии зану мард, нажод, мубориза ба муќобили мустамликадорї њифзи њуќуќи коргарон – чунин аќида ва мубориза барои он дар њаёти иљтимої ва сиёсати љањонї зуњуроти нав буданд. Бинобар ин њам таваљљўњ ба назария ва амалияи ин соњањо меафзуд. Дар ин силсила мубориза ба муќобили аќидањои кўњнапарастї њам буд. Муњити солњои сиюм дар шўравї муњити бедорињо буд ва Тољикистон низ аз ин истисно набуд. Дар њар навиштаи њар кадом муаллиф сиёсат эњсос мешавад, аммо каси каме буд, ки барои матбуоти тољик дар баробари Бобољон Ѓафуров маќолањои асосноки илмию амалї навишта тавонад.

Мавзуи мубориза бар зидди аќидањои кўњна асоси маќолаи «Большое внимание антирелигиозной пропаганде» низ мебошад, ки он пеш аз њама бо маќсади ба пропагандистон ёрї расонидан навишта шуда буд. Он солњо дар мавзўњои пропагандаи зиддидинї бисёрињо менавиштанд. Аммо маќолањои Бобољон Ѓафуров аз он љињат диќќатљалбкунанда буданд, ки сарфи назар аз хислати пропагандистї доштан, бештар равияи илмї низ касб мекарданд ва аз њакоиќу арќоми таърихї матолиби амалї бой буданд. Онњо мисли матолиби дигарон сар то по шиор набуданд.

Таблиѓот умуман, таблиѓоти атеистї махсусан, аз вазифањои умдаи фаъолияти ин давраи Бобољон Ѓафуров будааст ва ин ба вазифаи давлатиаш низ иртиботи ногусастанї дошт. Ў масалан дар ду маќолааш, ки яке 18 апрели соли 1940 дар «Тољикистони сурх» ба номи «Барои муваффаќиятњои нав дар соњаи пропагандаи зиддидинї» ва дигаре низ дар њамин рўзнома 11 маи соли 1940 ба номи «Дар бораи баъзе масъалањои пропаганда дар матбуоти районї» чоп шудаанд, умдатарин вазифањои таблиѓотиро, ки дар назди мубаллиѓон ва матбуоти гуногунзина меистод, шарњ медињад. Вай аз љумла менависад, ки «Хурофотњои динї махсусан ба кори сохтмони сосиалистї монеъ мешаванд. Онњо њушёрии революсионии мењнаткашонро кунд ва шуури онњоро тира мекунанд…

Таъсири дин хусусан дар Тољикистон зиёд аст. Дар ин чо аз ин андак пештар тамоми зиндагї комилан аз рўи ќонунњои «Ќуръон» ва шариат сохта мешуд ва рўњониён дар миёни ањолї таъсир ва обрўи калон доштанд». њамин вазъият, ки њанўз маќоми давлатдории дин аз димоѓњо нарафта буд ва тарсу њаросе дар дилњо боќї монда буд, зарурати таблиѓотро дар ин марњала љиддан талаб мекард. Аммо шарњу фањми ин масъала бояд ба асосњои илмї ва назариявї такя кунад, ба ин мубаллиѓон пурра омода бошанд, дониши худро сайќал дода кор кунанд. Бино бар ин Бобољон Ѓафуров дар маќолаи дигараш вазифаи коммунистон ва матбуоти давриро дар ин соња мушаххас карда, менависад. «Ба воситаи матбуот додани љавобњо ба саволњо формаи хеле пањншудаи ёрї ба мустаќилона омўхтани таърихи ВКП (б) мебошад. Дар темањои теориявї ба редаксияњо бисёр саволњо меоянд, аммо афсўс, ки як ќатор газетањо ба онњо љавоб намедињанд.

Чунин тарзи баён ва ин навиштањо бевосита фаъолияти журналистї мебошанд. Онњо ба журналистон чї гуна мавзўъ интихоб кардан, кадом жанрро истифода намудан, ба чї бештар ањамият додан ва аз кадом манбаъњо истифода бурданро меомўзонанд

Газета инчунин диќќат кунад, ки коммунистон дар болои чї гуна адабиёт кор карда истодаанд, ба парткабинет чигуна давомот доранд, коммунист дар хонааш чи гуна китобхона дорад. Инчунин ба коммунистон ба воситаи газета адабиёти навбаромад тавсия карда шавад.

Мавзўи мубориза ба муќобили анъанањои замони кўњан ва татбиќи одатњо ва маданияти нав аз мавзўњои умдаи маќолањои Бобољон Ѓафуров дар охирњои солњои сиюм ба шумор рафта, вай аз љумлаи муаллифони камшумори ин мавзўъ ва њамзамон аз муаллифоне мебошад, ки донистаю пухта дар ин соња менавишт, олимвор менавишт. Бо ин маќсад се маќолаи дигари ўро- «Фаранљї душмани занон», «Ба муќобили иди ќурбон», инчунин «Пропагандаи зидди динї дар байни занон ќувватнок карда шавад» -ро ба тафсил тањлил кардан ва ба онњо аз нигоњи имрўз бањо додан, сохти жанрї ва мундариљаи онњоро арзёбї кардан лозим аст.

Маќолаи «Фаранљї душмани занон» аслан барои дастгирии маќолаи Мастура Авезова, раиси комиљроияи вилояти Ленинобод, депутати Шўрои Олии СССР, ки дар рўзномаи «Правда» чоп шудааст ва дар он масъала тарњ мешавад, ки «аз тарафи њукумат дар бораи манъ кардани фаранљигирї ќонун ќабул карда шавад ва касоне, ки ба ќатъиян озод шудани занњо мамоният мерасонанд, ба љавобгарии сахт кашида шаванд», навишта шудааст. Ин маъно ва ин иќтибос дар ќисмати охиртари маќола омада, ќисмати аввал матолиби таърихї ва назарияаиро дарбар мегирад.

Дар шўрўи маќола омадааст, ки «муллоњо талаб мекарданд, ки духтарњои ба синни 9-10-солагї расидагї фаранљї пўшонида шаванд ва бо њамин онон духтаронро аз озодии рўйкушода гаштан, ки то ин дам доштанд, тамоман мањрум мекарданд». Вобаста ба њамин таъкид кардан лозим аст, ки гар чи масъалаи рўйкушод гаштани занон, фаранљипартии занон аз аввали солњои бистум оѓоз шуда бошад, њам, аммо дар охири солњои сиюм ва сари соли 1940 низ њанўз њал нашуда буд. Ин мавзўъ аз проблемањои доѓ мањсуб мешуд, зеро бо идомаи одати мазкур имконияти пешпо додан ба пешрафти љомеа боќї мемонд. Бобољон Ѓафуров дар маќолааш исбот кардан мехоњад, ки фаранљї ва рўйпушї ба ислом ворид шуда бошад, њам таърихан аз решањои дигар об мехўрад. Ба мантиќи зерини ў, ки зимни њаќоиќу арќоми таърихї сурат гирифтааст, таваљљўњ менамоем:

«Таърих ба мо исбот мекунад, ки ин гапњои муллоён тамоман беасос аст. Рўи худро пўшида гаштани занон дар Шарќи ќадим дар бисёр халќњо дида мешуд. Аз навиштањои боќимондаи Ниневаи ќадим, пойтахти давлати Асурия мо мебинем, ки 3000 сол пеш аз ин ё ки 2000 сол пеш аз навишта шудани «Ќуръон» урфу одате мављуд буд, ки мувофиќи вай зани синфи бой рўяшро пўшида ба кўча баромада метавонист. Баъзе таърихнависњо мегўянд, ки дар Мисри ќадим занони подшоњони Миср- занони Фиръавнњо чодар пўшида мегаштанд.

То пайдо шудани дини ислом дар империяи Византия њарам-њарам занњои аз атрофњои гуногуни дунё харида оварда шудагї дар дарбори императорњо чодир ба сар мегаштанд. Ин занон њуќуќ надоштанд дар пеши мардњои бегона рўи худро кушоянд. Нафаќат занони дарбори император, балки занони феодалњо, помешикњои Византия њам худро пўшида мегаштанд.

Дар давраи љамъияти авлодї зани араб бо мард баробар буд. Нобаробарњуќукии занон дар натиљаи вайрон шудани сохти авлодї, дар натиљаи пайдо шудани синфњо ва давлат ба вуљуд омад.

Дар миёнањои асри VII арабњо Эронро гирифтанд, дар он љо барои занони синфи њукмрон чодарпўшї расм буд. Дар ин давра дар ислом одати фаранљигирї расм гардид. Он гоњ шариатдонњойи мусулмон дар бораи фаранљигирї ривоятњои бисёре бофта бароварданд.»

Тавре дида мешавад, Бобољон Ѓафуров таърихи мавзўро медонад ва онро бо забону мисолњои содда, ки ба фањми хонандагони онрўза мувофиќ аст, байён мекунад, то онњо њаќиќати њолро фањманду дарк кунанд ва аз љањолат худро рањо дињанд. Тарзи ќиссагўиву мисолбаёнкунї, ки вай пеш гирифтааст, ба усули анъанавии сўњбатхонањои тољикї асос кардааст ва хеле муфид ва ќулай мебошад. Баъди он ки њаќиќати чодару фаранљї гуфта ва фањмонда шуд, масъалае пайдо мешавад. Чаро онро истифода мебаранд ва ба дини мубини ислом аз он чї фоида? Гарчи дар масъалаи муносибат ба ислом ва дин Бобољон Ѓафуров ба аќидаи марксистї устувор буд, аммо дар ин маќола баёнаш камтар характери муборизаи радворро дорад, яъне лањнаш љанговаронаи њамаи чизро радкунанда нест. Бино бар ин менависад, ки «Фаранљї барои мустањкам кардани авзои ѓуломонаи занон ба сифати факторе лозим буд, ки онњо кўшиш мекарданд, ки занро дар зери асорати дин ва дар љањолат нигоњ доранд». Бо ин гуфта журналист хислати бештар сиёсї доштани ин амалро, яъне ба исломи сиёсї мансуб доштани онро таъкид мекунад. Ин, албатта, воќеият дошт. Бобољон Ѓафуров менависад: «Револютсияи Сотсиалистии Октябр ба занон озодї овард. Аввалин дафъа дар таърихи инсоният баробарњуќуќии занон эълон карда шуд. Револютсия ба ќонунњои шариат, ва расму ќоидањое, ки занро асир ва мазлум мекарданд зарбаи сахт дод. Дар њамаи соњахои њаёти хољагї, давлатї, маданї ва љамъиятї - политикї ба зан баробари мард њуќуќ таъмин карда шуд.

Њазорон занони республикаи мо њозир бинокори фаъоли љамъияти коммунистї мебошанд. Бо иштироки фаъолонаи занони тољик дар республика њаёти хушбахтонаи маданї ривољ ёфта истодааст. Аз занон коркунони бисёр хуби давлатї, агрономњо, инженерњо устодони тантананоки санъат ва ѓайра ба камол расиданд.» Тавре дида мешавад, маќола системаи мавзуи озодии занонро дар бар мегирад ва хусусияти назариявии амалї дорад. Њар чи њам перомуни зан, дин, љомеа гуфта шудааст, барои тањкими воќеияти нав гуфта шудааст.

Маќолаи «Пропагандаи зиддидинї дар байни занон ќувватнок карда шавад» ( «Тољикистони сурх», 06.01.1940) ба муќобили хурофотњои динї, пеш аз њама ба муќобили муллоњо ва фолбинњое, ки худро табиб муаррифї мекунанд, нигаронида шудааст. Аввал дар бораи замоне, ки зани мусулмон ќариб ба сифати канизи шавњараш зиндагї дошт, инќилоби Октябр ўро озод ва баробарњуќуќ эълон карда ва Конститутсияи Тољикистон барои ў тамоми њуќуќи лозимиро додааст, сухан ронда «Фаранљї њоли њозир манбаи љањолат ва торикї», буданашро таъкид мекунад, пас аз инќилоб, ба хусус ба шарофати Конститутсияи Тољикистон рў тофтан аз фаранљї соњиби њамагуна њуќуќи бо мардњо баробар шудани занонро таъкид менамояд. Аз фаъолияти занони озодшуда бо ќаноатмандї менависад: « Њазорон занони республикаи мо иштирокдорони активи љамъияти сотсиалистианд. Садњо занони республика тараќќї карда, коркунони давлатї шуданд, 86 нафар зан ба депутатии Совети Олии РСС Тољикистон ва 6 нафар зан ба депутатии Совети Олии СССР интихоб карда шудаанд. Дар байни онњо дањњо занони номдори республикаи мо њастанд. Дар байни онњо пештар коргарзани комбинати абрешим, њоло раиси бюрои ташкилотии Совети Олиии РСС Тољикистон дар вилояти Ленинобод Мастура Авезова, муборизи актив барои сохмони колхоз, раиси комитети иљроияи райони Кўлоб Гавњар Шарифова, летчикзан Смагина, стахановкаи фабрикаи абрешимресии Сталинобод Саломат Саидова, колхозчизани шастсолае, ки дар кори муњофизат кардани сарњадњо намуна нишон додааст- Њалимова Ойсафар ва дигарон њастанд.

Дар республика садњо занон райис ва љонишини райис ва бригадири колхозњо њастанд. Танњо муаллимагони ќишлоќ 2015 нафар њастанд Танњо дар як комбинати абрешимчигии Ленинобод 2928 нафар занон кор карда истодаанд. Аз занони тољик дањњо устоњои њаќиќии санъат расиданд. Њазорњо занон ва духтарон дар мактабњои олї, техникумњо ва мактабњои дигар хонда истодаанд.

Ќатъи назар аз он ки мо дар соњаи озодии занон муваффаќќиятњои бузург дорем, бо вуљуди он дар пеши мо вазифаи бисёр калон меистад».

Моњияти ин вазифаро муаллиф дар татбиќи ќарорњои анљумани ХУ111 ВКП (б) мебинад, ки маќсади он мустањкам кардани музафарриятњои сотсиализм дар њамаи соњањо, аз љумла соњаи иљтимоиву сиёсї буд. Дар ин бобат яке аз тарафњои умда таъмин кардани озодии занон ва аз чанголи табибону фолбинон рањо даданашон, барои табобат ба касалхонањо љалб карданашон ва амсоли ин мебошад. Ќисми хотимавии маќола хусусияти масъалагузорї дорад:

«Ба хотир доштан лозим аст, ки агар мо пропагандаи зиддидинии худро ташкил карда тавонем, агар мо занони худро аз тањти таъсири хурофоти динї халос карда тавонем, мо аз худи њамин иќтидори худро барои ба даст овардани ѓалабањои нав зиёд кардагї мешавем. Зеро зани озодшудае, ки ба сафњои бинокорони активи љамъияти сотсиалистї даромадааст, бузургтарин ќуввати коммунизм мебошад».

Муаллифи маќола њамчун донандаи хуби мавзўъ фикр ва тезисашро бо мисолњо муќоиса ва асоснок мекунад. Хонандаро ба дурустии фикраш, ба зарурати пайравї ба ин андеша бовар кунондан мехоњад ва метавонад.

Моњияти маќола маълум, оддї ва аз нуќтаи назари имрўза таблиѓотии соф ва ба назари иддае њамчун муборизаи рўирост ба урфу одатњои миллї низ ба њисоб рафтанаш мумкин аст. Аммо дар њаќиќат онро чун зарурати мубрами он рўз натанњо ба манфиати њамон рўзу њамон сохт, балки ба манфиати имрўз њам ва сохти имрўза низ фањмидан лозим аст. Њамзамон дарк бояд кард, ки афкору эътибори динї бояд андеша ва манфиатњои миллиро пурра кунад барои осоиш ва ободии миллї кўмак намояд Барои фањми он чи љомеаи Тољикистон дар замони шўравї ноил шудааст, муќоисаи тарз ва дараљаи њаёти иљтимоиву сиёсии занон дар Тољикистон ва Афѓонистон кофист. Зеро дар назари ман онњо шароити мушобењи зиндагї доштанд ва њатто Афѓонистон нисбат ба Бухоро як зарра пешќадамтар низ будааст. Аммо дар шаст соли баъд вазъият батамом таѓйир ёфт ва иќтисод, фарњанг, муносибати иљтимої мартабањо ба манфиати мамлакати мо таѓйир ёфт. Ончи толибон дар Афѓонистон карда тавонистанд, аз бисёр љињат ба он вобаста буд, ки њолати иљтимоии зани афѓон бетаѓйир монда буд. Бедории маънавї, иљтимоиву сиёсї, ки барояш аз љумла дар ин маќолаи Бобољон Ѓафуров сухан меравад, симо ва мафкураи зани тољикро таѓйир дод. Њатто муддати зиёде нагузашта, дар замони љанги бузурги ватанї зани тољик љойнишини марди ба љанг рафта гардид, оќибгоњро воќеан мустањкам ва обод кард, худаш ба нонаш соњиб шуд. Солњои баъдї, воќеањои дигар низ исбот карданд, ки таъмини озодии зан ўро ба луќмаи нонаш омода месозад ва ин бисёр муњим аст. Мутаассифона, мафкураи мањкумї натанњо дар муносибати мардњо ба занњо, балки дар мўхтавои андешаи занона низ љойгир шудааст ва барои таќвияти он аз дин низ истифода ба амал меояд. Бинобар ин масъалаи фањмондадињии моњияти озодии занњо, ин масъалаи хоси њамаи корњои ташвиќотї дар љомеаи дунявии кишварњои тамаддуни исломї аст. Њолатњое шуданаш мумкин аст, ки тарзи фањм ва њалли ин масъала барои љомеа масъалаи њалкунанда мегардад.

Дар маќолаи пропагандистї маќсад фањмондан, бовар кунондан ва ба љониби худ кашидан аст. Маќолаи пропагандистї сарфи назар ба он ки дар назариёти журналистикаи љањонї ба кадом ном ёдоварї мешавад, будану набудани он эътироф мешавад ё не, дар иљрои вазифаи асосии матбуот, зери таъсир гузоштани хонанда наќши асосї дорад. Бинобар он бовар кунонидан ва истифодаи омилњое, ки ба бовар кардан мусоидат менамоянд, вазифаи аввалдараљаи он аст. Барои Бобољон Ѓафуров ин омил њаќоиќу арќоми таърихї мебошад. Танњо њамин мавзўъро дар маќолаи «Ба муќобили иди Ќурбон», ки дар рўзномаи «Тољикистони сурх» моњи октябри соли 1939 чоп шудааст, мулоњиза мекунем. Маќола бо фикри зерин оѓоз мешавад: « Иди Ќурбон бузургтарин расми динии мусулмонњо аст. Руњониёни мусулмонї таблиѓ мекунанд, ки иди Ќурбон аз тарафи илоњї муќаррар карда шудааст. Дар ин сурат далели асосии онњо достони афсонагие мебошад, ки гўё пайѓамбар Иброњими Халил писари худ Исмоилро ба худо ќурбонї карда куштааст».

Эътирози гуфтори дар зоњир камэътиборона нисбати пайдоиши иди муќќадаси исломї ба ду сабаб аст: аввалан намунаи идеологияи коммунистї аст, дувум дарки фањми њамонваќтаи оммањост. Идеологияи коммунистиро имрўз мањкум кардан осон аст, аммо пеш аз ин кор андешидан зарур аст, ки идеологияи баръкс дар пешбурди мафкураи худ ба чи силоњ, васила ва усул рўй меорад. Њадди аќал ба воќеияти љомеаи Тољикистони солњои 2005–2010 бо чашми аќл бояд нигарист

Дар давоми маќола фактњое, ки оварда мешаванд, барои он хизмат мекунанд, ки исбот шавад, чунин ќурбонї танњо хоси мазњаби ислом нест, бадки зиёдтар аз он ин анъана пеш аз динњо мављуд будааст. Бо ин маќсад муаллифи даќќатро ба мисолњои зерин љалб мекунад:

«Дар давраи барбарият расми динии одамро ќурбон карда куштан буд. Одамро ќурбон карда куштан дар як ќатор халќњо расм буд. Ќурбонро ба шарафи худоњои - офтоб, чанг, наботот мекуштанд. Чунончи мексиканњо 400-500 сол пеш ба худои худашон - худои љанг њазорњо ќурбонї меоварданд. Ин расм бо тантанаи бузурги халќї ба амал оварда мешуд. Коњин дар пеши чашми мардуми бисёр дили ќурбонро бурида бо хуни ќурбонї дањони зочаеро, ка вай шакли худои набударо тасвир мекард, молида ва гўшташро барои хўрдан ба мардуми љамъшудагї медод.

Дар Италия «Ванха» ва «Аркадий»-ро худо меномиданд ва барои онњо чандин духтарњоро ќурбонї карда мекуштанд. Дар Рим ба Юпитер (Аторуд) ном худо њар рўз яктогї одамро ќурбон карда мекуштанд. Дар Хитой ин хел як расм буд: дар ваќти об кардани металли барои тайёр кардани занги Калисо ба даруни ин металли об кардагї як духтари зиндаро мепартофтанд. Инро барои он мекарданд, ки гўё баъд аз чунин ќурбонї овози занг форамтар мешавад ва худо он овози форамро шунида дуои диндоронро зуд ќабул карда, «матлаби онњоро медињад». Чунончи дар Миср њар рўз ба худои Офтоб 4 нафарро ќурбон карда мекуштанд. Дар славянњо дар ваќти сохтани калисо ба болои дари аввалин духтари зиндаро кушта дар ќатори материали бинокорї кор мефармуданд. Одамро ќурбон карда куштан дар Эрониён, Юнонињо, яњудиён ва халќњои дигар расм буд. Одамро ќурбон карда куштан то њамин ваќтњои наздик дар як ќатор давлатњои Африка ва Австралия расм буд.»

Бобољон Ѓафуров бо ин мисолњо исбот мекунанд, ки ќурбонии одам натанњо ба як балки ба бисёр халќњо низ хос будааст ва он чи дар ривоятњои динии мо меояд, дар дигарон низ буд. Ў таъкид менамояд, ки баъд дар халќњо «расми одамњоро ќурбон карда куштан, бо расми њайвонњоро ќурбон карда куштан иваз шуда буд»

Барои исботи ин фикр њамон љои «Таврот» ва њамон сураи «Ќуръон», ки дар онњо хоб дидани Иброњими Халил худойро ва татбиќ кардан хостани ў ваъдаи дар хобашро ва иваз шудани ќурбонии фарзанд ба ќурбонии гўсфанд мисол меорад ва хулоса мекунад:

«Њоло аз ин хулоса баровардан мумкин аст, ки иди ќурбон тамоми дигар асосњои ислом барин аз динњои яњудї, христианї ва ѓайра гирифта шудааст.» Ва ин њаќиќатест раднопазир.Зеро Иброњими Халил сароѓози њамаи динњои яккахудої мебошад. Ва барои њамаи ин динњо ў азизи худованд аст.

Баъди ин муаллифи маќола барои исботи он ки барои чї ќурбонї хусусияти идро дорад, боз ба таърих мурољиат карда менависад:

«Як ќатор таърихнависони арабї менависанд, ки њар сол ќабилањои араб дар Макка ид ташкил карда, ќурбонї мекуштанд. Ќабилањое, ки дар байни њамдигар љанг мекарданд, дар ин ваќт оштї эълон мекарданд».

Муаллифи маќола бо мисолњои таърихии гуногунманбаъ, хонандаро бовар кунонидан мехоњад, ки «тамоми расму одоб ва дуохонињое, ки бо ин алоќадор њастанд, бо маќсади мустањкам кардани њокимияти синфњои эксплуататсиякунанда ва ба маќсади фиреб додани мењнаткашон аз тарафи рўњониёни мусулмонї гузаронида мешаванд» Ба ин навъ баён, хулоса ва тањлил ва ба ин васила дар зењн ба вуљуд овардани фикре маќсади аслии маќоланависї аст, ки инро муаллиф хуб медонист ва аз он хуб кор мегирифт. Бобољон Ѓафуров двр маќолааш ба љузъиёти воќеа ва шарњи он низ хеле љиддї таваљљўњ мекунад. Аз љумла одатњоеро, ки муаллифи маќола барои рўзи Иди ќурбон ёдоварї мекунанд, њамчун анъанаи он замон хотирнишон кардан даркор аст:

«Дар якумин рўзи иди ќурбон, хутбахонї гузаронида мешавад. Барои хутба шунидан, бояд ба масљид тамоми ањолии мард аз пир то љавон раванд. Њатто он касоне њам ки дар ваќтњои оддї расму одоби диниро ба амал намеоваранд, дар ин рўз бояд ба масљид раванд, дар акси њол кофир ва беимон њисоб мешаванд…

Одамони диндор баъд аз дуохонї ба хонаашон гашта, расми ќурбонї куштанро ба амал меоварад. Дар ин љо њам кор бе мулло намегузарад… Барои њар як чорво дастури махсус њаст. Чунончи шутур ва барзагов барои гуноњи њафт одам, гўсфанд барои гуноњи як одам ќурбон карда мешавад. Дар айни замон мулло, албатта, сифати чорвои ќурбон карда мешудагиро дида мебарояд, агар чорво дар танаш ягон камбудї дошта бошад, вай брак карда мешавад. Мулло мегўяд, ки барои худо бењтарин чорворо ќурбон карда куштан лозим аст.» Ба диди хонандаи имрўза ин чиз иѓроќ барин менамояд. Аммо Бобољон Ѓафуров њаќиќати тоинќилобии Осиёи Миёнаро менавишт, њаќаќатеро, ки насли калонсоли хонандагони бевоситаи маќола хуб медонистанд. Пас дурўѓ гуфта наметавонист, он гоњ онњо бовар намекарданд. Ќурбоникунандагон маъмулан табаќае буданд, ки чизи ќурбонимекарда доштанд.Аммо табаќаи миёнањол, дењќонони яккадаст, ки низ ба ид бо дасти холї намеомаданд, бо машварати муллои мањалла моле гирифта хун мекарданд.

Чунин аст, тарњи мавзўъ ва тањлили манбањои он дар ин маќола.

Ду маќолаи дигари ў ба масъалаи њаёти маънавї бахшида шудаанд. Дар маќолае, ки ба номи «Барои тараќќиёти минбаъдаи халќи тољик» дар «Газетаи муаллимон» соли 1940 чоп шудааст, вазъияти мактабу маориф ва пеш аз њама муваффаќќиятњои ин соња, проблемањои умдаи он мавриди бањс ќарор гирифтааст. Муаллиф мактабро асоси тараќќиёти тамоми соњањои хољагии халќ, зарурияти аввалини пешрафтњо меномад.

Маќолаи дуюм 24 апрели соли 1941 дар арафаи кушодашавии дањаи адабиёт ва санъати Тољикистон дар Москва навишта шуда дар рўзномаи «Известия» чоп шудааст. Дар он муаллиф аз муваффаќиятњои санъати тољик дар замони шўравї, аз анъанањои ногусастании адабиёти њазорсолаи тољикон наќл мекунад, хонандагонро бо њунармандон ва асарњои барои намоиш овардаи онњо шинос мекунад. Бояд гуфт, ки дар ин дања дар баробари барномаи консертї спектаклњои «Коваи оњангар», «Ду гул», «Шўриши Восеъ» ва дигарњо низ манзур шуда буданд. Барномањои консертию спектаклњоро аъзои Бюрои сиёсии КМ ЊКИШ бо роњбарии И.В.Сталин њар рўз тамошо мекарданд. Дар њамин дања Мухаммадљон Ќосимов унвони Артисти халќии СССР гирифтааст. Дар њамон рўзњо балеринаи машњури Шўравї Галина Уланова дар бораи санъати балети тољик маќолае навишта, ба он бањои баланд додааст.

Аммо оѓози њамаи навиштањо ва бањсњо маќолаи котиби КМ ЊК Тољикистон Бобољон Ѓафуров «К новым успехам!» буд. Аз рўи хислат ин маќолаи таблиѓотии хислати директивї дошта аст. Аммо тарзи баён, њамон услуби хоси муќоисаи таърихї аст, ки њамаи маќолањои устод дар он сабк навишта шудаанд. Маќола миллати моро барои халќи шўравї боњашаматона муаррифї мекунад. Маќола саропо лабрез аэ ифтихори миллї аст, вай барои мо кї будани муаллифашро хеле равшан мешиносонад. Бинобар он матни пурраашро меорам:

« Культура и искусство таджиков уходят своими корнями в глубокую древность и насчитывает около трех тысяч лет. Таджикский народ относится к группе иранских народов. Таджики когда-то называли свою культуру венцом культуры всех известных им народов. От этого слово «венец» - по таджикский «тадж», происходит название таджик (венценосец). Предки таджиков - согдийцы считались ещё в 111-1У веках до нашей эры самым культурным народом Средней Азии. Согдийцы имели свою письменность у них были развиты земледелие, кустарная промышленность, ювелирное искусство, богатый древный орнамент, созданный руками мастеров, сохранился до наших дней на гробницах (ассувариях).

Более двух тысяч лет назад таджики уже знали астрономию, медецину, математику, географию и другие науки.»

Ба ин муќаддимаи олимона тављљўњ накардан ва дар мавриди гуфташуда мулоњиза накардан, аслан ќадр накардани сухани муаллиф аст. Зеро дар чанд љумла чандин мавзўи ифтихорот зоњир мешавад: а) тољик асоситарин халќи тањљоии Осиёи Миёна аст; б) тољик аз решаи суѓдї об мехўрад. В) дар ин ифтихорот муњим он аст, ки маданияти њамзамони маданияти Њинду Чин, Юнон, Рим ва Миср гузошта шудааст; г) дар шўравї дигар халќе нест, ки чунин даъво карда тавонад. Бобољон Ѓафуров ин маъниро дар замоне менавишт, ки тарси шахспарастї, тарс аз гуноњи миллатчигї (сарнавишти Нусратулло Махсум, Шириншо Шотемур, Абдуќодир Муњиддинов ва дањњо дигаронро ба ёд орем) кишварро фаро гирифта буд. Иќтибосро давом медињем:

Таджикский народ создал таких великих поэтов, ученых, философов, как Рудаки, Дакики, Фирдовси, Абу-Али ибн-Сино (Авиценны). Насири Хисров, Омар Хайям, Сабир Термизский, Абдурахман Джами, Бедиль.

В 1925 году товарищ Сталин писал:

« Таджики имеют богатую историю; их большие организаторские и политические способности в прошлом ни для кого не составляют тайны ».

Ни разрушительные войны, ни нашествия захватчиков, порабощения страны иноземцами, не могли уничножить у народа, знавшего времена высокого подъема науки, искусства, его живой творческой силы. Через горькие испытания, сквозь столетия нес таджикский народ свою культуру и искусство до наших дней.»

Ќисмати таърихии маќола бо њамин анљом меёбад Муаллиф баъди ин ба манзур ва ситоиши њунари халќаш аз рўи асли мушк он бошад, ки худ бибўянд, мепардозад

Художественные вышивки женщин-таджичек (сюзане, евали) славились по всему миру еще много веков назад.

Резьба по дереву мастеров Ура-Тюбы, Ленинабада, Исфары также имеет богатое прошлое. Сохранившееся художественная резьба над гробом (сагана)Муслихед-дина в Ленинабаде-образец высокого художественного мастерства.

Еще много веков тому назад ювелирное искусство таджиков, так же, как и набоечное производство, достигло высокого производства, главным образом мастеров Хаджента (ныне Ленинабад), Исфары, Ура-Тюбе, хорошо была известна Западной Европе, где церковное облачение и даже знамена полков изготовлялись под влиянием и по образцам искусства таджиков.

Архитектура 14 в.-мавзолей Мухаммед Бошаро (Пенджикент) говорит о высоком декоративном искусстве, в котором сочетались растительный, геометрический и буквенный орнамент.

Таджикский народ еще в средние века именовался по всему Востоку народом музыкантов, песенников, танцоров.

Найденные изображения музыкантных инструментов на памятников 1-2 вв. нашей эры свидетельствуют о высоком музыкальном развитии. Уже тогда таджики пользовались инструментом, похожим на современный рубоб. Еще в средних веках таджикские музыканты применяли ноты, хотья и в очень примитивной форме. Исследователя поражает высокая музыкально- исполнительская культура таджиков. Почти все великие поэти- классики были музыкантами. Поэт Рудаки все свои произведения сочинял, играя на рубобе.

Кроме Рудаки, история знает многих замечательных исполнителей и музыкантов - Ходжа Абдукадыр Найи, Косым Рубоби, Шейх Бахлул Рубоби. Их имена ползуются в народе большой популярностью, хотя они жили много веков назад»

Албатта, чунин халќи њунарманд, чунин сарзамини обод њадафи ѓаразњои њасудхўрон мешавад. Бино бар ин дар давоми маќола Бобољон Ѓафуров аз таърихи талоши аљнабиён барои дастрасї ва назорати њаёти мо, аз таърихи ќањрамонии фарзандони халќи тољик сухан ронда чунин арз мекунад:

На протяжении многовековой своей истории таджикский народ вынес ряд сокрушительных ударов. В У11-У111 вв., когда в Среднюю Азию вторглись арабские завоеватели, огнем и мечем внедрившие новую религию - ислам, свирепий предводитель - арабский полководец Кутайба разрушил таджикские города, кишлаки, грабил и уничтожил население.

В 1221 году таджикский народ чуть не сплошь был вырезан полчищами Чингиз-хана. Через короткий исторический премежуток на таджиков обрушился ешё более свирипий и жесткий завоеватель-Тамерлан. В конце ХУ и в начале ХУ1 века таджикский народ попадает под ярмо новых завоевателей - главарей ряда турко-монгольских кочевных племён, объединенных ханом Шайбани.

К моменту завоевания Средней Азии царскими войсками, таджикский народ, разорванный на части, входил в состав узбекских ханств - Бухарского и Какандского.

Юго-Восточные и большинство северных районов нынешнего Таджикистана входили в состав Бухарского ханства. Остальная часть северных районов была составной частью Какандского ханства.

Невыносимо было положение трудящихся в коллонии Российского царизма. Нищета, бесправие, чудовищные издевательства эмирских чиновников и царских коллонизаторов, безпощадно грабивших население, обрекали таджикский народ на неизбежное вымирание, на полное исчезновение с исторической арены.

Народ много раз поднимал восстания против своих угнетателей. В народной памяти хранится немало сказаний о легендарных героях: о бин Муканне, руководившем многолетней борьбой таджикского народа против арабских полчиш, о Ходжентском богатире Темур Малик героически боровшемся против орд Чингиз-хана. Вот что писал таджикский народ в своем писъме великому Сталину об этой героической борьбе:

« За независимость боролись мы свою,

Столетия длился бой, и крепли мы в бою.

Не мало знаем мы больших богатырей,

Что восставали против палачей.

О каждом рассказать - нехватить и недели,

Лишь несколъко имен напомнитъ мы хотели:

Мизраб и Сарахан, прославленный Восэ,

Об их делах, в народе знают все,-

В годины разные таджиков звали в бою,

И обезделенных дехкан водили за собою.

Хоть был народ наш доблестен и смел,-

Свободы луч его не разу не согрел».

Баъди ин наќли давраи нав, њаёти онрўзаи тољикон, фарњанги ќадимаи эњёшудаи миллат ва вазъи кунунии он оѓоз мешавад ва муаллиф њамаи инро чун донанда, мутахасиси воќеї шарњ медињад.

«Народ выдвинул сотни прекрасных сказателей и импривизаторов. Соченяя песни, мечтали таджики о радостной жизни, пели песни, проклиняя своих угнетателей.

Таджикские мелодии из «Шаш-маком» (6 музыкальных поэм) пользуются большой популярностью по всей Средней Азии. Таджикиский народ любит песню. Колхозники, идя на поле, на очистку арыков, поют песни. Чабаны, пася скот, складывают песни.

Кто бывал в Матче в дни сбора фруктов, тот знает, какое прекрасное зрелище происходит в это время. Человек, идя по дороге, слышит, как сотни женщин и мужчин, собирая фрукты, поют песни. Их голоса, присоединяясь к шумному звуку неспокойной реки Заравшан, создают необыкновенную музыкальную композицию.

Великая Октябрьская социалистическая революция принесла таджикскому народу освобождение. Его мечта о свободной, счастливой жизни стала явью.

Теперь народ в своих песнях благодарит коммунистическую партию и великого вождя народов товарища Сталина за свою прекрасную жизнь.

Вот что поют колхозники о Сталине:

« Мы помним о нем каждый день и час,

Он нас от нужды и гибели спас.

Сталин с трудом своим неустанным

Сделал счастливым нас».

Растут творческие силы народа, развивается таджикское искусство, в особенности балет.

Сохранившийся до наших дней старинный таджикский танец занг (танец с колокольчиками)- любимый танец трудящихся Таджикистана. Даже исполняя этот танец в течении трех суток, нельзя использовать всех его разнообразных движений. Таджикских танцев так много, что просто невозможно их перечислить. Танец ждум-джапа, Каратегинский танец, танец с тарелками, танец с кувшинами, танец с шашками любими всем таджикским народом.

До революции народ-музыкант, народ-песенник, народ- танцор не имел саоих театров. Царское самодержавие и эмир Бухарский всячески тормозили развитие народного искусства. В 1929 году из небольшого любытельского кружка впервые был организован первый профессиональный театр. Теперь в Таджикистане четыре республиканских, и 18 районных и областных театров.

Намного продвинулось вперед развитие искусство Таджикистана к период подготовки к декаде. В театр пришли новые люди. Достаточно сказать, что из 530 артистов-участников декады - 422 пришли в театр только начиная с 1939 года. Большинство этих артистов - вчерашные колхозники, рабочие и работницы, участники самодеятельных кружков.

Работники искуств Таджикистана в Москве получали ряд ценных советов. Впереди предстоит большая работа. Правильно было указано, что несмотря на большой успех оперы «Кузнец Кова» и прекрасную игру артистов, постановка нуждается в дальнейшем улучшении.

Постановшики этой оперы относят свои недостатки за счет либеретто. Однако либеретто А.Лахути сильно было искажено постановшиками и не было использовано полностью. Очень важна критика спектакля «Оттелло», ошибок режиссуры.

Абсолютное большинство участников декады работает в профессиональном театре не более 2-3 лет. Им надо ещё много работать над собой. В развитии советского искуссвта Таджикистану большую помощь оказали мастера великого русского искусства. К сожалению комитет по делам искусства при совнаркоме СССР присылал не толко прекрасных художников, но и людей малоквалифицированных. Некоторые из приехавщих работников не соответствовали своему назначению. Показ национального искусства в великой столице страны социализма - дело очень серёзное. Опыт показывает, что многое зависить от умения работат с актёрамы, певцами, танцовщиками. Тем досаднее ощибки постановщиков отдельных спектаклей. Таджикский народ богат талантами. То что показали работники искусств Таджикистана в дни декады составляют лищь малую долю неисчерпаемого народного богатства.

Декада таджикского искусства в Москве была подлинным праздником таджикского народа. Только в стране советов ранее угнетённый таджиксий народ мог достигнуть таких поразительных успехов в области культуры и искусства.

Рассвет творческих сил таджикского народа - резултат торжества ленинско-сталинской национальной политики, результат неустанной заботы Центрального Комитета Коммунистической Партии большевиков, советского правительства и лично товарища Сталина.

И таджикский народ платит беззаветной преданностью партии Ленина-Сталина, всей великой советской родине.

Со счастьем Родины и наше счастье краше,

Ее величие –мы, она- величие наше.

И дорога она таджикам, и в бою,

Всяк за нее отдаст и кровь и жизнь свою!

Бободжон Гафуров,

Секретарь ЦК КП (б) Таджикистана.

Он аст он маќола. Хонандаи закї дар ин матлаб чанд чизи хоси публисистї ва хоси шахсияти Бобољон Ѓафуровро пай мебарад. Пеш аз њама љасоратеро, ки ў њангоми навиштани воќеањои таърихи халќи тољик дар худ эњсос мекунад. Бо чи ифтихор, ишќ ва нотарсї ў дар бораи таърихи миллати худ, ќањрамонињои аљдодонаш ва ситамгарии душманони халќаш менависад ва дар ин њолат ў фаромўш мекунад, ки ба вайрон кардани дўстии абадии халќњои шўравї гунањкор карданашон мумкин аст. Ваќте ки ў аз таърих менависад, муаррихвор менависад, ваќте ки ў аз адабиёт сухан мегўяд, адибвор сухан мегўяд, ваќте аз санъат њарф мезанад, мегўї њадди санъатшиносї њамин аст. Ў ширин сухан мегўяд ва истифодаи шеър ин ширинсуханиашро малењтар мекунад. Мисолњо, шеърњо, мулоњизањо ба таври табиї якдигарро пурра мекунанд. Ин далели мањорати нигорандагї мебошад. Ман маќолањо ва гузоришњои арбобони давлатии гуногунсатњро дар марњалањои гуногуни Шўравї бисёр хонда ва тањќиќ њам кардаам ва хеле кам дидаам, ки онњо бо чунин бадеият ва асноди таърихї ва тањлили касбї навишта бошанд ва аслан чунин љуръатро дар њимояи миллат, кишвар, халќ ва маданияти он надидаам. Барои ман хеле аљиб аст, ки роњбари њизб барои исботи таърихи њаќиќии халќаш истилогарии њокимони русу ўзбекро танќид ва мањкум менамояд, барои дастгирии шоири тољик устод А. Лоњутї роњбарияти маќомњои фарњанги шўравї ва фиристодагони онњоро мазаммат мекунад. Барои ин мутахассис будан кам аст, роњбар будан кам аст, љуръати инсонї доштан зарур аст. Ин маќола чунин маъноро бор меоварад. Фаромўш кардан њам лозим нест,ки аудиторияи ин маќола ањолии беш аз садмиллионнафараи шўравї ва истифодакунандагони зиёди ин забон дар саросари дунё буданд. Онњо ба њастии мо аз фањму дидгоњи худ менигаристанд ва мањз чунин навиштан имкон медод, ки мардуми ношинос дониши худро перомуни мо такмил дињанд Маќола аз ин љињат ањамияти бузурги илмї ва сиёсї дошт.

Фаъолияти журналистии Бобољон Ѓафуров то замони љанги Бузурги Ватанї асоси сиёсї дошт ва далолат мекард, ки ў шахсияти сиёсї ва илмї мебошад.

Дар фаъолияти журналистии Бобољон Ѓафуров 17 соли роњбариаш ба маљаллаи умумииттифоќии «Азия и Африка сегодня» (1957-1974) низ шомил мешавад. Ин нашрия хусусияти илмї ва љамъиятиву сиёсї дошт. Академик Бобољон Ѓафуров ба ин маљалла дар замоне роњбарї мекард, ки њамчун директори Институти Шарќшиносии СССР ў дар танзиму ташкили хату маши давлат дар ин соња масъулият дошт. Натанњо масъалањои илмї, балки масъалаи кадр, муносибат ба кишварњои мусулмонї ва амсоли ин дар мадди назараш буд. Худаш дар ин мавзуњо маќолањо менавишт ва њамчунин олимону донишмандони дигарро низ ба ин кор љалб мекард. Ин маљалла даст ба даст буд, зеро дар њар шумораи он њатман як ё ду маќолаи љиддие нашр мешуданд. Бобољон Ѓафуров барои мустањкам кардани асосњои илмию назариявии маќолањо ба њайати тањририя мутахассисони бењтарини соњаро љамъ карда буд. Коркунони эљодї низ аксаран донандагони масъалањои Осиё ва Африќо буданд. Фаъолияти эљодї ва роњбарии Бобољон Ѓафуров дар ин маљалла эътирофи донишу ќобилияти љањонии ин аллома аз тарафи мутахассисон ва сиёсатмадорон мебошад. Њаќиќат ин аст, ки дар ин маљалла ў њамчун сиёсатмадори барљаста, олими равшанфикр ва пухтакор, сафири сулњ ва дўстї, љўёи њаќиќат ва озодии Шарќ таборуз карда, дар ин соња устоди роњнамо гардид. Мактаби илмии вай дар ин институт ва ин маљалла на танњо ифтихори тољикон ва дигар халќњои шўравии собиќ мебошад, балки онро тамоми дунё эътироф намудааст. Журналистикаи ў бошад, њамчун журналистикаи илмї намунаи тањќиќи одилонаи дирўз ва имрўзи халќњо аст.

Дар байни осори журналистии соли 1941-и ў маќолаи «Дар зери офтоби Конститутсияи Сталинї» низ њаст, ки гарчи дар замони ЉБВ – 5 декабри соли 1941 чоп шудааст, гарчи дар бораи љанг ва ќањрамонии тољикон дар он чанд мисоле њам дорад, аммо масъалаи асосиаш, масъалаи сиёсї аст, масъалаи идеологї аст. Ин маќолаи пропагандистї ба муносибати панљсолагии ќабули Сарќонун чоп шудааст, биноан дар он тољикон ва сарзаминашон то инќилоб ва баъди инќилоб муќоиса ва њуќуќњои соњибшудаашон, пешрафтњои мушарррафшудаашон тавсиф мешавад. Њуќуќ ба мењнат, истироњат, илму дониш гирифтан, дар айёми пирї ва ваќти касалї аз љињати моддї таъмин карда шудан – аз муњимтарин њуќуќњое мебошанд, ки халќи тољик њељ ваќт надошт. Њамчунон:

- дар мо нифоќи миллї бебозгашт нест карда шуд:

- республикањои миллии СССР ба андозаи шинохтанашаванда тараќќї карданд;

- Тољикистон ба кишвари мардумаш босавод табдил ёфт;

- Истењсолоти Тољикистон тараќќї кард.

Ин ва дигар мувафаќќиятњои кишвар ва миллат ваќте пурра ошкор мешаванд, ки онњоро бо гузашта муќоиса кунем. Дар ин маќола гузаштаи наздиктарини тољикон чунин тасвир мешавад:

« То револютсияи Октябр ба халќи тољик амалдорони падшоњ, амири Бухоро, бойњо ва колонизаторон љабру зулм мекарданд. Бухорои Шарќї дар ваќти амир сарзамини ќафомонда буд. Ѓайр аз косибхонањои хурди кам тараќќї кардагї дигар њељ гуна саноат набуд.

Аз се ду њиссаи њамаи заминњои хонии Бухоро аз они амир буда, дењќонњо заминро фаќат иљора мегирифтанд…

Амири Бухоро њокимияти номањдуд дошт. Њаёту мамоти њар як фуќаро дар дасти ў буд…

Ќишлоќњои Тољикистон сар то сар бесавод буда, ба маорифи халќї, ба нигоњдории тандрустї як тин њам харљ карда намешуд…

Зулму тааддии амири Бухоро ва колонизаторњои подшоњ ба сари мењнаткашони Тољикистон рўзњои сиёњ оварданд.»

Маќола бо чунин муќоисаи анъанавї мањдуд намемонад. Шароити љанг барои муаллиф тезисњои навро пеш меорад. Бинобар ин ў меафзояд:

«Душман мехоњад, ки заминњои бо араќи љабинамон обод кардаамонро ишѓол намояд, ѓалла, нефтамонро, ки дар натиљаи мењнатамон њосил кардаем, кашида гирад, маданияти миллї ва давлатдории миллии тамоми халќњои Союзи Советиро мањв намуда, саризм ва амириро аз нав барќарор кунад».

Дар њамин замина миллат ба њимояи Ватан, мустањкам кардани истењсолот, инкишофи мусобиќа ва бой кардани хољагии халќ даъват карда мешавад. Пас метавон гуфт, ки Бобољон Ѓафуров дар ин маќолаи пропагандистї бо истифода аз воќеаи нав- љашни Конститусия ба таърихи бистсолаи халќ назар меандозад, бурду бохтњоро муайян мекунад ва барои њимояи музаффариятњо даъват мекунад.

Бобољон Ѓафуров њамчун журналист, њамчун роњбари коллективи эљодкорон пеш аз њама намунакор буд. Ў аввал аз худ талаб мекард, аввал худаш иљро мекард ва ин барои дигарњо дастур мањсуб мешуд. Пайравї кардан осонтар аст, нисбат ба иљро кардани фармон. Ин љињатро дар фаъолияти журналистииаш устод ќатъиян риоя мекардааст.Вай аз аввалин рўзи кориаш то охири умр ба ин шеваи мењнат устувор буд. Муаррих А. Ќодиров андеша дорад, ки Б.Ѓафуров дар синни комсомолиаш, соли 1926 ба журналистика дил баст. Вай дар маќолањое, ки солњои сиюм навишт, ба масъалањои иљтимоиву фарњангї бештар таваљљўњ карда, дар ин соња 14 маќола нашр намудааст. Дар тўли солњои 1946 – 1964 дар матбуоти марказї вай бештар аз 20 маќоларо перомуни масъалањои мубрами маданияти сотсиалистии Тољикистон нашр карда, вазифањои наверо тарњ намудааст, ки онњо дар омўзиши таърихи халќи тољик ањамияти фавќулодда муњиме доранд (Академик Б. Гафуров и изучение истории и цивилизации народов Центральной Азии. - Душанбе: Ирфон, 1998, стр.107-108)

Маќолањое, ки вай дар ин давра навиштааст, мавзўњои бисёр муњимро дар бар мегирифтанд. Бо чанд сабаб вай ба ин мавзўњо даст мезад – аввал на њама навишта метавонистанд, дуввум на њамаи онњое, ки навишта метавонистанд, тайёр буданд ба ин мавзўњо даст зананд, севвум њизб на ба њамаи онњое, ки навиштан мехостанд дар ин мавзўъ бовар мекард ва чањорум на њама малакаи ба ин сатњ тарњ кардани мавзуро доштанд. Барои сатњи баркамоли Бобољон Ѓафуров дар соњаи журналистикаи илмї- сиёсї агар аз як љониб шавќи амиќи таърихдониаш кўмак карда бошад, аз љониби дигар самимияташ ба ин идеология ва тањсилаш дар Москав мусоидат кардаанд.