AZƏrbaycanşÜnasliğIN

Вид материала

Документы

Содержание О проблемах современного переводоведения Qrammatik interferensiyaya dair

Подобный материал:

• AZƏrbaycanşÜnasliğIN, 13391.37kb.

ƏDƏBİYYAT

1. Azərbaycan tarixi. IV cild, B ., 2000
   
2. Azərbaycan tarixi (uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər), red. S. Əliyarlı., B., 1996.
   
3. Qlinka S.N. Azərbaycan ermənilərinin Rusiyaya köçürülməsinin təsviri. M., 1831; Bakı, 1995 (rusca)
   
4. Əliyev H. Daglıq Qarabaq həqiqətləri. B., 2005.
   
5. Paşayev A. “Açılmış səhifələrin izi ilə. Bakı, 2001
   
6. 6.Sadıqov H. “Azərbaycan Avropa dövlətlərinin diplomatiyasında (1747-1829)” Bakı, 2004.
   
7. Umudlu V. “Şimali Azərbaycanın Çar Rusiyası tərəfindən işğalı və müstəmləkəçilik əleyhinə mübarizə (1801-1828) Bakı, 2004”
   
8. Ермолов А.П. “Записки А.П.Ермолова 1798-1826» М., 1991.
   
9. “Osmanlıdan gunumuzə ermeni sorunu” Ankara, 2000.
   
10. Prof. Dos. Yusif Halaçoğlu “Türkler” Ankara 2002.
    
11. Mustafayev R. “XVIII-XIX əsrin əvəllərində azərbaycanlıların deportasiyası” Dirçəliş VII 57. Bakı, 2002
    

РЕЗЮМЕ

Создание армянской области на азербайджанских землях. В данной статье рассматривается истрия создания армянской области на азербайджанских землях Российским государсвтом; также указывается на то, что, армяне, массово переселенные на азербайджанские земли, направлялись против османов на южных границах и Ирана.


SUMMARY

Foundation of Armenian region in Azerbayijan lands. In this article was looked through history of foundation of Armenian region in Azerbaijan lands by Russia, it also was showed, that armenians overpovered to Azerbaijan lands were refered by Russia aqainst their neiqhbours.


Алиева Лейла


О ПРОБЛЕМАХ СОВРЕМЕННОГО ПЕРЕВОДОВЕДЕНИЯ

В АЗЕРБАЙДЖАНЕ

(из опыта работы над «переводческой энциклопедией»)


Колоссальный технический прогресс, за прошедшие тысячелетия не очень изменил человеческую природу. Сегодня мы говорим о глобализации, интеграции, объединении всего мира, он как толькоерчь идет о тысячилетие но как только речь заходит о других странах и народах, зачастую обнаруживается глубокое незнание их культуры, искусства, литературы, быта, обычаев и традиций. К сожалению, это обстоятельство характеризует, прежде всего, представителей нового поколения.

Создается впечатление, что раньше люди уделяли больше внимания знакомству с чужой культурой, историей и проч. И в этом огромную роль сыграла переводная работа.

На протяжении всей обозримой истории человечества в процессе взаимодействия этнических, национальных, региональных, ареальных и других культур перевод существует, не перестает быть одной из важных и актуальных проблем.

В последние десятилетия появился ряд интересных исследований по проблемам теории и практики перевода. Таковы, например, «Художественный перевод и проблема взаимодействия, взаимообогащения литератур», «Восточный орнамент» Р.Новрузова, «ХХ век и русскоязычие национальных литератур», «Диалог неповторимых национальных литератур» Ф.Велихановой, «Теоретические проблемы перевода в современном мире» А.Рустамовой и др.

Интересные мысли в этом плане содержатся и в отдельных статьях таких крупных ученых как А.Алекперов, А.Ахундов, поэта-переводчика С.Мамедзаде и др., а также в недавно защищенных кандидатских диссертациях А.Алекперовой, К.Гаджиева, Р.Алиева и др. Но, несмотря на это, по-прежнему спорным является вопрос о возможности (или невозможности) адекватного перевода, о передаче в переводе текста национального колорита, особенностей индивидуального стиля автора, использующихся в оригинале обозначений реалий национального быта, фразеологизмов и паремиологических единиц.

Следует отметить, что практика перевода уходит своими корнями в глубокую древность. В.Н.Топоров в 1989 году высказал замечательную мысль о том, что «главный урок библейской истории Вавилонской башни нужно видеть в выборе культурно-языкового морализма как нового пути человечества» (2).

Перевод – это многомерное и комплексное социально-психологически и культурно-исторически обусловленное явление высшей ступени речевых контактов при опосредованной переводчиком межъязыковой коммуникации в процессе взаимодействия этических, национальных, региональных, ареальных культур.

Многообразие, интенсивность и высокая культура переводов – непременное условие, как процветания национальной литературы, так и осознания ею своей национальной специфики. Благодаря деятельности талантливых и взыскательных к своему труду переводчиков достижения человеческого гения в науке, художественной литературе, искусстве становятся достоянием национальной культуры. Переводческая деятельность – специфическая на высшей ступени билингвизма творческая деятельность филологического профиля. В разных отраслях перевода заняты тысячи и тысячи переводчиков, и именно они, вместе взятые, продвигают вперед переводческое дело и служат делу налаживания «мостов» взаимопонимания между народами.

Вместе с тем многие переводчики, чей опыт лежит в основе выработки определенных переводческих концепций, обычно оставляются без внимания, хотя в этом направлении в азербайджанском переводоведении в последние десятилетия предпринимаются определенные шаги: создаются монографические исследования, книги о переводах отдельно взятых переводчиков. Однако художественный перевод лишь один пласт, хотя и мощный, в общем потоке перевода.

В настоящее время эти проблемы можно было бы решить путем создания специальных трудов, отражающих в себе и единую общепринятую терминологию переводоведения, историю перевода и науки о ней, а так же сведений об отдельных переводчиках. Но таковых пока нет. И не только у нас в Азербайджане, а во всем мире. Но работа в этом направлении уже ведется.

Одной из таких важных проблем перевода является создание Азербайджанской переводческой энциклопедии.

В 2003 году в Бакинском славянском университете была создана научно-исследовательская лаборатория «Проблемы перевода». Одной из главных задач, поставленных перед коллективом лаборатории ее создателем ректором университета профессором Камалом Абдуллаевым, была подготовка "Переводческой энциклопедии". Коллектив изначально понимал сложность и трудоем­кость предстоящей работы. Но сразу же были обозначены основные контуры будущей энциклопедии, характер предполагаемых материалов, и исходя из этого основные направления работы, начался сбор материала. Идет работа и по созданию терминологического словаря, которая будет приложением к энциклопедии. Нами собраны, обработаны и переведены на азербайджанский язык около 400 терминов по переводоведению, созданы краткие словарные статьи, которые в несколько расширенном виде (с учетом того, что энциклопедию готовят в вузе, где имеется переводческий факультет и издание может и должно выполнять и образовательную миссию) войдут в энциклопедию.

Картотека лаборатории насчитывает несколько тысяч карточек, которые систематизируют материал по авторам и переводчикам. При этом круг собираемого материала весьма широк. Он включает в себя сведения о переводах научной литературы, публицистики, художественных произведений.

Составление статей освещающих творчество наиболее известных пере­водчиков, после сбора необходимого фактического материала, особых сложностей не представляет. Скажем, переводческое творчество зачинателей азербайджанской школы перевода А.Бакиханова, М.Ф.Ахундова, видных поэтов-переводчиков периода роман­тизма А.Сaххата, А.Шаика и других в нашем литературоведении и переводоведении изучены довольно подробно, и эти исследования представляют необходимый материал для соответствующих статей.

Переводческая деятельность таких крупнейших поэтов XX века, как С.Вургун, М.Мушвиг, Р.Рза, С.Рустам, также исследована и, естественно, имеется основной материал для составления статей об их переводческом творчестве. Довольно подробно исследовано творчество таких переводчиков, как А.Шариф, Г.Шариф, В.Кафаров. Но ведь есть ещё множество менее известных переводчиков, имена которых кроме как под переводом нигде не упоминаются.

Собрать сведения об этих переводчиках, воздать им должное и не дать их именам исчезнуть из нашей памяти – благородная, но порой архисложная задача, которую должен решать и решает коллектив лаборатории, работающий над созданием "Переводческой энциклопедии". Наипервейшая для этого задача – составление максимально полной картотеки по имеющимся переводам.

Составление картотеки в двух аспектах – по авторам и по переводчикам представляет известные сложности, но при этом расширяет горизонты деятельности лаборатории. Эти материалы в конечном итоге лягут в основу энциклопедических статей, но они же поз­волят в самом ближайшем будущем подготовить целый ряд изданий библиографичес­кого и справочного характера.

В перс­пективе, по мере обобщения материалов по отдельным авторам и переводчикам, подготавливаются библиографического характера издания.

Надеемся, в бли­жайшее время уже будут представлены вниманию специалистов сопутствующие «Энциклопедии» не менее ценные пособия, словари, библиографические справочники. Готовятся слайды на тему "Известные переводчики Азербайджана", "Переводы жемчужин сокровищницы мировой литературы". Хотим особо подчеркнуть, что «Энциклопедия» несомненно, окажет большую помощь и нашем студентам, избравшим профессию переводчика, вообще всем специалистам, которые занимаются переводом и переводоведением.


ЛИТЕРАТУРА

1. А.Лилова. Введение в общую теорию перевода (перевод с болгарского). М., 1985, с. 238
   
2. В.Н.Топоров. Восток – Запад. М., 1989, с. 10.
   

РЕЗЮМЕ

В статье говорится об этапах работы над «Азербайджанский переводческой энциклопедией». Делается акцент на то, что «Энциклопедия» готовится в ВУЗе, где имеется переводческий факультет, а потому издание может и должно выполнять и образовательную миссию.

Особо подчеркивается, что «Энциклопедия», несомненно, окажет большую помощь студентам, избравшим профессию переводчика и в целом всем специалистам, которые занимаются переводом и переводоведением.


SUMMARY

The article observes on the stages of work on “Azerbaijan Translation Encyclopedia”. It is focused that the “Encyclopedia” is being prepared in the University, where the Translation faculty is functioning and this kind of edition may carry out educational mission.

It is underlined that the “Encyclopedia” with be helpful not only for the students – future translators, for the experts as well.


Əliyeva Zəhra


QRAMMATİK İNTERFERENSİYAYA DAİR


Morfoloji interferensiya ilə Y.D.Polivanov, L.V.Şerba, V.Y.Rozensveyq, A.V.İsaçenko, L.M.Uman, Y.M.Vereşagin və bir sıra digər tədqiqatçılar məşğul olmuşlar. Y.Polivanov, əsasən, rus-özbək və özbək-rus bilinqvizm məsələlərini araşdırmışlar. Onun əsərlərində əsaslandırılır ki, rus və ana dilinin morfoloji sistemlərinin müxtəlif olması rus dilini öyrənən qeyri-ruslar tərəfindən rus dilinin öyrənilməsi prosesində buraxılan səhvlərin əsas səbəbidir; məhz qrammatik quruluşlarının kəskin şəkildə fərqlənməsi qeyri-rusların rus dilini öyrənməsi və mənimsəməsini çətinləşdirir. Buna görə də müqayisəli-tutuşdurma qramma­tikalarını hazırlayarkən ilk növbədə bu fərqli xüsusiyyətləri təsvir etmək lazımdır (2). Eyni ideya A.V.İsaçenkonun əsərlərində də əsaslandırılır və nəzəri baxımdan ümumiləşdirilir.

L.B.Şerba, əsasən, bilinqvizmdə fonetik interferensiya problemlərini araşdırsa da morfoloji interferensiya məsələlərinə də ara-sıra toxunmuşdur. Əsərlərinin birində o yazır: “Morfologiya sahəsində ikidillilik bütün istiqamətlərdə hər cür yeksənəkliyə və sadə və aydın sistemin yaranmasına aparır. Bütün canlı olmayan tiplər elliminləşir, belə ki, dil daşıyıcılarında qaydadan kənara çıxma hallarını yadda saxlamaq üçün kifayət qədər təcrübəsi yoxdur” (6, 38-39).

“Qrammatik interferensiyaya dair” adlı məqalədə V.Y.Rozensveyq və L.M.Uman yazırlar: yad dili öyrənərkən “danışanın təfəkküründə öyrənilən dilin qrammatik diferensial əlamətlər sisteminin ondan fərqli olan başqa sistemlə və ana dilinin qrammatik diferensial əlamətlər sisteminin təsiri ilə qurulmuş dəyişməsi prosesi baş verir. Bu proses qrammatik interferensiya adlanır” (4, 73).

Artıq qeyd edildiyi kimi, dilçilik ədəbiyyatında indiyədək, əsasən, fonetik interferensiya məsələləri araşdırılmış, qrammatika, o cümlədən morfologiya səviyyəsində interferensiya məsələlərinə az diqqət yetirilmişdir. Hələ üstəlik, bəzi dilçilər qrammatik sistemdə qarşılıqlı nüfuz imkanını inkar etmişlər. Lakin daha dərin araşdırmalar göstərir ki, iki fərqli dil sistemindən istifadə edən adam heç vaxt təkcə fonem və leksem sistemlərini təcrid edə bilməz, bilinqvizmin dilində mütləq qramemlərin də təcridi baş verməlidir. Qrammatik interferensiya hər hansı dil əlaqəsində baş verməlidir və baş verir də. Rus dilçisi Y.M.Vereşagin yazır: “İnterferensiya hadisəsini qabaqcadan xəbər vermək olar. Əgər iki dil sisteminin təsviri varsa, onda, məsələn, fellərin paradiqma sistemini tutuşdurub aydınlaşdırmaq olar ki, birincisi, onlar nə ilə oxşardır, ikincisi, onlar nə ilə fərqlənir. Elə bu da interferensiya təhlilinin ilkin fərqi olacaqdır. Oxşarlıq sahəsində interferensiya gözləmək lazım deyil, o, fərqlər müəyyənləşdirilmiş yerdə özünü göstərir. Məsələn, alman və rus dillərinin qayıdış fellərinin prezent paradiqmasında zamanda olduğu kimi, felin məna növlərində də, şəxsdə də, kəmiyyətdə də, bir sıra hallarda – tərzdə də oxşarlıq mövcuddur. Fərq ondadır ki, alman dilindəkindən fərqli olaraq, rus dilində qayıdış növünün göstəricisi şəxsdən asılı olaraq dəyişmir. Məhz burada interferensiya gözləmək lazımdır və o, həqiqətən də müşahidə olunur (Ich wasche sich tipində). İnterferensiya hadisəsi sintaksis səviyyəsində də müşahidə olunur; burada interferensiya özünü çərçivə konstruksiyalarının, söz sırasının sərbəstliyinin pozulmasında göstərir” (1, 104). Tələbəyə dili öyrətməmişdən xeyli əvvəl interferensiya hadisəsini qabaqcadan xəbər verməklə əlaqədar olaraq, metodik məqsədlərlə səhvləri qabaqcadan xəbər vermək, daha doğrusu, səhvlərin qarşısını almaq üçün ana dili və öyrənilən dilin sistemlərini tutuşdurmaq üzrə vəsaitlər hazırlanmışdır (3).

Dilçilik ədəbiyyatında çox vaxt belə fikirlərə rast gəlmək olar ki, interferensiya danışanda üçüncü dil sisteminin yaranması ilə nəticələnir (təbii ki, həmin sistem ana dilinin və öyrənilən, mənimsənilən dilin sistemindən fərqli olur, daha doğrusu, olmalıdır); bu üçüncü sistem özündə ana dilinin ünsürlərini də, yad dilin ünsürlərini də ehtiva edir. Dilçilərdən, məsələn, V.Y.Rozensveyq və L.M.Uman böyük qızğınlıqla bu fikri müdafiə edirlər. Lakin başqa dilçilər belə hesab edirlər ki, “əgər bu həqiqətən belə olsa idi, onda müəyyən konstruksiyaların manifestasiyası olan düzgün olmayan nitq əsərləri müntəzəm şəkildə törəyərdi. Lakin praktika göstərir ki, düzgün olmayan söyləmlər ehtimallıq proseslərinin qanunauyğunluğu üzrə törəyir, bu isə o deməkdir ki, eyni bir tələbə bəzən düzgün danışır, bəzən isə səhv danışır, belə ki, qeyd-şərtsiz təsdiq etmək olmaz ki, əgər müəyyən konstruksiyanın təzahürü gözlənirsə, onda mütləq düzgün olmayan nitq tələffüzü törəyəcəkdir. Beləliklə, ciddi determinləşdirici qanunauyğunluq müşahidə olunmur. Yalnız ehtimallı qanunauyğunluq tərtib etmək olar: məsələn, qayıdış konstruksiyanın iştirak etdiyi cümlələrin ümumi sayının müəyyən faizi qeyri-düzgün qurulmuş olacaqdır. Dilə yiyələndikcə, bu rəqəm dəyişəcəkdir. O, tədrisin davamlılığı və intensivliyindən asılıdır. Tələbə xarici dili nə qədər uzun müddət və intensiv şəkildə öyrənirsə, düzgün olmayan nitq ifadələri də bir o qədər az törəyəcəkdir. Sabitlik müşahidə olunmadıqda demək olmaz ki, düzgün olmayan nitqin səbəbi əmələ gələn üçüncü nitq sistemidir” (3, 105-106).

V.Y.Rozensveyq və L.M.Uman interferensiya prosesini belə təsvir edirlər: “Xarici dili sistemli şəkildə öyrənmələrinə baxmayaraq, tələbələr qrammatik səhvlər buraxırlar. Onları, adətən, iki dilin – ana dili və onunla əlaqəyə girən dilin qarşılaşdırılmış təsviri vasitəsilə qabaqcadan qarşısını almağa çalışırlar. Lakin bu qarşılaşdırma, bir qayda olaraq, qrammatik kateqoriyalarla məhdudlaşır, yəni bu dillərdə qrammatik vahidlərin struktur və distributiv funksiyaları nəzərə alınmır. Bundan əlavə, iki müxtəlif dildə bəzi dil kateqoriyalarının qarşılaşdırılmış araşdırılması nəzərə alınmır. Bu da iki dil sisteminin əlaqəsi zamanı üçüncü sistemin təzahür etməsinə səbəb olur ki, onun strukturu da əvvəlki iki dillə müəyyənləşdirilir. Belə sistem xarici dili öyrənən adamın şüurunda qurulur. Onların buraxdığı qrammatik səhvlər yalnız o zaman başa düşülə və islah edilə bilər ki, bu səhvlərə həmin sistemin qurulması ilə əlaqədar hadisə kimi baxılsın” (4, 60). “Üçüncü sistemin” yaranması mexanizmi mürəkkəbdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, dil əlaqəsi prosesində ana dili və xarici dilin ayrı-ayrı hadisələri yox, hər bir dilin daxilində vahid bir bütövün hissəsi kimi bir-biri ilə əlaqəli olan dil sisteminin vahidləri qarşılıqlı hərəkətə gəlir. Məlumdur ki, dilin qrammatik sistemi qrammatik müxalifət (oppozisiya) sistemi təşkil edir. Beləliklə, iki dilin əlaqəsi zamanı danışanın təfəkküründə hər biri öz spesifikasına malik olan bir-birinə qarşı qoyulmuş iki müxalifət sistemi qarşılıqlı hərəkətə gəlir. Xarici dildə düzgün olmayan nitqin araşdırılması göstərir ki, xarici dilin bəzi müxalif sistemləri ana dilinin uyğun müxalif sistemləri ilə qarşılıqlı əlaqəyə girərək, sonuncuların təsirinə məruz qalır, bu və ya digər dərəcədə dəyişir, bəzən isə sadəcə olaraq onları əvəz edir. Xarici dildə nitqdəki tipik səhvlərin təhlili, interferensiyanın səbəbini hər bir konkret halda öyrənilməsi bu konkret halda qarşılıqlı əlaqəyə girən hər iki sistemin həmin müxalifətini bərpa etməyə imkan verir” (4, 104).

İkidilli adamın təfəkküründə ana dilinin diferensial əlamətləri olduqca sabitdir. Belə əlamətləri bu əlamətlərin fərqləndirə biləcəyi formalar mövcud olmayan xarici dilə köçürdükdə danışan ümumi sistemdən hansısa formanı ayırır və başqa formaları qarşı qoyur. Həmin formanın seçilməsi üçün ana dilində girli olan hər hansı bir imkandan istifadə edilir, çalışırlar ki, ana dilinin xarici dilə gətirilmiş əlaməti onda (yad dildə) saxlanılsın və onun üçün yeni olan sistemdə mövcudluğu bir təhər “qanuniləşdirilsin”. Çoxlu qrammatik hadisələrin təhlili belə bir fikri təsdiq edir ki, qrammatik interferensiya prosesi öyrənilən dilin qrammatik interferensial əlamətləri sisteminin onu rədd edən ana dilinin qrammatik diferensial əlamətləri sisteminin təsiri ilə qurulmuş sistemlə əvəzlənməsidir. Bu proses qrammatik interferensiya adlanır.

“Dil faktların təhlili habelə göstərir ki, qrammatik interferensiyanın bu tipləri ola bilər:

a) Qrammatik diferensial əlamət xarici dildə mövcud olanda və ana dilində həmin əlamət olmayanda (R-, F+) xarici dilə xas olan əlamət üçüncü sistemə dərhal daxil edilmir. Başlanğıc mərhələdə dil əlaqəsi xarici dildə müxalifət üzvləri arasındakı fərqləndirici hüdudların silinməsinə və müxalifət üzvlərindən birinin mənasının digər üzvünün mənası sahəsinə yayılmasına gətirir. Beləliklə, müəyyən bir dövrdə üçüncü sistem xarici dilin diferensial əlamətindən məhrum olmuş olur.

b) Diferensial əlamət ana dilində mövcud olanda və həmin əlamət xarici dildə olmayanda (R+, F-) ana dilinə xas əlamət üçüncü sistemə köçürülür. Dil əlaqəsi xarici dilə xas olmayan müxalifətin təzahürünə gətirir. Beləliklə, üçüncü sistem həmin xarici dilə xas olmayan artıq diferensial əlamət qazanır. Əgər ana dilində xarici dilə xas olmayan diferensial əlamət varsa, o, həmin müxalifət (cavab verə biləcəyi müxalifət) üzvlərini də fərqləndirən hansısa başqa əlamətlə möhkəmləndirmir. Belə əlamət üçüncü sistemə daxil edilmir, interferensiya həyata keçirilmir.

c) Eynicinsli diferensial əlamətin hər iki dildə mövcudluğu (R+, F+) müxalifət üzvlərinin müxtəlif distribusiyası zamanı, həmin əlamətin ana dilinə xas distribusiya ilə üçüncü sistemə köçürülməsinə aparır. Xarici dildə müxalifət üzvləri arasındakı fərqləndirici, ayırıcı hüdud dəyişir, ana dilindəki fərqləndirici hüduda xas olan vəziyyət alır. Bu da müxalifət üzləri arasında distribusiya dəyişməsinə aparır” (4, 72).

V.Y.Rozensveyq və L.M.Uman, əsasən, rus və fransız ikidilliliyində interferensiya məsələlərini araşdırmışlar. Onlar rusların fransızca nitqində qaydadan sapmalar üzərində müşahidələr aparmış və məqalələrindən birində bu müşahidələri ümumiləşdirmişlər. Onlar fransızca danışan rusların nitqində təsdiq\inkar ədatının, sayların və zaman mənalı önlüklərin işlənməsi zamanı baş verən interferensiya hadisəsini təsvir edirlər. “Rusların fransız dilinin təsdiq-inkar ədatlarını işlətmələri üzərində aparılan müşahidələr göstərir ki, bir sıra hallarda interferensiya yoxdur. Bir sıra başqa hallarda, əksinə, interferensiya tez-tez baş verir. Qeyd etmək lazımdır ki, inkar məzmunlu suallara verilən cavablarda interferensiya tez-tez olur, halbuki inkar məzmunu daşımayan suallara verilən cavablarda interferensiya yoxdur. Birinci qrup hallarda interferensiyanın olmaması hər iki dildə eyni diferensial əlamət mövcud olmasını güman etməyə imkan verir. İkinci qrup hallarda isə daimi interferensiya göstərir ki, bir dilə xas olan diferensial əlamət o biri dildə yoxdur. İnkar məzmunlu suala istər təsdiqdə, istərsə inkarda verilən cavabda oui və non ədatlarının işlənməsi şahidlik edir ki, (fransız dilinə xas olan) да və нет ədatlarının qarşı qoyulmalı olduğu hansısa əlamət məhz rus dilində yoxdur.

Rus nitqində miqdar sayı əvəzinə sıra sayının işlədilməsinə rast gəlmək olur. Səhvlərin araşdırılması göstərir ki, onların hamısı bir ümumi mənada birləşir. Bu – tarix adlarının, əsərlərin hissələrinin (шестое ноября “altı noyabr”, третья страница “üçüncü səhifə”) və s. saylarla ifadəsi zamanı baş verir. Rus dilində bu məqamda sıra saylarının işlədilməsi məntiqi görünür, belə ki, bu məna əyşanın eyni cinsli əşyalar cərgəsində sıra nömrəsi kimi müəyyənləşdirilə bilər. Eyni cinsli əşyalar cərgəsində əşyanın sıra nömrəsi hesabı cərgənin başından başlamağı nəzərdə tutur. Nə vaxt rus “шестое ноября” və ya “страница двадцать пятая” deyirsə, onda o, cərgədə hansısa nöqtəni göstərir, cərgənin əvvəlindən hesablamır.

Beləliklə, say sistemində mənanın üç komponenti (mücərrəd say, əşyaların miqdarı, sıra nömrəsi) aşkar edilmir, mənanın dörd komponenti aşkar olur: a) mücərrəd kəmiyyət, b) əşyaların sayı, ç) sıra nömrəsi, ç) adlandırma (vaxt, əsərlərin hissələri və s.) bu komponentlər rus və fransız dillərində eyni şəkildə qruplaşdırılmamışdır. Beləliklə, say qrammatik kateqoriyası həm rus, həm də fransız dillərinə xasdır. Say kateqoriyasına daxil olan mənaların ümumi məcmusu hər iki dil üçün eynidir. Mənaların ifadə formalarının miqdarı da eynidir. Lakin mənaların komponentlərinin bu formalar arasında bölüşdürülməsində fərqlər mövcuddur.

Daha sonra müəlliflər interferensiyanın üçüncü halını – rus nitqində fransız dilinin dans və aprés önlüklərinin işlədilməsini araşdırmağa keçirlər. Dans önlüyünün işlənməsi olduğu məqamlarda interferensiyanın olmaması, aprés önlüyünün işlənməsi olduğu hallarda interferensiyanın təzahür etməsi güman etməyə məcbur edir ki, fransız dilinə xas olan hansısa bir diferensial əlamət rus dilində yoxdur. Səhvlərin təhlili göstərir ki, dans və aprés önlükləri ümumi əlamətə - müəyyən məqamdan vaxtın hesablanması əlamətinə görə müxalifətdədir: dans nitqin müəyyən anından vaxtın hesablanması göstərir; aprés nitq anı olmayan müəyyən andan vaxtın hesablanmasını göstərir.

Təhlil göstərir ki, fransız dilinin dans və aprés önlükləri arasında bölünmüş məna komponentləri rus dilinin bir önlüyündə - через önlüyündə qruplaşdırıl­mışdır. Fransız dilində qarşıqoyulmanın mövcudluğu, rus dilində isə belə qarşılaş­dırmanın olmaması interferensiyanın səbəbidir. Beləliklə, nisbi zaman qrammatik kate­qoriyası fransız dilinə xasdır, rus dilində yoxdur. Rus dilində bu kateqoriya mütləq zaman formaları sisteminə qarşı qoyulmuş zaman fel formalarının xüsusi sistemi ilə ifadə edilir. Mütləq – nisbi mənaya görə dans və aprés önlükləri də fərqləndirilir. Mütləq və nisbi zamanların qarşı-qarşıya qoyulması bu prinsiplərə əsaslanır: a) nitq anına münasibət, b) nitq anı olmayan hər hansı başqa ana münasibət.

Beləliklə, təsdiq-inkar ədatlarının, say sisteminin dans və aprés önlüklərinin təhlili göstərir ki, bir dil üçün məcburi olan mənalar digər dil üçün məcburi olmaya da bilər. Məhz məcburi, yəni qrammatik mənalar dilin spesifikasını təşkil edir. Gətirilmiş məlumat müəlliflərə dil üçün “məcburilik” mənasının meyarını dəqiqləşdirməyə imkan verir.

1. Rus və fransız dillərində təsdiq və inkar mənaları qrammatik mənadır, belə ki, onların ifadəsi üçün aydın şəkildə bir-birinə qarşı qoyulan xüsusi formalar mövcuddur. Təsdiq etmə və inkarı inkar etmə mənalarına gəlincə, onlar yalnız fransız dilində qrammatikdir, çünki bu dildə si-non qarşılaşdırılması mövcuddur. Rus dilində bu mənaları ifadə etmək mümkündür, lakin onları qarşılaşdırmaq mümkün deyildir. Buna görə də rus dili üçün onları qrammatik hesab etmək olmaz.

2. Əşyaların miqdarı və sıra nömrəsi mənası hər iki dil üçün qrammatik hesab edilə bilər, çünki onların hər ikisi üçün hər iki dildə ifadə edilməsinin qarşılaşdırma formaları mövcuddur.

3. Nisbi zaman mənası təkcə fransız dili üçün qrammatikdir, çünki onlar xüsusi formalarla ifadə edilir, öz aralarında, habelə bütövlükdə mütləq zaman formaları ilə qarşı-qarşıya qoyulur. Xüsusən, dans və aprés önlüklərinin ifadə etdiyi mənaları qrammatik hesab etmək olar, belə ki, müəyyən bir andan zamanı hesablamaq zəruri olanda fransız dili mütləq bu iki önlükdən birini seçmək məsələsini qoyur. Rus dilində belə seçim yoxdur. Lazım olanda nisbi zaman mənasını bu və ya başqa vasitə ilə ifadə etmək mümkündür, lakin bu vasitələr qarşı-qarşıya qoyulma sistemi yaratmır, buna görə də həmin mənalar məcburi deyildir, başqa sözlə desək, onlar rus dili üçün qrammatik deyildir. Bütün bu deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar: qrammatik mənalar qarşı-qarşıya qoyulma sistemi yaradan formalarla ifadə edilir. Qrammatik olmayan mənalar müxtəlif vasitələrlə ifadə oluna bilər, lakin onların ifadə formaları aydın qarşı-qarşıya qoyulma sistemi yaratmır. Qrammatik mənalar dəsti hər iki dil üçün özünəməxsusdur. Bu mənaları ifadə etmə formalarına gəlincə, onlar da dildən dilə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər. İnterferensiyanın müfəssəl araşdırılması aşağıdakıları aydınlaşdırmağa imkan verir: a) müəyyən bir dildə bu və ya digər kateqoriyanın mövcudluğunu müəyyənləşdirməyə imkan verir; b) qrammatik formaların məzmununu təşkil edən mənaların bütün komponentlərini və bu mənaların qarşılaşdırıldığı bütün diferensial əlamətləri dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir; c) qrammatik kateqoriyaların ifadə sisteminin xüsusiyyətlərini aşkara çıxarmağa imkan verir; ç) qrammatik olmayan mənaların ifadəsi üsullarını aşkara çıxarmaq imkanı verir.