Сочинение язарга өЙРӘНӘбез методика һәм үрнәкләр «Яңалиф»

Вид материала

Сочинение

Содержание «Муса абый» повестен укыгач... Галия — авыл интеллигенциясенең яңа буыны

Подобный материал:

• Дәрес №25 Электроскоп. Электр үткәрүче һәм электр үткәрмәүче җисемнәр. Электр кыры, 176.15kb.
• Реферат язу өчен киңәшләр Тема сайлау һәм проблеманы билгеләү, 87.96kb.
• Отчет осоронда муниципаль район хакимиәте үҙ эшмәкәрлеген Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан, 363.96kb.
• Хәзерге татар теле татар халкының милли теле, халыкның рухи һәм мәдәни хәзинәсенең, 6578.54kb.
• Программа казан -2006, 895.95kb.
• Габдулла Тукайның тормышын һәм иҗатын өйрәнүгә багышланган “Зирәкләр һәм тапкырлар”, 47.07kb.
• 00 Фән һәм мәдәниятнең гомуми мәсьәләләре Общие вопросы науки и культуры, 4016.44kb.
• Календарь знаменательных, 3856.62kb.
• Дарь знаменательных и памятных дат. 2011 /Татарстан Респ, 3511.02kb.
• Җәлилова Гөлназ Илсур кызы, Iкатегорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы, 368.45kb.

«Муса абый» повестен укыгач...

«Муса абый» повестен Әнвәр Давыдов язган. Китапта шагыйрь Муса Җәлилнең Волхов фронтындагы көрәшләрдә әсирлеккә эләгүе, фашистларга каршы батырларча көрәшүе сурәтләнә. Повестьны укыганда, шагыйрьнең көчле ихтыярына, тиңдәшсез ныклыгына сокланасың.

Түбәндәге өзекләр игътибарны җәлеп итә:

«Ишекне ябып бикләделәр. Бераздан килеп ишекне ачтылар, аңа сәләмә күлмәк-ыштан ыргыттылар. Кысырыкта, терсәкләрен сыдыра-сыдыра, шагыйрь аларны көчкә генә киде. Ул тагын елмаеп куйды: әкияттәгедәй тиз үзгәрешләр. Хәерчедән — принцка, принцтан хәерчегә әверелү. Ләкин ул принц кебек киенгәндә дә үзен рәхәттә тоймады: ул чакта үзен ут эчендә хис итте, хәзер менә суга китереп ташладылар. Бер — утка, бер — суга. Корычны шулай чыныктыралар түгелме соң? Әйе, бу корыч (шулай чыныктырыр) чыныгып җитәр һәм явызларга хәнҗәр булып кадалыр әле!

Вакыт акрын гына үтә. Караңгы таш тартмада көнне дә, төнне дә белеп булмый. Инде ике көн үтте бугай.

Өченче көн. Хәл бөтенләй бетә. Түзеп булмас кебек. Уйлар вакыт-вакыт бөтенләй буталып китә. Муса, хәлдән таеп, ишеккә ава да башы бәрелә. Тезләре калтырап бөгелә. Ләкин коридорда аяк тавышы ишетелеп, карцер ишеге ачыла башлау белән, ул бөтен көчен җыеп, тагын торып баса. Тезләренең калтыравын дошманга күрсәтмәскә тырыша».

Автор үзенең бу повестенда Муса Җәлил корал белән генә түгел, ә сынмас рухы белән дә дошманнарны җиңә алырлык көчкә ия булуын тасвирлаган. Мәсәлән, әсәрдән тагын бер өзек: «Муса, төз басып, фашистларга карап тора. Ул горур елмая, һәм тәмуг газабы кичергән бу кешенең шушы елмаюы дошманнарга куркыныч булып күренә».

Әсәргә «Муса абый» дип исем бирелгән, чөнки повестьта геройларның тагын берсе — Вил исемле малай вакыйгаларның башында ук, каты яраланып, һушын югалткан Муса абый белән очраша. Аны фашистлардан яшереп алып калырга тырыша. Әмма булдыра алмый. Язмыш аларны кабат очраштыра. Аларның фикерләре уртак була. Вил Муса Җәлилне бик ярата. Муса абый аның өчен батырлык үрнәге була. Вил үзе дә дошманнарга каршы актив көрәшкә тартыла. Монда Муса абыйның роле бик зур. Менә шуңа күрә дә бу повестька «Муса абый» дигән исем куелган.

Әнвәр Давыдовның бу әсәре миңа бик ошады. Повесть безне батырлыкка өнди. Муса Җәлил кебек яшәргә өйрәтә, илеңә тугрылыклы булырга, халык бәхете өчен көрәшергә чакыра.

Мин совет солдатының тиндәшсез батырлыгына, ныклыгына, көчле ихтыярлы булуына сокланам. Әсәрнең тәэсир көче дә әнә шунда. Бу китапны укырга онытмагыз.


Рецензия (бәяләмә) жанры белән эшләү югары сыйныфларга туры килә. Отзыв — бәяләмә жанры белән эшләүнең башлангыч чоры гына. Әсәргә бәя бирү өчен укучы аның эчтәлегеннән тыш сәнгатьчә эшләнешен дә бәяли белергә тиеш. Бу укучыдан әдәби әсәрне укый белү күнекмәләренә ия булу һәм әдәбият теориясеннән билгеле күләмдә әзерлекле булуын сорый. Мондый белемне укучы югары сыйныфларда туплый. Шунлыктан бәяләмә жанры белән эшләү югары сыйныфларга туры килә. Югары сыйныф укучылары әдәби әсәргә программа таләп иткән күләмдә анализ бирә белергә тиешләр.

Бәяләмә жанры белән язылган сочинениегә мисал китерик.

Галия — авыл интеллигенциясенең яңа буыны

План.

I. Яңа тормышта авыл интеллигенциясенең роле.

II. Бездә һәрбер кеше белем алырга хокуклы.

1. Галия — студент.
   
2. Кешенең табигый матурлыгы һәм эчке дөньясы.
   
3. Галия Искәндәрнең тар гаиләчелек карашына һөҗүм итә.
   
4. Галия — авыл табибы, халыкка хезмәт итә.
   

III. Галия образының әһәмияте.


Г. Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» повестенда авыл интеллигенциясенең мактаулы бер вәкиле булган Галия образы сурәтләнә.

Галия образында автор яңа кеше туу һәм формалашуның һәрвакытта да шома гына бармавын ышандырырлык итеп бирә алган. Галия кебек ярлы кызына белем алуга юл ачыла. Ул — рабфак студенты. Бу бәхетне Галия тирәнтен аңлый. Ул бөек кешеләр укыган университет баскычларыннан атлап йөрүе белән горурлана, үзе яшәгән тормыштан тәм таба. Галиянең тормыш юлында артист Искәндәр калкып чыга.

Галия якын мөнәсәбәткә керә торган кешеләр арасында тормышка карашларның да бердәм булырга тиешлеген аңламый әле, тышкы матурлык белән исереп, Искәндәрнең тозагына эләгә. Әмма аңа үз ялгышын төшенергә ярдәм итә. Искәндәр башта Галияне гаилә колына әйләндерергә, җәмгыятьтән аерырга тырыша, аның ана булуына каршы төшә, укуын ташларга куша. Ләкин Галия иренең бу карашларын бер-бер артлы җимерә бара: ул коллективтан аерылмый, җәмәгать эшләрендә катнаша, ана да була, укуын да дәвам иттерә. Искәндәр үзе җиңелә, ул куркакларча эш итә: гаиләсен ташлап кача. Әмма Галия югалып калмый, югары уку йортын тәмамлый һәм Әдрәс авылында өлкән табиб булып эшли башлый. Хезмәткә намус белән каравы, халык белән якыннан аралашуы, ару-талуны белмәс агитатор булуы белән авыл халкының хөрмәтен казана.

Үз ялгышын аңлый, аны төзәтү өчен актив хәрәкәт итә, бертуктаусыз тырышып эшли, яңалыкка омтыла. Галия образы аша яңа кеше туу процессы күрсәтелә.

«Тапшырылмаган хатлар»да катлаулы тормыш күренешләре көчле образлар үрнәгендә бирелгәннәр. Автор үз әсәре белән яшьләрне тәрбияләү эшенә зур өлеш керткән. Чынлап та, яшьләр арасында гаилә мәсьәләсенә җиңел карау күренешләре бар бит әле. Кайберәүләр беренче күрешүдән соң ук гаилә коралар, ләкин өч-дүрт ай да үтми, аерылышу юлын эзләргә тотыналар.

Шунысы кызганыч: автор Искәндәрне ахырынача фаш итми. Андый вак җанлы кешеләрне киң җәмәгатьчелекнең тәнкыйть камчысы аркылы үткәрергә кирәк иде.