Утварэнне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага
Информация - История
Другие материалы по предмету История
ычайных падаткаСЮ, Спачатку Сойм складаСЮся з усiх паноСЮ i шляхцiчаСЮ. У XVI ст. у Вальны Сойм выбiралiся па два прадстаСЮнiкi ад кожнага павету. Апроч абраных, у рабоце Сойма СЮдзельнiчалi па асабiстых запрашэннях вялiкага князя вядомыя паны паветаСЮ.
Такiм чынам, iнстытут Вальных СоймаСЮ дазваляСЮ сярэдняй i дробнай шляхце прымаць удзел у палiтычным жыццi краiны. Гараджане не мелi сваiх прадстаСЮнiкоСЮ у Сойме .
Мэтазгодна звярнуць увагу на сiстэму мяiовага кiравання. Адзначым, што яна была дакладна рэгламентавана, кожная службовая асоба мела пэСЮныя правы i абавязкi.
4. Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльны падзел
Адзiнкамi мяiовага кiравання былi землi, якiя падзялялiся на волаii i цiвунствы (на Жмудзi). Пазней Вiленскае i Трокскае ваяводствы падзялiлiся на староствы, дзяржавы, волаii.
Ваяводствы дзялiлiся на паветы, якiя былi з незначнай тэрыторыяй i вельмi вялiкiя. Паводле адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1564-1566 гг. дакладна вызначаны межы паветаСЮ. Гэты падзел застаСЮся да канца ХVIII ст. i у цэлым даецца СЮ наступнай таблцы.
Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльны падзел беларускiх зямель у ХVI ст.
ВаяводствыПаветы1. ВiленскаеВiленскi, Ашмянскi, Лiдскi, БраслаСЮскi2. ТрокскаеТрокскi, Гарадзенскi3. ПолацкаеПолацкi4. НаваградскаеНаваградскi, Слонiмскi ,ВаСЮкавыскi5. ВiцебскаеВiцебскi, Аршанскi6. БераiейскаеБераiейскi, Пiнскi7. МiiслаСЮскаеМiiслаСЮскi8. МенскаеМенскi, Рэчыцкi, Мазырскi
Павет быСЮ цэнтрам шляхецкага жыцця i шляхецкiх iнтарэсаСЮ - адмiнiстрацыйных, судовых, палiтычных i грамадскiх.
Адрознiвалася ад вышэй прыведзенай сiстэмы кiраванне горадам.
На чале органаСЮ самакiравання СЮ горадзе стаяСЮ войт, якi назначаСЮся вялiкiм князем цi выбiраСЮся мяшчанамi. У прыватна-СЮласнiцкiм горадзе войта прызначаСЮ яго СЮладальнiк.
Рада выбiралася прызначанымi войтам выбаршчыкамi i мела ад 6 да 24 членаСЮ. Яна кiравала гарадской гаспадаркай, разглядала грамадзянскiя справы гараджан.
Бурмiстр - выбарная асоба СЮ магiстрат. У абавяакi бурмiстра СЮваходзiла загадванне гарадской казной, старшынства на пасяджэннях суда.
Лава - судовая калегiя, якая складалася з войта i лаСЮнiкаСЮ. Яна разглядала крымiнальныя справы мяшчан.
Гарадское самакiраванне
Магiстрат
Рада войт лава
радцы бурмiстры лаСЮнiкi
Такiм чынам, у ХV-ХVI ст.ст. Вялiкае княства ЛiтоСЮскае заставалася дзяржавай, якая захоСЮвала свой незалежны СЮрад (адмiнiстрацыю), свой парламент, тэрыторыю з акрэсленымi межамi, свае заканадауства.
ВКЛ у выннiку гiстарычных абставiн заключыла з Польшчай КрэСЮскую (1385 г.) i Люблiнскую (1569 г.) унii. РЖмi не была лiквiдавана самастойнаспь Беларуска-ЛiтоСЮскай дзяржавы. Статут 1588 г. заканадаСЮча аформiСЮ яе захаванне як самастойнай i незалежнай.
Для абедзвюх дзяржаСЮ заставалiся агульнымi толькi Сойм i кароль. Але лiцьвiнскi Сойм папярэднiчаСЮ агульнаму: ен збiраСЮся асобна СЮ Слонiме. У ВКЛ захоСЮвалiся асобныя Рада, Сойм, арсмiя i заканадаСЮства.
Складальнiкi Статута не СЮнеслi СЮ яго анiводнай нормы, якая б магла быць выкарыстана на шкоду дзяржаСЮнай самастойнаii ВКЛ. Поводле Статута атрымлiваць маенткi, займаць дзяржаСЮныя пасады СЮ княстве маглi толькi мяiовыя СЮраджэнцы i нi СЮ якiм выпадку чужаземцы цi суседзi. Каб атрымаць падтрымку лiцьвiнскай шляхты, захаваць за сабой вялiкакняжацкi трон у ВКЛ, польскi кароль Жыгiмонт III Ваза быСЮ вымушаны згадзiцца i зацвердзiць Статут прывiлеем (граматай) 28 студзеня 1588 г. Аднак Статут быСЮ наСЮмысна выдадзены (у друкарнi МамонiчаСЮ у Вiльнi) без каралеСЮскiх грамат, каб падкрэслiць самастойнаiь ВКЛ.
Варта адзначыць iснаванне СЮ ВКЛ незалежнага СЮрада i мяiовай адмiнiстрацыi, сваей установы замежных спраСЮ - ДзяржаСЮнай Канцалярыi, сваей дзяржаСЮнай скарбонкi, сваей сiстэмы ганаровых званняСЮ i пасадаСЮ. А галоСЮнае, тут функцыянавалi СЮласныя законы, сабраныя СЮ Статуце, якiя якраз былi юрыдычным падмуркам незалежнага Беларуска-ЛiтоСЮскага гаспадарства.
Можна пагадзiцца с шэрагам навукоСЮцаСЮ, якiя iвярджаюць, што не адбылося новага дзяржаСЮнага СЮтварэння, вядомага пад назвай Рэч Паспалiтая. Нашы продкi, як сведчаць гiстарычныя крынiцы, карысталiся тэрмiнам "рэч паспалiтая" - у дакументах на беларускай мове i тэрмiнам "Rzeczpospolita" у дакументах на лацiне на працягу амаль усяго iснавання Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, пачынаючы ад ХIV стагоддзя, гэта значыць задоСЮгда 1569 г.
Дакументы сведчаць. У Статуце 1529 года (10 артыкул 1 раздзел, 6 артыкул 3 раздзел, 2 артыкул 4 раздзел) тэрмiн "рэч пасполiтая" ужываецца СЮ значэннi "гаспадарства", "дзяржава", "краiна". Тое ж паСЮтараецца i СЮ шматлiкiх артыкулах СтатутаСЮ 1566 i 1588 гадоСЮ.
Трэба адзначыпь, што палякi гэтаксама задоСЮга да Люблiнскага Сойму СЮжывалi тэрмiн "рэч паспалiтая" выключна як сiнонiм свайго гаспадарства, сваей дзяржавы.
Пасля 1569 г, iснавалi дзве незалежныя дзяржавы - Польскае каралеСЮства i Вялiкае княства ЛiтоСЮскае. На працягу доСЮгага часу блiзкiя СЮзаемныя стасункi былi СЮ аднолькавай ступенi вельмi выгадныя абедзюм дзяржавам.
Каб пазбегнуць тэрмiналагiчнай блытанiны, захаваць навуковы падыход да гiстарычных зяваСЮ, разбурыць некаторыя стэрэатыпы мыслення, мэтазгодна СЮжываць Польская рэч паспалiтая як сiнонiм Польскага каралеСЮства i Беларуская рэч паспалiтая як сiнонiм княства ЛiтоСЮскага.
Трэба звярнуць увагу студэнтаСЮ на яшчэ адну праблему, якая мае дачыненне да дзяржаСЮнаii ВКЛ i вельмi актуальна сення, на этапе адраджэння бела