Утварэнне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага
Информация - История
Другие материалы по предмету История
ii князеСЮ ад вялiкага князя, г.зн. на аснове сюзэрэнiтэту-васалiтэту. У ХV ст. буйныя васальныя княствы былi ператвораны у ваяводствы, або паветы, у якiх кiравалi намеснiкi вялiкага князя - ваяводы, старасты.
Дамiнуючае становiшча у дзяржаве займалi цэнтральныя землi, якiя СЮ гiстарычных дакументах мелi агульную назву - Лiтва. У iх была сканцэнтравана асноСЮная маса вялiкакняжацкiх i дзяржаСЮных маянткаСЮ, тут жа знаходзiлiся i асноСЮныя маенткi буйных феадалаСЮ. Гэта тэрыторыя была параСЮнальна густа заселена, адсюль набiралася ясноуная частка армii, з яе насельнiцтва iшлi асноСЮныя даходы СЮ дзяржаСЮную казну. Буйныя феадалы гэтых земляСЮ Алелькавiчы, Друцкiя, Глебавiчы, Гальшанскiя, Кiшкi, Радзiвiлы, Сапегi i iнш. займалi пануючае становiшча СЮ дзяржаве. У iх руках знаходзiлiся СЮсе найважнейшыя органы дзяржаСЮнай улады i кiравання.
Землi "прыслухоСЮваючыя" не злiвалiся СЮ адно з асноСЮным дзяржаСЮным ядром, захоСЮвалi сваю дзяржауна-прававую адасобленаiь i выступалi як аСЮтаномныя субекты дззяржаСЮна-прававых адносiн. Тут працягваСЮ захоСЮвацца адасоблены мяiовы апарат дзяржаСЮнага кiравання, з той толькi рознiцай,. што СЮзначальваСЮся ен спачатку асобнымi князямi, а затым вялiкакняжацкiмi намеснiкамi - старастамi або ваяводамi.
Гiсторыкi сведчаць. "Гэтыя землi не былi поунаiю самастойнымi, i iх насельнiцтва знаходзiлася пад уладаю цэнтральных органаСЮ i абавязана было неii пэСЮныя агульнадзяржаСЮныя павiннаii".
Вывад. ДзяржаСЮны лад Вялiкага княства ЛiтоСЮскага напачатку характарызаваСЮся наяСЮнаiю шырокай аСЮтаномii асобных земляСЮ-княстваСЮ, якiя СЮвашлi СЮ яго склад. Але яго нельга разглядаць як феадальную раздробленаiь, пры якой кожная зямля выступае ва СЮсiх дзяржаСЮна-прававых адносiнах самастойна. Гэта была дзяржава з не да канца завершанай цэнтралiзацыяй.
Цэнтральныя органы кiравання. Усю СЮладу i дзяржаунае кiраванне СЮ ВКЛ узначальваСЮ вялiкi князь (гаспадар). Яму падпарадкоСЮвалiся князi i баяры, якiя кiравалi СЮдзельнымi княствамi i вотчынамi.
Функцыi вялiкага князя: найвышэйшы суддзя; галоСЮнакамандуючы СЮзброенымi сiламi краiны; ажыццяСЮляСЮ дыпламатычныя зносiны з суседзямi; абяуляСЮ вайну i мiр; прызначаСЮ на пасады i распараджаСЮся дзяржаСЮнымi маенткамi.
Практыка сведчыць, што студэнты слаба ведаюць iмены гаспадароСЮ ВКЛ, перыяды, калi яны СЮладавалi. Таму мэтазгодна прывеii схему з тэкставымi элементамi, якая дае магчымаiь высвятлiць iмены i гады гаспадарання вялiкiх князеСЮ у ХIII-ХV ст.ст. (схема № 2, с.33).
Выбары вялiкага князя. ВыбiраСЮся з прадстаСЮнiкоСЮ дому ГедзiмiнавiчаСЮ (пазней ЯгайлавiчаСЮ) напачатку СЮ вузкiм коле найважнейшых саноСЮнiкаСЮ, а з канца ХV ст. - на Вальным (агульным) Сойме з удзелам прадстаСЮнiкоСЮ усiх зямель.
Вялiкакняжацкая Рада. Напрыканцы ХV - на пачатку ХVРЖ ст. неабмежаваная княжацкая СЮлада, якой яна была СЮ часы Гедзiмiна, Альгерда, ВiтаСЮта, паступова адыходзiла СЮ нябыт. У дзяржаСЮным кiраСЮнiцтве СЮсе большую ролю пачала адыгрываць Рада. Паны-родныя пачалi СЮплываць на прызначэнне таго цi iншага прадстаСЮнiка вялiкакняжацкай дынастыi на пасаду гаспадара.
Пункт погляду. Вышэй прыведзены матэрыял дае падставу характарызаваць форму праСЮлення СЮ ВКЛ як парламенцкую манархiю. Уладу манарха (вялiкага князя) абмяжоСЮваСЮ парламент, якi складаСЮся з дзвюх палат: Рады i Сойма.
Поуны склад рады налiчваСЮ 45 чалавек, а пасля рэформы 1565 г. i стварэння новых ваяводстваСЮ паноСЮ-родных стала 65.
Уся Рада збiралася эпiзадычна, некалькi разоСЮ на год, i разбiрала толькi важныя справы, а СЮсе бягучыя гаспадар звычайна вырашаСЮ са сваiмi дарадцамi (вузкiм колам галоСЮных сакоСЮнiкаСЮ), якiя СЮтваралi Тайную Раду.
Сойм. Веча (сойм) - найбольш старажытны орган дзяржаСЮнай улады. Яно СЮзнiкла адначасова з дзяржавай i iснавала ва СЮсiх старажытных славянскiх дзяржавах. Словамi "веча", "снем", "сойм" у даСЮнiя часы абазначаСЮся СЮсякi сход народа. Веча збiралася СЮ пэСЮным меiы, на гандлевай плошчы, каля царквы, Яно лiчылася таксама законным, калi збiралася па нейкiм прычынам i СЮ незвычайных меiах. ПаСЮнапраСЮнымi СЮдзельнiкамi веча прызнавалiся толькi свабодныя людзi i не падначаленыя сямейнай уладзе. Адсутнаiь прадстаСЮнiкоСЮ пэСЮнай часткi насельнiцтва магла выклiкаць неабавязковаiь для iх таго цi iншага рашэння. Таму органы дзяржаСЮнага кiравання былi зацiкаСЮлены, каб на вечы (сойме) былi прадстаСЮнiкi розных груп насельнiцтва.
Удзел у палiтычным жыццi СЮсiх паСЮнапраСЮных людзей быСЮ неабходны для нармальнай дзейнаii дзяржавы. Пры невялiкiм чыноСЮнiцкiм апараце органы СЮлады вымушаны былi пастаянна шукаць падтрымку СЮ насельнiцтва, а таму СЮсе найважнейшыя справы дзяржаСЮнай палiтыкi маглi быць ажыццяСЮлены толькi са згоды большаii паСЮнапраСЮных грамадзян.
Усе пытаннi на вечавых сходах вырашалiся пераважнай большаiю. Пры разыходжаннi думак прымалася рашэнне, што выказвала волю найбольш моцнай часткi прысутных, якiя былi СЮ стане прымусiпь астатнiх згадiцца з iх думкай i затым дабiцца выканання рашэнняСЮ.
Найбольш важнымi справамi былi: раскладка павiннаiей i падаткi, выбранне i выгнанне князя, прызначэнне i зняцце вышэйшых службовых асоб, пытаннi вайны i мiру, арганiзацыя апалчэння i абароны, найбольш важныя судовыя справы, мiжнародныя адносiны.
Функцыi органаСЮ кiравання выконвалi службовыя асобы: пасаднiк, тысяцкi, падвойскi, ключнiк, цiвун.
Для вырашэння найбольш важных дзяржаСЮных спраСЮ збiраСЮся Вальны Сойм. На iм выбiраСЮся вялiкi князь, вырашалiся пытаннi вайны i мiру, арганiзацыi абароны, надзв