Беларускае дойлiдства
Информация - Культура и искусство
Другие материалы по предмету Культура и искусство
>Для культавай архiтэктуры Беларусi канца 15-16 ст. характэрны новы тып пабудоСЮ-храмы, прыстасаваныя да абароны, якiя СЮваходзiлi СЮ сiстэму гарадскiх умацаванняСЮ цi былi асобнымi кропкамi абароны у вясковых ваколiцах. У гэты час пашыраюцца мiжусобныя сутычкi памiж магнатамi, ад якiх больш за СЮсе цярпеСЮ просты люд. Сховiшчам для яго звычайна станавiлася бажнiца, нярэдка адзiнае СЮ наваколлi мураванае збудаванне. У ей можна было схавацца i адбiцца ад невялiкага атрада рабаСЮнiкоСЮ, што спусташалi безабаронныя вёскi i мястэчкi. Пiсьмовыя крынiцы паведамляюць пра шматлiкiя храмы-крэпаii СЮ розных мяiiнах. Агульныя рысы кампазiцыi гэтых храмаСЮ-кампактнаiь абёму, высокi шчыпцовы дах, абарончыя вежы з байнiцамi i выразны падзел унутранай прасторы на абарончую i культавую часткi. Прыкладам такiх пабудоСЮ зяСЮляецца абарончая царква СЮ вёiы Мураванка. Пабудавана Мураванка, як i шмат беларускiх храмаСЮ у 16 ст. Яна мае чатыры парожныя вежы, арганiчна звязаныя з галоСЮным корпусам. iены храма, амаль двухметровай таСЮшчынi, праразаюць байнiцы. Мураванка мае абарончыя прыстасаваннi, яе абёмная пабудова выглядае СЮзнёслай, лёгкай, кампактнай. На даху царквы да нашых дзён захавалася чырвоная дахоСЮка. Падлога зроблена з тоСЮстай спецыяльнай цэглы-пiльчаткi.
Адным з першых будынкаСЮ новай пабудоСЮкi трэба лiчыць замак ГлебавiчоСЮ СЮ ЗаслаСЮi.
Ен размешчаны к поСЮначы ад горада i займае плошчу 200 на 100 м. Чатырохвугольны па плану, замак некалi аддзяляСЮся шырокiм i глыбокiм iрвом з вадой. Сiстэма сажалак значна СЮзвышала СЮзровень вады i фактычна ператварала замак ва СЮмацаваны востраСЮ. Замак зроблены з цэглы i каменняСЮ. Даследчыкi мяркуюць, што замак шмат разоСЮ сваiмi магутнымi iенамi СЮкрываСЮ ГлебавiчоСЮ ад небяспекi. У сённяшнiя днi гэты замак зяСЮляецца краяведчым музеям. Такiм чынам, мы бачым, што гiсторыя развiцця будаСЮнiцтва на тэрыторыi Беларусi з 9 ст. па 17 ст. вельмi насычаная i цiкавая. На жаль толькi, што толькi адзiнкi з магутных пабудоСЮ дайшлi да сённяшнiх дзён. Але ж пойдзем далей i даведаемся пра тое, як трапiла цагельнае рамяство на Беларусь.
II. У старажытнай цагельнi. 9-17 ст.
Шырокае мураванае будаСЮнiцтва патрабавала СЮсё больш разнастайных будаСЮнiчых матэрыялаСЮ i СЮ першую чаргу цэглы. Як жа трапiла яна СЮ Беларусь?
Не адну тысячу гадоСЮ налiчвае гiсторыя цагельнай справы. Зарадзiлася яна СЮ краiнах усходу, дзе не было дастатковай колькаii дрэва i каменняСЮ, неабходных для СЮзвядзення манументальных пабудоСЮ. У ЕСЮропе цэглу СЮпершыню сталi вырабляць рымляне, але яна не стала СЮ iх галоСЮным будаСЮнiчым матэрыялам. У часы сярэднявечча выраб цэглы СЮ ЕСЮропе быСЮ у заняпадзе. У КiеСЮскую Русь цэгла трапiла разам з вiзантыйскiмi дойлiдамi СЮ першай палове 10 ст. i атрымала назву плiнфа. Упершыню, як я СЮжо казаСЮ, плiнфа СЮжыта СЮ муроСЮцы Полацкай Сафii. Потым мураваныя пабудовы з яе выкарыстаннем узводзяцца СЮ Полацку, Вiцебску, Гароднi, Тураве. У 12 ст. адначасова СЮжывалася плiнфа двух памераСЮ. Прычым адзiн з iх быСЮ асноСЮным, а iншыя складалi 20-30 працэнтаСЮ ад агульнай колькаii. Старажытную полацкую, вiцебскую i гародзенскую цэглу выраблялi СЮ спецыяльных формах з драСЮляным дном. Пра гэта сведчаць адбiткi дошак на глiне i спецыяльныя знакi, якiмi майстры пазначалi сваю прадукцыю. Цiкава, што гародзенская форма плiнфы мае знакi толькi на тычках, а полацкая i вiцебская-на тычках i адным з шырокiх бакоСЮ. Вiдаць, сярод цагельнiкаСЮ былi пiсьменныя людзi, бо iх знакi маюць выгляд не толькi крыжоСЮ, стрэлачак i iнш. геаметрычных знакаСЮ, але i розных лiтар. Абпальвалi плiнфу СЮ спецыяльных печах складзеных з цэглы. У другой палове 13 ст. плiнфу СЮ беларускiм манументальным будаСЮнiцтве змяняе буйнапамерная брусковая плiнфа. Зойдзем на хвiлiну СЮ майстэрню цагельнiка 15 ст. Гэта быСЮ майстар, якому дапамагалi некалькi чалавек. Цэгла рабiлася на спецыяльным шырокiм драСЮляным стале. Форма СЮяСЮляла сабою дзве збiтыя разам прамавугольныя драСЮляныя скрынкi, акаваныя жалезам i з ручкамi па баках. Цагельнiк запаСЮняСЮ iхглiнай, потым запiхваСЮ кавалачкi глiны СЮ куткi формы. а глiняныя рэшткi зграбаСЮ рукою або дошчачкай. Ад пальцаСЮ майстра на паверхнi цэглы часам заставалiся неглыбокiя сляды. Набiтыя глiнай формы памочнiкi майстра пераносiлi на роСЮную пляцоСЮк у i аiярожна вытрасалi цэглу для прасушкi. Абпальвалi цэглу альбо СЮ полi, альбо СЮ печы. Падобным чынам выраблены i плiткi для падлогi.
З 13 па 18 ст. ужывалася i спецыяльная профiльная цэгла: стрэлападобнай формы, а таксама iнш. узораСЮ. Найбольш пашыранымi спосабамi вырабу такой цэглы былi фармоСЮка i абсклюдаванне (абрэзка цэглы).
На буйнапамернай цэгле амаль заСЮжды адсутнiчаюць знакi, улаiiвыя плiнфе, але клеймы i асаблiвыя меткiсустракаюцца на працягу 14-16 ст. Меткi вядомы на цэгле з Лiдскага i Мiрскага замкаСЮ, а клеймы-на Мiрскай. Вельмi цiкавая цаглiна знойдзена СЮ Пiнску. Яе бакавыя гранi аздоблены рэльефным раслiнным арнаментам. Сiмволiка разнастайных выяСЮ на старажытнай цэгле часта звязана з пэСЮнымi асаблiваiямi цагельнай вытворчаii i да канца не вытлумачана. Як бачна, цагельная справа была вельмi распаСЮсюджана на тэрыторыi Беларусi. Цагельнi былi там, дзе нешта будавалася.
III. СтанаСЮленне беларускага кафлярства. Гiсторыя кафлянай печы.
Ужо з 15 ст. жылыя памяшканнi замкаСЮ i палацаСЮ пачалi iяпляць кафельнымi печамi. У iнвентарах 16-18 стст. згадваецца вялiкая колькаiь печаСЮ, аблямаваных кафляй. Першыя кафлi нагадвалi звычайныя гаршкi альбо невялiкiя макацеры, таму i атрымалi назву гаршковыя. Ганчары выраблялi iх разам з кухонным цi сталовым посудам i нават спачатку мецiлi некаторыя экземпляры звычайнымi ганчарнымi клеймамi. На Б