Развiцце палiтычнай и прававой думкi на тарэторыi сучаснага беларускага гасударства у XVI – XVIII ст.
Информация - История
Другие материалы по предмету История
Развiцце палiтычнай и прававой думкi на тарэторыi сучаснага беларускага гасударства у XVI-XVIII ст.
План
1. Iдэя "шляхецкай рэспублiкi" ў палiтычна-прававой думкi XVI-XVII ст. (А.Ф. Маджэускага, Л. Сапегi i iнш.)
2. Праблема ўзаемаадносiн свецкай i духоўнай улады, формы праўлення, iдэi гражданственнасцi ў работах А. Алiзароўскага, Т. Цiшкевiча-Скумiновiча
3. Iдэi грамадскага дагавору i права у Рэчы Паспалiтай (XVII-XVIII ст.), развiцце асветнiцкай палiтычна-прававой iдэалогii
4. Развiцце iдэй канстытуцыяналiзму ў Рэчы Паспалiтай (Г. Калантай, I. Патоцкi, А.Т. Касцюшка)
Лiтаратура
1. Iдэя "шляхецкай рэспублiкi" ў палiтычна-прававой думкi XVI-XVII ст. (А.Ф. Маджэускага, Л. Сапегi i iнш.)
Самая радыкальная на той час крытыка шляхецкай дэмакратыі зыходзіла ад анабаптыстаў, якія, грунтуючыся на адзіным праве, - Божым запавеце - адмаўлялі маёмасны падзел у грамадзтве і заклікалі шляхту прадаваць свае маёнткі, вызваляць сялян і пераходзіць да жыцьця ў абшчынах, якія нагадвалі раньнехрысьціянскія. Да гэтых крытыкаў належалі некалькі знаных асобаў.
Петра з Ганёндза (? - 1573). Нарадзіўся ў мястэчку Ганёндз на Падляшшы (Вялікае княства). У 1551 г. скончыў Кракаўскі ўнівэрсытэт, потым вучыўся ў Італіі, Швайцарыі, Маравіі. У 1554 г. выкладаў у Падуанскім унівэрсытэце. Адзін з самых адукаваных людзей свайго часу.
Павел з Візны. Жыў у 16 ст. Захаваліся звесткі пра ягонае выступленьне на сынодзе ў Іўі (1568): "Праведнаму ня трэба мець падданых, а тым больш рабоў і рабынь. Гэта язычніцтва - панаваць над сваім братам, карыстацца яго потам і крывёй". "Бог з адной крыві стварыў увесь род чалавечы, таму ўсе мы роўныя, і калі ўсе мы з адной крыві, значыць, усе мы браты, і калі мы браты, то як можа брат над братам панаваць?"
Марцін Чаховіч хіба найбольш радыкалізаваў аргумэнтацыю анабаптыстаў і абвясьціў урад, дзяржаву і іншыя формы панаваньня чалавека над чалавекам - справай дябла. Парадаксальна, але гэтую хрысьціянскую крытыку ў значна больш мяккай форме ў канцы 16 - пачатку 17 стст. працягнуць прадстаўнікі іншых хрысьціянскіх канфэсыяў. Гэтыя ж самыя матывы мы знаходзім у праваслаўных ідэолягаў і ў іх апанэнтаў. Сацыяльную няроўнасьць і несправядлівасьць выкрываў і Пётр Скарга ў сваіх сеймавых прамовах.
З Маджэйскага і ягонага трактата пачынаецца даўгая традыцыя грамадзка-палітычнай думкі, у якой прафэсыйны палітычны аналіз, а часам і апалёгія шляхецкіх свабодаў спалучалася з спробамі прадставіць праграму рэформаў.
Анджэй Фрыч Маджэўскі нарадзіўся ў 1503 г. у Польшчы, у 1523 скончыў Кракаўскі ўнівэрсытэт. Каля 10 год правёў у Нямеччыне і Швайцарыі, вучыўся ў Вітэнбэргу, сталіцы лютаранства. У 1541 г. вярнуўся на радзіму. У 1554 г. у Базэлі выходзіць ягоны славуты твор на лацінскай мове "Аб паляпшэньні Рэчы Паспалітай" ("De republica emendanda"), які складаўся з 5 кніг: "Аб абычаях", "Аб правах", "Аб вайне", "Аб касьцёле" і "Аб школе". Існавала выданьне 1551 г. без дзвюх апошніх кніг, выдаленых цэнзурай. Выдаўца ў прадмове пісаў, што "ад пачатку сьвету не выдалі анічога ў гэтай сфэры ані старажытныя, ані новыя".
Дэфініцыя дзяржавы: "Рэспубліка - гэта схаўрусаваная чалавечая супольнасьць, зьвязаная правам, што злучае шмат суседзяў, - дзеля добрага і шчасьлівага жыцьця ўтвораная". Гэтае вызначэньне потым будзе вандраваць па шматлікіх палітычных трактатах. Характэрным тут ёсьць мэтавая, альбо ўнівэрсалісцкая трактоўка дзяржавы, якая разглядаецца ня як натуральная форма супольнасьці, а як прылада для шчасьлівага жыцьця. Фундамэнтам дзяржавы ёсьць "добрыя абычаі", якія падзяляюцца ўсімі грамадзянамі. Права зьяўляецца тады, калі "абычаі" пачынаюць псавацца. У гэтай сытуацыі выратаваньнем для дзяржавы, выратаваньнем ад спаўзаньня ў хаос ёсьць унівэрсальны праўны кодэкс. "Належала бы, каб каралі і ўсе ўраднікі прызнавалі бы над сабой права, у якой мелі б норму, паводле якой правілі б сабой і народам".
Андрэй Волан (альбо Волян) (1530 - 1610) - сацыяльны мысьляр, ідэоляг рэфармацыі, кальвініст. Нарадзіўся непадалёку ад Ашмянаў. Вучыўся ва ўнівэрсытэтах Франкфурта-на-Одэры і Кёнігзбэргу. Пасол Сойму Рэчы Паспалітай, сакратар Жыгімонта ІІ Аўгуста. Памёр і пахаваны ў маёнтку Б'юцішкі Ашмянскага павета. Аўтар каля трыццаці твораў у розных жанрах (палемічныя, тэалягічныя, палітычныя, этычныя трактаты, прамовы).
канстытуцыяналiзм беларусь рэч паспалітая
Сярод іх "Аб палітычнай альбо грамадзянскай свабоде" (Кракаў, 1572), "Развагі над пасланьнем Божага апостала Паўла да эфэсцаў" (Вільня, 1592), "Пра шчасьлівае жыцьцё альбо найвышэйшае чалавечае дабро" (Вільня, 1596), "Пра гаспадара і яго асабістыя дабрачыннасьці" (Гданьск, 1608). Разам з пратэстанцкімі калегамі (Будным, Стрыйкоўскім ды інш.) прымаў удзел у перакладзе на польскую мову ды выданьні трактата Маджэўскага "Аб паляпшэньні Рэчы Паспалітай".
Палітычнае мысьленьне Волана знаходзіць сябе на скрыжаваньні антычных традыцый (Арыстотэль, Цыцэрон), пратэстанцкай этычнай дактрыны і ўжо склаўшайся мясцовай традыцыі апалёгіі рэспубліканскіх свабодаў.
У сваёй трактоўцы ідэі натуральнага права Волян спрабуе рацыяналізаваць натуральны парадак рэчаў і гаворыць, зыходзячы з Цыцэрона, аб "найвышэйшым розуме, закладзеным у прыродзе", які "прадпісвае тое, што трэба рабіць і забараняе адваротнае". Закон, паводле Воляна, ёсьць "розумам, які зыходзіц?/p>