Развiцце палiтычнай и прававой думкi на тарэторыi сучаснага беларускага гасударства у XVI – XVIII ст.
Информация - История
Другие материалы по предмету История
?ўнымi асобамi.
Падкрэслiвалася, што дзяржава будзе кантраляраваць выкананне самiмi ўладальнiкамi зямлi i iх нашчадкамi, а таксама сялянамi абавязкау, якiя вынiкалi з гэтых дамоўленасцей. I усе ж Канстытуцыя 1791 г. не адмяняла прыгоннай залежнасцi сялян. Асабiстыя свабоды i права "заключаць дамовы на насяленне, работу або арэнду" гарантавалася толькi "новапрыбым", а таксама тым, "якiя спачатку адышлi з краю, а цяпер захацелi вярнуцца на бацькаўшчыну".
Канстытуцыя замацоўвала прагрэсiўнае палажэнне аб тым, што "усякая улада бярэ свой пачатак у волi народа i павiнна складацца з трох галiн: заканадаўчай, выканаўчай i судовай". Заканадаўчая улада належала двухпалатнаму сойму. Прынцып "лiберум вета", супраць якога паслядоўна выступалi ўсе мыслiцелi-асветнiкi, не адмяняўся, а уводзiуся прынцып прыняцця рашэнняў простай большасцю галасоу. Вызначаўся склад i кампетэнцыя урада, якi атрымаў назву "варта закона". Уводзiлася спадчынная манархiя. Кароль надзяляўся шырокiмi паўнамоцтвамi, аднак усе прававыя акты караля набывалi сiлу закона толькi пасля подпiсу адпаведнага мiнiстра (прынцып контрасiгнатуры).
Стварэнне адзiнага для ўсей краiны урада змяняла форму дзяржаўнага ўладкавання, пераўтвараючы канфедэрацыю ў федэрацыю пры захаваннi знчнай адасобленнасцi ВКЛ ад Польшчы. Гэтаму садзейнiчала выдадзенае ў кастрычнiку 1791г. "Узаемнае заручэнне ободвух народау", згодна з якiм усе вышэйшыя дзяржаўныя ўстановы павiнны былi камплектавацца на парытэтных пачатках у роунай колькасцi як ад Польшчы, так i ад ВКЛ.
Канстытуцыяй ўносiлiся iстотныя змяненнi ў структуру i характар дзйнасцi судовых органау. Абвышчаўся прынцып ажыццяулення правасуддзя толькi судом. Суды першай iнстанцыi замест пасесiйнага разгляду спраў павiнны былi дзйнiчаць пастаянна i разглядаць справы на працягу года. Стваралiся рэферэндарскiя суды для свабодных сялян.
Але трэба адзначыць, што суды па-ранейшаму заставалiся саслоўнымi, а залежных сялян працягвалi судзiць iх паны.
Можна зрабiць выснову, што Канстытуцыя 3 мая 1791 г. зявiлася вынiкам кампрамiсу шляхты з маладой буржуазiяй. Прагрэсiўныя дзеячы Рэчы Паспалiтай лiчылi, што яна зможа ачысцiць шлях для рэвалюцыйных пераутварэнняў. Згодна з прадпiсаннямi Канстытуцыi 29 чэрвеня 1791 г. былi створаны дзве камiсii дэпутатаў - ад Польшчы i ВКЛ, - якiя павiнны былi падрыхтаваць праект прававой рэформы, выпрацаваць асновы сiстэматiзацыi i перш за усе кадыфiкацыi крымiнальнага i грамадзянскага права краiны. У аснову заканадаўства прапаноувалася пакласцi Статут ВКЛ 1588г. Iдэолаг радыкальнага блока Рэчы Паспалiтай Г. Калантай пiсаў, што Статут "робiць гонар чалавечаму розому" i "яго можна лiчыць самай дасканалай кнiгай законау ва усёй Еуропе".
Адмена Канстытуцыi 3 мая 1791 г. Гродзнскiм соймам (чэрвень 1793г.) i другi падзел Рэчы Паспалiтай узнялi рэвалюцыйную актыўнасць яе прыхiльнiкау. Iх iмкненне адстойваць абраны шлях развiцця радзiмы ўсiмi сродкамi. На чале паўстання, якое пачалося 24 сакавiка 1794 г., стаяу Андрэй Тадэвуш Банавентура Касцюшка.
Пасля Гродзенскага сойма Т. Касцюшка накiроўваецца ў рэвалюцыйны Парыж, дзе перадае мiнiстру замежных спрау Францыi Лебрэну Мемарыял аб задачах рэвалюцыi у Рэчы Паспалiтай. З мэтаю атрымання матэрыяльнай падтрымкi рэвылюцыйнага урада патрыятычныя колы, сярод якiх былi Т. Касцюшка, Г. Калантай, I. Патоцкi, абвясцiлi у Мемарыяле задачы паўстання, якiя датычылiся скасавання манархii i верхняй палаты сойма - сената; адхiлення ад улады вышэйшага духавенства; абвяшчэння выбарчага права для кожнага падаткаплацельшчыка; скасавання прыгоннага права i свабоды набыцця нерухомай маемасцi; абвяшчэння свабоды i роўнасцi для ўсiх грамадзян. Але надзеi на падтрымку французкага ўрада не спраудзiлiся.
У час паустання Т. Касцюшка вымушаны быу лiчыцца з рэальнымi суадносiнамi сiл i пажаданнямi значнай часткi шляхты, таму напiсанныя iм ў гэты перыяд адозвы "Акт паўстання", "Паланецкi унiверсал" былi менш радыкальныя па зместу, чым Мемарыял.
У "Акце паустання" Т. Касцюшка выкрывау намеры расiйскай i прускай манархii "распаўсюдзiць панаванне тыранii i падаўленне свабоды не толькi ў сваiх дзяржавах, але i ў суседнiх народаў". Прыхiльнiкаў i памагатых Расii i Пруссii Т. Касцюшка называу здраднiкамi айчыны. Акт абвяшчаў аб стварэннi найвышэйшай нацыянальнай Рады, на якую ўскладалася кiраўнiцтва паўстаннем, i рэвалюцыйных судоў, якiя павiнны былi разглядаць справы аб злачынствах супраць паўстання.
Але рэвалюцыйныя органы абвяшчалiся часовымi i не адмянялi стары дзяржауны аппарат i манархiю.
У маi 1974 г. Касцюшка выдаў "Паланецкi унiверсал" накіраваны на паляпшэнне становішча сялян. Універсал прадугледжваў прадстаўленне сялянам асабістай свабоды (пры ўмове іх разліку з панамі і аплаты дзяржаўных падаткаў), вызваленне ад паншчыныпад час паўстання, права наследвання на апрацоўваемуюземлю. Нягледзячы на абмежаванасць, універсал быў выдатным прагрэсіўным актам, першым у гісторыі Рэчы Паспалітай змяншэннем цяжару паншчыны. Гэта сведчыць, што справу незалежнасці дзяржавы Т. Касцюшка звязваў з сялянскімі масамі, найбольш шматлікай сацыяльнай групай грамадства.
Аднак паустанне скончылася перамогай контррэвылюцыйных сiл, што i прывяло да канчатковага падзелу Рэчы Паспалiтай памiж Расiяй, Прусiяй i Аустра-Венгрыяй. Такiм чынам, праекты пераўтварэння грамадскага i палiтычнага ладу Рэчы паспалiтай, распрацаваныя Т. Касцюшкам, засталiся нездзейсненнымi.
Лiтаратура
1.Доўнар Т. Развіццё асноўных інстытутаў грамадзянскага і