Развiцце палiтычнай и прававой думкi на тарэторыi сучаснага беларускага гасударства у XVI – XVIII ст.
Информация - История
Другие материалы по предмету История
? ад Бога". Гэткім чынам, у згодзе з пратэстанцкай парадыгмай, ня толькі само права і закон могуць быць і падлягаюць рацыяналізацыі, але й сам розум аказваецца ўпісаны ў онталягічную карціну сьвету, мае свае карані ў складанай герархіі сьветабудовы.
Адпаведна, і праблема свабоды трактуецца ў гэтым ключы, сама свабода аказваецца залежнай ад яе разумнага карыстаньня. Волан гаворыць (і ў гэтым ён паўтарае традыцыю) пра свабоду як пра "найцудоўнейшую з усіх дабротаў". Але пры няўмераным - г. зн. неразумным - карыстаньні яна арганічна пераходзіць у сваю процілегласьць - рабства, альбо нявольніцтва. "Падобна да таго, як няўмеранае спажываньне перараджаецца ў недахоп, так і тыя, хто ажыцьцяўляе няўмераную свабоду, могуць з поўнай падставай ганарыцца не дабрачыннай справай свабоды, а разбэшчаным самавольствам". Рацыянальнай граніцай "няўмеранай свабоды" для Волана ёсьць права і законы, але й яны ў сваю чаргу залежаць ад інтэрпрэтацыі і выкананьня канкрэтнымі асобамі.
Ключавая праблема для Волана - праблема "Гаспадара і ягоных асабістых дабрачыннасьцяў". І гэта ня дзіўна. Бо ў шляхецкай рэспубліцы роля гаспадара (караля й вялікага князя) зводзілася пераважна да нагляду і выкананьня законаў, а таксама да пошуку кампрамісаў паміж шматлікімі шляхецкімі партыямі й групоўкамі. У гэтай сытуацыі "маральныя якасьці" гаспадара ставаліся ня толькі й ня столькі асабістай, колькі грамадзкай і нават палітычнай праблемай. У пераліку асноўных дабрачыннасьцяў Волан абапіраецца на антычную традыцыю, г. зн. вылучае мудрасьць, справядлівасьць, мужнасьць і памяркоўнасьць, - дадаючы яшчэ "хрысьціянскую цноту". Хаця менавіта разьдзел пра тое, што гаспадару больш за ўсё трэба клапаціца пра праўдзівую веру, пераўтвараецца ў Волана у апалёгію пратэстанцтва. Волан вызначае рэлігію як "духоўнае ўзыходжаньне розуму да Бога", у выніку якога могуць быць вылекаваныя ўсе хваробы душы, і ідэал гаспадара, адпаведна, набліжаецца да Плятонавай ідэі саюзу альбо супадзеньня ў адной асобе філёзафа і гаспадара. Зрэшты, сама ідэя асабістай свабоды ў Волана аказваецца апасродкаванай праблемай розуму і праблемай улады, а сацыяльная альбо палітычная свабода стаецца дыстрыбутыўна разьмеркаванай між розным саслоўямі насельніцтва і падпарадкаванай ідэі "грамадзянскае згоды", ідэі ў якой грамадзтва бачылася як адзіны арганізм, розныя часткі якога маюць розныя функцыі, але ад суладнай працы якіх залежыць агульнае здароўе грамадзтва.
Гэтыя праблемы разглядаюцца Воланам у працы "Аб палітычнай альбо грамадзянскай свабодзе". Сама гэтая свабода (палітычная) аказваецца апасродкавана ня столькі розумам, колькі прынцыпам справядлівасьці, якая, у згодзе з Арыстотэлем, падзялялася Воланам на дыстрыбутыўную і камутатыўную. Дыстрыбутыўная, альбо разьмеркавальная, справядлівасьць, на якой будавалася шляхецкая дэмакратыя, зыходзіла зь ідэі якаснай няроўнасьці саслоўяў, іхным няроўным унёску ў функцыянаваньне грамадзтва і адпаведным няроўным разьмеркаваньні свабоды. Камутатыўная ж (ураўноўваючая) справядлівасьць, прыхільнікам якой быў Волан, ставіцца да ўсіх саслоўяў як да чалавечых супольнасьцяў, у якіх канкрэтныя людзі маюць поўнае права на ўсе магчымыя ў грамадзтве свабоды. "Я думаю, што трэба лічыць бесчалавечным і барбарскім той факт, калі якой-небудзь суполцы людзей даюць больш правоў і свабодаў, чым іншым, калі не ўраўноўваюць усіх аднымі й тымі ж законамі. Бо камутатыўная справядлівасьць, якую філёзафы называюць арытмэтычнай, не прызнае ніякай розьніцы між плябеем і знатным, багатым і бедным. Яна ўсім дае роўнае, і адкінуўшы ўсялякую розьніцу між асобамі, перасьледуе ўсе крыўды і забойствы адным і тым жа пакараньнем. І калі гэты закон быў уласьцівы язычнікам. то як павінна быць сорамна нам, хрысьціянам, калі мы дазваляем ім пераўзыходзіць нас гуманнасьцю і раўнапраўем".
Але юрыдычная роўнасьць перад законам па Волану не азначае сацыяльнае нівеліяваньне, зьнікненьне натуральнай розьніцы. Ідэалам для Волана была Вэнецыянская Рэспубліка.
Абапёртая на свабоду як на галоўную каштоўнасьць, шляхецкая дзяржава напрыканцы 17 ст. выявіла, аднак, сваю вайсковую і эканамічную неэфэктыўнасьць, а напрыканцы 18 ст. сармацкая цывілізацыя ўвогуле небясьпечна рэгіяналізавалася. І далейшае развіцьцё непазьбежна прывяло б да ўтварэньня протанацыянальных супольнасьцяў на базе беларускай, літоўскай і ўкраінскай этнічных тэрыторыяў.
2. Праблема ўзаемаадносiн свецкай i духоўнай улады, формы праўлення, iдэi гражданственнасцi ў работах А. Алiзароўскага, Т. Цiшкевiча-Скумiновiча
Берасцейская ўнiя выклiкала да жыцця развiццё палемiчнай лiтаратуры розных жанраў: ад публiцыстыкi да полемiка-тэалагiчных сачыненняў. Яна зявiлася адной з форм выражэння палiтыка-прававой i грамадскай думкi, выяўлення мiжцаркоўных, тэалагiчных i сацыяльна-палiтычных супярэчнасцей.
У творах праваслаўных палемiстаў у кантэксце развiцця iдэi "сапраўднай царквы" праходзiць праблема ўзаемаадносiн свецкай i духоўнай улады. У адрозненне ад каталiцкiх аўтарау, яны бачылi гэтыя ўзаемаадносiны як партнерскiя. Так, на думку I. Вiшэнскага i З. Капысценскага, свецкая ўлада павiнна выконваць ахоуную функцыю у адносiнах да царквы i веравызнання грамадзян.
Кароль як прадстаўнiк свецкай ўлады павiнен быць над рэлiгiйным канфлiктам, здзяйсняць функцыi прававога рэгулявання грамадскiх адносiн, пасрэднiцтва ў адносiнах розных канфесiй.
На думку А. Фiлiпповiча, выказанную ў "Ды