История Республики Казахстан автореферат

Вид материалаАвтореферат

Содержание


Список использованных источников
Список опубликованных работ по теме диссертации
Султанова валида илашбайқызы
07.00.02-мамандығы. Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы)
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы
Зерттеудің хронологиялық шегі
Зерттеу жұмысының нысаны
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңызы
Жұмыстың бірінші «Оңтүстік Қазақстандағы кәсіпкерлік белсенділіктің даму факторлары» бөлімінде –
Екінші «Оңтүстік Қазақстандағы кәсіпкерліктің экономикалық және әлеуметтік салалардағы негізгі бағыттары және ерекшеліктері» бөл
Подобный материал:
1   2   3

Заключение


В заключении представлены результаты, сделаны выводы и сформулированы предложения по основным проблемам исследованной темы.

В конце ХIХ-начале ХХ века капиталистическая модернизация набирала обороты в Южном Казахстане. Специфической особенностью становления рыночных отношений в регионе явилось полное подчинение экономическим интересам русских предпринимателей – промышленников, землевладельцев, купцов, которые обеспечивались всеми правами и наделялись гарантиями. Местные же предприниматели, среди которых было некоторое количество казахов, таких возможностей не имели, что резко ограничивало появление новых предпринимателей, создание крупных, тем более монопольных производств. Рост же деловой инициативы российских предпринимателей ограничивался местной администрацией, которая больше занималась административным и политическим управлением, достаточно жестко регулируя при этом экономическую и торговую деятельность. Были созданы некоторые условия для активизации предпринимательской деятельности в Южном Казахстане, но результаты были гораздо скромнее, чем могли себе представить и чиновники царского правительства, и представители русского купечества и промышленников. Отсталая в техническом отношении, едва вырвавшаяся из средневековья, ограниченная историческими особенностями в развитии капиталистической модернизации, царская Россия не смогла добиться особо значимых результатов в развитии предпринимательства в регионе.

Основным видом предпринимательской деятельности в конце ХIХ-начале ХХ века в Южном Казахстане являлась торговля. В регионе переплетались между собой три вида торговли – меновая, ярмарочная и стационарная, что в основном соответствовало трем типам хозяйства – кочевому, полукочевому и оседлому. Характерным для всех трех видов торговли был неэквивалентный обмен. В Сыр-Дарьинской области торговля была очень слабо специализирована. Торговые фирмы обычно сочетали торговлю разнообразными товарами. Чаще всего встречалось сочетание: мануфактура - скот - хлеб. Это особенно характерно для ярмарочной торговли, где производились закупки и для внутреннего потребления и для вывоза. В структуре товарооборота Южного Казахстана нашли отражение колониальные взаимоотношения аграрной отсталой окраины с промышленным центром. Экспорт южноказахстанского сырья особенно возрос с введением в эксплуатацию железнодорожных линий. Значительная разница в ценах на продукты в Южном Казахстане и в Центральной России обеспечивала торговцам и банкирам огромные прибыли. В Южном Казахстане крупная торговая буржуазия, вкладывая часть своих капиталов в местную промышленность, большую часть их направляла в торговлю, так как последняя обеспечивала исключительно высокий уровень прибыли. Торговые предприятия Сыр-Дарьинской области имели в 1904-1907 гг. прибыль на оборот почти вдвое больше, чем в других областях Казахстана.

Во второй половине ХІХ – начале ХХ вв. города Южного Казахстана становятся центрами предпринимательской деятельности, в них активно развивается торговое и промышленное предпринимательство. Но предпринимательская активность была направлена в основном в отрасли, обслуживающие экономические интересы Российской метрополии, что придавало однобокий характер экономическому освоению региона и тормозило развитие предпринимательства, особенно в среде казахского населения.

Развитие предпринимательства повлекло необходимость создания финансовых условий, выразившееся в появлении государственных, коммерческих и частных кредитно-финансовых учреждений. Однако, неразвитость капиталистических отношений в самой царской России привела к тому, что создавались благоприятные условия для развития торгового и ростовщического капитала, особенно это было характерно для Сыр-Дарьинской области. А кредитные и ссудно-сберегательные учреждения, которые по своей сути должны являться финансовым двигателем предпринимательства, свои усилия направляли на операции переселенческого русского населения, игнорируя интересы коренного населения Южного Казахстана.

Развитие предпринимательства в аграрной и особенно промышленной сфере находилось на низком уровне, что было связано с сырьевой ролью региона в экономической политике царского правительства и собственно с интересами предпринимателей, получавшими более высокие прибыли в торгово-ростовщических операциях. Основную массу производства составляли небольшие фабрично-заводские и ремесленные предприятия. Единственным крупным предприятием в исследуемый период являлся сантонинный завод в Шымкенте, который к тому же стимулировал развитие предпринимательства в сборе дермене.

В конце ХIХ-начале ХХ века в Южном Казахстане повышалась роль предпринимателей в развитии просвещения, здравоохранения, благоустройства городов, в оказании помощи малоимущим и нуждающимся, в строительстве мечетей и храмов. В дореволюционный период купцы и предприниматели региона принимали активное участие в общественно-культурной жизни края. Несмотря на довольно низкий уровень развития культуры края, малочисленность предпринимателей, все же их роль в общественной жизни была заметной и значимой.

Таким образом, анализ исторического вклада предпринимателей в социально-экономическое развитие Южного Казахстана в конце ХIХ-начале ХХ вв., позволяет утверждать, что для ускоренной модернизации экономики РК требуется использование различных государственных рычагов, которые стимулировали бы инвестиционную и предпринимательскую активность населения. К современным условиям должны быть переосмыслены и адаптированы теоретическая и историческая база и значительный практический опыт становления предпринимательства в Южном Казахстане в период капиталистической модернизации. Дальнейшая поддержка малого предпринимательства в условиях индустриально – инновационного развития экономики является на сегодня важным направлением ускоренной модернизации Республики Казахстан.


Список использованных источников


1 Послание Президента РК Н.А. Назарбаева народу Казахстана. Новое десятилетие – новый экономический подъем – новые возможности Казахстана. www.akorda.kz.

2 Гагемейстер Ю. А. О торговом значении Средней Азии в отношении к России //Русский вестник, 1862. – № 10. – С. 28.

3 Григорьев В. В. О русских интересах в подвластных нам оседлых странах Средней Азии. – М., 1867.– № 23, 24, 32, 53, 54.

4 Небольсин П. И. Очерки торговли России с Средней Азией // Записки Русского географического общества. – 1855. – Кн. 10. – 104 с.

5 Шипов А. П. О значении внутренней и внешней торговли. – М., 1861. – 110 с.

6 Покровский С.А. Внешняя торговля и внешняя торговая политика России. – М., 1947. – 156 с.

7 Сундетов С.А. Торговля в Казахстане в начале ХХ века // Казахстан в канун Октября. – Алма-Ата, 1969. – 128 с.

8 Касымбаев Ж.К. Из истории развития городской промышленности Восточного Казахстана в начале ХХ в. // Социально-экономические и исторические предпосылки и прогрессивное значение присоединения Казахстана к России. – Алма-Ата, 1981. – С. 42.

9 Литвинова Т.К. К вопросу о формировании национального торгового

капитала в Казахстане // Ученые записки КазГУ: экономика. – 1957. – Т. 8, Вып. 2. – С. 135-147.

10 Фридман Ц.Л. Из истории возникновения кредитной системы // Известия АН КазССР, серия общественная. – 1969. – № 1. – С. 23.

11 Хасанов Ф.Х. Развитие торгового земледелия в Туркестане во второй половине ХІХ – начала ХХ веков. (По материалам Сыр-Дарьинской области). – Ташкент, 1984. – 181 с.

12 Кожаков О. Сыр-Дарья облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы (1867-1914 жж.): тар. ғылым. канд. ... автореф. – Алматы, 1991. – 27 б.

13 Исмаилов А. Страницы истории Южного Казахстана (1864-1917 гг.) – Шымкент: Полипринт, 2003. – 170 с.

14 Нурсултанова Л.Н. История становления и развития предпринимательства в нефтяной промышленности Казахстана (конец XIX - начало XX в.): дисс. … канд. ист. наук. – Алматы, 2002. – 138 с.

15 Абилов К.Ж. История становления и развития предпринимательства в Казахстане (вторая половина ХІХ –начало ХХ вв.): автореф. ... докт. ист. наук. – Караганда, 2006. – 40 с.

16 Тулеуова Б.Т. Адаптация казахского общества к рыночным условиям во второй половине XIX – начале ХХ веков (на материалах Центрального Казахстана): автореф. … канд. ист. наук. – Караганда, 2007. – 29 с.

17 Жакупбекова Д.Ж. Торгово – промышленное предпринимательство в Казахстане во второй половине ХIХв. – начале ХХ в. (на материалах Уральской и Тургайской областей): дисс. … канд. ист. наук. – Алматы, 1994. – 160 с.

18 Султанова Ф. М. История становления и развития предпринимательства в Семиреченской области (1867-1917 гг.): автореф. …канд. ист. наук. – Алматы, 2005. – 29 с.

19 Абдрасилова З.С. Қазақстанда кәсіпкерліқ қалыптасу және даму тарихы (1861-1917 жж.) (Қазақстанның отүстік аймағы материалдары бойынша). – Қарағанды, 2008. – 24 б.

20 Халфин Н.А. Политика России в Средней Азии. – М., 1960. – С .24.

21 ЦГА РУз. – Ф. 1, Оп. 16, Д. 665. Доклад канцелярии туркестанского генерал-губернатора о развитии русской торговли в Средней Азии. – Л. 212.

22 ЦГА РУз. – Ф. 17, Оп. 2, Д. 799. Проект устройства русских сел Белые-Воды. – Л. 1.

23 ЦГА РУз.– Ф. 17, Оп. 1, Д. 920. Записка о состоянии скотоводческого хозяйства в Туркестане. – Л. 18.

24 ЦГА РУз. – Ф. 21, Оп. 16, Д. 663. Записка о состоянии торговли в Средней Азии. – Л. 18-211.

25 Сборник материалов для статистики Сыр-Дарьинской области. – Ташкент, 1896. – С. 201-203.

26 Ссудные кассы Сыр-Дарьинской области // Туркестанские Bедомости. – 19.08.1886. №.32 – С. 4.

27 ЦГА РК.– Ф. 239, Оп. 1, Д. 10. Отчет инспектора мелкого кредита. Л. 42.

28 Обзор Сыр-Дарьинской области за 1911 год. – Ташкент, 1913. – 182 с.

29. ЦГА РК. – Ф. 439, Оп. 1, Д. 6. Проект строительства сантонинного завода. Л. 7.

30 Колосовский В.П. Лошади Туркестана. – Ташкент, 1910. – С. 25.

31 Новацци С. Материалы к изысканиям в целях устройства водохранилищ в бассейне реки Сыр-Дарьи. С фотографиями и чертежами. – Петроград, 1915. – 121 с.

32 Шахназаров А. Сельское хозяйство в Туркестанском крае. СПб.: Типография В.Ф. Киршбаума (отделение), 1908. – 512 с.

33 ЦГА РУз.– Ф. 1, Оп. 17, Д. 3. О развитии промыслов населения Сыр-Дарьинской области. Л. 1-7.

34 ЦГА РУз. – Ф. И-47, Оп. 1, Д. 90, Об открытии в Казалинске 2-х кл. училища на общественные средства. – Л. 5.

35 ЦГА РК. – Ф. 267, Оп. 1, Д. 12. О мусульманских новометодных школах в Казалинске. – Л. 4.

36 ЦГА РК. – Ф. 232, Оп. 1, Д. 9. Письмо настоятеля Свято-Казанского храма в г.Перовске отца Филимона. – Л. 17.

37 Об открытии общественной библиотеки // Туркестанские ведомости. – 1898. – № 2.– C. 63.

38 Известия и заметки от Семиреченского областного комитета пожертвований // Туркестанские ведомости. – 9(22).11.1900. – № 90. – С. 56.

39. ЦГА РУз. – Ф.1, Оп. 20, Д. 7515. О представлении торгового сословия к Высочайшим наградам в 1874 году. – Л. 57.


СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ ПО ТЕМЕ ДИССЕРТАЦИИ


1 У истоков кредитно-финансовой системы Казахстана // Наука и техника в ХХI веке, актуальные проблемы повышения качества подготовки специалистов: тр. науч.-практ. конф. – Шымкент, 2006. – С. 63-65.

2 Развитие ярмарочной торговли в Южном Казахстане в к. ХIХ – начале ХХ века // Совершенствование взаимосвязи образования и науки в ХХI веке и актуальные проблемы повышения качества подготовки высококвалифицированных специалистов: тр. междунар. науч. – методич. конф. – Шымкент, 2006. – С. 193-195.

3 Из истории развития предпринимательства в Казахстане в дореволюционный период // Региональная история в контексте мирового исторического процесса: матер. междунар. науч.-практ. конф. – Семей, 2006. – С. 203-206.

4 Развитие торговых отношений в Южном Казахстане в конце ХIХ – начале ХХ века // Единство народов Казахстана – гарантия устойчовости и развития: тр. Республ. науч.-практ. конф. – Шымкент, 2006. – С. 123-127.

5 Изменения в сословной структуре населения Южного Казахстана в к. –ХIХ нач. ХХ века // Вестник КазНПУ им. Абая. – 2007. – № 1. – С. 89-92.

6 Развитие финансово-банковского предпринимательства в Южном Казахстане в к. ХIХ – нач. ХХ вв.//Высшая школа Казахстана. – 2007. – № 3. –С. 198-202.

7 Предпринимательство: история, теория, эволюция // Поиск. – 2007. – № 3. – С. 198-203.

8 Роль предпринимателей в развитии промышленности в Южном Казахстане в конце ХIХ - начале ХХ века // Вестник КазНУ. – 2009. – № 1(52) – С. 53-56.


Түйіндеме


СУЛТАНОВА ВАЛИДА ИЛАШБАЙҚЫЗЫ


Оңтүстік Қазақстан жеке кәсіпкерлерінің XIX ғасырдың 70 -жылдардары мен XX ғасырдың басында аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі (Сыр-Дария облысының материалдарына негізделген)


07.00.02-мамандығы. Отан тарихы (Қазақстан Республикасының тарихы)

Диссертация Қазақстан тарихнамасында Оңтүстік Қазақстан жеке кәсіпкерлерінің XIX ғ. 70 жылдары мен ХХ ғ. басындағы аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлестерін зерттеу бойынша бірінші жазылған арнайы ғылыми жұмыс болып табылады.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы қарқынды дамуы барысында капиталистік жаңару кезеңінде сауда-өндірістік топтардың, әсіресе, жеке іскерлік пен кәсіпкерліктің шығу тамыры тереңге енген Оңтүстік Қазақстан тәрізді аймақтың іскерлік белсенділігінің қалыптасу тарихын зерттеу ерекше мәнге ие болғандығымен анықталады. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында кәсіпкерлер Сыр-Дария облысының әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуына үлкен үлес қосты.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты облыстағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуын жүйелі түрде талдау болып табылады (Сыр-Дария облысы материалдары негізінде).

Алынып отырған нысана төмендегідей мақсаттардың орындалуына қарай іске асады:

­­­­­­– отарлау саясаты кезеңіндегі аймақтағы нарықтық қатынастардың құрылуы мен дамуының ерекшеліктерін анықтау;

– аймақтың әлеуметтік-экономикалық сипаттамасын айқындау;

– Оңтүстік Қазақстан қалаларындағы кәсіпкерліктің дамуына капиталистік жаңарудың қаншалықты әсер еткендігін дәлелдеу;

– аймақтағы коммерциялық және сауда белсенділігінің ерекшеліктерін талдау;

– аймақ экономикасының өндірістік және аграрлық секторларындағы кәсіпкерлік қызметтің бағыттарын және түрлерін объективті түрде зерттеді;

– кәсіпкерлердің Оңтүстік Қазақстан облысының мәдениеті мен оқу-ағарту жүйесінің дамуына қосқан үлесін айқындау.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы:

– жұмыс кәсіпкерлік пен іскерліктің қалыптасуы контексінде Қазақстанның Оңтүстік аймақтарын зерттеуде компаративистік және жинақталған алғашқы тәжірибе болып саналады;

Оңтүстіктегі кәсіпкерліктің қалыптасу ерекшелігі мен оның аймақтың халық шаруашылық түрлеріне мамандануына байланыстылығы айқындалады;

– Оңтүстік Қазақстан сияқты полиэтникалық аймақта жұмыс істеген кәсіпкерлердің облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі анықталды;

– кәсіпкерліктің оқу-ағарту мен мәдениет бағыттарының дамуындағы орны көрсетілді.

Зерттеудің хронологиялық шегі: Зерттеудің бастапқы кезеңі ретінде XIX ғасырдың екінші жартысы алынды, себебі 60–70 жылдардағы реформалардан кейінгі кезеңде кәсіпкерлік түрлерінің аймақтың мәдени және экономикалық өміріне белсенді енуі басталады. Жоғарғы шегі тарихтың төңкеріліске дейінгі кезеңінің аяқталуына байланысты.

Зерттеу жұмысының нысаны - Оңтүстік Қазақстанның кәсіпкерлері, олардың әлеуметтік белсенділігі.

Зерттеу жұмысының негізі болып Оңтүстік Қазақстандағы кәсіпкерлік іс-әрекет, оның бағыты мен даму ерекшеліктері алынды.

Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Зерттеу бірыңғай жүйе элементтерінің өзара байланысы мен қарым-қатынастарындағы құбылыстарды талдауды көздейтін жүйеліліктің тұрғысынан ғана жүзеге асыруға болатын ғылыми ойлануды талап етеді. Диссертацияда тарихилық және нақтылық тәрізді ғылымда қабылданған теориялық-методологиялық принциптер пайдаланылды.

Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңызы: Жұмыстың негізгі бөлімдерін кәсіпкерлікті дамыту бойынша мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларды жобалау барысында, Қазақстан тарихы бойынша жалпылама жұмыстарды жазу барысында пайдалануға болады.

Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмыстың бірінші «Оңтүстік Қазақстандағы кәсіпкерлік белсенділіктің даму факторлары» бөлімінде – аймақтың отарлау шартындағы нарықтық қатынастардың құрылу ерекшеліктері мен дамуы айқындалады; аймақтың әлеуметтік-экономикалық сипаттамасы және кәсіпкерліктің дамуына капиталистік жаңарудың қаншалықты әсер еткендігі анықталады.

Екінші «Оңтүстік Қазақстандағы кәсіпкерліктің экономикалық және әлеуметтік салалардағы негізгі бағыттары және ерекшеліктері» бөлімінде - Оңтүстік Қазақстандағы сауда-кәсіпкерлік белсенділік талданады; аймақтағы несиелік және қазыналық ұйымдардың құрылуы мен дамуы қарастырылады; өндіріс пен аграрлық салалардағы кәсіпкерліктің дамуы зерттеледі және кәсіпкерлердің білім мен мәдениет салаларына, сондай-ақ, әлеуметтік мәселелерді шешуде қосқан үлестері анықталды.

Қорытындыда зерттелген жұмыстың негізгі мәселелері бойынша нәтижелер мен тұжырымдар, қарастырылған сұрақтар бойынша ұсыныстар шоғырланған.