AZƏrbaycanşÜnasliğIN

Вид материала

Документы

Содержание Frankfurt məktəbində sağlam cəmiyyət və Сравнительный анализ азербайджанского языка

Подобный материал:

• AZƏrbaycanşÜnasliğIN, 13391.37kb.

ƏDƏBİYYAT

1. Музыкальное исполнительство и современность. Вып. 2. Научные труды Московской государственной консерватории. Сб.19, / Сост. В.Ю.Григорьев. М.: МГК, 1997.
   
2. Сеидов Т.А. Азербайджанская советская фортепианная музыка
   
3. (1930 - 1970).Баку: Язычы, 1980.
   
4. Шульпяков О.Ф. Музыкально – исполнительская техника и художественный образ. Л.: Музыка, 1986.
   
5. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. 4- ое изд. М.: Музыка, 1982.
   

РЕЗЮМЕ

Автор в свой статье на основе проведённого исследования проблемы достижения единства художественного и технического компонентов исполнительского процесса обобщает основные пути и способы её практической реализации. Халилова А.Х. рассматривает процесс достижения данного единства как основной принцип исполнительского искусства.


SUMMARY

Based on carried research the author in her article summarizes the main ways and methods of realization the problem of achieving the unity of artistic and technical components in the process of performing. Khalilova A.Kh. considers the process of achieving this unity as the main principle of performing skill.


Xudanlı Faiq


FRANKFURT MƏKTƏBİNDƏ SAĞLAM CƏMİYYƏT VƏ

AZƏRBAYCANÇILIQ İDEYASI


Frankfurt məktəbində sağlam cəmiyyət ideyası ən önəmli fəlsəfi ideyalardan hesab edilir. Ümumiyyətlə, sağlam cəmiyyət problemi bu və ya digər şəkildə hər zaman cəmiyyətin, fəlsəfi düşüncənin ən aktual məsələsi hesab edilib. Lakin sosial fikrin fundamental fəlsəfi problemi olan sağlam cəmiyyət XX əsrdən başlayaraq öz aktualığını daha da artırmışdır. Bu baxımdan indi hər kəs cəmiyyətin sağlamlaşdırılmasından, sağlam cəmiyyətdən danışır. Bu problemin aktuallığı onunla izah olunur ki, indi bütünlüklə bəşəriyyət dərin iqtisadi və ruhi böhran keçirir.

Şübhəsiz sağlam cəmiyyət anlayışına münasibət bildirərkən humanizm problemlərinə toxunmadan keçə bilmərik. Belə ki, fəlsəfi ədəbiyyatlarda da ən çox danışılan problem humanizm və antihumanizmdir. Bu gün insanların bir-birinə əks olan hərəkətlərinin anadangəlmə olduğuna inanıram. Bir tərəfdə dostluğu, sevgini və yardımlaşmanı özündə ehtiva edən bir hərəkət, digər tərəfdə biveclik və yıxıb dağıtmağa uyğun bir hərəkət. [8, 186] Bu hərəkətlərdən hansının üstün olması isə dəyişik ola bilər, lakin hər kəs onları özündə daşıyır. Dəhşətlisi odur ki, keçmişdə təhlükə yalnız xaricdən gəlirdisə və onun konkret ifadə və təzahür formasını görmək mümkün idisə, indi insana təhlükə onun özü tərəfindən, öz daxilindən gəlir. Antihumanizim inkar edilsədə və heç bir cəmiyyət forması onu qəbul etməsədə əslində antihumanizm humanizmdən daha qabarıq gözə çarpır. Bu baxımdan Frankfurt məktəbində müasir Qərbin sosial-fəlsəfi problemlərinin qoyuluşu və həlli metodologiyasını nəzərdən keçirdikdə aydın görünür ki, məktəbi təmsil edən filosoflar əsrin bu böhranlı vəziyyətinə sanki “pozulmuş” cəmiyyətin sağlamlaşdırılmasına diqqət ayırırlar. Xüsusilə burada humanizm prinsiplərinə diqqətlə yanaşırlar. Hələ XX əsrin əvvəllərində cəmiyyətin “tənqidi nəzəriyyəsi”ndə müasir sivilizasiyanın, mədəniyyətin qüsurlarını göstərən, bəzən müəyyən proqnozlar verən məktəbin M.Horkhaymer, T.Adorno, E.Fromm, H.Markuze və s. kimi nümayəndələri yeni sivilizasiyaya keçid haqqında təsəvvürlərini elmi ictimaiyyətə çatdırırdılar. Onlar anlayırdılar ki, antihumanist qüvvələrin total hökmranlığının son nəticəsi fəlakətdir. Əsrin əvvəllərindəki bu “öncəgörmə” öz təsdiqini II dünya müharibəsinin timsalında tapdı. Güman etmək olar ki, “Qərbin daxili mənəvi potensialı tükənmək üzrədir və bəşəriyyət yeni ruhi səviyyəsinə yüksəlməsə böyük böhranla üzləşə bilər.” [7, 6] Frankfurt məktəbində XX əsrdə Qərbin sosial-fəlsəfi problemlərinin qoyuluşu və həlli metodologiyasıını nəzərdən keçirdikdə aydın görünür ki, məktəbi təmsil edən filosoflar sivilizasiyanın inkişaf proqnozunu verməyə çalışmış və çox zaman bu proqnozlar bədbin xarakteri ilə diqqəti cəlb etmişdir. Məsələn, Erik Fromm yazırdı: “Gələcəyin proqnozu necədir? Birincisi, daha çox ehtimal olunur – bu atom bombasıdır.” [9, 479] O, hesab edirdi ki, belə bir müharibənin nəticəsində sənaye sivilizasiyasına son qoyula bilər. Yox əgər bu dağılma tamamilə dağılma ilə nəticələnməsə qalib gələn tərəf dünya üzərində hökmranlıq edəcək ki, bunun da sonunun nə ilə başa çatacağını praqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Əlbəttə, E. Fromm burada əsasən ABŞ və Sovet İttifaqı arasındakı müharibəni nəzərdə tuturdu. Lakin bu gün, soyuq müharibə bitdikdən sonra bu müharibənin sona çatacağından danışmaq mümkündürmü? Yeni şəraitdə soyuq müharibə özünün yeni fazasına keçməyibmi? Belə olan halda sağlam cəmiyyətdən danışmaq olarmı?

Bu gün artıq dünya iki qütblükdən çox qütbülüyə doğru gedir, yeni güc mərkəzləri yaranır. Digər tərəfdən Şərq sivilizasiyası özünün əvvəlki qüdrətini qaytarmağa cəhd edir. Qərb sivilizasiyası isə düşüncələrə hakim kəsilməklə bütün dünyaya sahib olmaq niyyətindədir və bu niyyət sivilizasiyaların toqquşması müşayət olunur. Belə bir şəraitdə terrorizm, seperatizm, digər dövlətlərin ərazilərinə qeyri qanuni müdaxilələr, mafioz qüvvələrin hakimiyyətə can atması və s. kimi meyllər artmağa başlayır. Yusif Rüstəmov “Sivilizasiyaların qarşılıqlı münasibəti” əsərində Samuel Hantinqtonun bu fikirlərinə diqqət yetir; o, yazırdı: “Tarixdə “Soyuq müharibə”dən sonra ilk dəfə dünyada siyasət həm çoxqütblü, həm də çoxsivilizasiyalı oldu. Bəşəriyyətin mövcud olduğu vaxtın çox hissəsində sivilizasiyalar yalnız vaxtaşırı təmasda olmuşlar və yaxud heç bir əlaqədə olmamışlar.” [5, 9] Y. Rüstəmov isə onunla razılaşmayaraq bildirir ki, əslində “Soyuq müharibə”dən sonra ikiqütblü dünya birqütblü dünyaya çevrildi və yaxud çevrilməkdədir. Doğrudur bu gün gələcəkdə bizi hansı dünyanın gözlədiyini deyə bilmərik amma, hansısa bir çevrilmənin getdiyi göz önündədir. “Dünya tarixinin gedişi elədir ki, o həmişə müəyyən iqtisadi və sosial–siyasi sabitlik dövrü keçdikdən sonra həmin münasibətlərin köhnəlməsi və yeni münasibətlərin yaranması prosesinə məruz qalır. Bu dövr həmişə bir epoxadan başqa epoxaya keçid dövrüdür.” [6, 68] Yaranmaqda olan birqütblü (və ya süni yaradılmaqda olan,) dünyanın necəliyi və insanın burada özünü necə hiss etməsi və müasir cəmiyyyətin yeni yaranan problemlərə münasibəti, humanizm ideyalarının təbliği, sağlam cəmiyyətin qurulmasına təşəbbüs Frankfurt məktəbinin ideoloji təliminin əsasını təkil edir. Sovet İtifaqınıın dağılması yeni, elə qlobal iqtisadi, siyasi – ictimai və digər sosial mədəni problemləri meydana gətirdi ki, əvvəllər bu kimi məsələlər tamamilə başqa formada təzahür etmişdir. Frankfurt məktəbinin isə həm sosializmə, həm də kapitalizmə xas olan xüsusiyyətləri tədqiq etməsi və həmin xüsusiyyətlərin sinergetik formada birləşdirilməsinə çalışması, məktəbin yeni şəraitdə sosial - fəlsəfi ideyalarının müasir cəmiyyətin formalaşmasına, ona düzgün istiqamət verilməsinə yardım etmişdir. Y. Habermas hesab edirdi ki, “mədəniyyətlərin mübazizəsi” mövzusu çox zaman Qərbin iyrənc maddi maraqlarının örtüyü kimi özünü biruzə verir. [11, 22] Bizcə, müasir Qərb sivilizasiyası özünün qürub anlarını yaşayır. Və əslində S.Haqtinqtonu narahat edən bu mənəvi tənəzzül, ictimai böhrandır. Onun qorxduğu Şərq sivilizasiyası, İslam mədəniyyəti isə yenidən çiçəklənmə mərhələsinə qədəm basmaq üzrədir. Bu da şübhəsiz Qərb sivilizasiyasında getdikcə insanın mahiyyətinin, onun ruhunun daha çox sıxılması, humanizm və ədalət prinsipinin unudularaq “parçala və hökm sür”, ikili standartlarla əvəzlənməsi, cəmiyyət üzvlərinin yalnız özünü düşünməsi eyni zamanda burada insanın daima tənhalığı, fərdin daha da özgələşməsi, onun azadlığının getdikcə itirilməsi, daha doğrusu, onun sosial mexanizm tərəfindən (Dövlət, hakimiyyət və digər sosial qrumlar tərəfindən. Xüsusilə elm və texnikanın inkişafı ilə insanın idarə olunması daha geniş vüsət aldığı, insana bir tərəfdən müəyyən konfort və imkanlar yaradılırsa, digər tərəfdən, onun azadlıgı daha çox əlindən alınır.) idarə olunması insanı daxilən narazı salır və onun dəyişilməsinə cəhd edir. Hər şeydən əvvəl, insan özünü məhz ən qorxulu silah olan özündən qorumalıdır. Düşünən beyinlər bəşəriyyəti bu qorxulu silahdan qurtulmağın yolunu axtarır, sanki yeni sivilizasiyanın gəlişini, doğuluşunu gözləyirlər. Lakin, buna qədər insan özünü qorumalıdır; “İndi söhbət insanı hər hansı kənar qüvvədən deyil, məhz onun özündən qorumaqdan gedir.” [2, 28] Buradan belə bir nəticə çıxartmaq olar ki, həqiqətən də XX əsrin axırları və XXI əsr əvvəllərində müasir hegemon Qərb sivilizasiyası dərin daxili böhran keçirməkdədir.

Sağlam cəmiyyət anlayışına məktəbin daha gənc nümayəndəsi olan Y.Habermas tərəfindən tənqidi və kommunikasiya nəzəriyyələri prizmasından yanaşılır. Onun fikrincə, insanın təkrar istehsalı təkcə müəyyən fəaliyyəti deyil, həm də özündə insanlar arasında “ünsiyyət və anlaşma”nı ehtiva edir. Ünsiyyətin genişlənməsi və anlaşmanın dərinləşməsi cəmiyyətin sabitlik və sağlamlığına təminat verən iki mühüm amildir. Habermas “tənqidi nəzəriyyə”nin hissi və emosional aspektlərini zəiflətməklə, diskussiya və dialoqun geniş səviyyədə yenidən bərqərar olmasına zəmin yaradır. O hesab edirdi ki, həqiqi konsensus ideyası və kommunikasiya avtoritar olmayan və universal praktik dialoqa çevrilmiş yalnız azadolunmuş cəmiyyətdə onun üzvlərinin məsuliyyəti və azadlığı (avtonomiyası) reallaşa bilət. [12, 314] O, H.Markuzedən fərqli olaraq daxilində dialoqa ümidini itirmirdi. Habermas hesab edirdi ki, standart texniki rasionallığın əksinə olaraq tənqidi dialoq (müzakirə) vasitəsi ilə sağlam cəmiyyətin qurulması mümkündür. Bu problem, Habermasa qədər araşdırılsa da, XX əsrdə bu məsələ daha da aktuallaşdı ki, burada da ekzisensializm nümayəndələrinin rolu danılmazdır. Onlardan K. Yaspers xüsusi ilə seçilir. Onun üçün kommunikasiya əsas problem kimi diqqəti cəlb edir. Y.Habermas kommunikasiya nəzəriyyəsində dialoqdan bəhs edərkən müasir dünya siyasəti problemlərinə, yeni tendensiyaların xarakteri və istiqamətinə diqqət ayırır və o, burada müəyyən edilmiş yolla getməyə davam edir. Yurqen Habermas milli dövlətçilik, vətəndaş cəmiyyəti problemlərini təhlil edərək xalqların həmrəyliyi məsələsinə diqqət ayırır və müasir dövrdə milli dövlətçiliyin zəiflədiyini göstərir və bildirirdi ki, istehsal proseslərində milli siyasət artıq ağalığını itirmiş, öz sərancamında olan təsir vasitələrini əldən vermişdir. “Milli dövlətlər öz iqtisadiyyatlarında gəlirlərini o zaman artıra bilirlər ki, siyasi alətlərlər hələ “xalq təsərüfatına” təsir imkanlarını saxlayır.” [10, 290] Yeni şəraitdə dövlət özünün başqa təsiretmə imkanlarını axtarır, özəl sektorun inkişafı üçün zəmin yaradır, ona uyğun dövlətlərarası və digər müqavilələr bağlayır, milli strategiyanı müəyyən edir, buna uyğun dövlət siyasətini yürüdür. Y.Habermas belə şəraitdə haqq və ədalətə əsaslanan dövlətdaxili və dövlətlərarası dialoq və kompromislərə üstünlük verir, yeni dövlət formalarından bəhs edərkən Avropa Birliyini misal gətirir.

Müasir dövdə qloballaşma nəticəsində bir çox dəyərlər, unudularaq yeknəsək dəyərlərlə əvəzlənməyə başlayır. Qlobal transformasiyaların təsiri ölkəmizdə də hiss edilməkdədir, lakin Azərbaycanda bu proses bir qədər başqa formada cərəyan edir. Xalqımızın öz milli dəyərlərinə getdikcə daha çox önəm verməsi, azərbaycançılıq ideyologiyası ətrafında sıx birləşməsi, çoxmillətli ölkə kimi burada vahid ideologiya ətrafında birləşərək millətlərin qarşılıqlı anlaşma, dialoq şəraitində birgəyaşayışı, Frankfurt məktəbinin də göstərdiyi yüksək insani dəyərlərə, humanizm və tolerantlığa sadiqliyi qloballaşma prosesləri fonunda olduqca müsbət haldır. Bununla yanaşı milli mənliyimzi unutmamalı, öz mentalitetimizin təkrarolunmazlığını, orjinallığını mühafizə etməliyik. Ölkəmizdə gedən yeniləşmə prosesində elə bir siyasi elita formalaşmalıdır ki, qloballaşma prosesində milli “Mən”, milli idenfikasiya, dini – mənəvi dəyərlər ön plana gətirilməli, öz milliliyimizi, öz dinimizi, öz adət ənənələrimizi unutmamalıyıq. [3] Bu baxımdan Heydər Əliyevin Dünya azərbaycanlılarının I qurultayındakı nitqinin müstəsna əhəmiyyətini qeyd etməliyik. O, öz nitqində azərbaycançılıq ideologiyasının mahiyyətini, milli dövlətçilik ideyasının və milli mənəvi dəyərlərlə vəhdətini açıb göstərdi. O, böyük fəxr və iftixar hissi ilə bildirdi ki; bizim hamımızı birləşdirən məhz bu amildir. Bizim hamımızı birləşdirən, həmrəy edən azərbaycançılıq ideyasıdır, azərbaycançılıqdır. [ 1] Azərbaycan dünya birliyinin üzvü kimi yeni əsrin problemlərindən kənarda qala bilməz. Bu cəhətə akademik R.Ə.Mehdiyev özünün proqram xarakterli “İctimai və humanitar elmlər: zaman konteksində baxış” adlı məqaləsində xüsusi diqqət yetirir və yazır: “Bütovlükdə XX əsrdə biz dünya fəlsəfəsindən bixəbər inkişaf etmişik.” [ 4 ] Bu baxımdan onu da qeyd etmək lazımdır ki, Frankfurt məktəbini təmsil edən filosofların baxışlarının tənqidi şəkildə mənimsənilməsi bütün dünya xalqları, o cümlədən Azərbaycan xalqı üçün də faydasız olmazdı.


ƏDƏBİYYAT

1. “Azərbaycan” qəzeti 10 noyabr 2001
   
2. Исмайылов Ф. “ХХ яср Гярб фялсяфяси”, Ы ъилд, Бakı, “Təhsil” nəş,
   

1999, 416 s

3. Mehdiyev R.Ə. Qloballaşma dövründə dövlət və cəmiyyət. Dirçəliş XXI əsr,
   

2007. №114-115, 42-55 s

4. Mehdiyev. R.Ə. İctimai və humanitar elmlər; zaman konteksində baxış. Azərbaycan qəzeti, 8 dekabr 2009
   
5. Rüstəmov Y. Sivilizasiyaların qarşılıqlı münasibəti: S.Hantiqton / Y. Rüstəmov. Baki, “Səda”, 2007. 144 s.
   
6. Şirinov A. Sosial fəlsəfə və sosial gerçəklik. Bakı, “Qanun” nəş, 2008, 340 s
   
7. Xəlilov S. Şərq və Qərb: ümumbəşəri ideala doğru: Fəlsəfi etüdlər. Bakı, “Azərbaycan Universiteti” nəş, 2004. 624 s
   
8. Engin Geçtan. Insan olmaq. Istanbul. “Ramzi Kitabevi”, 1991, 192 s
   
9. Фромм Э. Здоровое общество. Москва, «Издательство АСТ», 2006, 539 ст.
   
10. Хабермас Ю. Вовлечение другого. Санкт-Петербург. «Наука», 2001
    

11. Хабермас Ю. Раскoлотый запад. Москва, «Вес мир», 2008, 191 ст
    
12. Habermas J. Knowledge and Human Interests. Cambridge. Polity Press. 1998, p. 392
    

РЕЗЮМЕ

В статье раскрывается значение идеи здорового общества во Франкфуртской школе философии, состоящее в поиске гуманистических начал в человеческой жизни. Автор обращается к идеям внутреннего духовного потенциала западного общества, его будущего, которые высказывали такие представители Франкфуртской школы, как Э.Фромм, М. Хоркхаймер и т.д. В современном многомерном мире идея дальнейшего развития человечества должна, по мнению автора, базироваться на идеях гуманизма и культурного многообразия, составным элементом которого является культурная и национальная идентичность. Последние выражаются в идее азербайджанства, как собирательном значении ментальности азербайджанского народа.


RESUME

In article value of idea of a healthy society at the Frankfurt school of the philosophy, consisting in search of the humanistic beginnings in a human life reveals. The author addresses to ideas of internal spiritual potential of the western society, its future which were stated by such representatives of the Frankfurt school as etc. In the modern multidimensional world the idea of the further development of mankind should E.Fromm, M.Horkhajmer, according to the author, be based on ideas of humanism and the cultural variety which component is cultural and national identity. The last are expressed in idea Azerbaijan national identity, as collective value of mentality of the Azerbaijan people


Халилова Гюльбениз


СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО ЯЗЫКА

С ЗАКАТАЛЬСКИМ ДИАЛЕКТОМ АВАРСКОГО ЯЗЫКА


Языковеды давно отмечали тот факт, что взаимное влияние языков имеет немаловажное значение для их развития.

Языки с большим общественным значением, более литературными традициями и терминологией обычно вносят большой вклад в развитие других языков.

Говоря о сопоставлении аварского и азербайджанского языков на территории Закатальского и Белоканского районов Азербайджанской Республики, прослеживается наиболее активное вхождение в азербайджанский язык из кавказских языков (аварского, цахурского) в период присоединения указанных территорий к Азербайджану (Дибиров 2000, 28-29).

Характерной вокалической особенностью закатальского диалекта является наличие в составе открытого гласного переднего ряда нижнего подъема –aъ, а также гласного верхнего подъема среднего ряда –ы. Гласный –и представлен в отдельных говорах диалекта (Микаилов 1964, 38) Существующее мнение о наличии противопоставления отдельных гласных по долгате и краткости, а также наличии нелабиализованных гласных не подтверждается фактами. В Закатальском диалекте семь гласных звуков: -а, -о, -у, -е, -и, -ы, аъ:

ряд подъем	Передний	Средний	Задний
Верхний	и	ы	у
Средний	е		о
Нижный	аъ	а

Лабиализованные: у,о.

Нелабиализованные: и,е,ы,аъ,а.


Гласный –а – нижнего подъема, среднего ряда, нелабиализованый. Встречается в любой анлауте, инлауте, ауслауте:

Амбар – склад,

Борта – упала,

Басра – старый,

Гамачь – камень,

Хала – длинный

АхIмакъ – дурак.

Этот звук употребляется также в сочетании с мягкими согласными: лъабгу – «три» бикъаъа « на голове» бак1ари «собирай» вальзи «замалчать» къассыб «верхний» къалам «карандаш» (Махмудов 1954, 69).

О-среднего подъема.заднего ряда лабиализованный: Употребляется в сочетании как с мякгими .так и с твердыми согласными:

Рокь –«жилище»,

гъоц1ц1о-«мед»
гъоло « фасоль»
гъорозо «пухнуть».

У- верхнего подъема.заднего ряда.лабиализованный: Чаше употребляется в инлаутной позиции:

Ц1ульби «звезды»,

шулагьин «забор»,

нух1 «дорога
цумзи «охранять».

Э (е) – среднего подъема, переднего ряда, нелабиализованный. Встречается чаще в инлаутной позиции: вери – «пришел», бек1ер – «голова», велъзи – «смеяться».

В говорах Кабахчели Кебелоба Магамалар Даначи Верхний Чардахлар Южний Чардахлар Маков смягчение согласных перед гласным е не наблюдается: дун куналлей «я ела» бичеиеб «богатый» меggery « босиком» бехьзи «видеть»

И- верхнего подъема переднего ряда нелабиализованный; встречается во всех позициях: ич1к1у «девять» гении «груша» г1ич « яблока» Ы- верхнего подъема среднего ряда нелабиализованный: Встречается в некоторых заимствованиях и как вариант и после твердых согласных: т1барыб кьо «целый день» шагьарныса мактабызы «в городские школы» гургьуны «в окно» росни кочиле «перекочевали в село» гъет1аб «кривой»

аъ –нижнего подъема переднего ряда нелабиализованный. В аварском языке и его диалектах звук аъ не представлен.В закатальском диалекте встречается чаще всего в конце слов.(вопросительних глагольных форм). Например:гьибуллаъ «сделал» хьаллаъ «написал? Веллаъ «пришел» а также в заимствованных из азербайджанского языка словах: д аъра «ущелье» д аърд «горе печаль». Однако лексика закатальского диалекта отличается наличием азербайджанских и грузинских слов.Общее количество иноязычных слов рассматриваемой группы в диалекте достигает примерно 80. из них тюркизмы-40 грузинизмы -20 иранизмы и русизмы=10 арабизмы и арменизмы представлены двумя- тремя словами.

Заимствованные лексические элементы приспособляются к фонетическим и морфологическим нормам закатальского диалекта, некоторые видоизменяются в структурно—морфологическим плане.

Закатальский диалект аварского языка за многовековую историю вобрал в себя довольно большое количество лексического материала из азербайджанского языка. Здесь представлены лексические заимствования, отсутствующие в аварском литературном языке: ср: ч1ип1и-«карман» (лит. авар. языке чванта. киса ). тика - «кусок».

Среди фундаментальных трудов по изучению диалектов говоров аварского языка видное место занимают исследования Ш. И. Микаилова. Наши наблюдения позволяют говорит, что не все говоры периферийных диалектов как закатальский, были предметом специального исследования хотя определенные сведения о говорах данного диалекта имеются. Например фундаментальная работа И. А. Дибирова «Некоторые особенности дагестанских языков Алазанской долины» отражает ареальное изучение говоров малоисследованных диалектов аварского языка на базе Катехского, Джарского Даначинского Верхний и Южний Чардахларского, Маковского говоров закатальского диалекта аварского языка.

Приведем некоторые примеры:

Веник- на азербайджанском языке. «сюпyргe» на закатальском диалекте аварского языка «хьириси» на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «хьуруци».

Кефир- на азербайджанском. языке «гатыг» на закатальском диалекте «эбель ч1ареб рахь».

Подниматься - на азербайджанском языке «калхмаг» на закатальском диалекте аварского языка «кьади вакзи» на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «вагарзи».

Змея - на азербайджанском языке «илан» на даначинском говоре «малгьун», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «бурухь».

Укроп - на азербайджанском языке «шyйюд» на даначинском говоре «сусма от» на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «мочори» (Чеерчиев М.Ч. 1984, 58).

Лапша - на азербайджанском языке «эриштэ» на даначинском говоре «бурч1ах».

Дуршлаг - на азербайджанском языке «ашсузен», на закатальском диалекте «х1илим цони», на верхний и южний чардахларских говорах «паланкаш».

Базилик- на азербайджанском языке «эт оту» или «рейх1ан», на закатальском диалекте аварского языка «яргьам», на даначинском говоре «кундари», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «чилахер».

Лесница- на азербайджанском языке «пиллекен», «мердиван» на даначинском говоре «болъо», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «палькан».

Шиповник- на азербайджанском языке «итбурну», на даначинском говоре «накьа»

Мушмула- на азербайджанском языке «эзкьил», на даначинском говоре «кутуки», в гегамском говоре «гамшали».

Абрикос – на азербайджанском языке «эрик», «кайсы» на даначинском говоре «куруки», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «машмаши».

Сосед – на азербайджанском языке «гоншу», на даначинском говоре «гьумши».

Урок – на азербайджанском языке «дэрс», на закатальском диалекте аварского языка «дарс».

Приглашение – на азербайджанском языке «дэвятнаме»

корень на азербайджанском языке «коък» «кок»

открытый- на азербайджанском языке «ачых» на закатальском диалекте аварского языка «учух».

Склад – на азербайджанском языке «амбар» на закатальском диалекте аварского языка «умбар».

Поле – на азербайджанском языке «чоьл», на закатальском диалекте аварского языка «чоли», «чойну».

Старший брат – на азербайджанском языке «буйук гардаш», на закатальском диалекте аварского языка «гуда вац», на даначинском говоре «изи», «бизи», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «вицци».

Огород – на азербайджанском языке «дирик», на закатальском диалекте аварского языка «гьувуч1», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «гуллуг».

Довга – на азербайджанском языке «довгьа», на закатальском диалекте аварского языка «давгьа» (суп с рисом и зеленью на кислом молоке.). (Азизбеков 1985, 63-65).

Зять- на азербайджанском языке «йазна», «гийев» на закатальском диалекте аварского языка «дурцов».

Дядя – на азербайджанском языке «дайы», на закатальском диалекте аварского языка «бете», «беке» на даначинском говоре «ике», на Верхнем и Южном Чардахларском говоре «екке».

Следовательно, долгое совместное существование обусловило не только взаимное проникновение отдельных лексических единиц этих говоров, но влияние на столь устойчивые уровни, как фонетический и грамматический, что может повлечь за собой некоторые коррективы в системных отношениях внутри каждого говора.