Темы диссертаций по экономике » Логистика

Эконометрическое моделирование повышения эффективности накопления (на примере экономики Республики Узбекистан) тема диссертации по экономике, полный текст автореферата



Автореферат



Ученая степень кандидат экономических наук
Автор Пулатова, Рана Хабаевна
Место защиты Ташкент
Год 2000
Шифр ВАК РФ 08.00.06

Автореферат диссертации по теме "Эконометрическое моделирование повышения эффективности накопления (на примере экономики Республики Узбекистан)"

УЗБЕКИСТОН РЕСПУШШКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ИКТИСОДИЁТ УНИВЕРСИТЕТИ

Кщёзма хукукдда

УДК 330.115 : 65.050.1

1 9 СЕН 2301

ПУЛАТОВА Рана Хабаевна

Жамгаршп самарадорнгинн опшриппш эконометрии моделапггариш (Узбекистан Респубнкаси га^гасодиёти мисонда)

08.00.06 - Эконометрика ва статистика ихтисослиги

Иктисод фанлари номзоди имий даражасини олиш учун диссертация

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент - 2000

Диссертация Узбекистан Республикаси Фанлар Акадсмияси Кибернетика имий-ишлаб чик,аршп бирлашмасининг Кибернетика инстшугвда бажарипш.

Имий рах,бар: икхисод фанлари доктори,

профессор И.О. Улашев

Расмий оппонентлар: иктисод фанлари доктори,

профессор Т.Ш.Шодиев

иктисод фанлари номзоди, доцент А.Т.Кенжабоев

Етакчи ташкилот: Узбекистан Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги кошвдаги Макрощтисодиёт ва ижтимоий тадкркотлар института

Диссертация 2000 йил соат "да

Тошкент давлат ик,тисодиёт университет х,узуридаги иктисод фанлари доктори имий дарахаси х,имояси буйича ихтисослашган Д 067.06.01 кенгашда х,имоя килинади.

Манзил: 700063, Тошкент шахри, Узбекистон шох, кучаси, 49-уй.

Диссертация билан Тошкент давлат иктисодиёт университетининг кутубхонасида танишиш мумкин.

Автореферат 2000 йил 2 да тарк,атиди.

Ихтисослашган кенгаш имий котибаси, иктисод фанлари доктори

М.С. К,осимова

ИМИЙ ИШНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ

Тадкркрт маюусинипг дозарблиги. Бугунги кунда макроиктисодий ва ижтимоий баркарорликка, самарали иктисодий усишга эришиганлиги республикада амага оширилаётган иктисодий-сиёсий ислохотлар тугри танланганидан далолат беради. Энг мухими, иктисодиётнн янада эркинлаштириш ва ислохотларни чукурлаштириш мамлакатимиз одида турган максадларга эришишнинг кучли, таъсирчан механизмини яратиш зарур. Мустакдл юртимюда амага оширилаётган туб иктисодий ислохотларнинг бош вазифаларидан бири макроиктисодий баркарорлкки саклаб, ривожланишни янада жадалаштиришдан иборат. Айни пайтда асосий макроиктисодий курсаткич хисобланган япи ички мах,сулотнинг (ЯИМ) таркибий узгаришларини тахлил ва тадкик килиш мухим ахамият касб этади. Шу нуктаи назардан мамлакатимизда бозор иктисодиётини шаклантириш жараёнида конъюнктуравий тебранишларни хисобга олиб, макроиктисодиётдаги ЯИМнинг таркибий кисми хисобланган жамгариш жараёнини эконометрик тахлил килиш дозарб иктисодий масалалар каторига киради.

Жамгаришнинг номутаносиб таксимланиши ишлаб чикаришнинг туловга кобил буган талабдан узилишига, тармоклараро номутаносиблик руй беришига олиб келади, сунгра хужалик тизимида ишлаб чикаришни тангликка олиб келадиган кескинликни тугдиради. Танглик хал этиладиган боскич такрор ишлаб чикаришнинг кейинги йулини бегилаб берадики. унда жорий ишлаб чикариш жамгариш жараёни билан бевосита богликдир.

Жамгариш жараёнини тадкик клиш муаммоси ишлаб чикаришни ривожлантириш йуларини бегилаш ва уни имий асослашга имкон яратиб, мамлакат иктисодиётининг моддий-техника базасини ривожлантиришда такрор ишлаб чикдришни кенгайтириш имкониятини чамалаб, иктисодий стратегияни одиндан бегилаб бериш учун замин яратади.

Шунинг учун жамгариш жараёнидаги узгаРишлаР хозирда хам, келажакда хам иктисодий усиш суръатлари узгаришининг мухим омили булиб кеган. Бу эса яна бир бор диссертация тадкикоти мавзусининг накадар дозарблипши курсатади.

Муаммошшг урганяганж даражасв. Кейнс Ж.М., Столерю Л., Почс Р.Я., Эклунд К. каби етакчи хорижий иктисодчи олимларнинг катор имий ишлари бозор иктисодиёти шароитида ишлаб чикаришда ЯИМ нинг таксимланиши, истеъмол килиш, жамгариш муаммолари ва уларни эконометрик моделаштиришни фундаментал тадкик этишга

багашланган. Бу сохд ривожига МДХ м&млакатларидан Багриновский К.А., Гранберг А.Г., Дадаян B.C., Емельянов A.C., Моришима М., Черемных Ю.Н., Кучин Б.Л. каби таникли олимлар муносиб улуш кушмокдалар. Узбекистонда К,обулов В.К,., Ирматов М., Умасов А.У., Шодиев Т.Ш., Абдулаев О., Аодамов М., Насридцинов F.H. ва бошка олимларнинг кдтор имий ишлари бу муаммолар тадкикотига багашланган. Х,озирда бу максадца Узбекистонда куплаб назарий ва амалий тадкикот ишлари олиб боримокда. Жумладан, Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги кошидаги Макроиктисодиёт ва ижтимоий тадкикотлар институгида утиш даврида макроиктисодий тахдига катта эътибор каратиган. Бирок, бозор иктисодиётига утиш даврида Узбекистон Республикаси иктисодиётида жамгариш жараёнининг узига хос хусусиятлари тахлили ва унинг самарадорлигани ошириш муаммолари тулик, ёритимаган. Шу маънода имий иш мохияти кенгайтириган такрор ишлаб чикариш жараёнларини тахлил килишда жамгарма ва иахсулот ишлаб чикаришнинг усиши орасидаги мутаносибликка каратилади. Мазкур курсаткичлар орасида сабаб-окдбат муносабати икгисодий-математик услублар асосида утказиладиган тадкикотнинг бевосита объекти х,исобланади. Бунда фойдаланиладиган эконометрик моделар туркуми асосида жамгариш самарадорлигани оширишнинг имитацион тизими, агоритми ва дастурини ишлаб чикиш йуналиши танланилиб, унинг асосида Узбекистон иктисодиётида баркарор усишини таъминлайдиган таклифлар ёритилади. Олиб бориган имий изланишлар ушбу муаммони ёритишда мухим ахамият касб этади.

Ишт ншютг махсад ва вазвфаси. Имий ишнинг асосий максади бозор муносабатларини шаклантириш шароитида жамгариш самарадорлигини оширишнинг эконометрик моделарини саралаш, изчил бир бутун имитацион тизимга бирлаштириш, уни кулаш агоритмлари хамда дастурий воситаларини ишлаб чикиш ва улардан фойдаланган х,ода иктисодий баркарор усишни таъминлайдиган таклифлар яратищцан иборат. Куйиган максадга эришиш учун куйидаги асосий вазнфаларш Хал этиш кузда тугиган:

- жамгариш иктисодий категориясининг мохиятини ва бозор иктисодиётини шаклантириш шароитида унга таъсир этувчи омилар ва шарт-шароитларни тадкик кдпиш;

- Узбекистон Республикаси иктисодиётида жамгариш жараёнини узига хос хусусиятларини урганиш;

- жамгариш жараёнини тартибга солиш йуларини такомилаштириш;

- жамгариш жараёнида конъюнктуравий тебранишларни вужудга

кетирувчи жараёнлар (мультипликация, акселерация, тапаб, таклиф) ва уларнинг эконометрик моделарини тадкик, кдгсиш;

- жамгариш самарадорлигини оширишнинг сараланган эконометрик моделарини изчил бирлаштирган имитацион тизим, таркибини асослаш ва уни ишлаб чикиш;

- жамгариш самарадорлигини оширишнинг имитацион тизимини кулаш агоритми ва дастурий воситаларини ишлаб чикиш хдмда уни ахборотлар билан таъминлаш масалаларини ечиш;

- жамгариш самарадорлигини оширишнинг имитацион тизим ечимларини экспериментал тарзда синаш, унинг асосида Узбекистан ик,тисодиётида жамгаришнинг самарадорлигини оширишни эконометрик тахдил к,илиш ва иктисодий барк,арор усишни таъминлайдиган таклифлар яратиш.

Юкорида санаб утиган вазифаларни узаро богликликда х,ал этиш Узбекистан иктисодиётида жамгариш самарадорлигини оширишда бир катор масалалар мажмуаси ечимини уз ичига кдмраб олиш имконини беради, жумладан жамгариш омиларини тахдил кдпиш, ЯИМ узгаришини аниклаш, коньюнктуравий тебранишлар механизмини кузатиш, жамгариш конъюнктурасини тартибга солиш, жамгариш оптимал меъёрини экстремал масалалар ечиш ёрдамида аниклаш.

Тадк?щот объекта ва ушвг мохдяти. Узбекистан Республикаси иктисодиёти тадкикот объекти сифатида куриб чикилади. Республика-тармок икки погонали тизимини бошкдриш ва жамгаришни тартибга солиш жараёни тадкдкдглар мохиятидир.

Тадкяк,ошшг иазарвй ва методологш ветзши Президент И.А. Каримов томонидан ишлаб чикиган, Узбекистон Республикасида ижтимоий йунатириган бозор ик,тисодиётига утишнинг узига хос йули ва бозор иктисодиётини ривожлантириш, эконометрик моделаштириш, тармоклараро баланс, истик,бони бахолаш, максадли комплекс дастурлар тузиш, макроицтисодий жараёнларни тартибга солиш юзасидан хорижий хамда Узбекистон олимлари олиб борган имий ишлар ташкил этади.

Назарий хулосалар Узбекистон Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлипшинг умумлашган маълумотлар тахдилига ва хорижий мамлакатлар амалиётидаги маълумотларга асосланган. Тадкикот жараёнида иктисодий-статистик тахлил, натижаларни такдослаш, истикбони бахолаш ва иктисодий жараёнларни моделаштиришнинг оптималаштириш усуларидан фойдаланиди.

Тщщщотнинг имий жщатдан шгиляш куйидашлардан иборат:

- бозор муносабатларини шаклантириш шароитида Узбекистон иктисодиётида жамгариш жараёнини янгича усул ёрдамида тахдал клиш;

- бозор муносабатларига утиш шароитида жамгариш самарадорлигини оширишнинг назарий ва услубий асосларини милий иктисодиёт хусусиятларини х,исобга оган хода такомилаштириш;

- жамгариш самарадорлигини оширишнинг эконометрик моделарини саралаб, изчил бирлаштирган бир бутун имитацион тизим ишлаб чикиш;

- жамгариш самарадорлигини оширишнинг имитацион тизим агоритмлари ва дастурий воситаларини амада кулаш;

- имитацион тизим ечимларини экспериментал тарзда синаш, макбул ечимлар асосида Узбекистон иктисодиётида жамгариш самарадорлигини ошириш масаласини эконометрик тахдил клиш ва иктисодий баркарор усишни таъминлайдиган таклифлар яратиш.

Тадждк,отшшг амалий ах,амияти иктисодий тизимларни бошкаришда вужудга кеган муаммоларнинг асосий сабабларини, яъни ишлаб чикариш самарадорлишнинг пасайиши, даромадларнинг нотугри так,симланиши ва шу кабиларнинг туб сабабларини очиб бериб, республикамизда ижтимоий ишлаб чикариш самарадорлишни ва иктисодий стратегиянинг макбул йуналишларини танлаб олинишини таъминлайди. Шунингдек тадкикот натижалари Узбекистон Республикаси иктисодиётида Макроиктисодиёт ва статистика вазирлигида, ишлаб чикариш самарадорлишни оширишда хорижий инвестицияларни тармокларга жапб этишда катта ахамият касб этади.

Асосий натижаларни сшощан утказиш ва татбик. этяш. Диссертация тадкикотининг имий натижалари истикбони бах,олаш ахборот-мулок;от тизими таркибида Узбекистон Республикасининг Макроиктисодиёт ва статистика вазирлигида жорий этиган. Синов натижалари шуни курсатдики, ишлаб чикиган тизим ик,тисодиётни бошкаришда имий асосланган карорлар кабул килиш учун мухим ва ишончли восита булиб хизмат кдлади.

Тадккотнинг асосий натижалари Бошкарув тизими ва ахборотга ишлов беришни интелектуалаштириш мавзуидаги хакаро конференцияда (Тошкент, 1994 й.), Агоритмлаштиришнинг замонавий муаммолари мавзуидаги Республика Имий конференциясида (Тошкент, 1996 й.), лXXI аср кадрларини тайёрлашда дозарб муаммолар мавзуидаги хакаро имий конференцияда (Бишкек, 1999 й.) ва Кибернетика имий ишлаб-чикдриш бирлашмасининг Кибернетика института лабораторияларининг бирлашган имий семинарида, Тошкент

давлат ик.тисодиёт университета, Тошкент молия институт, Тошкент давлат техника университета, Фаргона давлат университета кафедраларининг имий семинарларида мухокамадан утган.

Нашр щютшппи. Диссертация мавзуси буйича нашр килинган имий ишлар хажми 2.8 босма табокда буган 5 та имий макола ва 3 та тезисдан иборатдир.

Ишвинг тузишпи. Диссертация кириш кдсми, учта боб, хулоса ва таклифлар, фойдаланиган ва урганиган адабиётлар руйхати ва иловалардан иборат.

Кириш кясмпда танланган мавзунинг дозарблиги асосланган, муаммонинг урганиганлик даражаси, тадкикот максади, куйиган вазифалар, тадкикот объекта ва унинг мохияти, эришиган натижаларнинг имий жихатдан янгилиги ва амалий ахамияти баён килинган, диссертация бобларининг кискдча мазмуни бериган.

Биринчи боб - Жамгариш самарадоршши оширипщат макроиктсодий муаммолар деб номланади. Увда шу сохада бугунга кундаги мавжуд ахвол ва унинг узига хос жихатлари иктисодий тахлил килинган, жамгариш самарадорлигани ошириш муаммолари ва вазифалари очиб бериган хамда шулар асосида ушбу жараёнда хисобланма, тахлил килиш, истик,бони бахолаш ва такомилаштириш йуналишлари таклиф килинган.

Иккянчи боб - Жамгариш самарадорштт опщритнинг имитацион тизимши ишлаб чикщп деб номланган булиб, у ишлаб чикиган имитацион тизим таркиби, тузимаси ва узига хос хусусиятла-рини аниклаш, конъюнктура талабларини хисобга оган хода жамгариш самарадорлиги истикболини бахолаш, тартибга солишнинг такомилаш-тириган тизими, умумлаш гаи агоритмини баён килишга батшланган.

Учинчи боб - Жамгариш сшарадорлишии оширишга дойр имитацион тизимини амада кулаш деб номланади. Бобда ишлаб чикиган автоматлаштириган хсоб-китоблар тизимини амада кулашнинг узига хос хусусиятлари баён килинган, жамгариш ва унга таъсир этувчи омиларни бахолаш вариантларини эконометрик тахлил килиш натижалари кетириган.

Хулоса ва таклифларда тадкикот натижаларидан мантикан келиб чикадиган иазарий ва амалий тусдагн асосий хулосалар, таклифлар баён клинган.

Иловада аник натижалар ва компьютердаги хисоб-китоблар апгоритми хамда утказиган тадкик,отнинг ахборот базаси уз аксини топган.

Иштшг асосий мазмуни

Иктисодиётни ислох килишнинг асосий вазифаларидан бири жамгариш фаолиягини ривожлантириш ва унинг иктисодий усишини таъминловчи янги механизм ишлаб чикаришдан иборат. Узбекистовдаш иктисодий усиш, энг аввало, сармоя маблагларини узлаштириш ва замонавий технологик ускуналар билан жихозланган янги замонавий ишлаб чикаришни *аракатга кетириш асосида таъминланади.

Ишлаб чикариш натижасини соф моддий махсулот ифода этади. У моддий жихдтдан оганда ишлаб чикариш воситалари ва истеъмол буюмларидан иборат булиб, зарурий ва кушимча ма^сулотларнинг асосий кисмини уз ичига олади.

Хар йиги ЯИМ тармоклар буйича таксимланиши ва кайта таксимланиши жараёнида истеъмол ва жамгариш фондларига булинади. Жамгариш фонди ишлаб чикаришни кенгайтириш фонди, ижтимоий захиралар ва суЕурта эх,тиёжлари фонди, маданий-маиший объектлар, капитал курилиш фондига булинади.

Жамгариш хажмики бегиловчи омилар ва холатлардан бири мехнат, сармоя ва табиий ресурслардир. Ишлаб чикариш технологиясини яхшилаш, фан ва техниканинг узлуксиз ривожланиб бориши, шунингдек, амортизация фондидан жамгариш хамда сармоя тупланиши, кичик ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиши, чет эл инвестициялари жамгаришнинг кушимча омилари сифатида майдонга чикади.

Маблаг сарфлашнинг кенгайиши ишлаб чикариш омилари тарзида (сармоя ва мех,нат каби) жаб килинган ресурслардан янада самарали фойдаланиш иктисодий усишни кетириб чикариши мумкин. Бунда мехнатга куйима хажми ахоли сонининг усиши ва ишлаб чикаришда банд буган ахоли сонининг усиши хисобига хам ортади. Сармоя эса инвестициялар ёрдамида ортиб боради.

Жамгаришнинг усиши саноати тараккий этган мамлакатларда моддий х,аёт даражасини оширишдаги мухим омидир. Шу маънода х,озирги фаровонлик сезиларли даражада кечаги инвестициялар натижасидир, уз навбатида бугунги инвестициялар кегусида ишлаб чикаришни устириш ва янада юкори фаровонликка эришиш йулида куйиган пойдевордир. Инвестициялар ва мехнат унумдорлигининг усиши Узбекистоннинг жахон бозоридаги махсулотлари ракобатбардошлигини таъминлаш учун хам зарурдир. Инвестициялар хужалик юритишнинг умумий самарадорлигига ва келажакда усиш имкониятларига, шунингдек, бандлик ва даромаоларга тез ва бевосита таъсир курсатади. Масалан, агар ишлаб чикаришда инвестициялар хажми камайса, ишсизлик ортади,

умумий даромад кискаради. Окибатда товарлар ва хизматларга буган талаб хам кискаради. Шунинг учун инвестиция жараёнларидаги тебранишлар хозирда хам, келажакда хам усиш суръатларини узгартиришнинг мухим омили сифатида намоён булади.

Диссертант солиштирма тахлига катта ахамият бериб, энг ривожланган АКД1, Омония, Япония, Франция, Швеция, Англия каби хорижий мамлакатлар тажрибаси мисолида жамгариш самарадорлигини ошириш муаммолари ва вазифаларига катта зътибор каратган. Уз иктисодий стратегиясини ишлаб чикиш, уни амага оширишга киришган Узбекистан иктисодиётини Хамдустлик мамлакатлари иктисодий ахволи билан хам такхослаган.

Жамгаришлар даражасининг ута бекарорлиги таъкидлаб утилиши лозим буган куйидаги мухим вазиятларни уз ичига олади. Агарда тегишли макроиктисодий сиёсат олиб боримаса, у туда бандликни таъминлаш ва пунинг кадрсизланишини юзага кетириш учун зарур буган айнан шундай хажмдаги инвестицияларни кафолатлай омайди. Жами инвестициялар ёки пуни сарфлаш жараёнида юзага келувчи кучларни эркин тадбиркорлик тизими тартибга сола омайди. Бунинг учун фискал (соликдар ва давлат харажатлари) ва пул кредит сохасида (Марказий банк фаолияти) эхтиёткор ва окилона сиёсатни олиб бориш лозим.

Маълумки, умуман тартибга солинмаган соф ходаги бозор хеч-бир мамлакатда мавжуд эмас. Демак, ишлаб чикариш самарадорлигини таъминлаш мак,садида давлатнинг аралашуви, ташки самараларнинг тан олинган тартибга солиш ва даромадларнинг окилона таксимланишини хисобга омок керак. Баркарорлаштириш сиёсатининг асосий коидаси мавжуд булиб, унинг максади иктисодиётдаги тебранишларни бартараф этишдир. Бунинг учун соликдарни камайтириш, харажатларни кискартириш ёки ишсизликка карши фоизларни камайтириш ёрдамида милий махсулотга буган жами талабни ошириш, харажатларни кискартириш ёки конъюнктура ва инфляцияга карши фоизларни ошириш керак. Узбекистондаги нисбатан баркарор, куп укладом иктисодиётга эришишда институционал ва тизимли узгаришларнинг бош ислохотчиси ва ташаббускори буган давлатнинг окилона сиёсати асосий рони уйнамокда. Иктисодиётни баркарорлаштириш авваламбор инкирозли холарни бартараф этишга йунатириган бозор иктисодиётини шаклантириш йулидаги конуний ва мукаррар жараёндир.

Муалиф эътиборни танглик холатларни бартараф этиш, яъни республика иктисодиёти ахволининг барометри хисобланган

курсаткичларни яхшилашга каратиш эмас, баки мамлакатни тангликка олиб келадиган ички сабабларни чу кур урганиш, юзага кеган камчилик ва номутаносибликка уз вактида эътибор каратиш, танглик х,олатларининг юзага келишини одини олиш чораларини фаол кулаш лозимлигини таъквдлайди. Айникса истеъмонинг усишига йул бермай, аксинча, инвестицияни рагоатлантириш, шунингдек, тулов мувозанатини шундай даражада яхшилаш лозимки, якуний самара ишлаб чикаришга, кейинчалик эса секин-аста бандликка ижобий таъсир этиши керак.

Диссертацияда бозор иктисодиёти ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибасига таяниб, давлат иктисодий ахволини бегиловчи макроиктисодий курсаткичлар' таърифининг Милим х,исоб тизими (МХТ) оркали ифодаланишига алохдда тухталиб утилади. Тадкикот давомвда жамгариш динамикасини макроиктисодий тартибга солишни такомилаштириш муаммосининг замонавий полати, ушбу жараёнда х,исобланма, тахлил килиш, истикбони бахолашни янада такомилаштириш йул-йурикдари караб чикштган. Ана шу йул-йурикдардан бири - мавжуд вазиятга мое бугани, инновация жараёнини ривожлантиришга йунатириган жамгариш самарадорлипши оширишнинг янги шакл ва усуларини, жумладан, янги ахборот технологияси ва телекоммуникацион тизимлар асосида имий асосланган истикбол ечимларини кабул килишни жорий этиш зарурияти аникданиб, жамгариш самарадорлигини оширишнинг имитацион тизими ишлаб чикдган.

Такпидий тизим икки погонада (макроиктисодиёт-тармоклар) ва икки боскичда (балансли холатда - оптимал холатда) куриб чикиган ва жах,он тажрибасида куланиган услуб ва моделар тадкикот объектига мое ходда кайта ишлаб чикиган.

Тизим таркибига куйидагилар киради: ишлаб чикариш функцияси, махсулот ва асосий фондлар баланси, якуний мах,сулот таркибий элементларининг айрим бопшклиги, ишлаб чикариш фондларининг вазифаси ва шу кабилар. Муалиф модедан узок ва киска мудцатли истикбол башоратини бахолашда фойдаланди.

Тадкикотда ишлаб чикариш функцияси асосида динамик мувозанат шартлари бегиланиб, давлатнинг тартибга солишга боглик, иктисодий сиёсатига дойр таклифларни ифодалашга х,аракат килинди. Ташки тузатиш чоралари хусусий иктисодиётни давлат сиёсати билан тудиришга ёки унинг таъсир доирасини чегаралашга эмас, баки эркин ракобат конунларииинг амал килишига х,ала.ч берувчи тусикдарни олиб ташлашга йунатирилиши лозим. Бунинг учун фоизни тартиблаш меъёри

ва иш хаки оширилишини чеклашга дойр тегишли пул-кредит сиёсати зарур. Шу тарика, ишлаб чикариш даромади таксимотининг доимийлиги, усишнинг баркарор суръати хисобланади.

Жамгариш самарадорлигини оширишга каратиган имитацион тизимни ишлаб чикишда энг юкори погонани ишлаб чикариш функциялари асосидаги ягона секторли тараккиёт модели ташкил этди. Ушбу моделарда мамлакат иктисодиёти бир тармок сифатида куриб чикилиб, кенгайтириган к.айта ишлаб чикаришнинг куигина томонларини куриб чикиш ва тахлил килиш, тегашли тарзда у билан ботик бевосита ва бивосита алокалар мажмуини тахлил килиш имконини беради. Тартиблаш тизими баркарорлаштириш тадбирлари билан амага оширилади. Бу жамгаришнинг инструментал ва нетз курсаткичларини аниклайди, мухимликни бахолайди, тартиблаш чегараси ва даражасини, шунингдек, улар уртасидаги нисбатни аниклайди.

Макроиктисодий истикбони бахолашда оптималаштириш моделига оптималик мезони сифатида балансланган усишда бир ишчига тугри келувчи истеъмол даражаси кабул килинади. Иккинчи погонада иктисодиётнинг асосий тармокдарини умумлаштириб, учта йирик тармокка кетириган хода курсаткичлар табакалаштириган тармоклараро баланс динамик модели куланилади. Имитацион тизим моделарининг узаро богликлик тузимаси 1-чизмада курсатиган. Чизмада киришдан чикишгача узатиладиган ушбу курсаткичлар гурухндан блоклараро маълумотлар билан амашиш курсатиган.

Бу тизим один ишлаб чикиганларидан сезиларли даражада фарк килади. Тизим балансли ва оптимал характерга эга. Иктисодиётни катта микёсда тартиблашиинг тузиган барча моделарида бозор иктисодиётининг иштирокчилари икки гурухга: 1) истеъмочиларга; 2) ишлаб чикарувчиларга булиниши кузда тутилади.

1-блокда Солоу модели буйича ишлаб чикиган махсулотнинг мувозанат даражасини аникдаш амадаги жамгаришларнинг режалаштириган инвестицияси микдорига мувофик келади. Агар бу бузиса, унинг мувозанат кийматига тенг карама-карши холатга эга булиш лозим. Ушбу модел асосида ва уни аниклаштиришнинг куп сонли деталаштирилишида юкорида кайд этиб утиган, у ёки бу омилар ва макроиктисодий тизимни баркарорлаштириш механизмига таъсир этиш учун давлат молия-кредит сиёсатининг хар хил тадбирлари тузилади.

Бу орада узгарувчан хадлар сифатида куйидагилар кабул килинган: V, - ишлаб чикиган япи ички махсулот, С, - истеъмол, /, -инвестициялар, /., - мехнат ресурслари, К, - асосий ишлаб чикариш

1-чизма. Жамгаршп самарадорлигини опшришдаги таклиф этилаётган имитацион тизим тузимаси

фондлари, е' - имий-техник тараккиёт (ИТТ) таъсири, бунда е -натурал сон.

Диссертацияда К, ва 1, ресурсларидан тулик фойдаланилиб, ИТТнинг таъсири эса циклик тсбранишларнинг юзага келиши мумкин буган хажми сифатида куриб чикилади деб хисобланади. Ишлаб чикиган япи ички мах,сулотнинг бир кисми ишлаб чикаришни кенгайтиришга, бошка бир кисми эса ахолининг турмуш даражасини кутаришга йунатирилади. Шу сабабли Г, = /(г,,Х,,е') да куйидаги формула маъкудир:

К, = С, + /,=( 1-,)У,+в,ГД (1)

бу ерда - жамгариш меъёри.

Ишлаб чик,ариш жамгаришининг меъёри фак.ат иктисодий фикрлар билангина аникданмайди. У шунингдек, катор ижтимоий ва иктисодий омиларга хам боглик булади. 2-блокда жамгариш меъёрини оптималаштириш амага оширилади. Уш бу муаммо харажатларни хисоблаш ва оптимал режадаги натижаларни энг мухим кисми хисобланади, яъни

Диссертацияда модел ёрдамида жамгариш меъёрининг доимий ва узгарувчан оптимал климата тадкик этиди. Балансланган усиш учун модеда жамгаришнинг отин коидаси конунини хисобга оган хода тизим тараккиётининг оптимал нукталари аникданади. Истеъмога лаёк.атлилик циклик тебранишларга олиб келади, чунки истеъмол вазифаси даромадга боглик булади.

Тизим мувозанатда буладиган солиштирма истеъмонинг максимал даражасини (с) жамгаришнинг отин коидаси тенгламасидан бегилаш максадга мувофикдир:

с, = /(*,)-л,/Х(*,)=/<*,)-0, ~П,)к,, бу ерда /(,) - солиштирма япи ички махсулот; //, - амортизация меъёри; ц,- мехнат усишининг экспоненциал суръати; к, - капитал билан таъминланганлик даражаси.

3-блокда диссертант Л. Столерюнинг конъюнктуравий циклар моделидан фойдаланди. Бунда истеъмол килиш ва жамгариш динамикасини урганиш учун мультипликатор таъсири ёрдамида тенгламаларнинг куйидаги тизими каралади:

ГС, =л+(!-s,)r, (3)

бу ерда я - регрессия тенгламасидаги узгармас сон.

Макроиктисодий циклик тебранишлар механизми назарияси асосида мультипликатор ва акселератор харакати бирлиги бекарор усишга олиб келади. Шу тангликни бартараф килиш максадида модеда иккита бопшклик, яъни:

1) инвестициянинг япи ички махсулотга богликлиги: Y, = Ч(У, , - У, 2),

2) инвестициянинг капитага богликлиги: х,У, = [(l - fi)s, +e]F,_, = /к хисобга олинади.

Ушбу тенгламалар иккинчи тартибли тенгламалар системасига кетирилиб ечилади. Натижада тебранишлар даражаси анча силикданади. 4-блокда давлатнинг баркарорлаштириш снёсати ёрдамида кам тараккий этган сох,аларни ривожлантиришга харакат килинади, иктисодий механизмнинг ажрамас кисмини узида акс эттирадиган катор баркарорлаштиргичлар эътиборга олинади. Жамгариш механизмини хисобга оган хода ишлаб чикиган махсулотни хамда унга таъсир курсатувчи омиларини милий иктисодиётдаги тебранишларни бартараф этиш ёки уни зарарсизлантириш максадида тахлил ва тахмин килишни куйидаги ишлаб чикариш функцияси ёрдамида амага ошириш таклиф этиди:

Y,=f(HДU^Cct,E,), (4)

бунда Н,- даромад солига, ия - иш хакининг усиш даражаси, Са- жами

талаб, Е, - бошка ноаник омилар.

Япи ички махсулотни тартибга солиш омилари таъсирини бахолаш учун куп омили рефсссион тахлил усулидан фойдаланиди.

5- блокда тармоклараро мувозанатда Фон-Нейманнинг магистрал теоремаси мохияти оркали истикбони бахолаш даврида жамланган капитал маблагаи максимизациялаш масаласи куп учамли дастурлаш усули оркали ечиди.

Масаланинг максад функцияси РВХ(Т)-> шах, чегаравий шартлари

I Х(/) к А *(/) + B[X(t +1)-X(t)\ t = 0,1,...,Т <S)

\x(i)^0, Г = 0,1, ..Дг

бу ерда x(t) - ишлаб чикариш вектори, / = 0,1,...,Г, (nxl); А -харажатлар матрицаси, (я х л); В - сармоя матрицаси, (пхп); Р - сунгги даврда бахоланган захиралар вектори, (l х п). Натижада ишлаб

чикаришнинг усиш суръати (?*) куйидагича х,исобланади:

Ч* = Р*^1-А^Х*1Р*ВХ*. (7) .

Бу масала икки томонлама топширик ечими сифатида курилиб, оптимал жамгариш чегара ичида жойлашади. Лекин чегаранинг узида эмас.

Тадккот давомида яратиган тизимнинг умумлашган агоритми ва блок схемаси х;ам уз аксини топган. Жамгариш самарадорлигини оширишнинг имитацион тизими истикбони бах,олаш тадкикотлари учун ишоичли ва самарали восита сифатида таклиф этилиб, амалий жихатдан кулашнинг мух,им жихатлари, жумладан, унинг ахборот таъминоти, жамгариш ва унга таъсир этувчи омилар макроиктисодий истикбони бахолаш хдмда тизимнинг иктисодий самарадорлиги масаласи куриб чикиган. Танланган топширикни мулокот йули билан х,ал этиш тартиби 5 та дастурдан иборат булиб, фойдаланувчиларга киска вакт ичида осонлик билан зарур жавобни олиш имконини беради ва бу карор кабул килишнинг тезкорлигини оширади. Бундан ташкари, фойдаланувчи натижаларни экранда куриши, чикариши ва хал кдлинаётган топширикларнинг турли вариантларини ёки унинг айрим кисмларини танлаши, топширикни хдл этишнинг боришига фаол таъсир курсатиши мумкин. Айни пайтда мулокот режими компьютер ресурсларини тежашни ва бу хдсоблаш техникасидан фойдаланишнинг самарадорлигини оширади.

Яратиган имитацион тизимни амалиётда кулаш куйидаги натижаларга олиб кеди:

1. 1-блокга дойр истикбони аниклашнинг ечимлари:

к, =/(а:,,^,,л') - ишлаб чикариш функцияси оркали куйидаги регрессион боглаиишлар ёрдамида аникданади:

У, = 186,0 + 1,02ШГ, + 0,1933/,,; Я = 0,982; Г = 13,24; (%) = 1,3;

У, = 328,9 Х К

Танланган чизикли ва курсаткичли богланишда япи ички махсулотнннг усищи истикбони бах,олашда яхши натижа берди. Хисобланган статистик курсаткичлар динамикаси бунга далил була олади.

2. 2-блокга нисбатан жамгариш меъёрига буган энг юкори мойилик 0,2 < х < 0,4 ораликда булади.

3. 3-блокда капитал сарфлаш курсаткичлари 3<А<6 булади.

4. 4-блокга дойр оптимал ечим куйидаги тенгламалар асосида аникланиб, япи ички махсулот истикболи ечимлари 1-жадвада бериган:

У, = 38,56+ 0,001065-Я, + 0,005131-/а +0,8279-СД ; Я = 0,997; Г = 147,5; Е(%) = 0,63 ;

У, = 64,33 Н?

Л = 0,983; F = 8464,71; (%) = 1,81.

1-жадаал

Эконометрик модеялар тизими ёрдашща республика иктсодиётщат япи

Богланвш тури 1999Й 2000Й 2001Й 2002Й 2003Й

Чизикли 100 108,9 118,4 121,8 133,5

Курсаткичли 100 110,4 115,4 136,3 134,3

Манба: автор томонидан хисобданган.

5. 5-блокга дойр ечим 2-жадвада кетириган булиб, сармоя ва харажатларнинг бериган матрица даражалари куриб чикдлаётган давр мобайнида япи ички махсулот ишлаб чикдриш даражасини курсатади.

2-хадвал

Жашартпнинг маторал модели асосида ишлаб чикдриш умумш х,ахшттг тармохдараро тузялишида усиш суръагииииг оптимал истихбошг балолаш натжалари*

Курсатхичлар Йнл- КУРСАТКИЧЛАРНИНГ КИЙМАТИ

номланиши лар Асосий Усиш Минимая Усиш Максимал Усиш

уртача суръати микдори суръати микдори суръати

иикдор <%) № т

1.Истеъмол окими 0,7409 0,5309 0,9696

коэффициента (СС)

Ишлаб чикдриш 1 76688,8 11,7 83180,89 20,58 25215,20 -63,45

Нажми 00 (мн. сум) 2 84957,0 10,78 101730.52 22,30 24675,23 -2,14

3 94278,2 10,97 124676,21 22,56 24185,59 -1,98

4 106140,4 12,58 155091,54 24,40 24071,56 -0,47

5 115447,7 16,45 173479,89 32,99 28541,52 15,19

2.Сармоялар 3,8461 3,741! 4,0501

курсаткичи

коэффициента (ВВ)

Ишиаб чикдриш 1 76688,8 11,7 76766,79 11,28 405204,64 487,37

нажми (X) (мли. сум) 2 84957,0 10,78 85090,63 10,84 305812,33 -24,53

3 94278,2 10,97 94381.15 10,92 340215,07 11,25

4 106140,4 12.58 105845.39 12,15 380772,06 11,92

5 115447,7 16,45 115128.14 16,56 312367,39 -17,96

*Манба: Экстермал масалани ечишда иктисодиётнинг 7 та тармогини агрегациялаш оркали 3 та умумий тармок холатига кетиршшб цисобланган 5 хил вариант асосида автор томонидан тузиган.

Истеъмол ок,ими маълум даражада ишлаб чнкаришга тсскари пропорционал булиб, сармоя эса маълум даражада тугри пропорционал булади. Бу минимал микдордар устунида кузга ташланади. Демак, доимий иктисодий усишга эришиш учун истеъмол ва жамгаришни тартибга солиб туриш керак. Самарали вариантда бу икки курсаткич ута юкори бумаслиги лозим, яъни асосий уртача ва минимал микдорларга якин булиши зарур. Максимал микдор усиш суръатини пасайтиради. Шунинг учун иктисодий усишда ва самарадорликни оширишда жамгаришнинг оптимал вариантини танлаш мухим ахамият касб этади. Щундай килиб, жамгариш ва унга таъсир этувчи омиларнинг натижавий вариантларини автоматлаштириган мулокот тарзида шаклантиришнинг имитацион тизими иктисодиётда муайян даражада фойдалидир.

Утказиган тадкжот асосида к,уйидаги асосий хулоса ва таклифларт! бсриш мумкин:

1. Узбекистан иктисодиётида такрор ишлаб чикаришни оптималаш муаммоси иктисодий усиш омилари ва манбаларини бегилаш заруратидан иборатдир. Мамлакатнинг иктисодий усиш суръатлари иктисодиётига кдшинаётган япи инвестициялар билан бегаланади х,амда ички инвестициялаш имкониятлари канча куп буса, иктисодий усиш суръатлари ва кенгайтириган такрор ишлаб чикариш самарадорлиги шунча юадри булади. Бир йида 6 фоиздан ортик иктисодий усишни таъминлаш учун милий жамгармалар ЯИМнинг камида 25 фоизини, инвестициялар эса 30 фоизни ташкил этиши керак.

2. Иктисодиётни ислох, килишнинг асосий вазифаларидан бири жамгариш фаолиятини ривожлантириш ва унинг иктисодий усишини таъминловчи янги механизм ишлаб чикаришдан иборат деб бегиланган. Узбекистондаш иктисодий усиш, энг аввало, сармоя маблагларини узлаштириш ва замонавий технологик ускуналар билан жихозланган янга замонавий ишлаб чикаришни харакатга кетириш асосида таъминланади.

Узбекистонга хос утиш даврида жамгариш жараёни жуда мураккаб куринишда, узок муддатли меъёрий тебранишларга эга буди. Шу жараёнда юз берадиган тангликни бартараф этишда давлатнинг макроиктисодий баркарорлаштириш сиёсати мухимлиги имий асосланди. Олиб бориган тахдил ва тадкикот натижасида жамгариш самарадорлигини оширишнинг оптимал йули инновацион ишланмаларни жорий этиш оркали такомилаштириди.

3. Бозор иктисодиётини шаклантириш шароитида жамгариш самарадорлигини оширишни тизим шаклида караш зарурлиги борасида эконометрик моделар сараланиб, бир бутун икки боскичли имитацион

тизимга кетириди. Тизимнинг биринчи боскичини республика иктисодиёти ягона тармок сифатида караган иктисодий усиш модели ташкил этди. Шу туфайли ишлаб чикариш функцияси асосида, динамик мувозанат шартларини бегилашга ва давлат иктисодиётни баркарорлаштиришга ботик, сиёсати тавсифига эга буган таклифларни ифодалашга хдракат килинди. Натижада эса, ялии ички махсулот таксимотининг доимийлиги иктисодий усишнинг баркарор суръати шарти эканлиги аникланди.

4. Маълумки иктисодий кушимча усиш суръати билан ах,оли усиши орасида мутаносиблик бумоги зарур. Бу жамгаришнинг отин коидаси деб аталади. Аммо бу коида тенг мувозанатли иктисодиётда куланилади. Республика иктисодиётига тугридан-тугри тадбик килиш мумкин эмас. Лекин баъзи бир натижаларни олишда кулаш мумкин. Жамгариш меъёри доимий буганда тизим траекторияси стационарликка интилади, унинг усиш суръати ахоли усиш суръатига тенг булиб, иктисодиёт таназзул ва ишсизлик бегиларини истисно этувчи баркарор мувозанат х,олатида булади. Тартиблаш курсаткичи сифатида битта кушимча мекнат киссасига тугри келадиган асосий сармоя хажмини куриб чикиш максадга мувофикдир.

5. Иктисодий усищда бекарорлик х,олатини юмшатиш максадида, биринчидан, инвестициянинг япи ички мах,сулотга богликдиги, иккинчидан, инвестициянинг сармояга богликдиги кузатиди. Бу курсаткичлар нисбатларининг узгариши оркали жамгариш жараёни тартибга солинди. Ишлаб чикариш функцияси асосида давлатнинг баркарорлаигтириш сиёсати ёрдамида кам тараккий этган х,олатларни юмшатишга каракат килинди, иктисодий механизмнинг ажрамас кисмини узида акс эттирадиган катор баркарорлаштиргичлар эътиборга оннди. Жамгариш механизмини хисобга оган хода япи ички мах,сулотни хамда унга таъсир этувчи омиларни милий иктисодиётдаги тебранишларни бартараф этиш ёки уни зарарлантириш максадида тахдил килиш ва истикбони бах,олашни г, = /(//,//;,,сД ,/г,) ишлаб чикариш функцияси ёрдамида амага ошириш таклиф этиди.

6. Таклиф этилаётган тизимнинг иккинчи иогонасида тармоклараро мувозанатга эришишнинг Фон-Нейман магистрал теоремаси мохияти оркали истикбони бахолаш даврида жамланган капитал маблагаи максимизациялаш масаласи куп учамли дастурлаш оркали ечидди. Натижада ушбу модел асосида мамлакат иктисодиёти тармоклари усишини тавсифловчи бир катор курсаткичлар хисобланди. Тармоклар курсаткичларининг йигиндиси Республика иктисодиётининг ишлаб

чикариш хажмини бегилайди.

7. Жамгариш самарадорлигини оширишда ишлаб чикиган имитацион тизимнинг умумлашган агоритми ва блок схемаси уз аксини топган ва у милий иктисодиётнинг эконометрик изланишларида ишончли ва самарали восита сифатида таклиф этиди. Ушбу тизимни ишончли ахборот билан таъминлаш моделар тузимасининг сифати, уларни ишлаб чикш тезлиги ва амалиётда куланиш даражасининг юкорилиги билан одиндан аникланадиган тахлилий ва тахминий тадкикотлар учун самарали воситалар мажмуасини ташкил этиш имконини берди.

8. Утказиган куп вариантли хисоб-китоблар ва олинган натижалар тахлили диссертацияда таклиф этиган усулар тугри танланганлигини тасдиклайди, Узбекистон ик,тисодиётини ривожлантиришнинг самарали вариантларини аниклаш ва уларни асослаб беришга имкон яратди. Булар куйидагилардир:

- япи ички махсулот хажмига таъсир курсатадиган омилар махсулот усиши билан фойдаланиган ресурслар уртасида узвий богликлик урнатади;

- иктисодий усиш меъёрида булиши учун соликларни шу даражада бегилаш лозимки, бунда зарур буган даврларда кишиларни купрок ишлашга мажбур этишга имкон яратисин;

- ишлаб чикариш инвестицияларига оид даромадлар оптимал турдаги маблаг сарфлаш харажатларидан юкори булиши лозим;

- мамлакат махсулот ишлаб чикарувчи алохида тармоклардан тузиган булиб, унинг иктисодиёти эса сарфланадиган ва якуний махсулот ишлаб чикарадиган хамда турли тезликда куланиши мумкин буган бир марта давом этадиган ишлаб чикариш жараёнларининг якуний жамламаси сифатида майдонга чикади;

- йул куйилиши мумкин буган барча жадалик траекториялари ва нархлардан факат стационар траектория танлаб олиниши ва магистрал модел ёрдамида мувозанат холат аникданиши лозим.

9. Имитацион тизимни синов тарзида кулаб, кабул килинган ечимларни амада жорий этиш мумкинлиги Узбекистон Республикаси Макроиктисодиёт ва статистика вазирлиги томонвдан тасдикланди. Шу йул билан имитацион тизим асосида Узбекистон иктисодиётида жамгариш самарадорлигини ошириш масаласини эконометрик йулар билан урганишга ик бор кадам куйиди.

10. Ресиубликамиз иктисодиётида юкори суръатдаги япи ички махсулотга эга булиш учун утказиган тадкикот натижалари асосида

куйидаги таклифларни баён зтиш мумкин:

а) ахолидан олинадиган даромад солига даражаси ва япи ички махсулотга буган жаъми бозор талаби баркарор буган холатда оладиган даромад микдори анча юкори булишига эришилади;

б) даромад микдори баркарор буганда ахолидан олинадиган даромад солига даражаси уртача булиб, япи ички махсулотга буган жаъми талаб юкори булиши кутилади;

в) истеъмога ёки жамгаришга мойилик цикпик тебранишларга олиб келиши мумкин, баркарорлаштириш сиёсати эса вазиятларни енгилаштириш имконини беради. Баркарорликни ривожлантириш учун жамгариш меъёрини 0,2-0,4 ораликда булишига риоя килиш талаб этилади;

г) хар кандай мустакил давлатда иктисодиётга килинаётган барча япи инвестициялар асосини ички инвестициялар ташкил этиши сабабли, ички инвестициялаш имкониятлари канча куп буса, иктисодий усиш суръатлари ва кенгайгириган такрор ишлаб чикариш самарадорлиги шунча юкори булади.

Диссертация мавзуси буйича куйидаги имий маколалар чоп этиган:

1. Анализ и прогноз динамики национального дохода с учетом конъюнктурных колебаний. //Тез. док. международной конференции "Интелектуализация систем управления и обработки информации". -Т.; 1994. - с.48.

2. Анализ, прогноз и регулирование динамики национального дохода с учетом конъюнктурных колебаний. //Вон. моделирования и информатизации экономики. -Т., 1995.-Вып.11.-е.31-39, (хаммуаплиф).

3. Прогнозирование темпов роста и отраслевой структуры национальной экономики на основе магистральной модели накопления с учетом равновесных цен. //Тез. док. республиканской научной конференции "Современные проблемы агоритмизации".-Т.; 1996. -с. 285.

4. Методика разработки имитационной системы с учетом нестабильности роста. //Bon. моделирования и информатизация экономики. - Т., 1997. - Вып 14. - с. 29-37.

5. Иктисодий юксалиш даврида жамгариш жараёни. Иктисод ва хисобот. -Т. 1997 йил 3-сон, 29-31 бетлар.

6. Сармоя жамгарилиш динамикасини макроиктисодий тартибга солиш тизими. //Бозор, пул ва кредит. - Т. 1998 йил 6-сон, 10- 11 б.

7. Имитационная система макроэкономического регулирования динамики накопления.//Тез.док. Международной научной конференции Актуальные проблемы подготовки кадров XXI века.-Бишкек;1999. - с. 226.

8.Прогнозирование оптимальной траектории роста национальной экономики на основе магистральной модели накопления .//Вон. моделирования и информатизации экономики,- Т., 1999.- Вып.18.- с. 70-74.

Краткое содержание диссертации Пупатовой Р.Х. па тему.

Эконометрическое моделирование повышения эффективности

накопления (на примере экономики Республики Узбекистан).

Рыночное регулирование экономики сопряжено с большой и зачастую неоправданной дифференцией доходов, которые зависят не только от вложения труда, капитала и поведения производителя, но также от стечения обстоятельств и конъюнктурных колебаний. В этих случаях экономическое развитие зачастую идет вонообразно, в виде так называемых циклов, то есть наблюдается сменяющие друг друга фазы более быстрого и медленного роста национальной экономики. Все эти проблемы тесно связаны с процессом накопления. Целью диссертации является разработка имитационной системы накопления, включающей экономико-математические модели и методы, агоритмы и программное обеспечение для повышения эффективности накопления в годы стабилизации и перехода к рынку.

Реализация поставленной цели определяет следующий состав задач, подлежащих решению:

- анализ тенденции и факторов накопления в экономике Узбекистана;

- изучение проблем, задач и путей совершенствования процессов анализа, прогноза и регулирования динамики накопления с учетом конъюнктурных колебаний;

- разработка имитационной системы повышения эффективности накопления с помощью эконометрических моделей;

- разработка обобщенного моделирующего агоритма системы;

- исследование информационных аспектов имитационной системы макроэкономического регулирования повышения эффективности накопления;

- эконометрический анализ и оценка вариантов макроэкономических прогнозов повышения эффективности накопления и его факторов, а также выработка предложений по обеспечению стабильного роста экономике.

Научные результаты проведенного исследования показали, что применение имитационной системы повышения эффективности накопления выявляет основные причины нестабильности роста: спад производства, инвестиционный кризис, неправильная дифференциация доходов и другие. Разработанная имитационная система обеспечить эффективность общественного производства и рациональные пути выбора экономической стратегии в республике.

Результаты апробации показали, что разработанная система служит важным и надежным инструментом для принятия научно обоснованных решений в управлении экономикой.

Dissertation Summary by R. H. Pulatova on "Economic Design to Increase the Effectiveness of Savings (based on the example of the Republic of Uzbekistan economy)

Market regulation of the economy is related to the large and unreasonable income differentiation, which depends not only on the input of labour and capital and manufacturer performance, but also on the circumstances and market fluctuations. In such cases, economic development also fluctuates along so-called cycles, i.e. in consequent faster and slower phases of economic growth. All these issues are connected to the saving process. This dissertation objective is to develop a simulative savings system, including mathematics and economic models and methods, algorithms and software, which is aimed to increase effectiveness of savings during the stabilization period and transfer to the market economy.

Realisation of the stated objective calls for the following issues to be solved:

- analysis of savings tendency and factors in the economy of Uzbekistan;

- study of the problem, goal and ways to improve the process of savings dynamics analysis, forecast and regulation, taking into account market fluctuations;

- development of imitative system to increase savings effectiveness with the help of econometric models;

- development of consolidated modeling system algorithm;

- research on the information aspects of the simulative system for macroeconomic regulation to increase saving effectiveness;

- econometric analysis and evaluation of macroeconomic forecast options in order to increase savings effectiveness and its factors, and to recommend the ways to ensure the stable growth of economy.

Scientific results of the undertaken research showed that application of the simulative system to increase savings effectiveness uncovers basic of unstable growth: production volume decrease, investment crisis, wrong income differentiation, and other. The developed simulation system will ensure the effectiveness of public production and choice of national ways for the economic strategy of the Republic.

Approbation results showed that the developed system is an important and reliable tool for making scientifically-reasoned management decisions in economy.

Похожие диссертации