Кадыр Мырзалиев
Информация - Литература
Другие материалы по предмету Литература
?ын, біра? ашылма?ан шынды?. Жал?ыз-а? ты?даушылар осыны табан аузында талдап т?сініп отыр?ан жо?, тамсана т?йсініп отыр еді...
Сол кештен к?ні б?гінге дейін ?адыр-а?ын ?алы? о?ырманын та?дадырудан, тамсандырудан бір жаза басып к?рген жо?. Неге?
Асылы, адам ?дебиетке с?луды? б?рымындай ?рілген екі ма?сатпен келеді: бірі-?зінен б?рын ешкім айтпа?анды айту; екіншісі-?зге ешкімге ??самай, тек ?зінше айту. Осы екі ма?сат орындал?ан жерде ?ана шын м?ніндегі ?деби туынды бар. Шын м?ніндегі ?деби туынды дегенімізді?, Леонид Леонов айт?андай, мазм?н жа?ынан жа?алы? ашу, пішін жа?ынан ?нер табу болатын себебі де сонды?тан.
Енді турасына к?шсек, м?б?да ?аза? поэзиясына осы ?асырды? орта т?сынан ?те бере келіп, со??ы жылда тек ?ана ?зіне т?н ?згеше мазм?нын аш?ан, тек ?ана ?зіне т?н ?згеше пішінін тап?ан шын м?ніндегі шынайы талант екеу болса-бірі, біреу болса-?зі-?адыр Мырзалиев.Бір кезде ?зіні? т?леп ?ш?ан ?ясы ?аза? университетіндегі ?уезов аудиториясы ?ана білетін к?дімгі бала ?адырды? б?гінде б?кіл елі-ту?ан хал?ы т?тас таны?ан ?адырлы дана ?адыр?а айналу себебін де д?л осы арадан іздеген ж?н.
Демек, ?азіргі ?аза? поэзиясын к?п дауысты, ?уатты оркестр десек, м?ны? ??рамында?ы ?адыр музыкасыны? ?айталанбас ?з ?ні, машы?ы мен м?нері, айшы?ы мен ?рнегі бар; ?адыр лирикасыны? сы??ыры б?лек, сыры тере?.
?адыр Мырзалиев со??ы ширек ?асырда ?атарынан ?аздай тізілтіп он кітап берді: А? отау, Б?лб?л ба?ы, Ой орманы, Дала дидары, К?кпар, Жер?йы?, ?ызыл кітап. М?ны? б?рі, ?рине, ?олы?ызда?ы та?дамалы томдар?а сый?ан жо?. Ал сый?ан кітаптарды? бірі болмаса біріне аздап к?з то?тат?анны? ?зінде де ?р?айсысыны? шежірелік ма?ынада?ы шал?ар мазм?н т?тысты?ы, симфониялы? сипатта?ы с?лу композициялы? ??рылымы адам та? ?ал?андай. Сонымен ?атар б?лар жеке-жеке т?р?анда а?ынны? онда?ан жыл бойы ?здіксіз ?нуін, ?рбуін, ?суін к?рсететін эволюциялы? сатылар секілді де, б?рі ?осыл?анда тамаша талантты? ?згеше творчестволы? т?л?асын айры?ша а?ынды? мінезін сайып келгенде, ?лан?айыр ?семдік ?лемін ?алыптастыр?ан.
Айталы?, Ой орманы. Б?л кітап ?шін кезінде ?адыр Мырзалиевке ?аза?стан комсомолыны? берілгені м?лім. М?ны? ?зі тегін емес-ті. Ой орманы-авторды? азаматты? келбетін таныт?ан кітап. М?нда ?адырды? ешкімге ??самайтын айры?ша ?з бітімі мен мінезі бар. А?ынды? бітім, а?ынды? мінез ма?ынасында айтып отырмыз.
Кітапта?ы ?ле?дерді? та?ырыбы мен мазм?ны-адам, адам?а т?н алуан т?рлі сезімдер, ойлар, тол?аныстар, адамны? ?мірге к?з?арасы, адамны? таби?ат?а ?арым-?атысы, сайып келгенде, адамны? та?дыры мен тіршілігі. Б?ларды? ?ай-?айсысы да та?ырып-мазм?н ретінде жа?алы? емес, сан рет тол?ан?ан сырлар, жырлан?ан шынды?тар, ?бден шиыр бол?ан та?ырыптар мен мазм?ндар. Біра? осы та?ырыптар мен мазм?ндарды? ?андайы болмасын ?адырды? жырлауында жа?а ?ырынан, б?рын-со?ды ешкім айтпа?ан ма?ынада, ты? пішінде к?рінеді. М?селен, бір ?ле?де биікке шы?па?андарды? ьиіктен ??ламайтыны о?ыс айшы?пен ойна?ы кестеленіп, бір ?ле?де ?ателесем деп ?ор?уды? ?зі-?ателік екені ?тымды жеткізілсе, енді бір ?ле? да?? туралы; да?? деген де бір шы? секілді, шы? басына шы?а алмай, етекте ?ал?андарды? іші к?йсе, басына шы??андарды? басы айналатынын майда, ж?мса? юмормен а??артады. Осыларды? б?рі ?шейін ауызекі айтыла салмайды, ?сем ?рнекпен, а?ынды? шабытпен шебер айтылуыны? ?стіне, ?р о?ушыны? ?зі ойлап, іздеп тауып ал?андай ??пия сырмен, ?ызы? астармен айтылады. ?ле?ні? ойлылы?ы дегенні? ?зі осы емес пе?
?рбір шын м?ніндегі суреткер секілді ?адырды? да кешегі жыры-Адам туралы болатын, б?гінгі жыры да-Адам туралы, ерте?гі жыры да Адам туралы болма?.
Ал адам, оны? та?дыры тіршілігі ?деби шы?армада ?р?ашан белгілі бір уа?ыт пен ке?істікте к?рсетілуі шарт. Демек, ?адырды? Адамы да мезгіл-мекенсіз ?лдебір абстракциялы? н?рсе емес. Сонды?тан Мырзалиев поэзиясына ?зілмейтін ?зекті желі боп тартылып, жан-жа?ты ашыла суреттеліп, жи?а?тала т?л?аланып келе жат?ан бір к?рделі образ бар. Ол ?аза? даласыны? образы. Осынау шетсіз-шексіз ке? дала?а, ?зіні? ту?ан даласына ?адырОй орманында бір б?лім арнап айры?ша бір мол шабытпен к?кірегін кере, ма?тана с?йлеп;Уа, дала! Ке?дігі?е тамсандым к?п, айта алман б?рін жазып тауса алдым деп. Сен алып-алып пластинка д??геленген, ине? бол т?рады ыл?и ?н сал?ым кеп!-десе, соны? іс ж?зіндегі дерегі секілді келесі кітабын т?п-т?гел дала?а арнап, т?п-тура Дала дидары деп атады.
Дала дидары-?адыр а?ында?ыны? жа?а белесі, ты? ?рісі. Б?л кітапты?, яки кітап?а енген ж?з ?ле?ні? бір ?ана к?ркемдік ??ны мен идеялы? ?асиетін бір с?збен айтса?, ?ндестік деуге болар еді.
Александр Блок а?ынны? а?ында?ы-?ндестік деп ???ан ж?не осы ??ымын тере? теориялы? т?жырым?а айналдыр?ан. Ал ?ндестік, яки гармония дегенді шебер суреткерді? шынды?ты сыр?а, сырды жыр?а айналдыруы, ?мірді ?нерге, ?нерді ?мірге к?шіруі, с?йтіп мынау ?лемдік тіршілікті? небір ??пия сырларын ?ажайып келісімге к?шіре танытуы деп т?сіндіреді.
Дала дидарында тек сырт ?ара?анны? ?зінде к?зге бірден шалынатын бір т?рлі бір композициялы? бірлік, ты? келісім бар. Кітапта?ы т?рт б?лім ?зара т?тас?ан т?рт алуан сыр мен шынды?ты желілі, арнаулы т?рде тарата жырлап жатса, осыларды? ара-арасында а?ын ?ш м?рте арнайы лирикалы? шегініс жасп, о?ырманын ?згеше бір тол?аныстар?а т?сіріп,