Этапы развiцця актавых матэрыялаСЮ
Информация - История
Другие материалы по предмету История
БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАРОНЫ УНИВЕРСIТЭТ
кафедра гiсторыi Беларусi
РЭФЕРАТ
на тэму:
Этапы развiцця актавых матэрыялаСЮ
МИНСК, 2008
1. Актавыя матэрыялы Х ХРЖРЖРЖ ст. (рускiя акты)
Да iх найперш патрэбна аднеii першыя мiжнародныя пагадненнi дагаворы Русi з Вiзантыяй 911, 941, 971 гг., тэксты якiх змешчаны СЮ Аповеii мiнулых гадоСЮ. У летапiсе ёiь таксама СЮказаннi на артыкулы дагавора 907 г., але большаiь даследчыкаСЮ не лiчыць iх рэальнымi. Растлумачыць, як трапiлi дагаворы СЮ летапiс, складана. Магчыма, гэта былi перакладзеныя копii. Ва СЮсякiм разе, аналiз пагадненняСЮ дазваляе зрабiць вывад аб залежнаii тэксту дагавора 911 г. ад грэчаскага арыгiнала. Факт сапраСЮднаii i верагоднаii тэксту дагавора 907 г. мае iстотнае значэнне для вывучэння гiсторыi Беларусi, паколькi СЮ iм Полацк упамiнаецца сярод гарадоСЮ, падуладных Кiеву. На гэтым грунтуецца думка аб падпарадкаваннi Полацка мацi гарадоСЮ рускiх ужо з часоСЮ паходу Алега (882 г.). НесапраСЮднаiь гэтага дагавора дазваляе лiчыць такое меркаванне далёкiм ад рэчаiснаii.
Да найбольш раннiх рускiх актаСЮ адносяцца царкоСЮныя СЮставы. Вядомы СЮстаСЮ князя Уладзiмiра Святаславiча найстаражытнейшы акт, якi вызначыСЮ прававое становiшча царквы. У яго аснову быСЮ пакладзены дагавор Уладзiмiра з жонкай Ганнай сястрой вiзантыйскага iмператара. УстаСЮ Яраслава, падобна Уставу Уладзiмiра, меСЮ папярэднiкам устаСЮную грамату дамову князя з першым рускiм мiтрапалiтам Iларыёнам.
Гэты дакумент вызначаСЮ становiшча i структуру праваслаСЮнай царквы на СЮсходнеславянскiх (рускiх) землях i таму шмат разоСЮ перапiсваСЮся. Вядома некалькi рэдакцый гэтага помнiка. Адна з iх Свиток Ярославля, апублiкаваны СЮ 1846 г. I. Грыгаровiчам.
Гэтая рэдакцыя (якую называлi яшчэ заходнерускай) вядома СЮ адным спiсе пачатку XVI ст., дзе яна змешчана разам з граматай (прывiлеем), якая дадзена вялiкiм князем лiтоСЮскiм Аляксандрам архiепiскапу полацкаму i луцкаму Луку СЮ Вiльнi СЮ 1502 г. (7011, снеж. 26) i пацвярджае за iм правы праваслаСЮнай царквы СЮ аб'ёме, устаноСЮленым у Свiтку.
У ХРЖРЖ ст. узнiкаюць мяiовыя царкоСЮныя СЮставы. Яны афармляюцца СЮ выглядзе СЮстаСЮных грамат. У якаii прыкладу можна прывеii СЮстаСЮную грамату Смаленскай епiскапii. У рукапiсе яна СЮяСЮляе, як дакумент, якi складаецца з 4 частак, што адрознiваюцца як па змеiе, так i па палеаграфiчных прыкметах.
Усе гэтыя часткi звязаны з устанаСЮленнем матэрыяльных крынiц забеспячэння епiскапii, хоць i адносяцца да рознага часу (1136 1150). Тут могуць быць вызначаны:
1) устаСЮная грамата князя Раiiслава Мiхайлавiча, дадзеная Смаленскай епiскапii;
2) пацвяр-джальная грамата епiскапа Мануiла;
3) княжацкi запiс аб перадачы епiскапскай кафедры зямельнай уласнаii з датай 6659 г.;
4) запiс аб памерах грашовых i натуральных паступленняСЮ кафедры з гарадоСЮ Смаленскай зямлi.
Як бачым, найстаражытнейшыя з дайшоСЮшых да нас актаСЮ узнiклi пераважна СЮ сферы грамадска-палiтычных i сацыяльна-палiтычных адносiн. Акты сацыяльна-эканамiчных адносiн толькi зараджалiся. Неабходнаiь фiксавання СЮ юрыдычнай форме эканамiчных, сацыяльных, палiтычных узаемаадносiн узнiкла са стварэннем дзяржавы. Але на раннiм этапе развiцця феадалiзму пры панаваннi нормаСЮ звычаёвага права патрэба СЮ пiсьмовым акце была нязначнай. Да таго ж, як вядома, умовы не спрыялi захаванню гiстарычных дакументаСЮ на Беларусi. Як вынiк, па перыяду да XIV ст. актаСЮ, што датычаць гiсторыi Беларусi, амаль не захавалася. Значна СЮзрастала колькаiь актаСЮ з XIV ст. Актавы матэрыял з гэтага часу становiцца масавым, што дазваляе веii яго вывучэнне комплексна.
2. Актавыя матэрыялы перыяду ВКЛ (сярэдзiна ХРЖV XVIII ст.)
Як вышэй адзначалася, адным з прамежкавых вiдаСЮ дакументальных крынiц (памiж заканадаСЮчымi i актавымi матэрыяламi) з'яСЮляюцца даравальныя граматы (прывiлеi). У раздзеле Дакументальныя крынiцы прыведзена агульная характарыстыка прывiлеяСЮ агульназемскiх, абласных, гарадам i асобным групам насельнiцтва. Аднак нельга не СЮлiчваць прывiлеi, згодна з якiмi вялiкi князь даруе тыя цi iншыя правы: на зямельныя СЮладаннi, на вызваленне ад выплаты падаткаСЮ, на заснаванне цэхавых арганiзацiй i г. д.
Прывiлеi (даравальныя граматы) выдавалiся фiзiчным цi юрыдычным асобам (установам, гарадам, царквам, манастырам), калi за iмi замацоСЮвалася якая-небудзь нерухомая маёмаiь. Гаспадарскi лiст з'яСЮляСЮся пацвярджэннем правоСЮ на зямельнае СЮладанне. Лiчачы, што тэрыторыя Вялiкага княства ЛiтоСЮскага з'яСЮляецца iх уласнаiю, вялiкiя князi лiтоСЮскiя практыкавалi выдачу прывiлеяСЮ на права валодання зямлёй.
Генезiс i рост феадальнай зямельнай уласнаii можна прасачыць пераважна толькi на аснове велiкакняжацкiх прывiлеяСЮ. Пры гэтым азначаныя лiсты маюць (хоць i СЮскосна) дамоСЮны характар. Вялiкi князь дараваСЮ землi, але i шляхта павiнна была неii воiнскую службу, iншыя павiннаii перад дзяржавай.
Вялiкiя князi лiтоСЮскiя таксама выдавалi i пацвярджальныя даравальныя граматы. Часам гэта выклiкалася судовай спрэчкай (у такiм выпадку яны афармлялiся СЮ выглядзе судовых грамат выракаСЮ) або iншымi прычынамi.
У любым выпадку СЮ пацвярджальных граматах была спасылка на тое, што яны складалiся на падставе прадстаСЮленых дакументаСЮ (лiстоСЮ). Права выдачы пацвярджальных даравальных грамат, магчыма, мела i княгiня, жонка вялiкага князя лiт