Фольклорная спадчына
Информация - Культура и искусство
Другие материалы по предмету Культура и искусство
Беларускi дзяржаСЮны тэхналагiчны унiверсiтэт
на тэму
Беларускi фальклор скарбнiца этнiчнай культуры беларусаСЮ
Студэнт 1-ага курса, факультэта ХТ i Т,
палiграфiчнае абсталяванне i сродкi апрацоукi iфармацыi,
Левiн Дзмiтрый Уладзiслававiч.
Мiнск. 1999 г
Змест.
- Уступ
2. Беларускiя казкi
2.1 Казкi пра жывёл
2.2 Чарадзейныя казкi
2.3 Сацыяльна бытавыя казкi
3. Анекдоты
4. Легенды
5. Прымхлiцы
6. Паданнi
7. Бывалiцы
8. Загадкi Уступ
Казка
На календары вечнаii - канец XX стагоддзя, эпоха навукова - тэхнiчнай рэвалюцыi, эпоха бiёнiкi i электронiкi... Узброены ведамi чалавек ужо абганяе сёння самую смелую казачную фантазiю, самыя няСЮрымслiвыя мары. Фантазiю казак абганяе, а сама казка, як нi дзiСЮна, не старэе, у нябыт не адыходзiць. Можна нават сказаць - наадварот, у апошнi час попыт на гэты вiд вуснапаэтычнай народнай творчаii прыкметна СЮзрос i працягвае павышыцца. Гэта датычыць, зразумела, i беларускага казачнага эпасу, беларускай казкi.
Жывая цiкаваiь, якую выклiкае беларуская народная казка СЮ сучаснага чытача, не выпадковая: яна абумоСЮлена, несумненна, яе высокiмi iдэйна - мастацкiмi якаiямi i непаСЮторнай нацыянальнай своеасоблiваiю. Глыбокая народная мудраiь, высокая паэтычнаiь вобразаСЮ, нязломная i светлая вера СЮ чалавека, у яго сiлы i магчымаii, маральная цнатлiваiь i чыiiня, непараСЮнаны, непераймальны гумар i вострая сатыра, прастата i даступнаiь зместу, займальнаiь апавядання i, нарэшце, сапраСЮднае моСЮнае чарадзейства, - вось некаторыя з гэтых вартаiей, якiя заСЮсёды прываблiвалi i прываблiваюць да беларускай казкi СЮдзячных чытачоСЮ i слухачоСЮ.
Усе беларускiя казкi класiфiкуюцца звычайна па трох асноСЮных раздзелах: казкi пра жывёл, чарадзейныя казкi i сацыяльна - бытавыя. Казкi пра жывёл лiчацца найбольш старажытнымi па паходжаннi, змястоСЮнай сутнаiю сваёй яны СЮзыходзяць яшчэ да такiх раннiх форм першабытнага светапогляду, як анiмiзм (адушаСЮленне) i антрапамарфiзм (ачалавечванне). Трэба бачыць у iх таксама i далёкiя водгукi татэмiзму - адной з самых старажытных рэлiгiй чалавецтва, сутнаiь якой складала вера СЮ татэма - агульнага для данага роду i якой-небудзь жывёлы цi раслiны продка.
Чарадзейныя казкi па сваiм паходжаннi таксама належаць да найбольш старажытных. ГалоСЮнае СЮ iх зместе - гэта мары i спадзяваннi людзей на лепшае жыццё СЮ будучым, iх iмкненнi пакараць сабе сiлы прыроды i перамагчы сацыяльнае зло, а таксама iх барацьба з чужаземнымi ворагамi - заваёСЮнiкамi. Гэты змест раскрываецца своеасаблiва - у вобразах i карцiнах фантастычных, звышнатуральных, цудадзейных.
Сярод навелiстычных сацыяльна - бытавых казак найбольш каштоСЮнаiь у беларускiм фальклоры маюць, несумненна, казкi антыпанскiя i антыцаркоСЮныя, пазначаныя вострай сацыяльнай накiраванаiю. Колькаiь i тых i другiх вельмi значная. Прычыну гэтага трэба бачыць у тым, што беларускi селянiн цярпеСЮ не толькi жорсткi сацыяльны прыгнёт, увасоблены СЮ вобразе пана - прыгоннiка, але таксама цярпеСЮ i жахлiвы СЮцiск нацыянальны i рэлiгiйны. АдмоСЮны персанаж баларускiх антыпрыгоннiцкiх казак - амаль заСЮсёды - пан-чужаземец, якi не толькi лупiСЮ тры скруры з мужыка, але яшчэ i таптаСЮся па ягонай душы, насмiхаСЮся з яго мовы i звычаяСЮ, бесперапынна абражаСЮ яго нацыянальную годнаiь.
Гэтак жа бязлiтасна, як з панамi, абыходзiцца герой беларускiх казак i са святымi айцамi СЮсiх маiей : папамi, ксяндзамi, дзякамi. Прадметам сатырычнага адлюстравання СЮ антыклерыкальных казках чаiей за СЮсё зяСЮляюцца такiя тыповыя рысы духоСЮнiкаСЮ, як ханжанства i крывадушнаiь, прагавiтаiь i нахабства, паразiтызм i амаральнаiь.
Значную частку беларускага казачнага эпасу складаюць творы, у якiх высмейваюцца i ганьбуюцца розныя заганы СЮ чалавечым характары - такiя, скажам, як непачцiвыя адносiны да бацькоСЮ, нетактоСЮнаiь, зайздраiь, дурнота, iмкненне пажывiцца за чужы кошт i многiя iншыя. Гэтыя творы, адлюстроСЮваючы этычныя погляды народа, яго маральныя прынцыпы, яго разуменне дабра i зла, называюць усе рэчы сваiмi iмёнамi, недвухсэнсоСЮна i ясна, не прыбегаючы да алегорый, не карыстаючыся намёкамi. Многiя з iх зяСЮляюцца СЮзорамi сатырычнай i гумарыстычнай творчаii народа.
Лёс розных жанраСЮ беларускага казачнага эпасу склаСЮся неаднолькава. Сярод сучасных запiсаСЮ казак пра жывёл i чарадзейных новых, не вядомых раней сюжетаСЮ, амаль не сустракаюцца. У параСЮнаннi з гэтымi казкамi, жывыя традыцыi якiх вiдавочна затухаюць, пэСЮнай жыццястойкаiю i жыццяздольнаiю вылучаюцца казкi сацыяльна - бытавога зместу i рэалiстычнага характару. Характэрныя змены назiраюцца СЮ змеiе i паэтыцы тэкстаСЮ, якiя бытуюць : прыкметнае парушенне i разбурэнне кананiчнай формы, адаптацыя фабулы СЮ адпаведнаii з сучаснымi iдэйна - эстэтычнымi патрабаваннямi, адчувальныя, з аднаго боку, страты СЮ апiсальнаii, у малыСЮнiчаii, у ка?/p>