Фольклорная спадчына
Информация - Культура и искусство
Другие материалы по предмету Культура и искусство
В·ачнай абраднаii i , з другога боку, узмацненне прытчаваii, прыспешванне цiкаваii i скарачэнне шляху да закладзенага СЮ творы маральна - фiласофскага сэнсу, жыццёвага СЮрока, павучання. Тлумачыцца гэта не толькi сучаснымi СЮмовамi бытавання казак, але i псiхалогiяй сённяшняга спажыСЮца фальклору.
За доСЮгiя стагоддзi свайго iснавання народная казка СЮвабрала СЮ сябе пачуццi i думкi многiх пакаленняСЮ, абагульнiла сацыяльны i мастацкi вопыт тысяч i мiльёнаСЮ людзей, i таму набыла такiя iдэйна - мастацкiя вартаii, такую глыбiню зместу i дасканалаiь паэтычнай формы, што i сёння можа служыць адным з магутных сродкаСЮ маральнага, сацыяльнага i эстэтычнага выхавання моладзi.
Анекдот
Адносiны да анекдота СЮ сучаснай айчыннай фалькларыстыцы можна характарызаваць як досыць супярэчлiвыя. На думку адных даследчыкаСЮ народнай творчаii, анекдоты - гэта тыя ж самыя сацыяльна - бытавыя казкi, толькi значна меншага, невялiкага абёму ; прынцыповых адрозненняСЮ ад названага жанру казак у iх няма. Ёiь, аднак, i iншы пункт гледжання, паводле якога анекдот, пры СЮсёй яго несумненнай блiзкаii да сацыяльна - бытавой казкi, зяСЮляецца асобным жанрам народнай вусна - апавядальнай творчаii. Больш таго - жанрам незвычайна актыСЮным i жыццяздольным у нашы днi, чаго нельга сказаць нi пра казкi, нi пра легенды i прымхлiцы, нi пра паданнi i бывалiцы.
У чым жа трэба бачыць жанравую адметнаiь анекдота СЮ параСЮнаннi з казкамi? Па-першае, анекдот - твор цалкам сатырычнай або гумарыстычнай прыроды, твор абавязкова, папросту кажучы, смешны. Па-другое, анекдот вызначаецца гранiчнай iiслаiю мастацкай формы; у адрозненне ад казкi, ён абавязкова аднаэпiзодны, не ведае разгорнутай экспазiцыi, дыялог яго вельмi не многаслоСЮны, дзеянне завязваецца, развiваецца i даходзiць да кульмiнацыi iмгненна. Па-трэцяе, гэта - эстэтычны эфект нечаканаii СЮ канцоСЮцы твора: анекдот абавязкова заканчваецца неспадзяванай сатырычнай або гумарыстычнай развязкай, у якой скандэнсавана СЮся ударная сiла камiчнага, увесь смех.
У аснову многiх анекдотаСЮ пакладзены, трэба думаць, сапраСЮдныя недарэчныя, смешныя выпадкi i здарэннi, якiя мелi меiа СЮ жыццi. Але СЮ большаii сваёй яны, несумненна,- плод фантазii народа, яго жывога, даiiпнага розуму.
Легенды
З усiх жанраСЮ гэтак званай неказачнай фальклорнай прозы найблiжэй да казак, дакладней - да чарадзейных казак, стаяць легенды. Легенда, як народнае мастацкае апавяданне вызначаецца, па-першае, своеасоблiвым спалучэннем рэальнага i фантастычнага, звычайнага i дзiвоснага, па-другое, пачаткова-зыходнай устаноСЮкай на вытлумачэнне i, па-трэцяе, выразна павучальным характарам. У легендах шмат фантастычнага - непараСЮна больш, чым у блiзкiх да iх духам даСЮнiны гiстарычных паданнях аб далёкiм мiнулым. Прынцыповая рознiца мiж iмi СЮ тым, што паданне рэальны жыццёвы факт упрыгожвае, аздабляе выдумкай, у тым лiку - фантастычнай, а легенда iмкнецца выдуманае, створанае фантазiяй выдаць за сапраСЮднае, за рэальнае. Апрача таго, дзiвосныя зявы i падзеi СЮ легендах вытлумачваюцца - чаго мы нiколi не бачым у казках.
Легенда прыйшла СЮ наш фальклор i заняла СЮ iм сваё адметнае меiа СЮ часы СЮсталявання на землях усходнiх славян хрыiiянства. Прыйшла на змену больш старажытнай за яе язычнiцкай прымхлiцы, якую, аднак, не выцеснiла, а пачала жыць i развiвацца побач, многае СЮзяСЮшы ад сваёй папярэднiцы i яшчэ больш - ад самой жывой рэчаiснаii новай эпохi.
У аснову легендарнага сюжэта эвычайна кладзецца якiii цуд, неверагоднае здарэнне, з удзелам i людзей i iстот звышнатуральных, з умяшаннем сiл цудадзейных.
Пра што складалiся легенды? Пра стварэнне свету, пра паходжанне жывёл, птушак i насякомых, пра святых i Бога, пра пекла i рай, пра вiну i пакаранне за яе, пра дабрачыннаiь i СЮзнагароджанне за яе, пра чалавечую долю i смерць - i пра многае iншае.
Прымхлiца
Прымхлiца (ад слова - прымха) - гэта невялiчкае вуснае апавяданне аб нейкiм незвычайным, цудадзейным i, як правiла, страшным здарэннi, удзельнiкам цi сведкам якога нiбыта быСЮ сам апавядальнiк або добра знаёмы цi нават блiзкi яму чалавек. Якiя ж гэта такiя страшныя, цудадзейныя здарэннi? Ну, скажам, сустрэча з нячыiiкам, з вурдалакам, з дамавiком, са змяiным царом, з русалкаю i з iншымi падобнымi iстотамi - прадстаСЮнiкамi гэтак званай нiжэйшай народнай дэманалогii.
Вытокi гэтага цiкавага, самабытнага жанру апавядальнай вуснапаэтычнай творчаii тояцца СЮ глыбокай даСЮнаii, у пэСЮных асаблiваiях старажытнага светапогляду, у дахрыiiянскiх язычнiцкiх уяСЮленнях. Асновай для яго СЮзнiкнення i далейшага развiцця паслужыла вера чалавека СЮ iснаванне надпрыродных сiл, у магчымаiь розных чарадзейна-магiчных пераСЮтварэнняСЮ, дзiвосных праяСЮ i цудаСЮ.
ГалоСЮная вызначальная рыса прымхлiц у тым, што усе яны, без выняткку, звязаны з такою зявай светапогляднага парадку, як прымхлiваiь.
Паданне
Паданне, будучы таксама, як ка