Утварэнне Рэчы Паспалiтай

Информация - Юриспруденция, право, государство

Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство




Утварэнне Рэчы Паспалiтай

Гiсторыя Беларусi СЮ складзе Рэчы Паспалiтай адзiн з найбольш цiкавых i складаных перыядаСЮ гiсторыi БацькаСЮшчыны.

Па-першае, гiстарычны лёс беларускага народа СЮ тыя часы быСЮ цесна звязаны з гiсторыяй народаСЮ Польшчы, Лiтвы, Украiны, Расii. Таму зразумела, што гэты перыяд заСЮсёды цiкавiСЮ гiсторыкаСЮ розных краiн, якiя напiсалi шмат даследаванняСЮ i выказалi процiлеглыя думкi i меркаваннi па такiх гiстарычных падзеях, як Люблiнская унiя, Брэiкая царкоСЮная унiя, падзелы Рэчы Паспалiтай i iнш.

Па-другое, у савецкай гiстарычнай лiтаратуры адсутнiчае такi перыяд у гiсторыi Беларусi, як Рэч Паспалiтая. У аснову перыядызацыi пакладзены прынцып развiцця Беларусi па фармацыях, што не дае цэласнага СЮяСЮлення аб зменах СЮ гiсторыi народа.

Па-трэцяе, некаторыя зявы гэтага гiстарычнага перыяду нагадваюць сённяшнi дзень, калi гiсторыяй пастаСЮлена перад беларускiм народам пытанне: адраджэнне цi згуба? Таму пiльнае вывучэнне Рэчы Паспалiтай мае не толькi навуковае, але i практычнае, выхаваСЮчае значэнне.

1569 год паклаСЮ пачатак новай, трагiчнай старонцы СЮ гiсторыi Беларусi. У гэты год на палiтычнай карце ЕСЮропы знiкла самастойная, магутная i незалежная сярэдневяковая дзяржава Вялiкае княства ЛiтоСЮскае i зявiлася новая Рэч Паспалiтая, што значыць "рэспублiка". Гэты гiстарычны акт адбыСЮся СЮ вынiку Люблiнскай унii, якая абвяiiла аб iнкарпарацыi княства СЮ Польшчу i СЮтварэннi Рэчы Паспалiтай.

Як здарылася, што без адзiнага выстралу, без барацьбы знiкла раптам цэлая дзяржава, добраахвотна пераСЮтварылася СЮ польскую правiнцыю? Менавiта так шмат гадоСЮ у гiстарычнай лiтаратуры раскрывалiся падзеi 1569 г. у Люблiне. Каб лепш зразумець гэту падзею, трэба СЮспомнiць гiсторыю СЮзаемаадносiн дзвюх дзяржаСЮ. Упершыню спроба iнкарпарыраваць Вялiкае княства ЛiтоСЮскае СЮ Польшчу была зроблена Ягайлам у 1385 г. Згодна з КрэСЮскай унiяй, Ягайла згадзiСЮся за польскую карону далучыць ВКЛ да Польшчы (мабыць, у якаii вясельнага пасагу?) i абярнуць язычнiкаСЮ княства СЮ каталiцкую веру. Унiя атрымала назву асабiстай. Гэта была здрада гаспадара дзяржавы, i таму адразу ж "пагадненне" атрымала адпаведны адпор народа. Насельнiцтва на чале з патрыётамi-князямi пачало барацьбу за неза-лежнаiь, самастойнаiь, тэрытарыяльную цэласнаiь свайго гаспа-дарства. Барацьба цягнулася амаль два стагоддзi, набываючы розныя формы i метады. Не здолеСЮшы "праглынуць" ВКЛ адразу, палякi мусiлi пiльна прыгледзецца да перашкод на шляху злiцця дзвюх краiн. ГалоСЮнымi перашкодамi, як гэта хутка стала зразумела, былi наступныя.

Па-першае, краiны адрознiвалiся грамадска-палiтычным ладам. Польшча была канстытуцыйнай манархiяй на чале з выбарным каралём i заканадаСЮчым сеймам. Княства спадчынная манархiя, з амаль неабмежаванай уладай вялiкага князя. У Польшчы iснавала шляхецкая роСЮнаiь, у Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм гэтага не было.

Па-другое, Польшчу насялялi галоСЮным чынам заходнiя славяне са сваёй мовай, нацыянальнай культурай i самасвядомаiю. Вялiкае княства ЛiтоСЮскае полiэтнiчная дзяржава, дзе мiрна СЮжывалiся СЮсходнiя славяне з балтамi, яСЮрэямi, татарамi i iнш.

Па-трэцяе, дзяржаСЮнай рэлiгiяй Полыпчы была каталiцкая, у Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм - праваслаСЮная, побач з якой мiрна iснавала язычнiцтва. Гэтыя i iншыя неадпаведнаii стаялi на шляху зяднання дзвюх дзяржаСЮ i народаСЮ.

Два стагоддзi памiж дзяржавамi, абяднанымi асабiстай унiяй, iшла барацьба: з боку Польшчы - за iнкарпарацыю саюзнiка, з боку Вялiкага княства ЛiтоСЮскага за незалежнаiь.

У гэтай барацьбе на першым плане СЮ Польшчы заставалася задача замацаваць асабiстую унiю, а СЮ выпадках, калi яна перапынялася (1434 1447, 1492 - 1501), аднаСЮляць яе шляхам выбрання чарговага вялiкага князя лiтоСЮскага на польскi прастол.

Захаванне асабiстай унii на працягу двух стагоддзяСЮ дазваляла палякам аказваць свой уплыСЮ на СЮсе сферы дзяржаСЮнага i грамадска-палiтычнага жыцця Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, наблiжаць iх да польскага ладу. Спадчынная манархiя СЮ ВКЛ эвалюцыянiравала СЮ бок канстытуцыйнай, выбарнай. Дваранства атрымала палiтычныя правы i такiя органы дзяржаСЮнай улады, як сейм i паны-рада. Зявiлiся такiя, як у Польшчы, органы i пасады: гетман, ваявода, кашталян, магiстрат, войт, маршалак i г.д.

Паступова пануючыя колы ВКЛ пераймаюць у палякаСЮ i спосаб iх жыцця (традыцыi, звычаi, жыллё, адзенне i г.д.). Нейкая частка шляхты адмаСЮляецца ад свайго веравызнання i апалячваецца. У вынiку адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы амаль знiкаюць удзельныя княствы i зяСЮляюцца такiя адзiнкi тэрытарыяльнага падзелу, як ваяводствы (на Беларусi Вiцебскае, Мiнскае i МiiслаСЮскае), па-веты i волаii, што таксама зблiжала дзве краiны.

Такiм чынам, да сярэдзiны XVI ст. Вялiкае княства ЛiтоСЮскае па свайму дзяржаСЮнаму i грамадска-палiтычнаму ладу наблiжалася да Польшчы. 1 хаця гэтыя працэсы былi яшчэ далёкiя ад завяршэння, палякi мусiлi спяшацца з iнкарпарацыяй. Такая паспешлiваiь была выклiкана шэрагам гiстарычных умоСЮ.

Папершае, палякi баялiся, што са смерцю апошняга з дынастыi ЯгелонаСЮ Жыгiмонта II АСЮгуста асабiстая унiя, якая злучала дзве краiны, спынiцца канчаткова, таму што Жыгiмонт II, хаця i быСЮ яшчэ не стары (крыху больш за 40 гадоСЮ), але не меСЮ нашчадкаСЮ.

Па-другое, у Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм за дзвеiе гадоСЮ саюзных адносiн склаСЮся пэСЮны пласт з дробнай шляхты, якi падтрымлiваСЮ унiю. Прыхiльнiкам унii СЮ ВКЛ зяСЮляСЮся 1 "прышлы" польскi эле-мент (каралеСЮскiя сл