Утварэнне Рэчы Паспалiтай
Информация - Юриспруденция, право, государство
Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство
? яно павiнна спынiцца так, каб адгэтуль ужо не было нiякага следу падабенства..." (Дневннк Люб-лннского сейма 1569 г. СПб., 1869. С. 69 - 70).
Такiм чынам, польская праграма унii прадугледжвала iнкарпарацыю Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮ Полыпчу. Умовы былi ганебныя, i паводзiны палякаСЮ таксама былi ганарлiвыя i знева-жальныя. Спачатку яны прапанавалi дэпутатам ад ВКЛ падпiсаць унiю без абмеркавання. Але па патрабаванню сенатараСЮ ВКЛ палякi былi вымушаны абвяiiць тэкст унii i хоць як-небудзь абгрунтаваць яго. У барацьбе за сваю праграму унii яны даказвалi, што iнкарпарацыя княства СЮ Карону здаСЮна абвешчана вялiкiмi лiтоСЮскiмi гаспадарамi Ягайлам i ВiтаСЮтам i зяСЮляецца спадчынай для народаСЮ дзвюх краiн ад папярэднiх iх гайпадароСЮ. Сваю праграму унii сенатары i паслы ад ВКЛ таксама абгрунтоСЮвалi гiстарычнымi дзяржаСЮнымi актамi, спа-сылаючыся на тыя ж прывiлеi папярэднiх гаспадароСЮ, што i палякi, у тым лiку Казiмiра, Аляксандра, Жыгiмонта I, якiя падкрэслiвалi самастойнаiь i незалежнаiь Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, а таксама на ЛiтоСЮскi Статут 1566 г., ухвалены Жыгiмонтам II АСЮгустам.
Трэба заСЮважыць, дзеля гiстарычнай праСЮды, што абодва бакi мелi падставу, спасылаючыся на папярэднiя дзяржаСЮныя акты. Так, Гарадзельскi прывiлей, па-першае, абвяшчаСЮ iнкарпарацыю Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮ Полыпчу, па-другое падкрэслiваСЮ адасобленаiь княства, захаванне СЮлады i г. д. Вынiкам дваiстаii як Гарадзельскага, так i iншых прывiлеяСЮ была шматгадовая барацьба памiж саюзнымi дзяржавамi.
Дэлегаты ад ВКЛ, не сустрэСЮшы з боку лалякаСЮ узаемапаразумення, 1 сакавiка 1569 г. адехалi з сейма. Гэта выклiкала абурэнне палякаСЮ, i яны патрабавалi ад караля: 1) скасаваць усе папярэднiя прывiлеi, дадзеныя Вялiкаму княству ЛiтоСЮскаму i яго шляхце;
2) абвяiiць каралеСЮскiм указам далучэнне Падляшша, Валынi, Падолii да Полыдчы; 3) схiлiць на бок Полыпчы крымскiх татар, каб княства не змагло абаперцiся на iх у барацьбе за сваю неза-лежнаiь i г. д.
Жыгiмонт II АСЮгуст пагадзiСЮся з гэтым. ПачаСЮ ажыццяСЮляцца план раiлянення i паслядоСЮнай анексii асобных частак Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. 5 сакавiка 1569 г. кароль абвяiiСЮ аб далучэннi да Полыпчы Падляшша i загадаСЮ падляшскiм паслам прысягнуць Полыпчы пад пагрозай пазбаСЮлення пасад i прывiлеяСЮ. 15 мая была абвешчана анексiя Валынi. Але валынскiя паслы не ехалi СЮ Люблiн. Тады кароль паабяцаСЮ пазбавiць iх маёнткаСЮ i пагражаСЮ выгнаннем. Пад страхам расправы прыехалi СЮ Люблiн i прысягнулi на вернаiь Полылчы князi Астрожскi, Чартарыйскi, Збаражскi i iншыя сенатары i паслы Валынi. Такiм жа чынам былi далучаны да Польшчы Падолiя (БрацлаСЮскае ваяводства) i КiеСЮшчына.
Нельга не зазначыць, што з пункту гледжання заканадаСЮства Вялiкага княства ЛiтоСЮскага дзеяннi Жыгiмонта II АСЮгуста былi не толькi гвалтоСЮныя (бо прысяга дабывалася пад страхам пазбаСЮлення маёнткаСЮ, пасад, высылкi з краю), але i незаконныя. Згодна з законамi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, гаспадар не меСЮ права змяншаць тэры-торыю дзяржавы i выдаваць якiя-небудзь заканадаСЮчыя акты без згоды рады i сейма. Больш таго, вялiкi князь, уступаючы на трон, даваСЮ прысягу i абяцаСЮ дзейнiчаць толькi згодна з дзяржаСЮнымi законамi. Таму дзеяннi Жыгiмонта II АСЮгуста па далучэннi часткi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага да Польшчы трэба разглядаць як здраду вялiкага князя лiтоСЮскага сваёй Айчыне i свайму народу.
ПраСЮда, палякi спрабавалi апраСЮдаць Жыгiмонта II тым, што ён нiбыта зяСЮляецца спадчынным манархам i яго СЮлада абсалютная i неабмежаваная, а таму вялiкi князь можа распараджацца лёсам княства аднаасобна, без згоды рады i сейма. ЛiтоСЮскiя паслы напомнiлi, што права спадчыны вялiкiя лiтоСЮскiя князi даСЮно страцiлi (сам Ягайла ад гэтага права адмовiСЮся).
У складзе ВКЛ засталiся Лiтва i Беларусь. Пад страхам далучэння iх да Полылчы СЮ Люблiн вярнулiся паслы ад гэтай групоСЮкi княства. Слачатку яны iмкнулiся даказаць незаконнаiь анексii часткi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. Але, згубiСЮшы надзею на яе зварот, паслы прыкладвалi намаганнi захаваць хоць якiя-небудзь атрыбуты дзяржаСЮнаii.
Пачалiся цяжкiя, стамляльныя перагаворы. Урэшце сенатары i паслы ВКЛ вымушаны былi здацца на лiтаiь караля. 28 чэрвеня }.569 г., у дзень падпiсання унii, выступiСЮ Хадкевiч, староста жмудскi. Ен прасiСЮ караля зберагчы прывiлеi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i не рабiць яму крыСЮды. "Прыносiм Вам найнiжэйшую просьбу: так правеii да канца гэту справу, каб яна не цягнула за сабою рабавання i ганьбу нам i нашчадкам нашым, казаСЮ Хадкевiч. Мы зараз даве-дзены да таго, што павiнны з пакорнаю просьбай упаii да ног вашай светлаii..." (Дневнiк Люблiнского сейма 1569.г. С.4 70471).
Пры гэтых словах усе лiтоСЮска-беларускiя паслы i сенатары ад Лiтвы сталi на каленi. Кароль у адказ запэСЮнiСЮ, што унiя паслужыць на карыiь ВКЛ, а СЮ далейшым яе можна будзе падправiць.
1 лiпеня 1569 г. адбылася прысяга на унiю, а затым малiтва СЮ каiёлах. Згодна з Люблiнскай унiяй, Вялiкае княства ЛiтоСЮскае i Полыпча злучалiся СЮ адзiн народ i адзiн дзяржаСЮны арганiзм -Рэч Паспалiтую давеку на чале з адным выбраным гаспадаром з тытулам "кароль польскi i вялiкi князь лiтоСЮскi, рускi, прускi, мазавецкi, жамойцкi, кiеСЮскi, валынскi, падляшскi, лiфляндскi". Абранне павiнна было адбывацца СЮ Варшаве, а каранацыя у Кра-каве. Абранне вялiкага князя лiтоСЮскага спынялася, хаця тытул "вялiкi князь лiтоСЮскi i рускi" i назва "Вялiкае княства ЛiтоСЮскае" захоСЮвалiся. Было скасавана таксама i спадчыннае права вялiкага князя лiтоСЮскага на княства,