Асаблівасці фарміравання беларускай нацыi
Информация - История
Другие материалы по предмету История
этнiчных груп адносiлiся краiнцы, лiтоцы, эстонцы, латышы i iнш. У сапраднасцi нельга вылучыць iдэальны тып “старой” цi “маладой” нацыi, есць мноства змешаных i пераходных форма, з захаваннем астатка уласных элiт i высокаразвiтых культур.
Беларусы выйшлi на першую фазу сваёй нацыянальнай эмансiпацыi пачатку XIX ст., поруч з украiнцамi i лiтоцамi i апярэдзiшы напачатку фiна, эстонца i латышо. Вытокi гэтай фактычна культурна-асветнiцкай на сваёй сутнасцi стадыi можна шукаць канцы XVIII ст., у краёвым, беларускiм па сваёй сутнасцi, патрыятызме часткi шляхты i магната Вялiкага княства Лiтоскага. У пачатку XIX ст. яшчэ цяжка было явiць , i гэта выглядала маларэальным, што праз стагоддзе будуць дзейнiчаць беларускiя нацыянальныя палiтычныя партыi i стаяць пытанне аб стварэннi беларускай дзяржанасцi. На гэтым этапе iнтэлектуальнае жыццё Беларусi развiвалася пераважна пад уплывам польскай культуры. Цэнтрам яго, як i Лiтве выступа Вiленскi унiверсiтет. У асяроддзi яго выкладчыка i студэнта 1810-х пачатку 1820-ых гадо пачалi зяляцца парасткi iдэй будучага беларускага нацыянальнага адраджэння. Прафесары Вiленскага унiверсiтэта М.Баброскi, I.Данiловiч паклалi пачатак збiрання i вывучэння помнiка беларускага пiсьменства XVI - XVII стст. Для iх i блiзкiх да iх па светапогляду вiленскiх iнтэлiгента зразумелымi i папулярнымi былi iдэi адналення Вялiкага княства Лiтоскага i дзяржанасцi беларускай мовы. Яны садзейнiчалi абуджэнню цiкавасцi да гiсторыi, культуры, вуснай народнай творчасцi беларуса студэнта-сябро таварыства фiламата i фiларэта, перш за сё, Я.Чачота, Т.Зана i iнш. Беларуская iнтэлегенцыя таго часу фармiравалiся пераважна з выхадца з духавентва i збяднелай шляхты.
10 снежня 1831 г. у Парыжы было створана “Таварыства лiтоскае i рускiх зямель”, у склад якога ваходзiлi А.Мiцкевiч, I.Дамейка. Мэтай таварыства было вывучэнне мiнушчыны i гаспадаркi Беларусi, Лiтвы i Валынi, дэмаманстрацыя сусветнай супольнасцi, што насельнiцтва былога Вялiкага княства Лiтоскага застаецца “адным з народа Еропы...”. У сярэдзiне XIX ст. адчувальным становiцца плы беларускай лiберальнай думкi, прадсталенай гурткамi А.Кiркора у Вiльнi, В.Дунiна-Марцiнкевiча мiнску, А.Вярыгi-Дарэскага Вцебску. Асобныя творы на беларускай мове гэты час стварылi Я.Чачот, Я.Баршчэскi, А.Рыпiнскi, У.Сыракомля. Беларуская мова стала аснонай для творчасцi В.Дунiна -Марцiнкевiча. Творчасць i погляды гэтага кола iнтэлiгенцыi не зажды мелi акрэслены нацыянальны змест, але абектына садзейнiчалi развiццю нацыянальнай культуры i свядомасцi.
Сярод дэмакратычнай iнтэлiгенцыi 60-я гг. XIX ст. сфармiравалася адносна невялiкая група, для якой абсалютна зразумелым было яленне, што Беларусь мае се мовы для самастойнага развiцця. Лiдэрам гэтай групы бы К.Калiноскi, якi скосна выказа iдэю аб самастойнасцi Беларуска- Лiтоскай рэспублiкi. Першыя спробы нацыянальнай агiтацыi былi вельмi эфiмернымi i кароткачасовымi. Расiйская рэпрэсiная палiтыка, выразна аформленая пасля падалення пастання 1863 г., значна запаволiла нацыянальную культурна-асветнiцкую дзейнасць, фармiраванне палiтычных сiл i арганiзацый. Гэты фактар побач з адносна невысокiмi тэмпамi сацыяльна-эканамiчнай мадэрнiзацыi Беларусi, ста прычынай больш позняга пераходу да наступнай фазы нацыянальнай эмансiпацыi, звязанай з палiтычнай агiтацыяй.
Станаленне беларускай iнтэлiгенцыi было шчыльна звязана з узнiкненнем i развiццём нацыянальнага руху. Вялiкае значэнне для абуджэння нацыянальнай самасвядомасцi мела дзейнасць шматлiкiх збiральнiка i даследчыка фальклору, лiнгвiста, гiсторыка, этнографа. У другой палове XIX - пачатку ХХ стст. зявiлiся грунтоныя працы I. насовiча, М. Нiкiфароскага, Е. Раманава. Я.Карскага, М. Донар-Запольскага i iнш., з выданнем якiх пачынаецца развiццё навуковага беларусазнаства. Стадыя нацыянальнай агiтацыi, звязаная з пашырэннем нацыянальнай свядомасцi больш шырокiя слаi насельнiцтва, пачынаецца 80-ых гадах XIX ст., найперш з дзейнасцi народнiцкай сацыяльна-рэвалюцыйнай агранiзацыi “Гоман” i выдання аднаiменнага гектаграфiчнага часопiса (1884 г.), арганiзацый у Пецярбурзе, Маскве. У публiкацыях на старонках “Гомана” (“Лiсты аб Беларусi”, “Пасланне да земляко-беларуса”) дадзена тэарэтычнае абгрунтаванне самастойнасцi, асобнасцi беларускага этнасу, асэнсаванне складанасцi гiстарычнага шляху i цяжкасцi яго нацыянальнай кансалiдацыi. гоманацы сцвярджалi самастойныя задачы беларускага нацыянальнага руху i iдэю свабоднага федэратынага пагаднэння Беларусi i iншымi народамi дэмакратызаванай Расii, а таксама вылучылi задачы перад iнтэлiгенцыяй па пашырэннi нацыянальнай самасвядомасцi. Дачыненне да выдання “Гомана” мелi студэнты-ураджэнцы Беларусi А.Марчанка, Х.Ратнер i iнш.
Фундаментам iдэалогii беларускага вызваленчага руху стала публiцыстыка Ф.Багушэвiча. У прадмове да зборнiка “Дудка беларуская”, iншых творах iм дадзена гiсторыка-фiласофскае i мастацкае асэнсаванне лёсу беларускага народа, падкрэслена пераемнасць багатых дзяржана-палiтычных i культурных традыцый Вялкага княства Лiтоскага з сучаснымi задачамi сацыяльнага i палiтычнага вызвалення i культурнага адраджэння беларускага народа.
На пачатку 90-х гадо XIX ст. у Маскве i Пецярбургу дзейнiчалi арганiзацы беларускага студэнцтва пад кiранiцтвам А.Гурыновiча, М. Абрамовiча i iнш. Вялiкую долю адыграла лтаратурна-грамадская дзейнасць К.Каганца, А.Абуховiча i iнш., краязнача-збiральнiцкая праца Б.Эпмах-Шыпiлы i г.д. Былi створаны Гурток моладзi польска-лiтоскай, беларускай i маларускай, Круг беларускай народнай прасветы i культуры, спробы выпуску нелегальнай газеты “Свабода”, заснавання Рэвалюцыйнай партыi Белай Рус