С. М. Усманов 8д8би редактор 48м

Вид материала

Подобный материал:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Аларны6 семьясын кулак итк8нн8р

Чуалып-чуалып, бер-берен8 9релеп-чорналып 9т8 ад8м баласыны6 газиз, 4ичберкайчан кабатланмас, гомерк8е.

Узган гасырны6 туксанынчы елларында матбугатта совет х7к9м8тене6 кырын эшл8рен фаш итеп бихисап басмалар чыгарылды. Шулар арасында Вил Казыйхановны6 «Кире кайту юк» диг8н документаль повесте д8 бар^²³.

С9з, Каръяуды егете, З8к8рия Нурлыгаянов (Латыпов) турында бара. Б7ек Ватан сугышы елларында, чын д8р838д8, легендар ш8хеск8 8верелг8н, озынча буйлы, ки6 3илк8ле, з86г8р к9зле бу егет «Елгыр» (Шустрый) т7ркемен туплаган була. Витебск - Ленинград тимер юлында немецларны6 поездларын тоткарлый, х8рби техника турында м8гъл9мат 3ыя, шуннан Псков урманнарында, Латвияд8 разведчиклар отрядларында хезм8т ит8.

«Псков халкы Нурлыгаяновны чын к96елд8н яратты 48м аны6 бел8н горурланды. Урындагы халык бел8н тыгыз б8йл8нешт8 яш8г8нг8 к9р8, немецлар аны6 эзен8 т7ш8 алмадылар. Т7п к7че аны6 мен8 шунда иде», - дип 8йтк8н, югарыда билгел8п кителг8н повесть авторына, заманында шул отрядны6 3ит8кчесе булган М.Н.Аниткин. Сугыш елларында Псков халкы арасында З8к8рия Захар исеме бел8н й7ретелг8н.

?м8м8 апа М7хетдинова да Каръяуды м8кт8бенд8 егерме биш ел буена эшл89 д8веренд8 к9п санлы р8хм8тл8р алган, 9з вазифасын намус бел8н башкарып, олы 3анлы м7галлим8 булып укучыларыны6 к96еленд8 уелып калган.

Безне6 7чен и6 кыймм8те шунда ки, аларны Каръяуды берл8штер8. З8к8рия ис8 шунда туып, зур михн8т8р кичер8-кичер8, шунда 9сеп егет булып китк8н. ?м8м8не6 аяныч балалык еллары, башлыча, Тайняшт8 9тс8 д8, ул 8леге авылны6 м8кт8бен8 белгеч булып 3итешк8ч кен8 кил8, гомерене6 шактый 7лешен шушы м8кт8пк8 багышлый.

Каръяудыга килеп тоташкан тагын бернич8 «кулак» т7шенч8се бел8н б8йле фа3ига. Югарырак ис8пк8 алынган Х8лимне6 Р8йхана^²⁴ се6лесе д8 гомерене6 48м хезм8т юлыны6 шактый 7лешен 8леге м8кт8пк8 багышлый.

*леге м8кт8п музеен 3ит8кл89че Альмера Калагаева-Н83миева 8нисе д8 «кулак» кызы ик8н, ул да т7рле 38берл89л8рг8 дучар ителг8н була.

З8к8рияне6 Д9ш8мбед8 яш89че Х8ниф8 апасы х8тир8л8рен8 караганда, аларны6 к9п балалы гаил8 башлыгы - 8тк8л8ре - беренчел8рд8н булып ике эш атын колхозга итеп тапшырса да, «кулак», дип м74ерл8н9д8н азат ителми.

№иде яшьлек кызчыкны6 к9з алдында 8тк8сен кулга алып кит9л8ре, бала к96еленд8 3ан 7згеч т8эсоратлар калдырган. Шуннан со6 килеп 8йберл8рен сыдырып алып кит9л8ре ике гаил8д8 д8 берд8й м8рх8м8тсез 9тк8н в8 аяныч т8эсир калдырган. Болары З8к8рия апасы Х8ниф8 апа хатларыннан м8гъл9м.

Кулак гаил8л8рене6, 48мм8сен д8, т8мам х8ерчелекк8 т7шереп, аларны бер йортка ды6кычлап тутырып яш8т8л8р. *хъяр абзыйны6 да, Нурлыгаяновларны6 да авылда и6 т7зек, тиешле т8ртипк8 салынган ху3алыклары туздырылып, анда колхоз дворы оештырылган була.

Бу гаил8л8р, 8 алар шактый к9п булган, м8с8л8н, зур булмаган Тайняшт8 ун гаил8не «кулак» ясап, гаил8 башлыкларын с7ргенг8 3иб8рг8нн8р, аларны6 бик азлары гына авылга 8йл8неп кайту б8хетен8 ирешк8н.

Башлыча, болар кр8сти8нн8рне6 и6 эшч8н, и6 булдыклы, тырыш 7лешен т8шкил итк8н. Эчкерсез, беркатлы, туры с9зле, 9з к7чл8рен8 ышанучан булганга к9р8 эл8кк8н д8 алар 8леге тозакка. *хъяр абзыйны, 9зе яхшы, ярд8мчел кеше булу с8б8пле, а6а гел яхшылык тел8п торучы дуслары, авылдан китерг8 кир8к, дип кис8тк8н. Л8кин, мал-м7лк8тен 9з тырышлыгы, 9з акылы аркасында 3ыйган, т7пт8н 9к гаделлекк8 омтылган ад8м буларак ул, минем качырлык с8б8бем юк, мин залим да т9гел, угъры да т9гел, дип авылда кала. Бу х8л аны6 48м аны6 кебекл8рне6 1905-нче еллардан со6 гына ныклап аякка басуларына ишар8, ч7нки бай н8селенн8н, б8лки, н8селле алпавытлардыр, булган Гариф бай гаил8се 8леге б8лал8рд8н котылу ягын таба белг8н.

Шул ук язмышка дучар ителг8н гаил8л8р х8лен тасвирлауны бик озак д8вам итеп булыр иде. Шулар арасында, 8ле ген8 ис8пк8 алынган, Байбулат авылы староста гаил8се - 48мм8безг8 м8гъл9м булган Альмера Калагаева карт8тисе Ногъман, аны6 кызы Гайш8 михн8тл8ре. Чишм8каран авылы муэдзины Х8ниф мулла балаларыны6 ис8н калганы - *мин8 В8гизова. Р8йхана Ха3и8хм8тованы6 туган гаил8се, 8тисе Гали8хм8т, фа3игасы.

Перестройка елларында к9пл8п чыгып килг8н матбугат битл8ренд8 р8сми документларга таянган м8гъл9матлар да бихисап булды. Шул ук х8лл8р турында мин, элегр8к, сикс8ненче елларда ук, Донбасс якларында Настя 8би Хачатурянннан ишетк8нем бар иде. *леге язмалар 48м аны6 с9зе буенча, сугышка х8тле 48р районга, «халык дошманнарын» шулча-шулча санга 3иткерерг8, диг8н разнарядкалар килеп торган була.

Кулак диг8нн8ре 9з 7стен8 3аваплылык ала белг8н кр8сти8н вакилл8ре ик8нлеге м8гъл9м булмаган мик8н ул, х7к9м8т башлыкларына, диг8н сорауга урын бар. *леге сорауга 3аваплар да к9п булды. Моны, еш кына, ш8хес культы бел8н а6латмакчылар. *лб8тт8, анысы да бардыр, л8кин ш8хес культы коткысы эшл8сен 7чен халык массалары тиешле хал8тк8 килг8н булырга тиеш. Моны 3ентекл8бр8к а6латыр 7чен тагын 8д8би 8с8рл8рг8 д8 м7р838гать итик, ч7нки чын д8р838д8 с8нгать 8с8ре х8лен8 3иткерелг8н 8с8рл8р чынбарлыкны ифрат та тег8л итеп ачып салуга с8л8тле. Безне6 ил башына - аны6 барча баскычларына да ш8риковлар 48м сафуан агалар килг8н булган, 48рх8лд8, аларны6 к9пчелеген шулар т8шкил итк8н^²⁵. Алар бик 3итди кыяф8тт8, еш кына 9зл8рене6 хаклыгына чын к96елд8н ышанып 9зл8ре утырган ботакны тамыры бел8н каерып чыгаруга булышлык итк8нн8р. Шулай итеп, зур сынаулар - Икенче Б7тенд7нья сугышы алдыннан халыкны6 и6 булдыклы, эшч8н, тел8с8 нинди шартларда 3ир эшк8ртеп, мал 9рчетеп 9з тамакларын гына туйдырып калмыйча, байлык туплый алган ад8мн8рене6 шактый 7лешен юкка чыгарганнар.

Д7ньядагы 48рн8рс8не6 д8 ике ягы була. И6 яман к9ренешл8р даир8сенд8 д8, и6 авыр яш89 шартларында да искиткеч матур, ихлас м7н8с8б8тл8рг8 урын таба белг8н ул - ад8м баласы. К96елсез х8лл8рне6 к9п булуына карамастан, тормыш д8вам ит8, м8кт8п 9зен8 яш89 хокукы даулый.

Бузд8кт8н килг8н комсомол Чанышев, 48м ул оештырган пионерлар отряды булышлыгы бел8н барлыкка китерелг8н «Нардум» нигезенд8 башлангыч м8кт8п ачыла. Анда укытыр 7чен, аны6 бел8н 3ит8клелек итер 7чен Каръяудыга яшь гаил8 килеп урнаша.

М8кт8пне6 беренче р8сми директоры

Каръяуды м8кт8бе тарихында 3уелмас эз калдыручы, я6а гына аякка басып килг8н совет м8кт8бене6 беренче укытучылары ис8бенн8н булган Татьяна Кукарева турында бер-ике с9з 8йтеп китмич8 булмый. Авыл картлары аны 8ле д8, мар3а кызы укытты безне, дип исл8рен8 т7шер8,

Татьяна Ивановнв Кукарева-Захарова тормыш ипт8ше Захаров Порфирий Михайлович бел8н Каръяуды м8кт8бен8 1926-нчы елны килеп 1933-нче елга х8тле эшли, м8кт8пне6 башлангыч чорында директор вазифасын башкара. Шуны6 аркасында Т.И.Кукарева тарихка Каръяуды м8кт8бене6 беренче директоры буларак кереп калган. Булдыклы чуваш кызы. тумышы бел8н Шаран районы Карак9л авылыннан. 1901-нче елда туып, 1915-17-нче елларны С7мбер каласында укытучылар семинариясенд8 укый. *леге уку йорты совет чорында 48рдаим игътибар 9з8генд8 тотылган, ч7нки аны6 директоры Иван Яковлевич Яковлев, коммунистик фирканы6 юлбашчысы В.И.Ленинны6 атасы, Илья Николаевич Ульяновны6 якын дусы, фикерд8ше булып танылган. Октябрь революциясенн8н со6 гражданнар сугышы башланып кит9 бел8н семинария укучылары таратыла, я6адан 3ыелу аларга насыйп булмый.

Кыз к96еленд8 тупланып килг8н уку тел8ге 48м шул тел8кне башкарырлык с8л8те, тырышлыгы Таняны Б8л8б8й педучилищесына алып кил8. Анда ул 1921-1926-нчы елларда укый.

Порфирий Михайлович бел8н Татьяна Ивановнаны6 7ч баласы туа. Берд8н-бер кызлары Эльза кечкен8 чагыннан ук вафат булып кала. Уллары Клим бел8н Риф 9зл8ре яш8г8н заман 7чен, ил 7чен бик к9ренекле, лаеклы ш8хесл8р булып 9сеп 3итеш8л8р.

Порфирий, юлаучы капчыгын к9т8р8 д8, авыр сулап аны я6адан с8кег8 куя: «Б8лки, мин, Таня, бу сугыштан 8йл8неп т8 кайталмам. Балаларыбыз - ике бертек газиз улыбыз - тулысынча сине6 карамагы6да калачак. Син аларны юньле кешел8р итеп т8рбиял8. Ялганчы булмасыннар, карак-угъры булмасыннар», - дип, йоклап яткан балаларына тагын бер назлы караш ташлап, озатырга дип чыккан хатыны бел8н ян8ш8, 7ре-7ре атлап, район 9з8ген8 чыгып кит8. Гаил8 башлыгыны6 хатынын, балаларын со6гы тапкыр к9р9е була бу. Порфирий Михайловичны6 сугышка кит9е м86гелек йортына таба юн8л9е булып чыга.

Татьяна Ивановна тол калып та сынатмый, балаларын, ирене6 д8 с9зен исенд8 тотыптыр, илг8 яраклы итеп 9стер8, 9зе д8 48рвакыт 3аваплы вазифалар башкарып кил8. Юмаш авылы м8кт8бене6 директоры була, к9п еллар д8вамында Чакмагыш районыны6 урыс теле 48м 8д8бияты укытучыларыны6 секциясен 3ит8кли.

Каръяуды м8кт8бене6 беренче директоры гомере буена 9зене6 белемен камилл8штереп кил8. Уфа пединститутындагы 8д8бият факультетын т8мамлый. Авылдашлары аны кешелекле, ачык й7зле бик ми4ербанлы хатын-кыз буларак х8терл8рен8 се6дерг8н. Туксан ике яшенд8 вафат була, кабере Юмаш авылында.

Т.И.Кукареваны6 уллары х8тир8л8ренн8н

Елдан-ел 9с8 барабыз

Каръяудыда 3иде класслы белем учагы (1935-1945)

1937-нче елны булды бу. Байбулат бел8н Каръяуды урманы арасында Шапылдык урманы артындагы басуда эшлибез. Ферма артындагы урманны “Шапылдык урманы”, дип й7рет8л8р иде. Укучыларны ин8йл8р бел8н берг8 к7лт8 б8йл8рг8 3иб8рдел8р. Лабогрейка бел8н 3ыялар - ин8йл8р ч9м8л8 куя, без к7лт8 б8йл8п, покосларга салабыз.

*лл8 кайдан, бер д8 к7тм8г8нд8 кин8т кен8 ак болыт килеп чыкты. Котырынып-котырынып, 3ил-давыл тузынды. ?ерм8 7теп бара. Ч9м8л8л8рне, к7лт8л8рне очырып бетерде. Анысы 3итм8г8н, боз ява башлады. Агачлар тамырлары бел8н шарт та шорт килеп авапар, 8 без бер-беребезне кочаклап торабыз.

Авылда безне 9лг8нн8рдер, дип куркып бетк8нн8р. (ле г89д8л8рен булса да алып кайтыйк, дип биш-алты ат 3игеп 3иб8рг8нн8нр. Бер карыш боз яуган булган шунда. Тавык йомыркасы зурлыгында, сырлы-сырлы, 8лл8 нинди фигуралар кыяф8тенд8ге боз бертекл8ре. Шунда да ис8н калганбыз бит, 8й!

Авылга кайтсак, 7й т9б8л8ренд8 салам калмаган, т8р8з8л8р ватылып бетк8н. Ха3и8хм8тов Халит^²⁶ бел8н бернич8 малай урманга китк8н булганн8р. Малайлар 9лг8нн8рдер дип уйлап, башына ш8л ген8 б7рк8неп ин8й эзл8п китк8н. Боз т7шеп ин8йне6 бер бармагын тайдырган, бер бармагы сынган иде. * Халитл8р боз ява башлагач землянкага кереп утырган. Т7хб8т (кулак) землянкасында яшеренг8н ик8н болар. Т7хб8т абзыйлар 9зл8ре Урта Азияга китк8нн8р иде. * урманга якын гына итеп казып калдырылган землянкалары малайларны6 гомерен саклап калган.

Шуннан со6, 7ч ел буена шул урман утынын яктылар. Ярты урманны бетердел8р. К7лт8л8р, ч9м8л8л8р юкка чыкты. * басулар кара 3ирг8 8йл8нде. Шушы аф8т С7рм8т, Каръяуды, Николаевка - к7нбатыш т7ньякка таба бер полоса булып килг8н^²⁷.

№итмеш ел 9тк8ч бу аф8т тагын кабатланды, дип 7стисе ген8 кала. Б7ре каласында ул бигр8к нык сукты. Агачлар тамыры бел8н актарылып ауды, электр баганалары да авып бетк8н иде, кеше корбаннары да юк т9гел. Яу кырыннан кайткан х8рбил8рд8й гарипл8неп калган агачлар 4аман да бу хакта иск8ртеп тора.

Ирексезд8н, Хак-Т8гал8не, карма законнарын иск8 т7шерерсе6. Утызынчы еллар - ифрат фа3игалы, бик к9пл8рне нахакка р8н3етк8н, елга-елга кан-яшь т9гелг8н д8вер. *лб8тт8, моны6 т7п гаебе власть тотучыларда, л8кин а6а, артык уйлап тормыйча, буйсынучылар 7лешен д8 онытырга ярамый.

Сафуан аганы6 баш миенд8 ике ген8 сыр бар иде. Берсе рус х8рби к7чл8рен8 карата горурлык хисенн8н хасил булган, икенчесе - шул к7чне ис8пк8 алмаучыларга карата н8фр8т хисе, дип яза *.Еники 3итмешенче елларда бик популяр булган 8с8ренд8. Уйланыр 7чен, н8ти38л8р чыгарыр 7чен урыны да, с8б8бе д8 бар...

Тагын да ?м8м8 апа язмаларына м7р838гать итик.

Аерым ху3алыкларны6 башлыгы булып Кавый й7ри. Кулак гаил8л8ре д8 аерым ху3алыкка кер8. Бу Кавый бик ф8кыйрь, бик юньсез кеше иде. Бер малы да булмаган, эшл8м8г8н, колхозга да керм8г8н. Ул ирт8 яздан бирле кара к7зг8ч8 ялан аяк й7ри. Аяклары мал тоягы кебек кара була иде. Чалбарыны6 ертыкларын к9рс8тм8с 7чендерме, 48рвакыт киндер алъяпкыч киеп й7ри. *шр8ф исемле 9зе кебек ф8кыйрь эшче бел8н Аюкулы буенда к7мешк8 кайнаталар ик8н, дил8р иде аларны.

Аерым ху3алыкларга. ягъни кулак хатыннарына башлык итеп билгел8нг8ч, ул бик эрел8нде. (зене6 бил8м8л8рен к7н д8 й7реп тикшереп чыга. (зе яш8г8н 7й кис8ге д8 без яш8г8н аскы 7йг8 якын булгач, к7нд8лек эшен безд8н башлый торган булгандыр. Капкадан керг8нд8 9к 3ыры ишетел8:

Ак алъяпкыч билд89ле,

Син эзл8йсе6 нинд8йне,

Ш8м яндырып эзл8с86 д8

Табалмассы6 минд8йне.

*с, з* авазларын сакау итеп 3ырлый, ул, гом9м8н, сакау с7йл8ш8. Ишекл8рне ачык калдырып кер8, 8нк8йг8, 3и6г8йл8рг8 карап, к7н д8 бер 9к сорау бир8, - Ниг8 бурычыгызны т9л8м8йсез?

Хатыннар юаш кына, - Акча юк бит, каян алыйк, - дип, 3авап бир8л8р. Шуннан “власть вакиле” мич алларын, с8ке асларын караштыра башлый. Яшерг8н 8йберл8ре юкмы, ян8се. Менд8р-юрганнарны актара. Юк, бер н8рс8 юк!

Г8зитл8рд8 Бухарин, Зиновьев, Рычковларга суд процессы басыла. №амгыять белеме д8ресл8ренд8 безг8 аны6 аерым урыннарын укып чыгалар. Болар халык дошманнары ик8н. СССРны6 главный прокуроры Вышинский боларга гел усал с9з бел8н энд8ш8: “сасыган к838 т8к8се”, “з848р елан”, “х8ш8р8т” 48м башка шул р8вешле с9зл8р. Без аптырыйбыз, бу гаепл8н9чел8р ак ипи ген8 ашап яш8г8нн8рдер, ничек властька каршы бардылар ик8н, дибез. И, залимн8р, г8зит битл8ренд8 гел ялган язылган ик8н бит. Без ак ипи ашауны б8хетне6 и6 югары ноктасы, дип уйлаган бала-чага н8рс8 а6лаганбыздыр шул чакта!

Ни х8тле аяныч х8л! Ак ипи кыйбла д8р838сен8 к9т8рерлек х8лг8 т7шерелг8н халыктан нил8р к7теп була ди инде. Кешене6 кешелек сыйфатларын шулай 3уялар бит ул. Концлагерьл8рд8ге 3ин8ятчел экспериментлар да кешене6 кешелеклеген, мал шартларында яш8теп, юкка чыгаруга корылган.

Шу6а карамастан, бала-чага яш89г8, г9з8ллекк8, н8фислекк8 омтыла. Шул шомлы елларда кечкен8 шигырь д8фт8рл8рен булдыру моны исбатлый. Яшь 3илкенч8к н8фис с9з эзл8п, 9зл8ре д8 сизм8ст8н, бер-берен8 карата рухи 3ылылык 7л8шеп, к96елл8ренд8 кешелек сыйфатларын т8рбияли, табигатьт8н килг8н м7мкинлекл8рен саклап калырга тели.

Мен8 шундый ифрат та к96елсез шартларда башлана Каръяуды м8кт8бе тарихыны6 я6а этабы.

Безне6 8тк8й

*тк8ебез, Ф8рв8зов Кабир Ф8рв8з улы, Чакмагыштан Карьяуды м8кт8бен8 1936-нчы елда директор итеп 3иб8рел8. Ул килг8нд8 м8кт8п ике агач корпуслы булган. Беренче корпуста ике класс урнашып, уртасында укытучылар б9лм8се торган. Икенче корпуста ике класс урнашып, уртада коридор булган, бер башында 1-3-нче класслар укый иде, класс б9лм8л8рене6 икенчесенд8 без яши идек.

1941-нче елда сугыш чыккач 8тине бер ел чамасы бронь биреп сугышка алмый торганнар, Мо6а 4ич риза булмады, кимсенде ахрысы. Бернич8 тапкыр район 9з8ген8 барып сугышка 3иб8р9л8рен сорады. Шуннан со6 аны фронтка алдылар. Д9рт ел хезм8т итк8ч, 1945-нче елны6 азагында, туры Карьяудыга 8йл8неп кайтып, ян8 м8кт8п директоры булып эшли башлады.

Укучылар саны к9б8йг8нн8н к9б8я барды. Безне укыткан укытучылардан минем ист8 Усманов Габдулла, аны6 кызлары Дин8, Г7лк8й, Лена, Рамазанов абый, Да9л8тшиннар Марс 48м Л8ис абыйлар, Ф8хретдинова Ира 48м Зоя апалар, Бигнов абый калган.

Шу6а к9р8, 1946-47-нче елларда 8ти тагын агачтан ике башлы корпус т7зетте, 8 без яш8г8н йортны6 икенче башын (классны) с9теп алдылар. Шулай итеп, ике корпуслы д9рт класс барлыкка килде. Я6а укытучылар да кил8 башлады, аларга торырга квартира кир8к иде. 1949-нчы елда беренче корпус бел8н урам арасына, койма бел8н 8йл8ндереп алып, бакча ясатты. Анда б7тен т7р агачлар утыртылган иде, урам бел8н м8кт8п арасын яшеллек каплады, м8кт8п ихатасы матурланып китте.

Куп т8 9тм8де - 1951-52-нче елларда м8кт8пне6 арткы ягына, чокырга кад8р, зур участокта 3имеш-3ил8к бакчасы ясатты. Анда чия, алма агачлары бик матур 9сеп, тир8-як тагын да яшелл8неп, ямьл8неп китте. *ти 9зе биология, химия укытучысы буларак, бигр8к т8 9семлекл8р бел8н кызыксынды.

1955-56-нчы елларда м8кт8п директорларын сельсовет башлыклары итеп куя башладылар, 8ти д8 шулар арасына эл8кте, сельсоветта эшли башлады. Семьяда бозылсалар да, хулиганлык булса да а6а кил8л8р. Авыл халкы 7чен бик ышанычлы ярд8м к9рс8т9че булып китте. Кешел8рне6 мо6-зарларын ты6лап ки68ш бир9че многоуважаемый кеше булып 60 яшен тутырып пенсияг8 чыкты. Пенсияг8 чыккач тагын бер ел укытучы булып эшл8де. 1969-нчы елдан эшл8ми - гомерене6 укытучы булып эшл89 д8верен туктатасы килг8ндер инде.

1970-нче елда бик каты авырып Уфада больницада д8валанып ятты, д8валануыны6 ярд8ме булмады. ?йг8 алып кайткач болай диде: «Мин сугышта связист булып хезм8т иттем, без фронт линиясен8 егерме кеше кереп китс8к, уныбыз ис8н кайта иде, шулар арасында мин д8. Ун кеше керг8нд8, 7чебез ис8н калган иде. Шул вакытта, балаларым б8хетен8 ис8нмендер, дип, с7ен8 торган була идем^²⁸.

- *г8р ис8н кайтып балаларымны т8рбияли алсам, укучыларым алдына басып д8рес бир9 б8хетен8 ирешс8м, биш кен8 ел яш8с8м д8 9кенм8с идем, дип уйлый идем сугышта чакта, 8 мин бит сугыштан со6 егерме биш ел яш8п, пенсияг8 чыктым, х8зер 9кенерг8 бер с8б8бем д8 калмады, - дип 8йтеп 9лде 8тк8ебез. (пк8сенд8ге яман шеш чиренн8н 9лде ул.

Авыл советы р8исе булып зшл8г8нд8 т7рле авыллардан килеп милиция вазифасын башкару 7чен алып кит8л8р иде аны. Шуны6 бел8н б8йле бер кызык вакыйга исемд8 калган.

Бер юньсез б8нд8 утыргычка басып, муенына бау салып, асылынам, дип гел хатынын куркытып кына тора ик8н. Шулай, гад8тт8геч8, утыргычка менеп «асылынырга 3ыенгада» 8ти моны кызык итк8н - тоткан да утыргычын тибеп аударган, теге кеше бернич8 секунд асылынып торгач кына, бавын кисеп т7шерг8н, Шуннан со6 бу кеше хатын куркыту гад8тен бетерг8н. Акылга утырган

олы кызы Лиза Кабировна

Исемд8 бер кызык вакыйга калган. Яз к7ненд8 д9ртенче класста укыганда безне класс 3ит8кчесе Ф8р84ия апа урманга им8н к9к8е 3ыярга алып барды. Ничек булгандыр, л8кин мин, башка балалардан аерылып калып, адаштым, кая барырга да, нишл8рг8 да белмич8 байтак гомер ка6гырып й7рег8ч, 8лл8 нинди бер юл бел8н барып Чишм8-Каран авылына килеп чыкканмын. Чулак Ш8р8й абый (Ш8р8фетдин) мине к9реп алып бер кешег8 куна кертте. Ирт8н, йокымны туйдырып торып, м8кт8пк8 баручы балалар бел8н Каръяудыга кайттым.

Аякта су тим8сен 7чен я6а к9т8рм8 беркетелг8н чабата, л8кин аны6 файдасы тим8де. Барам шунда чоптыр-чыптыр килеп сулы кардан, аяк гел су. Ботинкам да бар иде инде ул вакытта, аны саклыйбыз бит инде, су кипк8ч кен8 киярг8 р7хс8т ит8л8р.

Авыл халкы мине т7не буена урманда эзл8п чыккан ик8н, 8 мин р8х8тл8неп Чишм8-Каранда йоклап яттым.

Шулай ук беренче м8рт8б8 туйганчы икм8к ашаган к7немне 4ич онытмыйм, 8ти Чакмагыштан алып кайткан иде.

Ф8рв8зов Риф Кабир улы

Каръяуды м8кт8бене6 3идееллык чорына к9ч9 м8ле, легендар Муса №8лил исемен8 б8йле булган кеше, Габдулла Усманов т8эсире бел8н д8 билгел8н8.

Усманов Габдулла абый Каръяудыга Ф8рв8зов бел8н бер елны килг8н, пенсияг8 кад8р шушы м8кт8пт8 эшл8г8н. Ул, д7нья к9л8менд8 билгеле булган, кабатланмас ка4арманлык к9рс8тк8н татар шагыйре Муса №8лилне6 беренче укытучысы буларак та танылган.

Карьяудыга кад8р Габдулла агай кечкен8 Муса укыган м8кт8пт8, Ырымбур 7язене6 Мостафа авылында укыткан. М8кт8пт8 эшл8г8нг8 к9р8дер, сугышка алынмаган.

Ватанп8рв8р шагырьне6 беренче укытучысы

Мин, Усманова Г7лк8й Габдулла кызы, 1930-нчы елда Габдулла бел8н Галим8 Усмановлар гаил8сенд8 бишенче бала булып д7ньяга килг8нмен. Ул вакытта безне6 гаил8 х8зерге Ырымбур 7лк8се, Александр районы, Тукай авылында яш8г8н.

*ти, Г.Г.Усманов, 1888-нчы елгы. Х8терд8 калганнар буенча, 8ти 9з заманы 7чен алдынгы карашлы 38диди м8кт8п–м8др8с8 т8мамлагач, Ырымбур 7лк8се Шарлык районы Мостафа авылы м8кт8бен8 укытучы-х8лф8 итеп 3иб8рел8.

Ул чорларда башлангыч м8кт8пл8рд8 д8 ф8н укытыла башлый. М8кт8п-м8др8с8л8р ике юн8лешт8 эшл8г8н. Беренче юн8лешт8, 38дитчелек х8р8к8те н8ти38сенд8, м8кт8пл8рг8 дини белем бел8н берр8тт8н арифметика, тарих, география, табигать белеме, ана теле кебек ф8нн8р д8 кертелг8н. Икенче юн8лешт8 - реакцион, кадими^²⁹ карашлы руханил8р х7кем с7рг8н. Алар искеч8 укыткан м8др8с8 ягында була. Боларда д7ньяви ф8нн8р б7тенл8й укытылмаган, бары дини белемне6 схоластик карашларга нигезл8нг8не ген8 бирелг8н.

Мостафа м8кт8бенд8 балаларны беренче юн8леш буенча укытканнар. *ти шул м8кт8пт8 революцияг8 кад8р тугыз ел хезм8т итк8н. *тине6 с7йл8вен8 караганда, беренче класска шул авылны6 №8лилев Мостафа исемле кр8сти8нне6 Ибра4им атлы улы укырга кер8. * аны6 кече улы, Муса, ул вакытта алты гына яшьт8 була. Яше 3итм89 с8б8пле аны укырга алмыйлар.

Берк7нне Мостафа №8лилев 8тиг8 килеп болай дип м7р838гать итк8н: «Х8лф8 Габдулла, минем Муса улым, мин д8 укырга барам, дип башымны катырды, к7н-т7н елый, 8лл8 а6а да м8кт8пк8 й7рерг8 р7хс8т ит8сезме».

*ти Мостафага, улы Мусаны, алып килерг8 р7хс8т итк8н: «*йд8 килсен, барыбер озак й7ри алмас ул, тиз биз8р»,- диг8н. Шулай итеп, булачак герой-шагыйрь Муса №8лил укырга й7ри башлап 8тине6 укучысы булып китк8н.

Ул вакыт башлангыч м8кт8п д9рт класстан гыйб8р8т булган. Д9рт класс та бер б9лм8 эчен8 тупланып укыган. Барысын да бер 9к укытучы укыткан. Беренче р8тт8 беренче класс, икенче р8тт8 икенче 48м 7ченчесенд8 7ченче класс, шул р8вешле, д9ртенчед8 д9ртенче класс укучылары утырганнар.

Муса укудан биз9 ген8 т9гел, киресенч8, бик с8л8тле, тырыш укучы булып чыга. Бер ел д8вамында икенче класска к9чеп, д9рт класс программасын 9зл8штереп башлангыч м8кт8пне т8мамлый. Ул вакыт кагыйд8л8ре буенча, с8л8тен8 карап, баланы уку елы барышында класстан класска к9черерг8 р7хс8т ителг8н.

Башлангыч м8кт8пне т8мамлаган елны Мостафа №8лилев гаил8се Ырымбурга к9чеп кит8. Со6рак, 8тине д8 язмыш бу яклардан башка 3ирл8рг8 алып китм8кче була.

*тине6 бер туган энесе, Усманов Камил, ул елларда Башкортстанны6 Чакмагыш район советы председателе булып хезм8т итк8н. Берг8 яш8рбез дип, ул 8тиг8 Чакмагышка к9чеп килерг8 т8къдим итк8н. Шулай итеп, 1935-нче елда безне6 гаил8 Чакмагыш районына к9чеп кил8.

*тине Я6а Карьяуды м8кт8бене6 3идееллык булырга 3ыенып бетерг8н м8лд8 укытырга 3иб8рг8нн8р. Мен8 шулай итеп без Карьяудыда б7тенл8йг8 т7пл8неп т8 калганбыз.

*ти 1954-нче елга кад8р м8кт8пт8 эшл8п, ярты гасыр гомерен балалар т8рбиял89г8 багышлады. Аны6 бу хезм8те х7к9м8т тарафыннан югары б84аланды. Ул Ленин ордены бел8н б9л8кл8нде. Г.Г. Усманов мондый зур б9л8кк8 районда беренче булып лаек булды.

*ти 9зене6 биш баласына да укытучылык 47н8рен8 м8х7бб8т т8рбиял8г8н. Шу6а к9р8дер, без барыбыз да укытучылык 47н8рен сайлаганбыз.

И6 олы апабыз М7фид8 Ырымбурда рабфак т8мамлап укытучы була. Абыебыз, Ш8фкать, Кушнаренко татар педагогия училищесын т8мамлап, Т8тешле районы К9рдемле урта м8кт8бен8 эшк8 3иб8рел8. 1940-нчы елны6 к7зенд8 х8рби хезм8тк8 алына 48м 1943-нче елны6 23-нче февраленд8 Краснодар краенда барган каты сугышларда 48лак була. Новоромановка авылында туганнар каберенд8 3ирл8нг8н. К9рс8тк8н батырлыклары билгесе булып, орден бел8н б9л8кл8н9е турында хезм8т итк8н х8рби частьтан, котлау хаты 9зе 9лг8нн8н со6 кил8.

Икенче апабыз, Усманова Дин8 Башкортстанга к9чк8нн8н со6 укуын Каръяуды 3идееллык м8кт8бенд8 д8вам ит8. Урта м8кт8пне Р838пт8 т8мамлый, Ст8рлетамак институтына читт8н торып укырга кер8. Б9зд8к районы Канлы Т7рки урта м8кт8бенд8 укыта башлый. Со6гы елларда пенсияг8 чыкканга кад8р Карьяуды урта м8кт8бенд8 укытты.

Я6а Каръяуды м8кт8бенд8 1960-1979-нчы елларны татар теле 48м 8д8бияты укыта. Тормыш ипт8ше, Янбирдин *хм8т Юмагул улы, шушы ук м8кт8пт8 к9п еллар д8вамында тарих ф8нен укытты. Х8зер Чишм8 касабасында яшил8р^³⁰.

Лена апабыз да М7тр8-*юп урта м8кт8бен т8мамлап, укытучы була. Читт8н торып Казан педагогия институтын т8мамлап, Я6а Каръяуды м8кт8бе тарихында беренче югары белемле укытучы булып кереп кала.

Мин д8 туганнарымнан калышмадым, Каръяуды 3идееллык м8кт8бен т8мамлагач М7тр8-*юпт8 укыдым 48м шул ук м8кт8пт8 бер ел пионервожатый булып эшл8дем^³¹.

Я6а Калмаш авылында эшл89 чорында Х7с8енов Юрис бел8н гаил8 корып, 7ч кыз т8рбиял8п 9стердек. Кызларыбыз барысы да югары белемле. Я6а Калмаш авылында эшл89 д8веренд8 ике созывка Чакмагыш район Советына депутат булып сайландым. Бик к9п 38магать эшл8ренд8 катнаштым. Озак еллар политик белем бир9 системасы лекторы булып, бик к9п мактау грамоталарына лаек булдым. 1959-нчы елдан бирле КПСС члены. *леге вакытта пенсияд8.

Усманова Г7лк8й Габдулла кызы

Шул елларда урын алган илд8ге каршылыклар - хак ни, ялган ни? диг8н м86гелек сораулар тууына с8б8п. Аларга 3авап эзл8п, кемдер чын к96елд8н яхшылыкка ышанып, яшь кен8 Совет илен ифрат с7еп, барча газапларга да т9зеп, янып-к7еп, 7метл8р баглап яши. Кемдер 9зене6 якты 7метл8рен башка якка бора. Болары ка48рл8нг8н, аяусыз р8вешт8 таланган «кулак»лардыр инде. *лб8тт8, андыйлар Каръяудыда да, Тайняшт8 д8 байтак булган. Эчкерсез беркатлылыклары бел8н алар ихлас к96елд8н сугыш чыгуын тел8г8н, сугыш чыкса, власть алмашына да, халык тормышы 3и6ел8я, имеш. Кызганыч ки, сугышны югарыда утыручылар чыгара, л8кин ни с8б8пт8н чыгуына, кем чыгаруына карамастан, сугыш газаплары, кан-яшь агызулар, коточкыч михн8тл8р - 48мм8се д8 тулысы бел8н гади халык 3илк8сен8 т7ш8. Мен8 шулай итеп, «к7телг8н» сугыш башланган, л8кин…

Blog

С. М. Усманов 8д8би редактор 48м