Темы диссертаций по экономике » Бухгатерский учет, статистика

Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства образования Азербайджанской Республики тема диссертации по экономике, полный текст автореферата



Автореферат



Ученая степень кандидат экономических наук
Автор Алиев, Шахрза Гаджи оглы
Место защиты Баку
Год 1997
Шифр ВАК РФ 08.00.12

Автореферат диссертации по теме "Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства образования Азербайджанской Республики"

АЗЭРБАЧАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЭЬСИЛ НАЗИРШИ AзэPБAJЧAн девлэт ИГТИСАД ИНСТИТУТУ

р ^ (. , Эл)'азмасы Иуг^гунда

О 2 ИЮН 1397

ШАЬРЗД ЬАЧЫ оглу ЭШЕВ

АЗЭРБАЧАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЭЬСИЛ HAЗИPЛИJИ СИСТЕМИНДЭ КАДР ЬАЗЫРЛЫРЫНА ХЭРЧЛЭРИН УЧОТУ ВЭ ТЭЬЛИЛИ

Ихтисас: 08. 00. 12 Ч МуЬасибат учоту, назарэт вэ

тзсэрруфат фэали^этинин тэЬлили

Игтисад емлэри намизэди алимлик дэрэчэси амаг учУн тэгдим едимиш диссертаси]анын

АВТОРЕФЕРАТЫ

Б А К Ы -

Диссертаси]а иши Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институту-нун МуЬасибат учоту вэ аудит кафедрасында ишлэнмиш-дир.

Еми рэЬбар:

Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун Мали^э кафед-расынын профессору, игтисад емлэри намизэди, Республи-канын омокдар нгтсадчысы Б. А. XAHKИШИJEB.

Рссмн оппонентлор: Игтисад емлэри доктору, профессор Ь. И. НАМАЗЭШЕВ.

Игтисад емлэри надшзэди, досент Т. Ш. ЗЕНАЛОВ.

Апарычы тэшкилат. Азорба]чан Республикасы Мали^э

Назирли]и

Диссертас^анын мудафиэси л

м а ]' 19 9 7-чн

ил саат Да Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун

бииасЫ'Нда игтисад емлэри намизэди еми дэрэчэси верил-моси учун ]арадымыш Н.054.09. 02 Ихтисаслашдырыл.мыш Шуранын ичласында олачагдыр. Унван: 370001, Бакы ш., Истиглали^'эт кучэеи, № 6.

Диесертас^а иши илэ Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун китабханасында таныш омаг олар.

Автореферат л ОУ апрел 1997-чи ил тарихиндэ кендэ-римишдир.

Ихтисаслашдырымыш шуранын еми катиби

и. е. н., дссент

3. И. MУCTAФAJEBA

ДИССЕРТАСШАНЫН УМУМИ ХАРАКТЕРИСТИКАСЫ

Тэдгигат мввзусунун актуалыры. Сн^аси вэ игтисади су-Хверенли}ини эдэ етмиш республикамызын кэлэчэк игтисади вэ сосиал ннкншафы еуни заманда хаг тэЬсилинин дэ ]ени-дэн гурумасыны тэлэб едир. Азэрба]чан Республикасынын ТэЬсил Ганунунда де]илир ки: ТэИсил чэми^эт вз девлэтмн анкишафынын эсасында дурмагла стратежи эИэми^'этэ ма'лик олан вз устун инк.ишаф етдирилэн фзали]]зт саЬэсидир. Азэр-ба]чан Республикасынын тэЬсил системи мили зэмино, умум-бзшзр'и дзррлэрэ эсасланыр, демократии характер дашьцыр),

Ьэл^Иазырда Азэрба]'чанда али тэЬсил муэссисэлэриишг чох кениш шзбзкэси фэалиЦэт кестэрир. Бу саЬэдэ мевчуд олан он чидди проблем тзЬситш будчэдэн м'али]']элэшдирил-мэсиндэ гаршы]а чыхан чотинликлэрдир.

Тэкчэ 1995-чи идэ Азэрба]чан Республикасы ТэЬсил На-зирн]и узрз бутун тэЬсил; ем во дйкэр ф'эали^этлэрин ма-ли^'эгшднримэсн учун 75 мил^'ард маната гэдэр будчз вэ-саити сэрф еднмишдир ки, бу да иггасадЭДатын индики вози]-]этиндо девлэтин мали^'э имканларыны хе.|'ли чзтинлэшдирир.

Республиканын хаг тэсэрруфатынын индики шзраитиндз бу гэдэр мали^э вэсаити учун мэнбэлэр тапымасында чидди чэтинликлэр меудаиа чьтхыр. Е]нн заманда Ьэмин вэсаитлэрин хэрчлэнмэсинэ учот вэ нззарэгин кучлэндиримэс.и вз ]ени-дэн гурумасы зэрурэти ]'араныр.

ХБелэликлэ дз диссертасн]а мввзусунун актуалыгы онунла нзаЬ едилир ли. суверен республикада ба'зар йгтйсади^аты-на кечид мэсэлоси тэЬсил системинэ дэ..чидди тэ'сир .кестэрир вэ бу са^эдз кеклу дш]иши,кликзрэ сэбэб олур. Бундан асылы олараг да республиканын тэЬсил системиндэ кадр Ьа-ЗЬфЛЫРЫНа ЧЭКИЛОН ХЗрЧЗрИН СЭМЭрЭЛИЛИ}иШШ ЗУКСЗДИЛ'МЗ-си, учоту вэ тэЬлилинин тэкмилошдиримэси мустэсна эЬэ-миЦотэ маликднр.

Тэдгигатын мэгсэд вэ вэзифэлэри. Тэдгигат ишинин эсас мэгсэди узун илор зрзиндз республикада тэЬсил системинэ чэкимиш хорчлэрин торкиби, динамикасы вэ сэмэрэлилик сэви^эсинн тэЬлил етмзк вэ онларын мали^элэшдиримэси-нин даЬа ^'ент1 мэнбэлэрини муэ^'энлошдирмэкдэн. али мэк-тэблэрдэ муЬасибат учютуну тэкмилэшдирмэкдэн ибарэт-днр. Бу 'мэгсэди'Н Ьэ]ата кечиримэси учун тэдгигат ишинин гаршысында ашаБыдакы вэзифэзр го]умушдур: республиканын тэЬсил системинэ чэкимиш хэрчлэри'й в'э' бу 'сн'стем-дз муЬасибат учоту вэ нззарзтнн муасир вэзи^этинин тэдгн-

'.Азорбаз'чан Республикасынын ТоИснл Гануну, Бакы, 1993,' СэЬ 5.

ги; базар игтисади^аты шэраитиндэ тэЬсил системинин тэк-мнлэшдиримэси ]оларынын муэ^'энлэшдиримэси, мали]*-]элэшдирил,мзси, тэдрис муэссисэлэриндэ тэсэрруфат меха-низминин тотбиги; тэЬсил муэссисэлэриндэ муЬасибат учоту, иэзарэт во игтисади тэИлилин тэкмилэшдиримэси y4Yh бир сыра эмэли тэклифлэр веримэси вэ хорчлэрин игтисади сэмэ-рэлилик ]оларынын Myajjon едимэси.

Тэдгигатын ojeKTii ким.и Азэрба]чан Ресиубликасы Tah-сил назирли]инин табели]индэ олан ami тэЬсил муэссисэлэ-ри сечимишдир. Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирли|инии табели-]индэ олан 18 али мэктэбдэ 80,0 мин нэфэр тэлэбэ тэЬсил алыр. Бунларда 8,2 мин нэфзр профессор-муэлим hej'ara фэали]]эг кесгэрир. Мувафиг илэрин пфюти илэ 1980Ч1990-чы илэрдэ Ьэр ил али моктэблэрин сахланымасы учун 8015,0 милуон 'Манат будчэ вэсаити сэрф едимишдир. 1994Ч1996-чи илэрдэ бу мэблэг Ьэр ил 30,0 мил]'ард маната гэдэр омушдур.

Тэдгигатын методу. Тэгдим едилэн еми-тэдгигат ишинин нэззри во методоложи эсасыны суверен республика Иекумэ-тинин, республиканын ТэИсил вэ Мал^'э Назирликлэринин гэрар вэ гэтнамэлэри, тэ'лиматлары, муЬасибат учоту, нэза-рэт вэ тэфтиш, игтисади тэЬлил узрэ мевчуд мэнбэ вэ тэ'ли-матлар ТЗШ1КИЛ едир. Тэдгигат просесиндэ учот вэ Ьесабат материаларынын ишлэнмэсинин умуми еми методларындан Ч тэЬлил, синтез, груплашды'рма, муга^шсэ вэ индекслэш-дирмэ методларындан истифадэ едимишдир. Ьесаблама. тэЬлил вэ тэдгигата, эсасэн, сон 5 илин, 1990Ч1995-чи илэрин магериалары чэб едимишдир.

Тэдгигат ишинин еми }ениликлэри. Тэдгигат ишиндэки еми снилик ондан ибарэтдир ли, тэЬсил системиндэ ик дэфэ jeHH тэсэрруфат механизминин, тэсэрруфат Ьесаблы фэали^этин, едэнишли тэЬсил формасынын тотбиги ммкан-лары там комплекс шэкидэ тэдгит олунур ки, бу да тэЬсил системиндэ фэали]]'этин сэмэрэлил1фшин ]уксэдимэсинин башлыча амили Ьесаб едилир.

Тэдгигат ишинин кедишиндэ али мэктэблэрдэ ладрлар Ьазырланмасы >илэ будчэдэн мали^'элэшдирмэ имканлары арасындакы у]гунсузлуг ашкарс едимишдир; ик дэфэ али тэЬсил муэссисэлэринин фэали^'эти мадди стеИсал бахы-мындан тэдгиг едилир; али тэЬсил муэссисэлэриндэ jeun игтисади кестэричилэр системи вэ норматив T&Bcnjja олунур, хэрчлэрин мали]]'элэшдиримзси вэ учотунун !]'енидэн тэш-кили барэдэ эмэли тэклифлэр верилир; умуми]]этлй муЬасибат учоту вэ нэзарэтин он jeHH методлары re.BCnjjs едилир.

Тэдгигат ишинин практики эЬэмииэти. Ишин практики зИамн^эти онунла изай едилир км, дисссртаси]ада верилэн нэзэри, еми во тэчрубэви тэклифлэрин республикада мев-чуд олан кениш тэИсил муэссисэлэриндэ тэтбиги Ьэр ил ]епи тосзрруфат механизминин тэтбигинин нэтичэси олараг кул-лу мигдарда будчэ вэсантшю гэнаот ' едимзсинэ им:кан ве-рэчэкдир. Хусусилэ али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Иесабы шэ-раитиндо учот вэ игтисади тэЬлил праблемлэринин комплекс Ьэлинэ ]енэднмиш тевси^элэр кадрлар Ьазырланмасы-ныи сэмэрэсинин ]уксэдимэсинэ шэраит ]арадачагдыр.

Тэдгигат ишинин нэтичэлэринин тэтбиги.. Мэ'лум одугу кими еми-тэдгигат ишинэ Азорба]чаи Республикасы' ТзЬ-сил Назирли]инин апарятында, онун игтисади^ат идарэсинин фзали]']'эти илэ баглы кениш ми^асда 6Ч7 ил бундан эввэл башланмыш вэ бутун бу муддог эрзиндэ тэдгигат мевзусу узрэ .мз'рузэ вэ1 мэгалэлэр назирл^'ин дввру топлуларында, мзчмуэлэриндэ, тэ'лимат вэ кв'стзришлэриндэ муэлифлик гарасы илэ чап едимишдир. Бундан элавэ диссертаси]а ишинин мевзусу кенишлэндирилэрэк 8,8 чап вэрзги йэчмин-дэ дэрс вэсаити кими (Бакы. 1992-чи ил) нзшр едимишдир. Ьэмин вэсаиг дэрслик кими ]енидэн' ишлэнилэрэк 1996-чы идэ 9,5 чап вэроги Нэчминдэ чапдан чыхмышдыр.

Чап олунмуш дэрс вэсаити вэ дэрслик али вэ орта ихти-сас тзЬснли мэктобзриндэ дэрслик кими вэ тэдрис муэссисэ-зринин муИасибатлыгларында ]ардымчы тэ'лимат вэсаити кими истифадо олунур. Бундан башга веримиш эмэли тэк-лифлэр бир сыра али мэктобзрин, о чумлэдон, М. Э. Рэсул-задэ адына Бакы Девлэт Университетинин, зэрба]чан Дев-зт Нсфт Акадсмн']асынын, зэрба]чан Кооиераси^а Институ-тунун вэ Н. Туси адына Азорба]'чан Девлэт Педагожи Университетинин муЬасибатлыгында бэ]энилэрэк тэтбиг едимишдир.

Ишин Ьэчми вэ гурулушу. Диссертаси]а иши кириш, уч фзсил, нотичэ вэ тэклифлэр вэ эдэби^'ат а^'аИысындан иба-рэтдир. Ишин зсас мэтни 165 сэИифэдир. Ишдэ мэтндахили 20 вэ зз'вэ кими 6 чодвэл веримншдир.

Киришдэ мевзунун актуалыгы, мэгсэди, вэзифэлэри, еми вэ тэчрубэви эИэми^'эти, об]'екти, методлары эсасланды-рымьшндыр.

Биринчи фэсидэ Азэрба]чанда али тэЬсилин ивкишафы, мали^элэщдиримоси вэ онун базар игтисади^'атынын тэ-лэбзринэ у]гунлашдырымасы мэсэлэлэри шэрЬ едилир. Бу фэсидэ е^ш заманда али тоЬсилэ чэкизн хэрчлэрин игтисади мэзмуну вэ Иесабланмасынын методоложи эсаслары тэдгиг едимишдир.

Икинчи фэсидэ али тэЬсил муэссисэлэриндэ кадр Ьа-зырлыгы хэрчлэринин учотунун вази^эти1 во тэкмилэшди-римэси мзсэласи тэдгнг едилир. Хэрчлэрин вэ мал^ф'э нэ-тичэгриниа м у ас и р вэзи^'эта нэзэрдэн кечирилир. ТэЬсил систсминин базар мунасибэтлэринэ yjF-унлашдырымасы ила алагадар олараг хэрчлэрин вэ малина нэтичэларинин учотунун тэкмилэшдиримэси, учотун автоматлашдырымасы ]олары вэ нстигамэтлэри барэдэ бир сыра тэклифлэр ирэ-ли cypy^YP-

Учунчу фэсидэ. али тэЬсил системиндэ хэрчлэрин вэ ма-лиjjo нэтнчэлэринин тэЬлили мэсэлэлэри тэдгат едилир. Бу фэсидэ хэрчлэрин вэ мал^'э нэтнчэлэринин игтисади тэИлили нэтичэсиидэ али мэктэблэрдэ едэнишли тэЬоил вэ езу-нумал1Щэлэшдирмэ]э кечимосинин игтисади сэмэр,элили]н изаЬ едимишдир. EjHn заманда базар игтисад^'аты шэ-раитиндэ али тэЬсилин игтисади сэмэрэлили]'инин }уксэдил-мэси ]'олары кестэримишдир.

Диссертанта ишинин сонунда еми-тэдгигат ишиндэн ирэли калан нэтичэ вэ тэклифлэр веримишдир.

ДИССЕРТАСША: ИШИНИН ГЫСА МЭЗМУНУ

Диссертас^'а ишинин биринчи фэслиндэ тэЬсил системи-нин jeun идарэчилик усуларына кечиримэси. базар игтиса-ди^атынын тэлэблэринэ у]'рунлашдырыд1асы зэрурэти тэдгнг едимишдир. Тэдгигат ишинин кедишиндо MyajjaH едимишдир кн. артыг али тэЬсил системини будчэ мали^алаш-мэсиндэн, будчэ асылылыгьшдан хилас етмэк вэ он у тэсэр-руфат Ьесабы вэ езунумали^элэшдирмэ истигаматинда ин-кишаф етдирмэк лазымдыр.

Бунун учун узун илэрдэн бэри али тэЬсилин тэшкили во идарэ олунмасында формалашмыш вэзи^эт тэЬлил едил-миш во MyojjoH едимишдир ки, бу ан'энэлэр базар гтиса-Aiijjатьгна кечимэси илэ у}рунлаш.мыр вэ бу саЬэдэ кеклу дэ]'ишкликлэрин hojaTa кечиримоси лазымдыр.

3ap6aj4,a:H Республикасы Президентинин 24 окт]'абр 1,994-4Y ил тарихли фэрманы илэ тэЬсил муэссисэлариндо тэ-Хсорруфат Ьесабы принсиплэринин кенишлэндиримэси нэ-зэрдэ тутулур. ШубЬэсиз ки, бу вэзифэнин hojaTa кечиримэси бир сыра икин тэдбирлэрин. hap и^'дэн эввэл бу тэдбир-лэрин хусуси механизминин омасыны тэлэб едир.

Бу мэсэлэнин Ьэли учун тэдгигат ишиндэ РесЬубликанын ТэЬсил Назирли]и вэ дикэр элагэдар органлара тэсэрруфат механизминин бир сыра jemi га]"далары Tecnjja едцмиш-дир.

Бутун бу кесторилэнлордон асылы олараг тзЬсил системинин идарэ едимосшпш мэ'лумат мэнбзи вэ гзсэрруфат-чылыг мехапйзминин он муЬум тэркиб Ьиссэеи ними муЬаси-бат учоту, нозарст вэ тзсэрруфат фзали^'зтинин тэЬлили мэ-еззлэриндэ mysjJoh дз^ишикликлэр едимэси тэклиф олу-пур. Мз'лум мосолэдир ки, игтисади инкишафын муасир мэр-Ьззсиндэ муЬасибат учоту, нэзарэт во тзсэрруфат фэали^э-тинин тэЬлили мустэгил емдир во идарочш'пфш он муЬум васитосн кнми даЬа jyKcoK мо'на во эЬзми^эт косо едир.

Тодгпгат ишиндо тоЬсил муэссисозринип фоали^этини дузкун оке етдиро билон во тосорруфат Ьесабынын тэлобло-рино yjryn олан игтисади квстэричилэр системинин japa-дымасы, тзсэрруфат Ьесабынын jeun нозэри вэ методоло-жи осасларынын ннкишаф етдиримоси во бупуи да осасыи-да муЬасибат учотунун елэ jeun бир системинин ишлониб Ьазы^ланмасы тэклиф олунур ки, бу да игтисади тоЬлил, нэзарэт вэ идарэчилик имканларына, техника во формалары-на керо даЬа езмэрэли 'вэ анлашыглы осун, тоЬсил системиндо jeun тэсзрруфат механизминип тозбзринз там ча-ваб верэ бисин. Мэ'лум мосолэдир ки, муЬасибат учоту во иозаротин jcHHAOH гурумасы jeuii бир сосиал-игтнсадп шо-раитин, базар игтисади]jaTbina кечнд вэ мэзмунча даЬа jeun игтисади мунаенбэтлэрэ кечимосинип o6jeKTim толэбидир-

Бу бахымдан али мзктоблэрдэ тосорруфат Ьесабынын тэлоблорино yjryn муЬасибат учотунун тзкмилэшдиримзеи истигамотлоринин дузкун муо^'энлэшдиримэси учун ик нев-бэдэ тэЬсил системиндо jemi тосорруфат механизминнп, тосорруфат Ьесабынын во базар игтисади^атынын MabnjjoTii-нин, тэбиэтшшн, характерипин, тозблоринин, еми во практики эсасларынын е]рзнимэсн мэгсэдэу]рун Ьесаб едил-мишдир.

Бутун бу мэсололэр ашагыдакы истигамотлор узро нэ-зэрдон кечиримишдир.

ТоЬсил системиндо тосорруфат Ьесабынын во езунума-ли^элэшдирмэннн тэтбиги jeHii нозэри KOHcencuja ироли су-рур ки, бу да тоЬсил просесиндо игтисади мунасиботлорэ осасланманын, тодрис муоссисолэри ило хаг тосэрруфаты-fbiH дикор саЬозри арасьшда омтээ-пул мунаенботлорпнпп тотбигинин, хаг тоезрруфаты системиндо али мэктоблорин тэсгрруфат Ьесаблы ваЬидзр ними фоали^от кестормоси-нин, онларын Ьазыр мэЬсуларынын гиjмэти во дэ]эринин Myojjon едимосинин мумкунлу]ундэн ибарэтдир.

Тэдрис из еми-тздгигат ишлэрн хзрчлэришш учотунун, тоЬсилин во мэЬсуларын \iaja дэ]эринин какул]аси]а еднмэсинин ]ени системи вз методу кнми ашагыдакы мзсэ-лэлэр ишдэ ез эксинн тапмышдыр:

Ч тзЬсил муэоснсззрнндз тэсэрруфат Ьесабынын мзз-муну, маЬи^'эти во принсиплэри эсасландырымагла, онла-рьш езунуман]]элэшдирмэ]э кечнримэси имканлары муэ^энлэшдиримишдир;

Ч тзЬсил муэссисэлэришш фэали^зтшпш нэтичэснпп:; игтнсади маЬи^'эти муэ^энзшдиримиш вэ бу нэтпчэнин дэjэpчэ пцмэтлэндиримэсинин нэзэри эсаслары вэ имкан-лары кестэримишдир;

Ч тзЬсил муэссисэлэршши тэдрис вэ еми-тздгигат фэа-ли^этинин тэшкили вэ учотунун игтнсади сэмэрэнли]инп характеризэ едэ билон квстэричизр системи вэ ме']ары пшлэниб Ьазырланмышдыр вэ с.

Бир сезлэ, зсас вэ Ьзледичи мэсэлэлэрдон бнринчиси одур ки, тзЬсил муэссисэлэринин тосэрруфат Ьесабынын модели нечэ омалыдыр? Днссертаауа ишинпн икинчи фзс-линдэ бу суала чаваб веримиш вэ ашагыдакы муддэалар эсас кетурумушдур.

ТзЬсил муэссисэлэриндз тэсэрруфат Ьесабынын икин шэртлэриндэн бнрн ондан ибарэтдир ки, чэкимиш хэрчлэр-лэ эдз еднмиш нэтичэ дэ]'эрчз .\iyrajnco едизрэк, муэ^'эн бир кэмн^эт ечусунэ мунчэр едило бимоли вэ натурал ел-чу илэ ифадэ едимэлидир.

Али тэЬ'сили кадрлар бурахылышы тзЬсил муэссисэлэ-ринин тэсэрруфат фзали^этинин нэтичэсн, умуми вэ ]а эм-тээлик мэЬсулу Ьесаб едимэлидир вэ Ьэмин мэЬсулун нс-теЬсалында иштирак етмиш ишчилэрин эмэр1 нчтимаи-фа^ далы вэ мэЬсудар эмок ними пфютлэндиримэлидир. А]-дын мэсэлэдир ки, тэЬсил системи ишчилэринин эмз]'и еми-техники тэрэггн вэ мутэхэссис кадрларын васитэсиз даима мадди истеЬсал просесиндэ, чанлы эмэк шэкнндэ омаса да, маддилэшмиш эмэк кимн фэан^эт кестэрир. Демэли. мэктзблэрин Ьазыр мэЬсулары да змзк мэЬсуларыдыр мэктоб ишчилэринин ЭМЭ]И исэ мэчму ичтимаи эметин бир Ьиссэсидир.

Бу кестэризнлэрэ эсасэн, белэ бир гэнаэтэ кэлинмиш-дир ки, али мэктэб дэ, елэчэ дэ дикэр тзЬсил. еми-тэдгиат вэ тэчрубэ-конструктор музссисэлэри дэ мадди истеЬсал са Ьэлэрн системинэ дахидирлэр, бунларда да истеЬсал му-насибэтлэрн вэ об]ектнв игтнсади ганунлар фзали^зт кестэрир.

Белэнкло да езунун бутун харакгерик хусуси^этлэри-нэ Gaxviajapar тэЬсил муэссисэлори хаг тэсзрруфаты ком-илексиндэ Нзгигн тзсэрруфат Иесаблы ваЬид ними тэсорру-фат механизма эсасында фэали'^эт кестэрмзк имканына маликдир. Бурада да тзсэрруфат Ьесабынын Me'japbi мадди нстеЬсал саИзлариндз одуру кими езунуедэмэ, рентабел-лик. тзсэрруфат мустзгили^'и, мадди мараг вэ мадди мэ'су-ли^'эт во с. олачагдыр. Ону да rejA етмзк лазымдыр ки. али мэктэблэрии вэсаитлэри ики нстпгамэтдэ ajpu-ajpu-лыгда, лакин гаршылыглы злагэли га]дада девр едир. Бун-лардан бири тздрис иросеси илэ, икинчиси исэ еми-тэдги-гат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэри илэ элагэдардыр Бурада Назыр мэНсул, jо'ни мутэхэссислэр вэ еми тэклифлэр гисмэн узун Иазырлыг деврундэн сонра, тэдрис вэ еми-тэд-гигат деврунун сонунда баша чатыр. Белэ ки, мутэхэссис Ьазырлыры 4Ч6 тэдрис или вэ еми тэдгигат иши 2Ч4 ил чэ-кир. Бунун да нэтичэсиидэ бир тзрэфдэн даима Иэр бир he-сабат девруиун сонунда битмэмиш истеИсалын Ьэчмн Ьазыр мэИсулун Ьэчминдэн 4Ч5 дэфэ чох олур, дикэр тзрэфдэн до али мэктэбин пул вэсаитп мугавизлэр узрэ си-фарншчилэрпн бирдзфэнк дерм, тэдрпчэн, Иазырлырын мэрЬэззри узрэ едзди]и аванс вэ сон Нагг-Ьесабдан japa-иыр. Бу Ьада демзли, мэктэбин мэнфээти анчаг баша чат-мыш еми-тэдгигат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэринин ма-ja AojopniiHii Ьесабланмасы заманы муэ^энлэшир. Баша чатмыш еми-тэдгигат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэри узрэ мэнфээт ишин смета дэ]зрн ('мугавиз дэ]эрн) илэ фактики Maja дэ]зри арасындакы фэрг кими метана чыхыр. Бу фэрг исэ али мэктэбин сметада нэзэрдэ тутулаи планлы мэнфзз-ти илэ хэрчлэрдэ эдэ едимиш гэнаэтин чэминдзн ибарэт-дир.

Тэдгигат ишиндэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ ман^'э нэтичэзринин учотунуи дузкун тэшкили учуй хэрчлэрин нормалашдырымасы тэклиф олунмушдур. Хэрчлэр норма-лашдырылан заман ajpbi-ajpbi мэктэблэрии хусуси^'этлэрн, онларын дахилиндэ факутэлэрии вэ пхтисасларын xycycuj-]'этзри, тэдрис програмыныи Ьэчми вэ гурулушу, кундуз, ахшам вэ ги j а би тэЬсил формасы, Ьазырлыг курсларынын, ихтисас тэЬсилинин, ихтисасартырма курсларынын, аспирантура вэ докторантурапын хусуси^'этлэри нэззрз алын-малыдыр. Бу rajfla илэ тэЬсилии норматив Maja дэ]эри муэ^'энлэшдиримэлидир.

Муз^'эн едимиш нормативлэр истзр девлэт будчэсин-дэн мали^'элэшдирмэлэрз, истэрсэ дэ едэнишли тэЬсил узрэ сифаришчизрдэн алыпан тэЬсил Ьаггына аиддир. Чох

е1шшал ки, бу нормативлэр таЬспл деврунун дорс илэри вэ семестрлэри узрэ да фэргли ола билэр. Бело одугда тэКсипн норматив кaкyлjacнjacы курслар узрэ тортиб едимэли, истэр будчэ ало вэ истэрсэ дэ а]ры-а]ры сифа-рншчилэрлэ Ьесаблашмалар тэдрисин мэрЬолэлэри узрэ апарымалы во тэЬсилин фэали^этшшн малина нэтичэси дэ курслар узрэ муэ^'анлэшдиримэлидир.

Базар нгтисади^аты шорантиндэ али тэЬсил муэссисэ-лэриндэ хэрчлэрин вэ малина нэтнчэлэрипин учоту ]еин характер кэсб едир вэ демэк олар кн. мадди истеЬсал саЬэлэ-риндэки учот методлары нлэ е^шлэшпр. Бунунла элагэдар али тэНсил музссисэлэриндэ хэрчлэрин учотуну муэ^'эн бир дэ.)'ишикликлэр вэ элавэлэр етмэклэ Республика Мали^э Назирли]и тэрэфиндэн тэсдиг едимиш Бирпклэр, муэс-сисэлэр во тэшкнлатларын истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэа-ли^'этлэрннин муЬасибат учотунун Ьесаблар планыны тэт-биг етмэклэ апарымасы тевафэ олунур. Буна керэ до али мэктэблэрдэ хэрчлорин игтисади мэзмуну, тоснифаты во учотунун принсигшэри барэдэ бир сыра тэклифлэр веримэ-си мэгсэдэу]рун Иесаб едимишдир.

Тэсэрруфат Ьесабы вэ базар игтисади^аты шэраитиндэ али тэЬсил муэссисэлэринин тэсэрруфат фэали^'этиннн учо-тунда истеЬсал хэрчлэринин хэрч унсурлэри вэ какуууаси-]а об]ектлэрри узрэ синтетик вэ аналитик учоту, иш вэ хид-мэтлэрин ма]а дэ]эринин какул]аси]алашдырымасы, кэ-лирлэрин вэ мэнфээтин учоту вэ бвлушдурумэси НИМИ бпр сыра будчэ учотуна хас ома]ан унсурлэр мejдaнa чыхыр. Бу мэсэлэлэрин йэлинэ истеИсал хэрчлэринин Ьэм игтисади унсурлэр вэ Ьэм дэ какул]аси]а ыаддэлэрн узрэ норма-лашдырымасындан башланмасы мэгсэдэу]гундур-

Гисмэн едэнишли тэЬсил системинэ кечмиш али мэктэблэрдэ хэрчлэрин ашагыдакы кaкyлjacиja маддэлэри узро груплашдырымасы тевси^э олунур: эсас вэ элавэ эмэк Ьаг-гы, сосиал мудафиэ вэ пенена фондуна а]ырмалар, ем вэ тэдрис просесинин тэ'мннаты хэрчлэри, тэгаудлэр, тэлэбэ-лэрин мадди тэчЬизаты хэрчлэри, идарэетмэ хэрчлэри, умумпнетитут хэрчлэри вэ с.

Бу истигамэтдэ хэрчлэрин нормалашдырымасы илэ ]а-нашы дикэр тэсэрруфат Ьесаблы кестэричилэр вэ а]ырма-ларын да нормалашдырымасы тэклиф олунмушдур. Мисал учун: 1. Русум вэ а]'ырмалар нормативи; 2. ИстеЬлак вэ ]ы-рым фондуна а]ырмала'рын нормативи; 3. Еми-тэдгигат вэ сосиал инкншэф фонду нормативи; 4. Вал]ута фонду нормативи; 5. Рентабелик нормасы.

Хэрчлэрин jyxapwAa кестэрилэн тэснифатьг узрэ чидди синтетик вэ аналитик учот апарыл-малыдыр. Хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсасланан аналитик учот бурада мустэсна ohGMHjjaTo маликдир. Аналитик учотун Ьэм тэЬсил муэссисэсиннн бемэлэри вз Ьэм дэ какул]аси]а об]ектлэ-ри узро, елочо дэ мустэгим вэ rejpn-мустогим хэрчлэр узрэ а]рылыгда апарымасы MorcaAoyjFyn Ьесаб олунмушдур.

Али тэЬсил муэссисэлэринип тэдрис вэ еми фэал!^отн-нин сэмэрэли идаро едимэсн учун jepiiHo jeтиpимиш ишлэ-рип Ьэчми вэ Maja дэ]эринин ашагы салынмасы барэдэ систематик пцдада Ьесабат мэ'луматларынын эдэ едимэсн, елэчэ ДЭ учоту ВЭ ТЭЬЛИН мустэсна 9h3MHjj3T3 маликдир. Буна керз дэ хэрчлэрин учотунун jeKyii мэрЬэлэси хэрчлэрин умумилэшднримэси вэ малина пэтпчэлэринин Myojjoil-лэшдиримосиндэн нбарэтдир ки, бу да али мэктэблэр учун jeHH олан учот саЬэсидир.

Бурадаи да а]дын олур ки, али 'мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабы шэраитиндэ Maja дэ}эришш Ьесабланмасы мустэсна oh9MijjoT9 маликдир. Maja дэ]'эринин тэркиби, гурулушу вэ coBHjjociiHHH Ьесабланмасынын калютцаац'а методу узро апарымасы тэвсиjjэ олунур.

Какул]аси]а нши али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсаслацмалыдыр. Хаг тэсэрруфатынын бутун саЬэлэриндэ кaкyлjacиja нши учот вэ нэзарэтин му-Ьум елемеитннэ, чидди нэзэри вэ практики игтисади ишэ чеврнмнш, дэгигзшдирнмиш, тэкмилэшднримиш вэ инкншаф етдирнмншдир- Бу ишдэн али мэктэблэрдэ дэ ис-тифадз олунмасы мэгсодэу]рундур.

Лухарыда де]нди]и кнмп, какул]асща м oh су л ваЬиди-ини вэ jaxyq да умуми}этлэ бурахымыш бутун мэИсулун, иш во ja хидмэтин Maja д;фринин Ьеса'бланмасы методудур. Базар мунасибэтлэри шэраитиндэ бу методун али мэктэблэрдэ дэ тэтбиг олуимасы тэклифи ирэли сурумушдур. Али мэктэблэрдэ какул}ааца o6jeKT,i9pn кими ajpbi-ajpbi ше'бэлэрип вэ iaui}vijacHja ваЬнди кими исэ hop бир дин-лэ]ичн, тэлэбо вэ аспирантьш кетурумоси нэзордэ тутулур.

Смета, план вэ фактики учот мо'луматлары эсасында какул]аси]а вапидлэрн узрп норматив-план какул^асн-jacbi тэртиб етмэк олар. Ьесабат или баша чатдыгдан сон-ра учог мо'луматлары эсасында тэЬснлин фактики Maja дз-jopn как}^аси]'асы тэртиб едилир вэ норматив-план кал-i-:jvijacnja илэ Myrajnco едилир. Ьэмнн Myrajuca нэтичосиндэ лормативдэн кэнарлашмалар (гэнаэт вэ ja артыг хэрч)

муэ^эн еднлир. Елэ буна керэ дэ тэдгигат ишиндэ али мэк-Хтдбзрдэ хэрчлэрин учоту вэ ма]'а дэ]эринин Ьесабланмасы-нын норматив методу тевси^'э едимишдир. (Бах, чэдвэл № 1).

Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирлиршин табели]индэ олан али мзктэблэрдэ муЬасибат учоту будчэ мдарэлэри учун нэзэрдэ тутулан Ьесаб планы во хорчлор сметасынын ичра-сынын учотуна аид учот рекистрлэри, техника во методлар эсасында апарылыр. Лени тэсэрруфатчылыг шораитиндо бу Ьесабла.р тосорруфат Ьесабынын толэблэринэ гэт'и олараг чаваб вермир. Она керэ дэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учо-тунун апарымасы учун Азэрба]чан Ресиубликасы Мали^э Назирли]и тэрэфиндэн Ьазырланмыш Бирликлэр, муэсси-солор во тэшкилатларын истеЬсалат вэ тэсорруфат фэали]-]этлэринин муЬасибат учотунун Ьесаблар планындан исти-фадэ едимэси мэгсэдэу]рун са]ымышдыр.

Лакин бу заман Ьесабларын адлары вэ тэ']инатында бир сыра чуз'и дэ оса у]рунлашдырмалар апарымасы нэзэрдэ тутумушдур. Мисал учун, 20 №-ли Ьесабын ады Эсас истеЬсалат де}ил, Эсас фэали^'эт, 25 №-ли Ьесаб Умумис-теЬсалаг хэрчлэри эвэзинэ, Умумифакутэ хэрчлэри, 26 №-ли Ьесаб Умумтэсэрруфаг хэрчлэри деуил, Тмум-ннститут хэрчлэри вэ с. адландырымагла, бу Ьесаблар мухтэлиф субЬесаблара белунэ билэр.

Али тэЬсил муэссисэсинин эсас фэали^эти учун 20 №-ли Осас фэали^'эт Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ субЬе-саб № 20Ч1 Эсас тэдрис фэали]уэти вэ субЬесаб № 20Ч2 ЧЕми-тэдгигат фэали^'эти узрэ мустэгим хэрчлэр учота алынмалыдыр. Бу субЬесабларда тэдрис просеси ило элагэ-дар олап хэрчлэрин, мугавилэлэр узрэ еми-тэдгиат вэ тэч-рубэ-конструктор ишлэринин вэ девлот сифаришли еми-тэдгигат ишлэрнннн ]еринэ ]етиримэси хэрчлоринип учотунун апарымасы нэзэрдэ тутумушдур.

Али тэЬсил муэссисэсинин кемэкчи нстеЬсалат саЬэлэри узрэ 23 №-ли Кемэкчи истеЬсалат Ьесабы тeвcиjjэ олунур. Бу Ьесабда 23Ч1 Л'Ь-ли субЬесаб Ьесаблама мэркэзи. 23Ч2 Л'Ь-ли субЬесаб Еми-тэдрис лаборатори]алары, 23Ч3 Л'Ь-ли субЬесаб Нэшри^'ат вэ м'этбээ, 23Ч4 Л'Ь-ли субЬесаб Автонэгли^ат вэ с- субЬесаблар ачыла билор.

Али тэЬсил муэссисэлэринин ]ардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлары учун 29 №-ли Лардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлар Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ 29Ч1 г-ли субЬесаб ИстеЬсалат (тэдрис) е'малатханалары, 29Ч2 Л'Ь-ли субЬесаб Лардымчы (тэдрис) кэнд тэсэрруфаты,

Хорчлорнн jyxapbua кестэрилон тэснифатьг узР

Али тоЬсил муоссисэлэринип тэдрис во еми фаали]ртп-нин самороли идаро едимоси учуй jepiiHO ]'етиримиш лишлэ-рип Ьэчмн во Maja до^эринин ашагы сальшмасы бародэ систематик га]дада Ьесабат мэ'луматларыньш адо едимоси, елочо дэ учоту во тэЬлили мустэсна ahaMHjjaia маликдир. Буна керэ дэ хэрчлэрин учотунун jeKyn мэрЬэлэси хэрчлэрин умумилэшдиримэсн вэ мал!^о пэтичэлэринин Myojjoil-лэшдиримосиндон нбарэтдир ки, бу да ан мэктэблэр учуй jени олан учот саИзсидир.

Бурадан да а]дын олур ки, али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабы шэраитнндэ Maja дэ]эришш Ьесабланмасы мустэсна choMiijjaTa маликдир. Maja дэjopинин тэркиби, гурулушу вэ coBiiijacJiiniH Иесабланмасынын какул^астца методу узрэ апарымасы Teecujja олунур.

Kaкyлjacиja иши али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсасланмалыдыр. Хаг тосэрруфатынын бутуп саЬэлэриндэ какул]аси]'а иши учот вэ нэзарэтин му-Ьум елементнно, чидди нозэри вэ практики игтисади ишэ чевримиш, дэгнглэшдиримиш, тэкмилэшдиримнш вэ ннкишаф етдиримишдир- Бу ишдэн али мэктэблэрдэ дэ ис-тнфадэ олунмасы MorcoAoyjpyi^yp.

Лухарыда де}нд1ф! кнмп, какул]'аси}а маЬсУл ваИиди-пнн вэ ]'ахуд да умум1дэтлэ бурахымыш бутун мэИсулун, иш вэ ja хидмэтнн Maja д^'эринин Ьесабланмасы методудур. Базар мунасиботлэрн шэраитнндэ бу методун али мэктэблэрдэ дэ тэтбиг олунмасы тэклифи ирэли сурумушдур. Али мэктоблэрдэ какул]'ас1у'а об}ектлэри кнмн ajpbi-ajpbi ше'балэрнп вэ как\\т)"ас1^'а ваЬиди кимн исэ hap бир дин-лэ]'ич.ч, тэлэбо вэ аспирантын квтурумэсн нэзэрдэ тутулур.

Смета, план вэ фактики учот мэ'луматлары эсасында какул|аси]а вапидлэри узро норматив-план какул]аси-jacbi тэртиб етмок олар. Ьесабат или баша чатдыгдан сон-ра учот мэ'луматлары осасында тэЬсилин фактики Maja дэ-jopn какул]'аси]'асы тэртиб едилир вэ норматив-план кал-кул]"асиja ила Myrajnco едилир. Ьэмин Myrajuca нэтичэсиндо нормативдэн кэнарлашмалар (гонаэт вэ ja артыг харч)

муэ^'эн едилир. Ело буна керэ да тэдгигат ишиндэ али мэк-Хтдблэрдэ хэрчлэрин учоту вэ ма]а дэ]эринин Ьесабланмасы-нын норматив методу тeвcиjjэ едимишдир. (Бах, чэдвэл № 1).

Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирли]инин табели]индэ олан ал и мзкгзбзрдэ муЬасибат учоту будчэ дарэлэри учун нэзэрдэ тутулан Ьесаб планы вэ хэрчлэр сметасынын ичра-сынын учотуна аид учот рекистрлэри, техника вэ методлар эсасында апарылыр. Jeни тэсэрруфатчылыг шэраитиидо бу Ьесаблар тэсэрруфат Ьесабынын тэлэблэринэ гэт'и олараг чаваб вермир. Она керэ дэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учо-тунун апарымасы учун Азэрба]чан Ресиубликасы Мали^э Назнрли]и тэрэфиндэн Ьазырланмыш Бирликлэр, муэсси-сэлэр вэ гэшкилатларыи истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэали]-]этлэринин муЬасибат учотунун Ьесаблар планындан исти-фадэ едимэси мэгсэдэу]гун са]ымышдыр.

Лакин бу заман Ьесабларын адлары вэ тэ^'инатында бир сыра -чуз'и дэ оса у|'гунлашдырмалар апарымасы нэзэрдэ тутумушдур. Мисал учун, 20 №-ли Ьесабын ады Эсас истеЬсалат де}ил, Эсас фэалиЛэт, 25 Л'Ь-ли Ьесаб Умумие-теЬсалат хэрчлэри звэзинэ, Умумифакутэ хэрчлэри, 26 №-ли Ьесаб Умумтэсэрруфат хэрчлэри деуил, У.мум-ннститут хэрчлэри вэ с. адландырымагла, бу Ьесаблар мухтэлиф субЬесаблара белунэ билэр.

Али тзЬсил муэссисэсинин эсас фзали^эгн учун 20 Л'Ь-ли Эсас фэали^'эт Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ субЬе-саб № 20Ч1 Эсас тэдрис фэали]уэги вэ субЬесаб № 20Ч2 ЧЕми-тэдгигат фэали^'эти узрэ мустэгим хэрчлэр учота алынмалыдыр. Бу субЬесабларда тэдрис просеси илэ элагэ-дар олан хэрчлэрин, мугавизлэр узрэ еми-тэдгиат вэ тэч-рубэ-конструктор ишлэринин вэ девлэт сифаришли еми-тэдгигат ишлэринин ]еринэ ]етиримэси хэрчзринин учотунун апарымасы нэзэрдэ тутумушдур.

Али тэЬсил муэссисэсинин кемэкчи истеЬсалат саЬзлэрп узрэ 23 №-ли Кемэкчи истеЬсалат Ьесабы тевафэ олунур. Бу Ьесабда 23Ч1 №-ли субЬесаб Ьесаблама -мэркэзи, 23Ч2 №-ли субЬесаб Еми-тэдрис лаборатори]алары, 23Ч3 Л'Ь-ли субЬесаб Нэшри^'ат вэ м'этбээ, 23Ч4 Л

Али тэЬсил муэссисэлэринин ]ардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлары учун 29 №-ли Лардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлар Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ 29Ч1 Л'Ь-ли субЬесаб ИстеЬсалат (тэдрис) е'малатханалары, 29Ч2 Л'Ь-ли субЬесаб Лардымчы (тэдрис) кэид тэсэрруфаты,

Какул]аси]'а об]ектлэри узрэ

ХЭРЧ МАДДЭЛЭРИ

А. Мустэгим хэрчлэр

Профессор-муолнм Ье]'атн-1шн омок Ьаггы Сосиал сыгорта учун а]ыр-малар

Тэдрис иросесинип тэчУш-заты узрэ хэрчлор Тогаудлор

Толобэлорин мадди тэчЬи-зат хорчлори

Муетэгим .хэрчлорин }екуну Б. Гс]ри-мустэгнм хэрчлэр

Идароетмо хэрчлэри Ге]ри-мо11судар хорчлор Саир хорчлор во сИпуат-лар

Умуыииститут хэрчлрн Ге]рн-мустагим хорчлорин ]екуиу

Хэрчлэрин чэми: ТаЬспл алан толобэ вэ ас-гафантларын са(ы 1 нэфэр толобаиин Ьазыр-ламмасынып ма]а дэрри

Чоми харч-лор

(мин м.)

1768313

479516 1985948

158148 4221975

64360 891193

1217094 5438069

хэрчлэрин белушдурумэси чэдвэн.

Чэдвэл 1.

Ka-HKyJijacHja ojeKTJiap

Иазыр. шв'бэси кундуз Tohc. ахшам тэЬс. ги|аби таЬс. ojaiiif асмир. пфбн аспирант.

1820 947962 255751 236990 72920 36460

1301 68G81 33020 17170 5283 2642

2506 369136 62485 28296 12928 4155

27535 1168489 Ч Ч 289924 Ч

3965 44137 _ 2416 7730 _

52136 3029724 516016 267702 370574 40615

2796 159610 43178 39781 10785 5391

664 39292 0629 9794 2654 1327

9187 544087 147184 135609 36750 18376

12547 742989 200991 185184 50189 ' 25095

64683 3772713 719007 452886 433691 65710

124 6897 3283 4043 229 115

522 547 j ! I 219 112 1894 571

29Ч3 Л1>-ли субЬесаб Тэлэбэлорин истеЬсалат тэчрубэси, 29Ч4 №-н субЬесаб Мэнзил-мэишэт вэ коммунал тэсэр-руфаты во с. нэзэрдэ тутулур.

ТэЬсил муэосисэлэринин тзшкили вэ дарэ едимэсн хэрчлэрннин учоту учун 25 №-ли Умумифакутэ хэрчлэри вэ 26 №-ли Умуминстнтут хэрчлэри Ьесаблары TSBCHjj олунур. 25 Г9-Л1Г Умумфакутэ хэрчлэри Ьесабы aiaFbi-дакы субЬесабЛара белунэ билэр: 25Ч1 №-ли субЬесаб Умум^федра. хэрчлэри, 25Ч2 ЛЪ-н субЬесаб Умумфа-кутэ хэрчлэри, 25Ч3 №-ли субЬесаб Еми-тэдгигат бел-мэсинин умумистеЬсалат хэрчлэри, 25Ч4 №-ли субЬесаб Квмэкчи стеЬсалатын умумистеЬсалат хэрчлэри, 25Ч5 №-ли. субЬесаб Лардымчы истсЬсалат вэ тэсэрруфатларын умумистеЬсалат хэрчлэри вэ с.

Бунларла анашы тэЬсил муэссисэлэриндэ хэрчлэрии учоту узрэ 31 Л'2'ЛИ Кэлэчэк девруи хэрчлэри Ьесабы да тэтбиг едилэ билэр.

Бу кестэрилэн Ьесаблар системиндэ эсас аиарычы Ьесаб 20 №-ли Эсас-фэали]5эт Ьесабыдыр ,вэ бу Ьесабын мэ'лу-матлары эсасында кадр Ьазырлырыиын Maja дэjэpишI My3j-J3H етмэк олур. 25 вэ 26 №-н Ьесабларда хэрчлэрии учоту тэЬсил муэссисэсиидэ пшлэрин тзшкили вэ идарз олуимасы узрэ ajры-ауры кафедра,. факутэ вз бемэлэр узрэ апары-лыр. Ьесабат деврунун сонунда бу rejpn-MycToniM (устэ-лик) хэрчлэр сметалара вэ jaxyfl иормативлэрэ эсасэп бе-лушдурулэрэк 20, 23 вэ 29 №-ли Ьесабларын дебетинэ си-линмзклэ. конкрет бир иш, хидмэт вэ ja мэЬсулуи Maja дэ-jэрииэ дахил едимэлидир.

23 Аг

29 №-ли л1ардымчи истеЬсалат вэ тзсэрруфатлар Ьесабы узрэ дэ мзЬсул, мз'мулат вэ хидмэтлэрин Ьесабат Maja ,T.3j3pn Ьесабланыр вэ баша чатмыш истеЬсалат узрэ хэрчлэр 30, 40 вэ 46 №-ли Ьесабларын дебетинэ снлинпр, битмэ-миш нстеЬсал исэ Ьэмнн Ьесабда вэ онун ajpbi-ajpbi субЬе-сабларында дебет галыгы ними балансын активнпдэ экс етдирилир.

Бутун rejpn мустэгим хэрчлэр вэ хпдмэтлэр белушдурул-дукдэн сонра 20 №-п Эсас фэар^'эт Ьесабынын субЬе-саблары узрэ хэрчлэр умумилэшдиринр, баша чатмыш кадр Ьазырлыгы вэ еми-тэдгигат (тэчрубэ-конструктор)

пшзрпшш Maja /wjopii Ьесаблапыр. ТоЬвйл. вбрпмпш сп-фришлорин во баша чатмыш тоЬсйлин Ьогиги Mja до]ори 20 з-ли Ьесабын кредптнидон 37 №-н хМэЬсул бурахылы-шы Ьесабынын дебетинэ снлйнир. БаШа Чатмамыш сйфа-ришлэрпи норматив Maja .Tojapu Ьесаблапыр во дэ]эр бнт-момиш пстеЬсал г.лыры кими 20 Л^-ли Ьесабын мувафнг субЬесаблйрьшын дебетиндо во- балансыи активиндэ деврун сонуна галыг кими оке етдприлир.

Бундан сонра баша чатмыш во тзЬвил веримиш тэЬсил, ши йо хидмэтлорнп Ьогиги Maja до]эри Ьесаблапыр во бу до-jop 20 JYo-ли Эсас фоап]]от Ьесабынын к|)едйтипдоН 46 №-н Сатыш Иесабыиын дебетино силинир.

Ьесабат дейрунун сонунда фэали^'этин мали]']э нотичэсн Ьесаблапыр во учотда оке етдирипр. Ьазырда али тэЬспл музссйсэси 43 №-ли лKoMMepcuja хорчлэрн Ьесаиындап истифадо етмир во она керо дэ еми-годг.н'ат йшлйриннн тэЬвнли илэ олагодар олан hop Ьансы бнр хорч бирбаша ншин Maja ;;ojopnno дахил едилир. ТэЬвил веримиш тэЬсил, еми-тодгигат во с. хидмэтлэрин сатыш дэ]зри (сифа-ришчи вэ алычыдан чатасы моблэр) 46 №-ли Ьесабын кре-дитиндон 62 №-ли Алычы вэ сифаришчилэрло Ьесаблаш-м а л а р Ьесабынын дебетинэ j3h>ubip. Бу га]да илэ али тэЬсил муэссисосипин баша чатмыш хидмэтлор узро бир илик хорчлэрн 46 №-ли Ьесабын дебетййдэ, умуми колирн исо кредитиидо чэмзшир-

Бунларын фэргй Исэ 80 №-ли Монфоэтлэр во ззрэрлэр ЬесабЫна силинир (Бах, схем 1).

Бутун бу кестэрилэйлэрлэ элагэдар учот рекистрлэри, бир сыра муЬаоибат езнэдлэрп вэ учотун техникасында мух-толиф дз]ишикл1]гклэр апарымалыдыр.

МуЬасибат учотунун фор;масы кими Журнал-ордер фор-масы TeBcujjo едимишдир. Бу формада тэсэрруфат тэшки-латлары учун нэзэрдэ тутулан бутун журнал-ордерлэр, 10, 10/1 вэ 11 №-ли журнал-ордерлэр мустзсна омагла, Ьеч бир дэ]'ишиклик едимодзн али мзктэблэрдэ тотбиг едилэ билор.

ИстеЬсал хэрчлэринин учотуна аид олан 10 вэ 10/1 №-ли журнал-ордерлэр, 12 вэ 15 №-ли чэдвэлэр, сатыш вэ ма-.Хiwjjs изтичэлэринин учотуна аид олан 11 №-ли журнал-ордер во 16др9-ли чэдвэлэр.ин схематик гурулушлары вэ кес-тзршчплор еистеминдэ кифа]эт гэдэр дэ]ишикликлэр апарыл-малы, онлар али мзктэблэрин хусуси^'этинэ у]'тунлашдырыл-малыдыр. Бу дэ]ишикликлэр нэзэрэ алынмагла кестэризн журнал-ордерлэрин вэ чздвэлэр'ин yjFyH вармантларн иш-

Схем 1. Али мэктэбин тэдрпс, еми тэдгигат вэ дикэр фзали^этлэрн узрэ хэрчлэрин вэ мали^э нэтичалэринин учотуна аид Иесаблар схеми.

Ьесаб г 20 Ч Эсас фэали^эт, с/Ъ № 1, 2

ХИ____К-т

И. г. 1700000 =

Ьесаб .V 23ЧКемэкчн истеЬсалат

с/И № 1, 2, 3, 4. Д-т__К!!_

1, 2) 1050000 = .16, 17) 1058000

36) __ Девр. С. г.

1000000 = 370000 = 980000 = 540000 = 150000 = 2460000 =

7458000 =

3, 4, 5) 280000 = | 6) 200000 = 16, 22) 200000 = 24) 100000 = 30) 105000 =

31) 885000

7608000 = | Девр. 7458000 1850000 =

Ьесаб № 25 Ч Умумфакутэ хэрчлэри с/Ь № 1,2,3 Д-т ___К-т

12) 400000 = 16) 240000 = 1050000 = 675000 = 410000 -

30) 105000 33) 110000 36) 2460000

Ю, И, 13, 14, 18, 21) 27, 28) 31)

Девр. С. г. Ч

Ьесаб № 31 Ч Кэлэчэк деврун хэрчлэри

Девр. 885000 = I Девр. 885000 -С. г. - I

Ьесаб № 26 ЧУмуминститут хэрчлэри Д^т____К-т_

15, 16) 340000 = I 21, 25) 280000 = 32 1015000

26, 27) 190000 =

.28, 29) ЮОООО =

31) 105000 =

2775000 = Девр. 2775000

Девр. 1015000= Девр. 1015000 = 'С. г. Ч Ч

Ьесаб № 29 Ч Лардымчы тэсэрру-фат во истеЬсалат с/Ь 1,2,3. = Д-т К-т

И. г. 240000 = Ю) П) 12)

20000 = 50000 = 30000 =

Девр. С. г.

210000 =

185000 = 34) 540000 =

110000 =

35000 =

540000 = \ Девр. "540000 =

150000 =

Ьесаб № 46 Ч Сатыш

Девр. С. г.

100000 = I Девр. 150000 190000 = I Ч

37) 7458000 =1 38) 8312000 Г 39) 854000 =

/'ввр. 8312000 =! Девр. 8312000 С. г. Ч _

Ьесаб 80 Ч Мэнфоэт вэ зэрэрлэр Д-т К-т

| 39) 854000 =

Бурада: 1Ч29-чу эмэли^атлар чарн мустэгим во ге]ри-мустэгим харчрц 30Ч36-чы эмол^атлар белушдурулоп ге)ри-мустэгим хэрчл&рв 37-чп эмэли^ат сатымыш хидмэтин фактики \iaja дэ]эршш, 38-чи эмэли^ат сатымыш хндмэтин сатыш дэ^эрини вэ 39-чу эмэ-ли^ат сатышын мали^э нэтичэеини (мэнфээт) кестэрир.

лошгб Иазырланмыш, истифадз олунмасы га^далары кестэ-римиш вэ диссертаенуанын сонунда элава чэдвзлэр кими веримишдир.

Диссертас^а ишиндэ учотун комплекс автоматлашдырыл-масы имканлары вэ тэдгигат апарылан а ли .мэктэблэрдэки B03ujjoTir дэ тэдгиг едимиш вэ бу барэдэ бир сыра тэклиф-лэр ирзли сурумушдур.

Мэ'лум омушдур ки, али мэктэблэр бу саЬэдэ кифаз'эт гэдэр техники 6a3aja малик осалар да Иэлэ ки, учотун там автоматлашдырымасына нашл ола бимэмишлэр.

Ajpbi-ajpbi мэктэблэрдэ учот ишлэринин анчаг 35Ч40 фаи-зи автоматлащдырымышдыр. Бунун да эсасында диссерта-cuja ишиндэ автоматлашдырма васитэлэриндэн истифадэ едимоси вз учотун комплекс автоматлашдырымасы барэдэ эмэли тэклифлэр веримишдир. (Бах, схем 2).

Ишин учунчу фэслиндэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ ма-ли^э нэтичэлэринин тэИлили мэсэлэлэри тэдгиг едимишдир.

Днссертаси]а ишиндэ фактики материалар эсасында анчаг али мэктэблэрдэ хэрч сметасынын ичрасы тэЬлил едил-миш вэ ajpbi-ajpbi хэрч 'маддзлэри узрэ кэнарлашмалар, он-ларын собэблэри Y

Мэ'лум омушдур ки, али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ Мали^ нэтичэлэринин тэсэрруфат Иесаблы музссислэр бахы-мындан тэЬлин jenu мэсзлэдир. Она керэ дэ ик новбэдэ тэсэрруфат фэалищэтинин тэЬлилинин тэЬсил муэссисэлэри учун мэгбул олан методикасыны ншлэ}иб Ьазырламаг ла-зымдыр.

Индики шэраитдэ, jo'nn али мэктэблэрин та,м вэ ja гисмэн едэнишли тЗ'Ь'Сил системинэ кечмэси илэ элагэдар олараг онларын тэсэрруфат фэали]]этинин игтисади тоЬлили jeHH мэзмун, мэгсэд косб едир. Истэр кестэрнчилэр системл вэ ис-тэрсэ дэ тэИлилин информаси]а -мэнбзи мадди истеИсал саЬэ-лэри узрэ апарылан игтисади тэЬлилэ де-мэк олар ки, ejnn-лэшир.

Она керэ дэ диссертаси]а шиинин бу фэслинин биринчи вз нкинчн параграфында тэЬсил хэрчзринин, елэчэ дэ ма-ли]р нэтичэлэринин тэсэрруфат Ьесаблы ва-Ьидлэр бахы-мындан тэИлил едимзсинин бир сыра методик мэсэлэлэри ишлэниб Ьазырланмыш вэ тевси^'э едимишдир.

Игтисади гзЬлилин TOBCujja едилэн формасынын Mahnjjo-тн она эса-сланыр ки, али .мэктэблэрин вэ езчэ дэ онларын ajpbi-ajpbi бемэлэринин эдэ етдиклэри кэлирзри илэ хэрч-

МуЬасиСат учотунун Е11М илэ _авгоматлашдырымасы

Учотуп модели

Иесаблама во Ьсс-т мо' луматыкын у]рунлугу ну нфадэ едэн Хмодел

Сои нотичэ мз'луматла-рыпын ич-мал модели

Синтетик Ье-саблар модели

Икии мэ'. лумат узро учот модели (Харч об]скт-ри вэ катанка об^ри узрэ)

кадр Иазыр-

лыгы-кын ма]а дэрр.п

! ЕТИ-нин I маа дэ-: РРИ

Ма,дди вэ пул вэсаит-лоринин учоту

Мадди вэ пул вэсаити Ьесаб-лары

факутэ, кафедра вэ с. бемэлардэ хэрч-рин учоту мэ'-лу мат лары

ИстеЬ-сал

хорчлэ.

Хрч-лырпн учоту Ьесаб-лары

[ Моделэрин формалашмасы

иотнчо-

Эмэк Ьаггы, I огауд зэ сайр одэниш- I лэр !

Ьесаб-лашма лар Ие-саблары

Саир бемз, сектор во ше'бэлэрдэ хэрчлэрин учоту мэ'луматларм

во Ье-сабат-лар

I об]ект-I сли

о нотп-чэлори, фонд-лар ьо с. !;ссаб-

Системлэш. дирмэ вэ умумилэш-днрмо га]-дасы

Нэтичэ кеотари- [ члэрипин но- I менклатурясы

Ьесаблар планы во Ьеоабларын тоеншфаты

Ик сэнэдларин рекиизит. лорн во сонадлошдирмэ

Схем 2. ли м.эктэбдрдо учот системинин умуми модели

лоршш муга^сй еТмэк, мали^э нйтчзлэринэ ги]мэт вермэк, мзнфэатэ тэ'сир едэн амилзри вэ онларын тэ'сир дэрэчэ-сини муз^'эн егмск, еЬтн^ат мэнбэлэрнни ашкара чыхармаг во бу мэнбэзрдэн нстифадэ едимэси ]'оларыны кестэрмэк лазымдыр.

Бу бахымдан тогигат ншпндо бир сыра методик тэклиф-лор ишлоннб Ьазырланмыш во тевси^э едимншдир.

Бу фосидо ерш заманда ]ени шораитдо али тэЬсили кадрларын Ьазырланмасынын сэмэрэлили}и мэсэлэлэри дэ тодгнг олунмушдур.

парылан тодгигатдан бело нэтичэ]э колинмишдир ки, али тзЬсили мутэхзссислэрин вз тэЬсил сэви}]осина у^ун ]ерлэшдпримзси во Ьэр бир хти'саса олан тэлэбатын дузкун муэ^энлэшдиримэсн, елэчэ дэ кадр Ьазырлырында му-гавилэли мунасибэтлэрин тзкмлсшдиримэси ан ихтисас тоЬсилиннн сэмэрэли вэ оптимал сзфи^эсини тэ'мин еда би-лэчзк эоас амилэрдир. Бурада тззблэ тэхнф дузкун ола-голондиримэли, али моктзблэрин сахланымасында сэмэ-росиз хэрчлэрэ ]ол веримамэлидир. Экс Ьада бир тэрэфдэн али мэктэблэрин сахланмасына чзкизн хэрчлэрин игтиса-ди сэмэрэсн ашагы душэр, дикэр тэрэфдэн исэ али тэЬсил-ли ишснзлэр ордусу ]арана билэр.

Диссертас^'а ишини.н сонунда апарымыш тэдгигатын кодишиндэ чыхарымыш нэтичэлэр вэ тэдгиг олунан проблем узрэ бир сыра эмэли тэклифлэр веримишдир ки, бун-лар да эсасэн, ашарыдакылардан ибарэтдир.

1. Али тэЬсили'н сэмэрэлилик сэвиуэсинин ^уксэдимэ-синин башлыча амили тэЬсилин мали^элэшдиримэсндэ меечуд олан чзтинликлэрин арадан гадырымасы мэсэлэ-сидир. Бу проблемен Ьэли учун тэЬсилин гисмэн едэнишли методуна кечиримэси тэклиф олунур.

2. ТэЬсилин аифариш методу тэтбиг едимэли, тэЬсил музссисэзри лэ сифаришчилэр арасындакы еЬдэчилик вэ мунасибэтлэр мугавилэ зсасында гурумалы вэ тэнзимлэн-мзлидир,

3. Али тэЬсил системинин ]ени игтисади вэ сосиал инки-шаф шэраитинэ у]рунлашдырымасы, ду1^а стандартлары сови^эсиндэ ]енидэн гурумасы мэгсэдэу]рундур.

4. ТэЬсил муэссисэлэринин фэали^атини дузкун экс ет-дирэ билэн вэ тэсарруфат Ьесабынын тэлэблэринэ у]рун олан игтисади кестэричилэр системи ]арадымалы, тэсарруфат Ьесабынын ]ени нэзари вэ методоложи эсаслары инкишаф ет-диримэли вэ бунун зсасында да муЬаагбат учотунун ]ени системи тэтбиг едимэлидир. Тэсэрруфат Ьеоабына кечмиш ан мэктэблэрдэ будчэ тэшкилатлары учун нэзэрдэ тутулан

муЬасибат Ьесаблары планындан, учет формасьгндан имтина едимоли вэ тосэрруфат тэшкилатлары учун нэзэрдэ тутулан учот формасы вэ Ьесаблар планынын тэтбнг еднмэсн зэру-ридир.

5. ТэЬсил системннин ]енидэн гурумасы тэдрнс муэсси-солэри илэ хаг тзсэрруфатынын дикэр саЬэлэри арасында эмтээ-пул мунасибэтлэрини дорурур. Она керэ дэ хаг тэ-сэрруфаты системиндэ али мэктэблэрин икин тэсэрруфат Ьесаблы ваЬидлэр ким,и фэали]]этлэри тэ'мин едимэли, он-ларын Ьазыр мэЬсуларынын ке]фи^'эти, ками^эти, ruj-мэти вэ дэ]эринин MyojijoH едимэсинин MyMKYJbiyjy нэзэрэ алынмалыдыр.

6. Тэдрис вэ еми-тэдгигат ишлэри хэрчлэринин учотунун, хидмэт вэ мзЬсуларын Maja дэ]эринин какул]аш]а едимэсинин елэ бир системн вэ методу тэтбиг едимэлидир ки, бу да тэЬсил муэсоисэлэриндэ тэсэрруфат -Ьесабынын мэз-муну, MahiHjjэти вэ приненплэрини, онларын езунумали^э-лэшдирмэ)'э кечмэси имканларыны ифадэ едэ бисин; тэЬсил музссисэлэринин фзали^'этини, мал-и^'э нэтичэсивин .игти-са-ди MahujijoTHHH ача бисин, тэЬсил музссисэлэринин хэрчлэринин игтисади сэмэрэлилик сэви^эсини характеризэ едэ бисин, хэрчлэрлэ кэлирлэрнн Myrajiic3 едимэсинэ имкан версии.

7. ТэЬсил муоссисэлэриндэ тэсэрруфат Ьесабынын тэш-килинин башлыча икин шэртлэриндэн бири дэ ондан иба-рэтдир ки, чз'кимиш хэрчлэрлэ здэ едилшш нэтичэ дэ]эр-чэ Myrajneo едилэ бимэли, Myojjон бир коми] jot вэ ке]фи]]'эт очусунэ муичэр едимоли, дэ]эр ечусу вэ натурал ечу илэ ифадэ едимэлидир.

8. Али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабынын эсас унсурлэ-риндэн бири дэ хэрчлэрин нормалашдырымасы мэсэлэои-дир. Иш вэ хидмэтлэрин Mai а дзррпнин Ьесабланмасы, гэ-наэт вэ артььг хэрчин, мэнфэо! вэ ja зэрэрин Ьесабланмасы вэ елэчэ дэ сифаришчнлэрло Ьесаблашмаларын дузкун тэш-кили учун хэрчлэр бутун хэрч маддэлэри вэ хэрч унсурлэри узрэ нормалашдырымалы, иш вэ хидмэтлэрин норматив Maja Asjopii Ьесабланмалыдыр,

9. Али тэЬсил муэссисэльриндэ учот вэ нззарэтин опе-ративн]и тэ'мин едимэлидир. Хусусилэ хэрчлэрин учоту елэ тэшкил едимэлидир ки, хэрчлэрэ кундэлик нэзарэт едил-мэси мумкун осун. Бу тэлэбагын тэдгиг, дузкун вэ вахтын-да jepnH9 jeTnp'i^M9CH учун смета хэрчлэри барэдэ мэ'лу-матлар вэ тэсэрруфат Ьесаблы фэал1щэт узрэ хэрчлэр учот вэ Ьесабатын, тэсэрруфат Ьесабы .методунун тэлэблэринэ yj-рун олараг тэснифлэшдиримэлидир.

10. Хэрчлэрин аналитик во синтетик учоту тэ'мин едил-мэлидир. Хэрчлэрин аналитик учоту Ьэмин хэрчлэрин сэрф олуи.ма ^ерлэринэ (бвмэ, факутэ, кафедра во с.) вэ Иэм дэ какул]аси|]а о^'ектлэринэ (ихтнсаслар, тэЬсилин невлэриЧ кундуз, ахшам вэ гп]абн тсЬсил, иш вэ хидмэтлэрин неву) керо апарымалыдыр. Бу принсииэ у^рун олараг тэИсилин, еми-тэдгигат ишлоринин вэ дикор иш вэ хидмэтлэрин норматив \iaja дэрри какул]аси]асы тэртиб олунмалы, аналитик учоту аиарымалы вэ Иесабат девру баша чатдыгда му-Иасибат учоту мэ'луматларына эсасэн Иесабат ма]а дэjэpи какул\]'аа^'асы тэртиб олуималыдыр.

11. Али мэктэблэрдэ какул]ас,и]а об]ектлэри вэ какул-]асн]а ваИидлэри мэктэбин бутун фэали^'эт саЬэлэрини эЬа-тэ етмэли вэ али мэктэбин фэали^этинэ у]рун олараг муэ]-] а н л э ш д и р и л м э л и д. и р.

12. Какул]аси]а об]ектлэри узрэ хэрчлэрин Ьэчми вэ тэр-киби Несабландыгдан сонра Иэр бир какул]'аси]а об]ектн узрэ бир тэлэбс^'э, бир дннлэрчир, бир аспиранта, бир еми-тэдгигат ишинэ (сифаришэ) душэн хэрчлэр Ьесаблана билэр.

13. Али мэктэблэрдэ хэрчлэрин синтетик учотунун апа-рымасы учун Азэрба]чан Республикасы Мали^э Назирли]и тэрэфиидэн Иазырланмыш Бирликлэр, муэссисэлэр вэ тэш-кнлатларын истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэали^этинин муИа-сибат учотунун Ьесаблар планында муэ}]эн дэрюшкликлар едимэси нлэ истифадэ едимэси могсэдэу]'гун Ьесаб еди-лир, Бу замам Ьесабларын адлары, субНесаблары вэ тэ']н-натында бир сыра у]рунлашдырмалар апарымалыдыр.

14. Лухарыда костэрилэнлэрлэ элагэдар олараг учот ре-кистрлэри, бир сыра муЬасибат сэнэдлэри вэ учотун техни-касында да мухтэлиф дэршшкликлэр апарымалыдыр. Днс-сертас1ф] ишиндэ бу мэсэлэ дэ ез шэр11ини тапмы-шдыр. Му Ьасибат учотунун Журнал-ордер формасынын тэтбиг едимэси тевси^э едимишдир. Ьэмин рекистрлэрин ]енидэн иш-лэимиш формалары диссертаауа ишинэ элавэ ютми верил-мишдир.

15. Али мэктэблэрдэ муЬасибат учотунун тэкмилэшди-римэсинин эн муЬум истигамэтлэриндэн бири дэ муЬасиба,-учотунун автоматлашдырымасы вэ бунун учун ЕЬМ-дэн истифадэ едимэсиднр. Ьал-Ьазырда бир сыра али мэктэб-лэрдо учотун автоматлашдырымасынын бир сыра елемент-лэри тэтбиг едплир. Лакин бу саЬэдэ али мэктэблэрин кифа-]зт дэрэчэдэ техники имканлары вардыр, онлар бу имкан-лардан там истифадэ етмэли, Республика ТэЬсил Назирли-рпшн бу барэдэ мувафиг Колек^'а гэрарына вэ тэ'лиматп мэктубуна чидди эмэл етмэлидирлэр.

Диссертас^'а ишинин эсас еми нэтичэлэри ашагыдакы эсэрлардо дэрч едймишдир:

1. A30p6aj4an ССР Ал вэ Орта ихтисас тэЬсили назмр-ли]и системиндэ сосиализм japbiuibi. Бухгатерски]' учот журналы, 1986-чы ил, Москва ш., cah. 47Ч48.

2. Тэдрис муэссисэлэри, идаралари вэ тэшкилатларында девлэт будчэси васаитиндан истифадэ едимэсинин тайлили. Хаг тэЬсилииин инкишаф проблемлари (Еми эсэрларий мввзу мэчмуаси), биркэ муэлифлэ, БакыЧ1991, cah. 37Ч42.

3. Будчэ вэ ем идарэлэрдэ муИасибат учоту. Дэрс вэ-саити. биркэ муэлифлэрлэ. Бакы Ч 1992, 8,8 ч. в.

4. Будчэ вэ еми идарэлэрдэ муЬасибат учоту. (Базар мунасибэтлэри шэраитинэ у]гунлашдырымыш) Дэрслик, бир,кэ муэлифлэрлэ. Бакы Ч 1996-чы ил, 9,5 ч. в.

5. Али мэктэблэрдэ муЬасибат учотунун автаматлашды-рымасы масэлэлэри. Мали^э вэ учот журналы, № 4Ч6, Бакы Ч 1996, сэЬ. 11 Ч 14.

6. Али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ малина натичэлэринин учотунун автоматлашдырымасы. Бакы Девлэт Эмтээшу-наслыгЧKoMMepcnja Институтунун профессор-муэлим вэ тэлэбэ hej'athhhh 1995-чи илин еми-тэдгигат ишлэривин je-кунуна Ьэср едимиш III еми-нэзэри конфрансынын мате-риалары, Бакы Ч 1996, cah. 86Ч87.

АЛИЕВ ШАХРЗА ГАДЖИ ОГЛЫ.

Диссертации на тему: Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства Образования Азербайджанской Республики

В диссертации проведено комплексное исследование финансирования и учета затрат, определены основные направления совершенствования учета в условиях рыночной экономики и внедрения хозрасчета в высших учебных заведениях. Разработаны оптимальные варианты и система учета затрат и калькулирования себестоимости подготовки специалистов.

Обоснованы содержание, принципы и особенности хозрасчета, возможности перевода вузов на самофинансирование. Раскрыта экономическая природа результатов деятельности вузов, как составная часть материального производства. Разработана новая система учета, включающая в себя методику калькулирования себестоимости подготовки специалистов, а также систему организации автоматизированного учета в вузах-

Объектами исследования являются все вузы системы Министерства Образования Азербайджанской Республики, в которых сосредоточен основной объем подготовки специалистов и научно-исследовательских работ.

Научная новизна работы заключается в том, что в ней впервые и с достаточной понотой исследован процесс переобразования деятельности вузов республики в новых условиях хозяйствования.

В конце работы дан ряд научно-обоснованных и практически внедряемых предложений, необходимых для совершенствования учета и финансовой деятельности высших учебных заведений.

ALIYEV SHAHRZA HAJI oglu

SUMMARY

ESTIMATION AND ANALYSIS OF COSTS FOR TRAINING OF SPECIALISTS IN THE SYSTEM OF THE MINISTRY OF EDUCATION OF THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN

The paper analyses in a complex form the financing and estimation of costs, the main directions of improving of estimation of costs in condiilions of market economy and introduction of self-financing in higher schools. The optimal variants and system of estimation of costs value of training of specialasts have been worked out.

The content, principles and pecularities of self-financing in higher schools have benn argumented; the main economic nature of result of activities has been studied from the angle of an integral part of material production. A new system of estimation, which includes the methodology of estimation of cost value of training specialist and also the system of organization of automatiz-ed computing in higher schools have been worked out.

The object of investigation covers all the higher schools of the republic under the subordination of the Ministru of Education which concentrates the main mass of specialist training and higher school researchers.

The pro-cess of transformation of activities of higher schools in the republic has been investigated fully for the first time, which may be regarded as the novelty of this work.

The investigation ends with a number of theoretically grounded and practically applicable proposals necessary for improvement of estimation and financing of higher schools.

Похожие диссертации