Традыцыйны каляндар як састаСЮная частка културы Беларусi
Информация - Туризм
Другие материалы по предмету Туризм
Мiнiстэрства культуры Рэспублiкi Беларусь
Установа адукацыi
Беларускi дзяржаСЮны унiверсiтэт культуры i мастацтваСЮ
Кафедра этнаграфii i фальклора
Традыцыйны каляндар як састаСЮная частка культуры Беларусi
Кантрольная работа
студэнткi 310 гр. ФЗН
Гулевiч С.А.
Навуковы кiраСЮнiк
дацэнт
Калацэй В.В.
Минск 2010
Змест
Уводзiны
АсноСЮная частка
Традыцыйны каляндар як зява культуры
Шляхi фармiравання, архiтэктонiка i семантыка традыцыйнага календара
Культ продкаСЮ як структураСЮтваральны прынцып традыцыйнага календара
Заключэнне
Бiблiяграфiчны спiс
Уводзiны
Слова каляндар паходзiць ад старажытнарымскага календы (calendae), што азначала: першыя чыслы кожнага месяца (днi маладзiка). Найменне адпавядае i слову каляндарыум кнiга, куды запiсвалiся даСЮгi, працэнты па якiх патрэбна было плацiць, i маладзiковыя днi [ 5, с. 6]
Месяцавыя меры часу найстаражытнейшыя. Развiццё земляробства, жывёлагадоСЮлi прывяло першабытнага чалавека да карыстання i большымi храналагiчнымi мерамi: сезонамi, гадамi. Так зявiлiся у старажытным свеце сонечны i сонечна-месяцавыя календары. Чалавецтва на працягу свайго iснавання СЮдасканальвала меры часу, каб каляндар лепш адпавядаСЮ астранамiчнаму году. Так зявiлiся спачатку Юлiянскi, а потым Грыгарыянскi календары.
Сучасны грамадзянскi каляндар не зусiм адпавялае патрабаванням канкрэтнага чалавека або СЮсяго соцыуму. Ён не мае логiкi СЮ сваёй пабудове. У iм зафiксафаны падзеi розных гiстарычных эпох, сацыяльных плыняСЮ, розных культурных традыцый. Але СЮ той жа час захавалася даволi моцная сувязь са святамi народнага, традыцыйнага календара. Мы лiчым, што трэба па магчымаii максiмальна выкарыстаць яго духоСЮны патэнцыял у фармiраваннi сучаснага гадавогв кола агульнадзяржаСЮнага i агульнанароднага святкаванняСЮ. Каб спалучэне розных гiсторыка-культурных плыняСЮ у нашай свядомаii было як мага большт зразумелым, нам неабходна прааналiзаваць структуру беларускага народнага календара, зразумець логiку яго пабудовы i асноСЮныя сiстэмаСЮтваральныя прынцыпы.
Традыцыйны каляндар як зява культуры
Паспрабуем вызначыць, што СЮяСЮляе сабой каляндар у гiсторыка-культурным вымярэннi, у традыцыйнай культуры Беларусi.
Для культуры Беларусi характэрны наступныя тыпы календароСЮ: традыцыйны або народна-язычнiцкi i хрыiiянскi i календары. Яны суiснуюць i дагэтуль, ствараючы шматслоевую структуру часу. Язычнiцкi каляндар, якi пазней трансфармуецца СЮ земляробчы каляндар, самы старажытны. Нашыя далёкiя продкi вiдавочна сiнхранiзавалi сваю жыццядзейнаiь з найбольш важнымi прыроднымi падзеямi i цыкламi, а таму СЮ беларускiм народным календары такiя святы, як Каляды, Гуканне вясны, Купалле i iншыя святы, займалi важнае i iстотнае меiа. Гэтыя святы былi своеасаблiвымi адмецiнамi часу, якiя пазначалi i паказвалi на тое, што СЮ прыродным iснаваннi чалавека адбывалiся важныя змены. Перыядычнасьць гэтых зменаСЮ утварала цэлае кола гадавых святаСЮ, а прамежак часу памiж святамi кожны раз запаСЮняСЮся новай працай i заняткамi.
Традыцыйны каляндар звязваСЮ чалавека не толькi з прыродай, але i з вераваньнямi, уяСЮленнямi, побытавай сiстэмай людзей з культурай. На iм фактычна была збудаваная i першасная сiстэма культуры беларускага этнасу. У сваёй сутнаii гэтая культура была сiстэмай культаСЮ i рытуалаСЮ, адметнаiь якiх ад самага пачатку была зададзена СЮнiкальнаiю прыроднага асяроддзя i прыродных цыклаСЮ. А паводле свайго прызначэння гэта сiстэма была скiравана на сiнхранiзацыю калектыСЮных дзеянняСЮ i кансалiдацыю этнасу як адметнага супольнага СЮтварэння.
З цягам часу традыцыйны язычнiцкi каляндар быСЮ выцiснуты царкоСЮнымi хрыiiянскiмi календарамi. Традыцыйны каляндар падпарадкоСЮвае сабе культуру, якая замкнёная СЮ межах цыклiчнага часу. У традыцыйных календарах чаiячэ па колу. Гэты час не мае нi выразна пазначанага вымярэння будучынi, нi выразна пазначанага вымярэньня мiнуСЮшчыны. Усё паСЮтараецца з дакладнаiю СЮзыходаСЮ i заходаСЮ сонца, з дакладнаiю зменаСЮ пораСЮ года.
Хрыiiянскi каляндар размыкае цыклiчны час i ператварае яго СЮ лiнейны. На лiнii гэтага часу такiя важнейшыя падзеi, як нараджэнне Хрыста, яго зямны шлях, укрыжаваньне i Другое Прышэiе. У пачатку, i адначасова СЮ цэнтры хрыiiянскага календара не прыродныя i не прыродна-мiстычныя зявы, а асоба Бога-чалавека.
Такiм чынам, хрыiiянскi каляндар не змог поСЮнаiю выцяснiць каляндар традыцыйны. Наадварот, язычнiцкi каляндар стаСЮ той асновай, падмуркам, на якiм усталяваСЮся каляндар хрыiiянскi.
Шляхi фармiравання, архiтэктонiка i семантыка традыцыйнага календара
Разгледзем спачатку логiку пабудовы календара адносна асноСЮных фазаСЮ руху Сонца на небасхiле:
КАЛЯДЫ
(зiмовае сонцастаянне)
БАГАЧ ЯРЫЛА
(восеньскае (веснавое
раСЮнадзенства) раСЮнадзенства)
КУПАЛЛЕ
(летняе сонцастаянне)
Каляды двухтыднёвае святкакванне у дзень заканчэння перыяду зiмовага сонцастаяння. Купалле дзень летняга сонцазвароту. Гэта дзьве важныя фазы руху Сонца не небасхiле. Таксама ёiь дзьве пераходныя фазы: веснавое i восеньскае раСЮнадзенства. Ярыла (супадала з Вялiкаднем) галоСЮнае свята у