Традыцыйны каляндар як састаСЮная частка културы Беларусi
Информация - Туризм
Другие материалы по предмету Туризм
гонар бога Сонца. Багач свята СЮ гонар заканчэння збору СЮраджаю. Аднак структура беларускага календара сведчыць аб тым, што СЮ iм ёiь яшчэ чатыры святы, якiя адзначалiся СЮ розных прамежках часу памiж чатырма фазамi Сонца. Яны фiксавалi пераход адной пары года СЮ iншую. Заканчэнне зiмы i надыход вясны былi пазначаны Масленiцай (у iншых рэгiёнах Беларусi гэта магло быць Стрэчанне, гуканне вясны, Саракi, Звеставанне, або Благавешчанне), напрыканцы вясны i напачатку лета святкавалася Сёмуха (зялёныя святкi, ваджэнне куста, ваджэнне стралы). Жнiво (з зажынкамi i дажынкамi) фiксавала сiтуацыю перахода лета СЮ восень. Нарэшце, на стыку восенi i зiмы адзначалiся Восеньскiя Дзяды. Неабходна адзначыць яшчэ адну асаблiваiь календара: калi святы першага цыкла мелi дакладна вызначаныя даты, то святы пераходныя былi рухомымi, гэтаксама як i мяжа памiж порамi года.
На мяжы I i II тысячагоддзяСЮ н.э. на СЮсходнеславянскiх землях паступова пачынаецца распаСЮсюджваннехрыiiянства новай веры, якая прынесла з сабой новыя духоСЮныя i культурныя каштоСЮнаii [ 7 ]. Гэта быСЮ складаны духоСЮны, светапоглядны i сацыякультурны працэс, у вынiку якога беларускi народ не адцуураСЮся сваёй спадчыны i адначасова прыняСЮ новую веру. Мы лiчым, што у гэтым выпадку фундаментам застаСЮся народны каляндар, а новае было пераасэнсавана i адаптавана праз прызму старога. З цягам часу народны каляндар СЮ значнай ступенi асiмiляваСЮ хрыiiянскi i прыцягнуСЮ да важнейшых сваiх урачыстаiей галоСЮныя святы хрыiiянскай накiраванаii. Адначасова з Калядамi пачалi адзначаць Раство Хрыстова, з Вялiкаднем Пасху, з Сёмухай Тройцу, следам за Купаллем пачаСЮ святкавацца Ян, або РЖван Купала; збору жыта пачаСЮ адпавядаць Спас. Адначасова са святам заканчэння збору СЮраджаю Багачом пачалi адзначаць Раство Багародзiцы. Восеньскiя Дзяды, якiя адзначаюцца напярэдаднi СЮшанавання памяцi Дзмiтрыя Салунскага, пачалi называцца ДзмiтраСЮскiмi або ЗмiтраСЮскiмi, Дзядамi [3, с. 24],:
КАЛЯДЫ
РАСТВО
ВОСЕНЬСКРЖЯ ДЗЯДЫ
ДЗМРЖТРАРОСКРЖЯ МАСЛЕНРЖЦА
ДЗЯДЫ УЛАССЕ
БАГАЧ
РАСТВО ЯРЫЛА
БАГАРОДЗРЖЦЫ ВЯЛРЖКДЗЕНЬ
ЖНРЖВО СЁМУХА
СПАС ТРОЙЦА
КУПАЛЛЕ
ЯН, РЖВАН КУПАЛА
Культ продкаСЮ як структураСЮтваральны прынцып традыцыйнага календара
Засяродзiм увагу на святочным колазвароце беларусаСЮ. Нельга не адзначыць адну вельмi выразную яго асаблiваiь. Большаiь святаСЮ у сваёй паслядоСЮнаii зарыентавана на дыялог чалавека з прыродай, асноСЮны сэнс якога заручыцца падтрымкай сiлаСЮ прыроды, каб яны паспрыялi сельскагаспадарчым работам селянiна. Але нельга не заСЮважыць, што у цыкл земляробчых святаСЮ уключаны два святы, характар i сэнс якiх адрознiваецца ад усiх астатнiх. Гэта веснавая РадаСЮнiца i Восеньскiя Дзяды найбольш пашыраныя святы, звязаныя з ушанаваннем продкаСЮ. Калi мы на схеме злучым веснавы i восеньскi днi СЮшанавання, то стане бачна, што гэтыя святы як бы акрэслiваюць паСЮсферу, якая ахоплiвала час правядзення асноСЮных земляробчых работ. Днi СЮшанавання продкаСЮ адзначалi мяжу пачатку i заканчэння цыкла земляробчых каляндарных святкаванняСЮ. Калi ж СЮлiчыць, што раней у беларусаСЮ пачатак Новага года супадаСЮ з днём веснавога раСЮнадзенства, то атрымлiваецца, што першым святам новага жыццёвага цыкла станавiлася РадаСЮнiца. Такiм чынам, культ продкаСЮ зяСЮляецца своеасаблiвым структураСЮтваральным прынцыпам народнага календара беларусаСЮ:
КАЛЯДЫ
РАСТВО
ВОСЕНЬСКРЖЯ ДЗЯДЫМАСЛЕНРЖЦА
ДЗМРЖТР. ДЗЯДЫ УЛАССЕ
БАГАЧ ЯРЫЛА
РАСТВО4.04 ВЯЛРЖКДЗЕНЬ
БАГАРОДЗРЖЦЫ
другая прачыстая6.05
радаСЮнiца
ДАЖЫНКРЖ СЁМУХА
СПАС ТРОЙЦА
РЖВАН (ЯН) КУПАЛА
КУПАЛЛЕ
Заключэнне
Такiм чынам, паводле традыцыйнага навуковага вызначэння, каляндар гэта сiстэма вымярэння часу шляхам падзялення яго на днi, тыднi, месяцы i годы. Усе гэтыя часавыя адзiнкi адпавядаюць такiм зявам, як перыядычнае зяСЮленнне Сонца i Месяца СЮ розных фазах, а таксама залежаць ад перыядаСЮ абарачэння нашай планеты вакол свае восi i Сонца.
Традыцыйны каляндар зяСЮляецца неадемнай састаСЮной часткай культуры Беларусi. У наш сённяшнi грамадзянскi каляндар час ад часу уносяцца прапановы аб увядзеннi новых святаСЮ. Пры гэтым, дзяржаСЮныя функцыянеры не думаюць аб агульнай логiцы i раСЮнамернай насычанаii або СЮраСЮнаважанаii нашага календара на працягу усяго года. Не улiчваецца гiсторыя фармiравання традыцыйна iснуючай сiстэмы святкаванняСЮ з яе СЮнутранай логiкай паслядоСЮнай змены аднаго свята iншым. Але да гэтага часу у беларускага народа захавалася моцная сувязь са святамi традыцыйнага календара. Таму што спрадвечна СЮ беларускай культуры свята мела не рэгiянальны i лакальны накiрунак, а несла агульнарадавы, агульнанародны, агульнанацыянальны характар, каб максiмальна здымаць усе бареры размежаванняСЮ.
Бiблiяграфiчны спiс
- Земляробчы каляндар / укладанне, класiфiкацыя, сiстэматызацыя матэрыялаСЮ А.РЖ. Гурскi. Мiнск, 1990.
- Крук, РЖ.РЖ. Следам за сонцам. Беларускi народны каляндар. / РЖ.РЖ. Крук. Мiнск, 1998.
- Крук, Я. Сiмволiка беларускай народнай культуры. 2-е выд.,стэр. / Я. Крук. Мiнск.: Ураджай, 2001.
- Лiцвiнка, В.Д. Святы i абрады беларусаСЮ. / В.Д. Лiцвiнка. Мiнск, 1997.
- Лозка, А.Ю. Беларускi народны каляндар / А.Ю. Лозка. Мiнск, 1993.
- СысоСЮ, У.М. З крынiц спрадвечных / У.М. СысоСЮ. Мiнск, 1997.
- Анцiпенка, А., Ракiцкi, В. Каляндар