Книги по разным темам
Pages: | 1 | ... | 189 | 190 | 191 | 192 | 193 | ПАЭЗЯ ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУС: ССТЭМНЫЯ АСНОВЫ ДУХОбНА-РАЦЫЯНАЛЬНАЙ СТЫЛЯВОЙ ПЛЫН М.У. Мкулч Духовна-рацыянальная стылявая плынь паэз Заходняй Беларус адмавляла прынцыпы падпарадкавання таратуры мастацтва пэвнай сацыяльнай мс, у прыватнасц, мэтам задачам грамадска-дэалагчнай барацьбы, народна-вызваленчага руху. Яе прадставнк Казмр Сваяк, Наталля Арсеннева, Внцук Адважны, Птр Сяврук ншыя зыходзл з таго, што мастацкая творчасць развваецца на асновах безумовнасц самазаконнасц, не прадугледжвае знешнх намерав, не служыць карысц выгадзе. Яна знаходзцца над рэчаснасцю, над сацыяльным мэтамкненням - нават самым актуальным прагрэсвным, над грамадскм нтарэсам запатрабаванням. х рычны герой звяртав на сябе ввагу характэрнай сканцэнтраванасцю на свам унутраным суб'ектывным свеце, як амаль не судакранався са светам знешняй рэчаснасц, але быв уключаны в прастору вялкага касмчнага цэлага.
Свету сацыяльнай нацыянальнай несправядлвасц прыгнту паэты гэтай стылявой плын супрацьпаставлял дэ духовна-маральнага вдасканалення чалавека грамадства. На х думку, рэальная сла задача мастацтва заключаюцца в тым, каб прасвятляць перавтвараць жыцц на асновах правды мласэрнасц, цярпення згоды, цеплын спагады, любов всдаравання як праяв боскай наканаванасц чалавечай душы. Напрыклад, грамадска-эстэтычны дэал К. Сваяка (сапр. - Кастусь Стэповч) (1890Ц1926) вырастав фармравався на аснове рэлгйных поглядав, глыбокага всведамлення хрысцянскх маральна-фласофскх каштовнасцей. З'являючыся каталцкм святаром, К. Сваяк сцвярджав духовную сутнасць быцця як аснову дабра, сцны красы в сусвеце. Яго мастацкае мысленне абумовлвалася мкненнем да пераадолення зямнога прыроднага пачаткав, таго, што прынята разумець пад паняццем фзчнага эгазму, жывлася дабратворнай энергяй любов, верай у слу несмяротнасць духу.
рычны герой адзнага зборнка К. Сваяка Мая ра (1924) дарэшты прасякнуты памкненнем да Бога, пазнаннем Яго высокай зместававтваральнай сутнасц (Ледзь тольк блысьне на небе зарнца, Дух мой, о Божа, на Цябе чакае), прагне Яго, ляк дожджу травца.
Ён сумуе па Богу, шукае Яго в дарозе блуднай, лу сухой зямельцы бязводнай труднай, залтай жагай палудняга сонца, багаславць Яго дзвы в формах праявы в зьменах часу [1, с. 6].
На думку К. Сваяка, усе зямныя нябесныя з'явы прадметы знаходзяцца в працэсе свабоднага руху, узаемадзеяння взаемапранкнення, падпарадкаваны пэвнаму выразнаму касмчнаму всадзнству, унверсальнаму сусветнаму сэнсу. Якраз пазнанне вялкай вечнай таямнцы, сусветнай дэ, як духовнага адзнства взаемазвязанасц всяго з усм, гэтак званай цэласнасц прыватнага, кал адно адлюстровваецца, рэалзуе свой патэнцыял у другм, атрымлвае в м свой працяг развцц, з'являецца галовным прадметам чалавечага жыцця.
рычны герой паэта мкнувся да асэнсавання аб'ектывна-матэрыяльных суб'ектывнадэальных частак элементав сусветнага цэлага, да взаемапранкнення свабоднага снавання з м. К. Сваяк сумнявався в маральнай эфек-тывнасц дзейснасц радыкальна-рэвалюцыйных сродкав метадав перавтварэння рэчаснасц, адхляв слу прымус як спосаб выратавання свету. - варта змагацца з нядолей крывавай - варта вялчыць к жэртвав зямл - разважав н у вершы "Чаму мне маркотна". - - ж сьвет пераробм рукою нямравай - тым там ня лепей, што в гробе згнл [1, с. 76].
Духовна-рацыянальная стылявая плынь заходнебеларускай паэз выявляла автаномю суб'ектывнай автарскай здольнасц мастацкага нтэлекту, свабоду нязмушанасць творчасц, дух мправзацы, рысы нтутывна-экстатычнага мыслення. Яна сцвярджала духовную рэальнасць суб'екта, яго прыярытэт як снага, асновы эстэтычнага ндывдуалзму. Прадставнк гэтай плын был перакананы в тым, што духовна-псхалагчны свет чалавека як субстанцыйная рэальнасць, унутраная бездань яго свабоды, мкненняв магчымасцей утрымлвае в сабе сферу бессвядомай ц перадсвядомай душэвнай дзейнасц, на аснове архетыпав паяднанай з высокай прыроднай воляй, цхамрным глыбням адзнай сутнасц характэрнай звышпачуццвай втальнасц. Якраз у й, пазбавленай рацыянальных разваг лагчных канатацый, сканцэнтраваны першавыток, таямнчыя слы невытлумачальнага бачання, саправднага стваральнага духу, паэтычнага нтэлекту, прытоена карнявая творчая актывнасць асобы.
Шмат у чым на аснове духу мправзацы, асаблвасцей эстэтычнага ндывдуалзму, характэрных нтутывных мпульсав асобы пасвнай нтэн-цыянальнай эмоцы разввалася творчасць Н. Арсенневай (1903Ц1997). Аснову яе мастацкай свядомасц складала нтутывнае пазнанне жыцця свету, пантэстычнае сузранне прыроды, мкненне выявць х унутраную сутнасць, стыхйныя слы, дэальныя асновы, сцвярджэнне павнаты радасц снавання праз раскрыцц сувязей взаемапранкнення зямнога нябеснага, рэальнага мфалагчнага, прыроднага духовнага, прыватна-чалавечага, душэвна-псхалагчнага касмчнага, якя, на думку паэтэсы, падпарадкаваны адзнай глабальна-быцйнай субстанцы.
Вобразнае вявленне паэтэсы жывлася характэрным псхалагчным субстратам суб'ектывнасц, асаблвасцям фласофска-экстатычнай зараджанасц вражлвай летуценнай асобы, яе вспрыняцця красы як разумнай неабходнасц, парадку равнаваг в сусвеце, правды сцны, як гарманчнай прапарцыянальнасц частак вялкага экзстэнцыяльнага цэлага, яго пэвнасц встойлвасц. Пры гэтым развцц рычнага перажывання забяспечвалася паяднаннем думк эмоцы, узаемадзеяннем элементав пластычнай выразнай паэтык:
Не в царковцы малтвай, святою вадой - ахрысцв мяне нехта в зялнай дуброве.
Як паганн, я пушчы пяю залатой, разумею палв васльковых размовы.
(Ахрысцв мяне нехта в зялнай дуброве) Беручы пад увагу першы, выдадзены, зборнк вершав Пад снм небам, а таксама друг, падрыхтаваны да друку в другой палове 30-х гадов, Жовтая восень, можна меркаваць, што паэзя Н. Арсенневай - гэта паэзя душы, сэрца, мары, фантаз, яна культывавала настрой, летуценне, нтуцыю, уявленне, эмоцыю, уражанне. Яе духовны воблк вызначала взаемадзеянне двух адносна самастойных незалежных полюсавых цэнтрав: з аднаго боку, цхага, рэфлексвна-дылчнага сузрання навакольнага свету, яго колерав адценняв, стоенага вслуховвання в чаровныя гук рытмы прыроднага асяроддзя, замлавана-геданстычнага спакою вмлажаленасц, а з другога - трызнення душы, успышак пачуццвай энергетык, экстатычнай пульсацы перажыванняв. Так ц накш, у й ус было прасякнута замлаванапрачулай дылчнасцю светавспрымання, панавав дух натхнення, ммалтнага вражання, трымтлвага хвалявання, мправзацы г.д.
Н. Арсеннева мыслла такм вобразным катэгорыям, як тонкая мгла, манлвыя надзе, няясны смутак, белыя крылы летуценняв, вечныя бол, тамны свет, казк душы, дух-сцен, густы туман, начныя чары, збалелая душа, вячорныя сцен, адвечныя слзы. Свежасцю вастрынй мпрэсянстычнага перажывання, душэвна-псхалагчнай заангажаванасцю, характэрным рысам мстычнага дэалзму звяртал на сябе ввагу яе вершы Цха плыв месяц, Кал людз пакрывдзяць цябе, На матыв хавтурнага маршу, Шэпты ночы нш.
Прыродныя з'явы працэсы духовна-псхалагчныя перажыванн H. Арсенневай далучался да суб'ектав атмасферы вялкага свету касмчнага цэлага, да адзнай вышэйшай першакрынцы, Вечнай сутнасц. Паядновваючыся з прыродай, паэтэса паядноввалася з унверсальнай дэалстычнай субстанцыяй, Душой свету.
Прадставнк духовна-рацыянальнай плын заходнебеларускай паэз стварал сваю мадэль быцця, адметны мстычна-таямнчы свет, асновай якога выступала адуховленая, вытанчаная асоба рычнага героя, метафзка па характары мастацкага адчування мыслення.
Ён быв звернуты да пазнання дэальнай прычыны з'яв прадметав, абсалютнай правды снага, раскрывався в адпаведнасц сугучнасц з усеагульнай салдарнасцю Сусветным сэнсам, усм актуальным снаваннем. х творчасць сцвярджала рацыянальныя слы чалавечай душы, пастулаты вышэйшай рэлгйнай сцны, хрысцянскай правды народнага пачуцця. У свай аснове яна вызначалася абвостранай духовна-псхалагчнай, нтутывна-пазнавальнай успрымальнасцю, падкрэслена ндывдуалзаваным характарам перажыванняв, музыкай унутраных настрояв.
итература 1. Сваяк, К. Мая ра. - Вльня, 1924.
ПОШУК БЕССМЯРОТНАС - б ПАЭЗ ВАСЛЯ ЗУЁНКА Т.П. Барысюк Васль Зунак - вядомы стваральнк фласофскай паэз, таратурны крытык публцыст, кандыдат флалагчных навук, автар творав для дзяцей, перакладчык з рускай, балгарскай, польскай, сербскай, славацкай, укранскай мов. Васль Васлевч у паэтычнай творчасц адлюстроввае знойдзеныя м шлях спосабы дасягнення чалавечай бессмяротнасц, - праблемы, якая завсды хвалявала чалавецтва. Автар аддае эмацыйна-валявую перавагу звычайнаму жыццю, а не вечнасц. У вершы Разарвуцца сутак абручы... паэт разважае над тым, што свядомасць зямнога чалавека не прымае бяздушнай бясконцасц Сусвету па-за межам разнастайных чалавечых стасункав, пачуццяв настрояв. Лрычны герой бачыць начное неба такм: Тольк стылай вечнасц парад / тупой бясконцасц знямога. / Ды кашчэем космас у сявбе / Рассыпае збрае зоры... / Вось тады праклянеш сябе / Воляю - без часу прасторы [5, с. 66] (Так, ншасвет В. Зунак бачыць бясчасным беспрасторавым). Лрычны герой В. Зунка спадзяецца давжэй пажыць звычайным чалавекам, як не ведае свай будучын, мае свае радасц бядоты, клопаты, са свай велччу мзэрнасцю - гэта для яго даражэй за радасць ус ведаць адчуваць у выглядзе душы, якая пакнула цела: Не спяшайся, той дзень, кал стану / Я всбачным чуйным, кал / Я в празорТ сусвету растану / спасцгну все тайны зямл.
/ Дай мне тут паблукаць у цямнотах / Невядомых страшных дарог, / Дай смяротным пабыць мж смяротных, / Дзе я цар чарвяк - але бог [5, с. 82].
В. Зунак бачыць бягенетычную невмручасць у мацярынстве, у самаахвярнасц жанчын пры нараджэнн гадаванн дзяцей - нашай будучын: Кал трымае мац на руках / Свайго малога, мне здаецца - мац / Трымае чалавецтва, што в вяках / Жыве, як светлы дух у гэтай хаце [4, с. 28]. У вершы-прысвячэнн внуку Васю Блаславенне паэт завяшчае яму: ЕБудзь беларусам - / Як прадзеды дзядыЕ (нацыянальнае - вечнае), звяртаецца да яго як свайго праваднка в гэты свет, прадставнка в гэтым свеце пасля свай фзчнай смерц: Табой прарастаючы в родным народзе, / Буду слухаць з-пад каранв, / Як на дрэве стота юна взыходзць, / Небыцц абвяргае ма (сувязь сацыякультурнай, бягенетычнай фзчнай невмручасц) [1, с. 77]. Бессмяротнасць - в нашай памяц пра продкав, якх мы згадваем падчас святкавання Дзядов, - тады мы Вачыма вечнасц глядзм / крышачку в бяссмерце верым... [5, с. 92].
З пазцы сацыякультурнай бессмяротнасц В. Зунак мяркуе, што беларуская мова, шматпакутная гсторыя нашай краны павнны шанавацца беларусам, што наш народ мае права на вечнасць: Я ведаю: народы памраюць... / Але так - з Хатыням в душы, / Якому пекла можа здацца раем, - / Так, як свет, павнен вечна жыць! [4, с. 82]. вершы - шлях да вечнага жыцця, бо Ус, не взышовшы, завяне, / Што словам не назавешЕ [1, с. 98].
Фзчную невмручасць як кругазварот рэчывав у прыродзе дэю вечнага вяртання да вытокав автар выказвае праз вобраз агню: Згарае вс. мы згарым таксама, / З прыродаю злмся, каб знов / Вярнуцца да вытокав, да аснов / пачынаць ад Евы Адама. / Мы вырасл багам на планеце, / Нясм у вечнасць розуму сявню. / вс ж... вс ж - памолмся агню, / Каб н людзьм пакнув нас на свеце [1, с. 47]. Тут чалавек бачыцца В. Зунку самай разумнай стотай, носьбтам розуму, а гэта найбольш цэнць автар хоча, каб людз не вымерл, як маманты, а працягвал жыць на зямл (Чалавечае жыцц паэт метафарычна называе мгам бяссмерця [1, с. 89]). Волат довгажыхар дуб - вечнасц сучаснк [1, с. 83] помнць, звязвае сабой тры часавыя адрэзк - мнулае, цяперашняе будучае. Яшчэ сцяжынка в жыце, мяркуе автар, выводзць нас на грэбень, / Адкуль зямл пакутны плс / Цячэ-лецца в небаЕ, каб мы зразумел сэнс усх дарог [1, с. 54]. Як дараг сэрцу сувенр, псьменнк хоча забраць гэту прыгожую абрамлную каласам васлькам сцяжынку з сабой у ншасвет [1, с. 92]. У паэта поле - як Ббля вечная / Быцця жыцця чалавечага [1, с. 71] (Завважым, што да В. Зунка словы жыцц жыта асацыятывна звязвал в творах М.Аврамчык А. Пысн). Смерць мац знов прыводзць В. Зунка да дэ вечнага вяртання: Пройдзе вс павторыцца в свеце, / Тольк, мама, без нас тое будзеЕ [1, с. 62]. У вершы Гадзннк не цкаюць... паэт услед за К.Э. Цыялковскм чыць, што гсторыя зямная рассыпаецца, што прыйшов час засвойваць галактычныя тэрыторы: л Цыялковск прадказав: / Зямлю пакнем з часам. / Яна - транзтны наш вакзал / На галактычных трасах [4, с. 15]. Вдаць, у гэтым сць рацыянальнае зерне, бо насельнцтва Зямл паступова павялчваецца, з цягам часу на всх можа не хапць зямных прыродных рэсурсав.
Метафзчная невмручасць выявляецца автарам праз веру в перасяленне душ: ЕПамру - сюды (у родную вску, забруджаную радыяцыяй. - Т.Б.) хоць аднойчы / Жавранкам прылячу [1, с. 63]. Здабыты на гэтым свеце фзчны скарб (лдыханне, памяць, зрок слых), чыць В. Зунак, трэба аддаць назад, у метафзчны ншасвет, каб аправдаць сваю прысутнасць [1, с. 73]. Каб пакнуць радзму экалагчна-чыстай, паэт марыць: Забраць бы з сабою (у ншасвет.
- Т.Б.) Чарнобыль / геназншчальны фонЕ [1, с. 64], клапоцячыся пра здарове будучых пакаленняв суайчыннкав. Аднойчы автар уявв, што, магчыма, у ншасвеце гэтаксама прыгожа, спакойна нястрашна, як у асеннм лесе [1, с. 100Ц101].
Pages: | 1 | ... | 189 | 190 | 191 | 192 | 193 | Книги по разным темам