Книги по разным темам Pages:     | 1 | 2 | Веснк БДУ. Сер. 4. 2006. № 3 Н.Б. ВАВЛАВА ПРАСТОРА ЛТАРАТУРНА-МАСТАЦКАЙ КРЫТЫК б НТЭРНЕЦЕ Анализируются и обобщаются процессы The processes of development of literaryразвития литературно-художественной критики art criticism at Internet are analyzed and geneн в Интернете. Внешние и внутренние изменен ralized in the article. External and internal modiн ния, которые характеризуют современную fications of contemporary literary-art criticism at сетевую литературно-художественную cyberspace allow to talk about the fundamentally критику, позволяют говорить о зарождении new type of critical mediation at worldwide web.

принцинпиально нового типа критической медиации в пространстве глобальной сети.

У працэсе развцця сучаснай таратурна-мастацкай крытык всё больш значную ролю адыгрывае нтэрнет, як выступав не тольк як тэхнчны сродак распавсюджвання нфармацы, але як прастора, дзе взнкаюць адметныя вртуальныя таратурна-мастацкя праекты. Заховваючы родавую сувязь з таратурна-мастацкай крытыкай як вдам таратурна-мастацкай дзейнасц в цэлым, нтэрнет-крытыка вылучаецца спецыфчным, уласцвым на сёння тольк электронным публкацыям, рысам, сярод якх на першае месца выходзяць гпертэкставасць нтэрактывнасць. Аб'ектывныя встойлвыя працэсы дыгталзаванай нфармацыйнай прасторы - бязмежнасць, гперзвязанасць, дэцэнтралзаванасць, даступнасць, камункацыя в маштабе гперчасу, частковая разарванасць - патрабуюць адметнага, сеткавага мыслення ад автарав, пошуку новых вобразав мовы апсання. Пад уплывам гэтых заканамернасцей крытычны тэкст набывае новыя рысы в форме в змесце.

Азначаныя працэсы хвалююць многх спецыялстав, прыналежных да таратурна-мастацкай дзейнасц. Адным з першых загаварыл на гэтую тэму расйскя даследчык крытык. Лев Аненск, Наталля ванова, на Булкна, Мкта Елсеев, аддаючы перавагу друкаваным носьбтам нфармацы, у той жа час адзначал адметную ролю нтэрнета в фармраванн новай, маладаследаванай культурнай прасторы. Агульнае меркаванне, пануючае на мяжы стагоддзяв у расйскм мастацтвазнавчым асяроддз, выразв крытык Мхал Эдэльштэйн, як зазначыв: Разницы между критикой Журналстыка бумажной и сетевой для меня просто нет... Более того, мне кажется, что и в будущем никакой особой сетевой критики не возникнет, и она по-прежнему будет отличаться от критики бумажной только способом публикации (Эдельштейн 2003,

Сярод айчынных навуковцав да даследавання феномена сеткавай крытык шчыльна наблзлася доктар флалагчных навук, прафесар Таццяна Арлова, якая мае дыяметральна супрацьлеглы пункт гледжання. У манаграф Театральная журналистика беларуск вучоны адзначае асаблвую ролю дыгталзацы в фармраванн новага пласта таратурна-мастацкай крытык. Падзяляючы гэты погляд, автар артикула спрабуе даследаваць сеткавую крытыку, даць некаторыя неабходныя дэфнцы класфкаваць нтэрнет-тэксты в залежнасц ад х знешнх внутраных характарыстык.

Навзна праблемы, цяжкасц сстэматызацы в межах таратурна-мастацкай крытык вымагаюць грунтовнага эмпрычнага вывучэння акрэсленых пытанняв.

Сёння можна з упэвненасцю сцвярджаць, што фармраванне прасторы таратурна-мастацкай крытык в вртуальным асяроддз суправаджаецца взнкненнем спецыялзаваных web-старонак сайтав, прысвечаных абмеркаванню праблем культуры мастацтва; фармраваннем пэвнага кола карыстальнкав нфармацы; трансляцыяй творав традыцыйнага мастацтва з дапамогай сеткавых рэсурсав взнкненнем на гэтай аснове адметнага нтэрнет-мастацтва нтэрнет-культуры.

На фоне згаданых працэсав дзе фармраванне новай нтэрнет-культуры, якая взнкае в той час, кал сеть создает в себе новые формы культурного бытия и транслирует их в нашу повседневную жизнь (Калмыков, Коханова 2005, 44). Усе гэта патрабуе ад крытыка - карыстальнка глабальнай инфармацыйнай прасторы - не тольк прафесйных, философско-культурологических ведав, лособой методологической и логической культуры (Яскевич 2003, 3), але вмення арыентавацца в паняццях прынцыпах дзейнасц сусветнай нфармацыйнай структуры.

таратурна-мастацкая крытыка дастаткова хутка трывала ввайшла в вртуальнае асяроддзе. Каб зразумець гэта, трэба звярнуцца да нядавняй гсторы беларускай крытык, дакладней да 80-90-х гг. мнулага стагоддзя.

Менавта тады пачалося пераасэнсаванне каштовнасцей, што адлюстравалася не тольк в дэалагчных трансфармацыях, але в каранных сацыяльных перавтварэннях, абумоввшых змяненне лэтических и эстетических критериев и приоритетов искусства (Казьмина 2006, 9). Праявы азначанага працэсу - татальнае скарачэнне накладав мклвае знкненне многх аналтычных выданняв - мы назраем сёння. Так, напрыклад, аналтыкаасветнцк часопс Мастацтва выходзць зараз тыражом каля тысячы экземплярав; Нёман, Маладосць Полымя - ад дзвюх тысяч да дзвюх з паловай; газеты Культура ЛМ амаль у аналагчным становшчы.

Адзначым, што крызс пранк значна глыбей: нават кал сёння вярнуць былыя наклады, будзе вельм няпроста знов далучыць да аналтычнага чытання авдыторыю, якая за мнулыя 10-15 год прыстасавалася да новых крынц нфармацы: кабельнага тэлебачання онлайнавых мас-медыа.

Теперь уже все реже говорится о литературно-художественной критике как об особом виде литературного творчества, а все чаще как о вымин рающем ремесле и об особом языке для описания заключенного в произн ведении искусства смысла (Орлова 2001, 13). Менавта в пошуках новых магчымасцей для творчага снавання сур'ёзныя автары звярнулся да глабальнага канала нфармацы. Прапанаваныя нтэрнетам умовы - масавая авдыторыя, неабмежаваны аб'ём друкаванага ларкуша, нтэрактывнасць, адносная эканамчнасць - набыл попыт и актуальнасць.

Першыя матэрыялы з'явлся в web-прасторы на мяжы 1996-1998 гг.

Аднак х узнкненню вкараненню в згаданым асяроддз папярэднчав перыяд станавлення самаго байнэта.

Веснк БДУ. Сер. 4. 2006. № Гсторыю беларускага нтэрнета прынята адлчваць з 1991 г., кал на тэрыторы рэспублк взнк першы вузел электроннай пошты - сетка Internet/ Relcom. I, нягледзячы на тое, што байнэт- з'ява давол маладая, маштабы вплыву дыгталзацы на таратурна-мастацкую дзейнасць засведчыл аб зараджэнн новай крытычнай прасторы, якая взнкла в сувяз з важкм аб'ектывным прычынам: па-першае, паступовае развццё нтэрнета в нашай кране дасягнула пэвных вышынь тольк в 1999-2000 гг., кал кампаня Белтэлеком прапанавала свам клентам паслугу беспарольнага доступу; па-другое, менавта в гэты час адбылося значнае пашырэнне кола карыстальнкав байнета, што дадаткова стымулявала стваральнкав сайтав.

Стал з'являцца не тольк камерцыйныя нфармацыйныя web-праекты, але скраваныя на мастацкую тэматыку рэсурсы. Актывная дзейнасць вртуальных бблятэк, галерэй, сайтав з mhЗ-калекцыям, on-line СМ некаторых ншых мастацкх праектав, што взнкал раней за крытычныя на працягу 1995-1998 гг., павплывала на вкараненне такой акадэмчнай з'явы, як крытыка, у такм звышдэмакратычным асяроддз, як нтэрнет.

Скраваныя на мастацкую тэматыку матэрыялы, змешчаныя в сетцы, можна падзялць на тры канцэпт-блок: аналтыка (автары - прафесйныя крытык), нфармацыя (автары - журналсты), крэатыв (автары - нтэрнеткарыстальнк, якя мкнуцца стварыць альтэрнатывную крытыку). Першыя дзве групы публкацый снуюць в традыцыйных СМ, а трэцяя взнкла менавта в вртуальным асяроддз дзякуючы актывнасц web-спажывцов.

Кал прасачыць заканамернасц дыслакацы адпаведных матэрыялав, можна зрабць наступныя вывады наконт прыналежнасц тых ц ншых рэсурсав:

1.Аналтыка: автарскя тэматычныя сайты, web-часопсы, вртуальныя бблятэк.

2. нфармацыя: рэсурсы нфармацыйных агенцтвав, сеткавыя коп традыцыйных СМ, on-line газеты, стужк навн.

3. Крэатыв: блог, фэн-зны, нтэрактывныя праекты (чаты, форумы), сайты вртуальных клубав.

Першыя сеткавыя рэсурсы, на якх знаходзлася таратурна-мастацкая крытыка, з'явлся на рубяжы ХХ-ХХ ст. Сярод х можна вылучыць ARCHE (часопс кнжных аглядав, нтэлектуальнай аналтык таратуры), сеткавую копю газеты ЛМ, праект Лтapa.net. Менавта гэтыя некаторыя ншыя web-рэсурсы можна аднесц да носьбтав традыцыйнай крытык на прасторах on-line.

Так, сайт www.litara.net узнк на пачатку XXI ст. дзякуючы намаганням групы энтузястав, прыналежных да айчыннага таратурнага працэсу. На старонках рэсурсу карыстальнк можа пазнаёмцца з працам такх крытыкав таратуразнавцав, як Аксана Бязлепкна, Алесь Аркуш, Андрэй Курэйчык, Андрэй Хадановч, Адам Глобус, Павел Абрамовч. Для многх автарав гэтага праекта нтэрнет став выдатнай магчымасцю друкаваць уласныя творы, якя па тых ц ншых прычынах не прайшл в традыцыйных выданнях.

На сайце Лтapa.net у раздзеле Пра праект значыцца, што Лтара - гэта новы нфармацыйны рэсурс, прысвечаны сучаснай беларускай таратуры ( Як высвятляецца пры больш дакладным знаёмстве з рэсурсам, ён створаны групай беларускх псьменнкав таратурных крытыкав з мэтай фармравання пляцовк для стасункав беларускх творцав аматарав беларускай таратуры, нейкага адмысловага community. Сайт з'являецца крынцай нфармацы пра тэндэнцы, напрамк стыл беларускай таратуры, месцам дыскусй памж людзьм розных перакананняв поглядав. Па словах автарав, на старонках Лтара.net можна даведацца пра шлях развцця сучаснай беларускай таратуры падзе в жыцц псьменнкав.

Сярод важнейшых асаблвасцей гэтага праекта ншых, падобных на яго web-рэсурсав, можна выдзелць н т э р а к т ы в н а с ц ь, якая дазваляе автаЖурналстыка рам чытачам мець тыя стасунк, што был немагчымыя для прадставнков традыцыйнай крытык журналстык. ншым словам, сеткавыя мастацкя рэсурсы, Лтapa.net у прыватнасц, фармруюць транслруюць так званую нтэрактывную крытыку, переходящую с монолога на диалог со своим читателем (Орлова 2002, 119). У гэтым сайтам дапамагаюць такя формы сеткавай камункацы, як форумы, старонк для каментарыяв, e-mail.

Яны дазваляюць мастацкм праектам ахапць шырокую авдыторыю рэцыпентав прыцягнуць чытачов да зваротнай сувяз - творчасц на старонках азначаных рэсурсав.

Паступова вакол падобных праектав пачынае фармравацца пэвная садружнасць людз'ей, чытачов, аб'яднаных агульным нтарэсам памкненням. Спачатку яны абмяжоввался тым, што шукал в байнэце неабходную нфармацыю. 3 цягам часу сфера х захапленняв пашырылася:

спажывцы арганзовваюць сеткавыя суполк, клубы, абмярковваюць актуальныя тэмы на старонках форумав чатав, змяшчаюць на спецыялзаваных web-рэсурсах водгук на творы мастацтва. Назраецца працэс перавтварэння чытачов у автарав, з-пад х пяра выходзць сеткавая разнавднасць таратурна-мастацкай крытык.

На думку расйскага даследчыка Андрэя Каровна, развццё сеткавага мастацтва, таратуры в прыватнасц, рухалася в двух напрамках: лавторы и культуртрегеры, родившиеся в Сети, пытались вытащить лучшее за ее пределы, а несетевые литераторы, устав от унылого офлайна, пошли на необъятные просторы Сети, чтобы их творчество оценили вольные сетевые литераторы и читатели. Так они и встретились - профессионалы и начин нающие - почти на равных - там, где все могут быть только равны и где субординация и цензура категорически запрещены (Коровин 2005, 90).

У вынку свайго даследавання А. Каровн выявв адну вельм характэрную прымету мастацкай кберпрасторы - дзяленне автарав на прафесяналав аматарав (былых рэцыпентав). Згаданая акалчнасць справядлвая в дачыненн да вртуальнай таратурна-мастацкай крытык, якая в канцы мнулага стагоддзя набывае новыя рысы, пачынае распадацца на крытыку прафесйную аматарскую. У дачыненн апошняй можна прымянць наступны тэрмн, як снуе в рускамовнай практыцы адносна аматарскай журналстык, - гражданская. Мы будзем карыстацца абодвума азначэнням - грамадзянская аматарская.

Пакольк автары грамадзянскай крытык большай часткай непрафесяналы, то яе адрознвае адступленне ад строгай жанравай сстэмы, парушэнне норм таратурнай мовы, эксперыменты в галне стылю. Так, напрыклад, у нтэрнеце можна сустрэць зусм нетыповыя для традыцыйнай крытык формы: дыялог паллог. Размовны стыль матэрыялав чыцца в web-автарав добрым густам. Адбткам часу выглядае сеткавы камп'ютэрны слэнг, як чалавеку недасведчанаму адразу зразумець проста немагчыма. У тэкстах назраецца вдавочная перавага нфармацыйнага пачатку над аналтычным.

Акрамя таго, большасць аналзуемых матэрыялав вызначаецца нтэрактывным узаемадзеяннем з чытачом. Автары мкнуцца да зносн з ншым карыстальнкам сетк. Разам з тым х цкавць пункт гледжання прафесйных крытыкав, тых, хто здолев бы правесц цэласны эстэтычны аналз мастацкага твора. У гэтым кантэксце лагчным выглядае наступнае:

павышэнне взровню прафесйнага майстэрства былых рэцыпентав, неабходнасць больш актывнага пераходу в прастору нтэрнета высокаадукаваных крытыкав для стварэння нтэлектуальнай альтэрнатывы - якаснай сеткавай крытык.

Адзначым, што крэатывны напрамак таратурна-мастацкай крытык став заканамерным адлюстраваннем агульнай постмадэрнсцкай стуацы, якая Веснк БДУ. Сер. 4. 2006. № склалася в мастацтве канца XX ст. Toe, што раней чылася нзкм стылем, благм густам, заваёввае права на снаванне. Жаргонная лекска, арго, вулчны слэнг, прастамовныя выразы заповнл тэкставую прастору.

Втаюцца радыкальныя эксперыменты в галне жанра, кампазцы слова.

Эпсталяры, гпертэксты, дыялог паллог навадняюць вртуальнае асяроддзе.

Вось тыповы прыклад так званай грамадзянскай крытык, змешчаны на форуме партала TUT.BY у рубрыцы Кино: Посмотрел в очередной раз Великолепного с бесподобным Бельмондо в главной роли. Любопытно, карн тине почти 35 лет уже стукнуло, а в очередной раз убедился, что лучшего пародийного фильма на всевозможные шпионские и прочие боевики за все эти годы так и не сняли. Так всё это живо, легко и главное - смешно! И, кон нечно, отдельной строкой сам Жан-Поль, который сыграл под стать назван нию фильма - великолепно! (Ourson 2006,

Безумовна, асновная функцыя падобных web-тэкстав - фатычная. х автары, не прэтэндуючы на глыбок аналтычны падыход, мкнуцца падзялцца суб'ектывным вражанням з астатнм карыстальнкам нтэрнета.

Pages:     | 1 | 2 |    Книги по разным темам