Кулленхи калаёури ч\лхе тасал=х\

Вид материалаДокументы


Кулленхи калаёури ч\лхе тасал=х\.


Хальхи саманара шкул ачисем х=йсене кирл\ информацие ытларах интернетран, телевизортан, ытти аудио-видео хат\рсенчен илеёё\. /л\к шкулта т=хтавсенче ачасем т\рл\ вулав к\некисем, журналсем, «Тант=ш», «Школьники» хаёатсем вулатч\ё,п\р-п\рин хушшинче м\н вуланине сътсе яватч\ё, тавлашса та илетч\ё. Х=йсем вулан= хыёё=н ытти ачасене паратч\ё. Хал\ вара кашни ача аллинче дисксем, телефонсем, х=лхара-наушниксем.

Ёавна май ачасен ч\р\ пуплев\н лексики чух=н, калаён= чухне в\сем кирл\ с=мах тупаймас=р апт=раёё\, ч=вашла-выр=сла хут=ш перкелешеёё\, х=йсен пуплевне кирл\ пек й\ркелеймеёё\. Пуёл=хсем те, в\рентекенсем те х=ш-п\рисем ч=вашла таса калаёма п\лмеёё\. «М\нле каламалла-ха?» тесе выр=с ч\лхи ёине куёса каяёё\.Ял хал=х\ те т=ван ч\лхепе таса калаёма п=рахр\. Хал\ сире п\р т\сл\х илсе к=тартасш=н. Канмалли кун яла кайма автобус килессе к\тсе т=ратп=р.Малта 3-4 х\рар=м калаёса т=раёё\. Ялтан хулана с\т-ёу сутма килн\ иккен в\сем. «Чебоксара п\ррем\ш рейспа килес тесен 4-рах т=малла, а то запросто опоздать т=ват=н. С\тне ничего сутр=м-ха. Сметанине йън\пех пат=м. Хакл=, банки таса мар тесе придираться туса ёъреёё\ майрасем. Специально ёав=н пек калаёё\, подешевле кирл\ в\сене. Маслине сутаймар=м. В=л п=с=лмасть-ха, заморозить т=ват=п та».

Ч=ваш ёынни м\н \л\крен пуё ё\клемес\р \ёлеме х=н=хн=, ёит\н\весемпе мухтанма, \ё-х\л\ пирки каласа пама та юратмасть. П\р-п\ринпе калаёакан х\рар=мсене пълмер\м, ч=рмантармар=м. Ирхи апат ёиме \лк\рейменскерсем т=р=шсах шур= ёемёе кулач ёинине п=хса киленсе т=т=м. +нлант=м, в\сен т=ван ч\лхе илемне туйса калаёма та й\ркелл\ с\тел хушшине к\рсе ларса ирхи апат ёиме те, телевизорпа, радиопа дикторсем ч=ваш ч\лхипе илемл\ калаёнине итлеме те в=х=ч\ ёук пул\.

Анчах та ман=н пит\ ёак с=махсене калас килет: «Ч=вашсем, м\н патне ёитетп\р-ха эпир малалла та ёак=н пекех калаёсан?» Выр=ссене, тутарсене култарас марчч\ хам=ртан. В\рентекенсем хушшинче те: «Х\рсем, всегда веёёолл=й пулмалла» тесе калаёакансем т\л пулаёё\. «Х\рсем, яланах сав=н=ёл= пулар-ха.» тесен м\нле илемл\, ёемёен илт\нет.

Пир\н ч\лхе палл= яч\семпе, синонимсемпе пит\ пуян .В\сем пир\н пуплеве с=нарл= та илемл\ тумалли ч\лхе хат\р\сем. Т\сл\хш\н ёакна ас=нса х=варсан вырнаёулл= пул\ тесе шутлат=п. К.В.Иванов=н «Нарспи» поэминче палл= яч\ т=т=шах т\л пулать. Ак= м\н ёырать ун пирки Л.П.Сергеев профессор: «С=в=ё унта 150 ытла палл= яч\пе ус= курн=, х=ш\-п\рисем темиёе теёетке хут т\л пулаёё\. Мухтавл= поэт=м=р т=ван ч\лхен с=мах пуянл=хне, ёак пуплев пай\н илемл\х\пе ёеп\ёл\хне, в=л вулакана х=й\н с=нарл=х\пе търех тытк=на илме пултарнине пит\ лай=х п\лн\. Ёав=нпа та палл= яч\сем ёак вил\мс\р поэм=ра 570 хут т\л пулаёё\.»

В\рентекенсен т\п т\ллев\ - ачасен пуплевне аталантарасси, в\сен лексикине пуянлатса пырасси, т\рл\ пул=мсене, япаласене с=наса в\сен паллисене уй=рса илме х=н=хтарасси, пуплеве илемл\ те с=нарл= й\ркелеме в\рентесси. Шкул ачисен чылай=ш\н пуплев\ ёител\кл\ аталанманни никамш=н та в=ртт=нл=х мар. Ёакна пула в\сем м\н шух=шланине, курни-илтнине каласа пама, п\р-п\р пул=ма хак пама пултараймаёё\. Ёавна пулах в\ренес интерес\ те урокран урока чаксах пырать. Пуплев аталан=в\ - =с-т=н аталан=в\н ник\с\, м\нш\н тесен ача пур предметпа та =н=ёл= в\ренсе пырасси ун=н пуплев\ м\н тери аталаннинчен нумай килет. Ёак \ёсене =н=ёл= пурн=ёласа пыма ч=ваш ч\лхи урок\ к=на ёител\кс\р. Эп\ хал\ уроксем ёинче чар=нса т=расш=н мар. Ёемьере ашш\-ам=ш\сен те пур ч=ваш=н та кулленхи калаёура ч=вашла таса калаёма т=р=шмалла. Ачасем пурне те илтеёё\, кураёё\. Шкулта в\ренекенсен ёулне, п\лъ шайне шута илсе класс тулаш\нче те т\рл\ \ёсем туса ирттерме пулать. Пуёлам=ш классенчи ачасене ытларах в=й= ил\ртет. Ёакна шута илсе пуплеве аталантарма пул=шакан т\рл\ в=й=семпе ус= курмалла. Вылян=ёем\н ачан именч\кл\х, ч=вашла калаёма х=рас туй=м\ ёухалса пырать.

Ачасем с=нама, курни-илтнине хак пама, творчеств=лла \ёлеме в\ренчч\р тесен килти \ё те пыс=к выр=н йыш=нать. Урокра в\ренмен, в\ренекенсем =нланман \ёсене киле парса ачасене нушалантармалла мар, ч=ваш ч\лхинчен ачасене пистермелле мар. Эп\ килте ачасене телевизорпа ч=вашла ача-п=ча передачисене п=хма с\нет\п, хам та п=хат=п. Кайран п\рле сътсе яватп=р. Ачасем юратса т=вакан теп\р \ё в=л - кашни уяв ум\н ёыв=х т=ван\сем валли хат\рлен\ ч=вашла саламласа ёырн= открытк=сем. Ку \ёе эпир рисовании в\рентекен\пе п\рле пурн=ёлатп=р. Рисовани урок\нче ачасем альбом хуч\сенчен илемл\ открытк=сем туса килеёё\. Саламл= текстне ачасемпе п\рле ч=вашла ёыратп=р. М=нук\сем ёак=н пек открытк=семпе саламланиш\н уйр=мах аслам=ш\сем сав=наёё\. Х=ш-п\р ашш\-ам=ш\сем вара =нланмаёё\ те ачисем шкултан м\н ёырса килнине. Ачисем вара эпир хам=р выр=сла куёарса паратп=р теёё\.

8,9-м\ш классенче в\ренекенсем к\ё\н класри ачасен тетрач\сене т\р\слеме юратаёё\. Пыс=к т=хтавра е уроксем хыёё=н п\ч\к ушк=нпа пыраёё\ те пит\ т=р=шса т\р\слеёё\, словарьсемпе ус= кураёё\. Эпир п\ч\кк\ чух кун пек й=н=шсемпе ёырман пуль, теёё\.

Кашни в\ренъ ч\р\к\ хыёё=н КВН-=м=ртусем ирттеретп\р , стена хаёач\сем к=ларатп=р, инсценировк=сем лартатп=р. Кун пек \ёсем ачасен хушшинчи тусл=ха ёир\плетеёё\. Ёав=н пекех шкул ачисем валли ирттерекен конференцисенче ч=вашла тухса калаёма х=н=хтарса пырат=п. Сумл= та палл= ёынсемпе т\л пулусем ирттерн\ чухне ыйтусене шух=шласа та выр=нл= пама в\рентет\п. Хам \ёре т\рл\ дидактика хат\р\семпе, ч=ваш культурипе ёых=нн= материалсемпе ус= курат=п.

Т\рл\ енл\н \ёлесен к=на ачасен тавракур=мне анл=латма, тар=н п\лъ илме, т=ван ч\лхен илемл\хне туйма пулать.

Кулленхи калаёура т=ван ч\лхепе таса калаёманни в=л . ман шутпа, харп=р х=йне, ч=ваш хал=хне хисеплеменни пулать. Ку т\нчене эпир ч=ваш пулса килн\. Тем т\рл\ чапл= выр=сла калаёсан та, т=р=шса ют ч\лхе в\ренсен те, ни выр=с, ни ак=лчан пулаймастп=р, пулма кирл\ мар та .

Ёав=нпа та \ёчен те с=пайл= ч=ваш хал=хне, ун=н историне, культурине сума суса таса та илемл\ ч=вашла калаёса \м\ре ирттермелле пулт=р.

Юлашкинчен ман=н т=ван С\нт\рв=рри район\нче Карапаш ял\нче ёуралса ъсн\ Любовь Васильевна Мартьянова ёырн= с=в= й\ркисене ас=нса х=варас килет.


Ч=вашра в=рман та ч=вашла кашлать,

Ш=пч=к та юрлать кунта халь ч=вашла.

Пин ч\лхелл\ тусл= хал=х хушшинче.

Калаёса ёърет\п эп\ ч=вашла.


Прокопьева Римма Ивановна, Шупашкарти

37-м\ш шкулта ч=ваш ч\лхипе литературине

в\рентекен асл= категорилл\ учитель.