Утуе кунунэн, ытыктабыллаах улуус уерэ5ин улэьиттэрэ
| Вид материала | Документы |
- Толордо: Михайлова Туйара, 59.59kb.
- Сегодняшнего дня чат-конференции актуальна и значима. Начальная школа стала стартовым, 1549.23kb.
Утуе кунунэн, ытыктабыллаах улуус уерэ5ин улэьиттэрэ!
Эьигини барыгытын сана уорэх дьыла са5аламмытынан итиитик-истинник э5эрдэлиибин!
РФ Президенэ Д.А.Медведев оскуоланы аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттиир, о5ону личность быьыытынан арыйар, уерэххэ ба5аны, дьулууру иитэр кыахтаах онорорго «Биьиги сана оскуолабыт» ке5улээьинин бигэргэппитэ республикабытыгар, улууспутугар уерэх улэьиттэрин мунньахтарыгар ырытыллан тэтимнээхтик киирэн эрэр. Ол курдук, атырдьах ыйынаа5ы учууталлар мунньахтарыгар Саха республикатын Президенэ Е.А.Борисов «Биьиги сана оскуолабыт» ке5улээьин тула кэпсэтиини киэн арана5а таьаарарга сорук туруорда.
«Биьиги сана оскуолабыт» ке5улээьин 6 хайысхалаах: уерэхтээьин сана стандартыгар кеьуу, талааннаах о5олору ейееьун системата, учуутал кыа5ын сайыннарыы, оскуола инфраструктуратын сайыннарыы, уерэнээччи доруобуйатын тупсарыы, оскуола бэйэтин дьаьаныытын кэнэтии.
Сана Стандарт саамай сунньэ улэни итиэннэ уерэ5и баьылааьын ньымаларын о5о ылыныыта буолар. Производство уонна уерэх икки ардыгар ситим уескээн, оскуола5а уерэнэр о5олор дьарык бары керунэр тыыппалаах буола иитиллэн, олоххо тутуьар тутаахтаах, сатабыллаах дьон буолан тахсыахтара.
Алын суьуех уерэ5ириитин стандарта 2009с. РФ Правительствотын Постановлениетынан бигэргэммитэ. Биьиги улууспутуттан 2008-2009 уерэх дьылыттан С.А.Новгородов аатынан Чурапчы алын суьуех оскуолатын икки кылааьа эксперименнэ киирэн Стандартынан улэлэрин са5алаабыттара. Ааспыт уерэх дьылыгар биьиги республикабытыгар 157 оскуола, улууспутугар 11 оскуола Стандартка киирэн улэлии олорор. Быйыл улууспут бары оскуолаларын 1 кылаастара 100% Стандартка киирэллэр.
Талааннаах о5олору ейееьун хайысха5а кэккэ наукалары баьылыыр дьо5урдаах о5олору биирдиилээн эрэ буолбакка, бары оскуола эйгэтиттэн талааннары иитэн, сайыннаран таьаарыы улахан суолталаах дии саныыбын. Маны тэнэ олох уустук балаьыанньатыгар тубэспит дьо5урдаах о5олору ейееьун боппуруостарыгар бол5омто ууруллуон наада.
Быйыл улууска барыта 4230 о5о уерэннэ. Олортон 10 уерэнээччи кыьыл кемус, 15 о5о урун кемус мэтээлинэн бутэрдилэр.
Сыл устата о5олорбут олимпиадаларга, интеллектуальнай куонкурустарга, спортивнай курэхтэьиилэргэ урдук ситиьиилээхтик кытыннылар. Всероссийскай олимпиада региональнай этабыгар быйыл барыта 45 уерэнээччиттэн 15 о5о призер урдук аатын ыллылар.
Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт республиканскай «Инникигэ хардыы» НПК-5а барыта 56 кытынна. Олортон 32 дипломант, 4 лауреат буоланнар, Чурапчы улууhун хамаандата тумуккэ 1 миэстэ буолбутун бэлиэтиэххэ наада.
Сылын ахсын учугэй уерэхтээх, актыыбынай общественник, урдук кердеруулээх спортсмен о5олорбутугар анаан баал ыытыллан “Сыл бастын уерэнээччитэ”, “Сыл бастын общественнига”, “Сыл бастын спортсмена” номинациялары чулууттан-чулуу о5олорбут туталлар.
Чурапчы улууьа республика5а спортивнай улуус быьыытынан билиниини ылабыт. Ону о5олорбут спорт еттугэр ситиьиилэрэ дакаастыыр. Ылан кердеххе, республиканскай чемпионакка волейболга 1 миэстэ, тустууга 1 миэстэ, остуол тенниьигэр хамаанданан 3 миэстэ, мас тардыьыытыгар 4 миэстэ буоллубут. Ус о5о Саха сирин сборнай хамаандатыгар киирэн Дальнай Востокка Спартакиада5а 3 миэстэни ыллылар. Тустууга Россия5а 4 чемпионнаахпыт, 6 призердаахпыт.
Тугэнинэн туьанан, о5олору уерэтэн, дьарыктаан урдук ситиьиилэргэ тиэрдибит дьоммутугар – учууталларга бэйэм махталбын тиэрдэбин.
2010 сыл «Учуутал сылынан» биллэриллэн урдук таьымнаахтык барбытын курдук, улэбит салгыы утумнаахтык барыахтаах. Учуутал уерэх эйгэтигэр тутаах киьи буоларынан, идэ5э урдук бэлэмнээх буолууну урдэтэр сыалтан, педагогтары аттестациялааьын бэрээдэгэр уларыйыылар киирдилэр, ирдэбиллэрэ кууьурдулэр. Ол курдук, билигин базовай, иккис категориялар суох буоллулар, ол оннугар „Дуоьунаьыгар сеп тубэьэр“ уонна „тубэспэт“ диэн быьаарыы тахсар буолла. Аттестация барыта Саха сирин Уерэ5ин Министерствотын Главнай Аттестационнай комиссиятынан бигэргэтиллэр. Уерэх тэрилтэтин салайааччыларын уонна кинилэр солбуйааччыларын аттестацията олохтоох дьаьалта5а керуллэр уонна бигэргэтиллэр.
Бастын учууталлары оскуолаларга тохтотууга ей-санаа уонна материальнай стимуллар системаларын улэлэтэн, оскуолалары сана келуенэ учууталларынан толорон, бастын учууталлар уопуттарын тар5атан, оскуолаларга педагог идэтэ суох гынан баран талааннаах дьону, норуот маастардарын о5о иитиитигэр таба туьаныытын хаачыйыахтаахпыт. Ол курдук, бала5ан ыйыттан учууталлар хамнастарын фондата 30% -на дылы улаатара куутуллэр, онтон алтынньы ыйтан бюджетнай тэрилтэлэр улэьиттэрин хамнаьа 6,5% урдуехтээх.
Мин санаабар, билинни кэм учуутала бэйэтин предметин таьыччы билэр, элбэ5и аа5ар, идэтигэр бэриниилээх, айымньылаах, сана технологиялар кемелерунэн сатаан туьанар буолуохтаах. Билинни оскуола5а компьютеры сатаабат учуутал диэн суох буолуохтаах.
Кэнники сылларга информационнай технологиялары баьылааьынна кедьуустээх улэ ыытылларын хай5ыыбын. Ол курдук, быйылгы уерэх сыла биьиги улууспут уерэхтээьинин эйгэтигэр Информатизация сылынан биллэриллибитэ утуе тумуктэри а5алыа диэн эрэнэбин. Быйыл биьиги улууспут Уерэ5ин управлениета Саха республикатын Президенин Гранын ылбытынан э5эрдэбин тиэрдэбин.
Маны таьынан, оскуолалары бырайыактааһын уонна тутуу нуормалара, СанПиНнар саңардыллан, үөрэнээччилэр уонна педагогтар олохторугар-дьаһахтарыгар, доруобуйаларыгар куттал суох буолуутун хааччыйыыга тэрээьиннэр ыытыллаллар.
Оскуола5а о5о уерэ-кете кэлэр гына оскуолабыт ис-тас кестуутэ, оноьуута тупса5ай, аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттиир буолуохтаах. Быйыл уерэхпит тэрилтэлэригэр капитальнай ремонна республикаттан субсидия 3 мел. 509 тыь.солк., муниципальнай бюджеттан 1000 мел.солк. керулуннэ. Баьаары утары эмиэ угус улэ ыытыллар: электропроводка замера, электроуот уларытыыта, чердактары пропиткалааьын, водоемкость туруоруута уо.д.а. Материально-техническай база сайдыытыгар оскуолалар коллективтара, тереппуттэр, попечителлэр, общественность угус еруттээх улэни ыыталлар.
Быйыл Хадаар нэьилиэгэр сана таас оскуола улэ5э киирэн улууспутугар 8 типовой таас оскуолаланныбыт. Дириннэ сана спортивнай зал олоххо киирдэ. 200 миэстэлээх таас «Улыбка» детсад тутуллара былааннанар.
Уерэнээччи доруобуйатын тупсарыыга суруннээн хас биирдии о5о доруобуйатын туругун чинчийэр, кэтээн корор уонна харыстыыр, тупсарар программалар улэлиэхтээхтэр. Хас биирдии учуутал, иитээччи маны барытын билиэхтээх уонна сатыахтаах. Бу хайысха5а улэ са5аламмыта эрээри, кун бугун хамсааьын бытаан диэн аьа5астык билиниэххэ наада. Угус оскуолалар температурнай режимнара ирдэбилгэ эппиэттээбэт, сылаас туалеттар ахсааннаах оскуола5а бааллар, сылаас аьынан хааччыйыыга уп керуллубутэ - хаачыстыбата тупсуон наада, оскуола ис-тас керунэ хаьаайынныы сыьыаны ирдиир.
Кэнники кэмнэ, статистика кердерерунэн, о5о доруобуйатын туруга мелтеен иьэр. Бу улахан проблема. Маны быьаарарга ейбутун тумэн бары суол-иис тобулуохтаахпыт. Учебнай былаанна физкультура 3-с чааьа киирбитэ олус учугэй диэн сыаналыыбын. Физкультура учууталларыгар анардас уруогунан эрэ мунурдаммакка, результат эрэ иьин буолбакка о5о доруобуйата тупсуутугар бол5омто уураргытыгар, доруобай киьини иитэн таьаарарга сорук туруорабын.
Быйыл республикабытыгар ыытыллыбыт “Школьное питание” куонкуруска кыайаммыт оскуолаларбытыгар о5олору аьылыгынан хааччыйыыбыт тупсуутугар 2 мелуйуен керулуннэ. Ону оборудование быьыытынан оскуолалар тутуохтара.
О5о сайынны сынньаланын тэрийиигэ барыта 27 улэ, сынньалан лаа5ыра 2735 о5ону (75,3%) хабан улэлээтэ. Республика тас еттугэр, республикабыт иьинээ5и санаторийдарга 52 о5о сынньанна.
О5олорбут эт-хаан еттунэн сайдыыларыттан, чел туруктаах буолууларыттан, олоххо бэлэмнэриттэн биьиги олохпут тупсуута, инники сайдыыта улахан тутулуктаах. Анардас оскуола5а эт-хаан сайыннарар уруогунан о5о доруобуйатын кеннербеккун. Бу улэ тас эйгэни кытта биир кэлимник ылсан улэлэстэххэ утуе тумуктээх буолуо5а.
РФ Президенэ Д.А.Медведев 83 №-дээх ФЗ оло5уран оскуолаларга бэйэлэрин дьаьанан олорууларыгар, сыыйа-баайа казеннай, бюджетнай автономнай буолууларыгар сыал-сорук туруорар. Бу сорук биьигини барыбытын сана суурээннэри кердуургэ, эбии дохуоту киллэрэргэ, предпринимательствонан дьарыктанарга, подсобнай хаьаайыстыбалары кууьурдэргэ толкуйдатар. Быйыл 6 школа-сад казеннай, онтон атын оскуолалар бюджетнай буоллулар. Ол гынан баран, уерэтэн керен баран автономнайга кеьууну толкуйданыаххытын наада.
Билинни туругунан уерэх тэрилтэлэрэ бэйэлэрэ юридическай сирэй буолан, туспа бухгалтерияланан хаьаайынныы сыьыаннара тупсан эрэр.
Уерэх тэрилтэтин биир сурун тастан уп киллэрэр хайысхатынан подсобнай хаьаайыстыбаны тэрийии, кедьуустээхтик улэлэтии. Манна кэккэ сылларга бары уьуйааннар, оскуолалар хайысхалаах улэни ыыттылар. Ол курдук, улууспутуттан республиканскай агропрофилированнай оскуолалар Союзтарын чилиэннэринэн Дирин, Телей, Сылан, Амма, Соловьев орто оскуолалара киирбиттэрэ.
Тумукпэр, быйыл улууспут уерэ5ин управлениета “Биьиги сана оскуолабыт” ке5улээьини олоххо киллэриитигэр былаан ылынан, ол былаан олоххо кириитинэн куонкуруска кыттан республикабытыгар биэс бастын иьигэр киирбитин бэлиэтиэхпин ба5арабын. Онон, улэ таьаарыылаахтык барарыгар эрэлим улахан. Бу ке5улээьин барыта ситимнээхтик киирдэ5инэ биьиги инники келуенэ о5олорбут дьо5урдара, кыахтара толору арыллан олоххо бэлэмнээх дьон буола тахсыахтара.
Убаастабыллаах уерэх улэьиттэрэ! Общество бэйэтин инники кэскилин - уунэр келуенэни уерэтиини, иитиини эьиэхэ5э итэ5эйэр. Эьиги куннэтэ керсер айымньылаах улэ5ит уерэнээччилэр олоххо таба суолу булалларыгар кеме, тирэх буоллун, инники олохторугар олук уурдун.
Итинник бэлиэтээн туран улэ5итигэр урдук ситиьиилэри ба5арабын.
Бол5омто5ут иьин махтанабын.