Толордо: Михайлова Туйара

Вид материалаДокументы
Подобный материал:

Хатын-Арыы орто оскуолата



Кини манна олорбут.


Толордо: Михайлова Туйара

8 кылаас уэрэнээччитэ

Салайааччы: Носкова К.П.


Аппааны - 2006.


Сыала:

И.Е.Винокуров торообут-олорбут сирдэрин уврэтии. Соруга:

1. И.Е.Винокуров тупунан материаллары кытта билсиЬии.

2. Хатын-Арыы нэЬилиэгин историятын уврэтии.

Хайа бадарар нэпилиэк, улуус бэйэтэ туох эрэ туспалаах, КИЭ1ГНИК биллибит, сурадырар дьоннордоох буолар.

Бипиги Хатын-Арыы нэпилиэкпит былыр-былыргаттан кун' бугунугэр диэри куех оттоох нуел хочолорунан, киэьг кэрэ алаастарынан, умайар уот курааны билиммэт уйгу-быйагг дойдулаах, утуекэн улэпит дьоннорунан сурадырар.

Манна Хатын-Арыы налыы хонуутутар тереен-уескээн улааппыттара, олорбуттара- саха сирин биллиилээх государственнай деятелэ И.Е. Винокуров, суруйааччы-поэт И.Д.Винокуров-Чадылдан, биллиилээх композитор З.П.Винокуров,РФ утуелээх,СР народнай художнига Эллэй Семенович Сивцев уо.д.а. Итилэртэн биирдэстэрин бипиги биир дойдулаахпыт Саха норуотун упулуччулаах уола, республика салайар улэпитэ Илья Егорович Винокуров уруккута Купадан Ыал билинэтитэ Хатьпг-Арыы нэпилиэгэр тереобутэ, олорбута.

Нам улуупун Хатыкг-Арыы нэпилиэгэ Лена ерупу бата сытар.Манан Лена ©рус хас даданы киэн нэлэмэн хойуу оттоох Ньиирээйик, Харыйалаах, Ойодос, Кыбытыы диэн нуел арыылардаах. Урут да билигин да саха дьоно суопу ииттинэн олоробут.

И.Е.Винокуров дьоно сайынын оттообут отторунан суепулэрин кыстатаары «Ойодос арыыга» кыстыыллара. Бу арыыга элбэх ыал кыстыыра. Ылдьаана — Арамаана Винокуров, Игнатьев Сартаа, Игнатьев Борокуоппай, Игнатьев Тумэппий, Игнатьев Кырсаан, Корякин Бапылай (Бакыас), Корякин Суодэр, Гаврильев Мэхэил, Гаврильев Андрей, Ядрихинскай Борокуоппай, Ядрихинскай Ыстапаан, Ядрихинскай Сиидэр, Ядрихинскай Содуот. Дьэ бу «Ойодос арыыга тохсунньу 1 кунугэр 1896 сыллаахха тереобутэ диэн И.Е.Винокуров-бииргэ тереебут эдьиийэ Маайа ахтыытын Е.Д.Винокурова суруйбута. Маны тапынан Евдокия Дорофеевна ахтарынан, Винокуровтар былыр-былыргыттан Хстугу Сытыган Куол киэн: нэлэмэн хонуутугар сайылыыллара. Уотаччаан Уйбаан уонна Дьогуессэ Винокуровтар дьиэлэрэ биир тиэргэнтгэ тураллара, отгон куруо ненуе Тиит уола Буотукэ Винокуров кэргэттэринээн олороро. Бу ыаллар оччотооду олох быпыытынан суопу иитинэн олорбуттар. Уотуччаан Уйбааннаах (поэт Илья Чадылдан эпэтэ) ардаанан ааннаах улахан саха дьиэлэрэ ипинэн ургулдьу ампаардаада, тапынан уут бабаарыналаада. Дьиэ утга еттугэр улахан титиик баара. Онтон ыаллыы Дьогуессэ (Уотуччаан Уйбаан бииргэ торообут кыра быраата) дьиэтэ хотунан ааннаах, моойторук уобалаах кыра ампаар дьиэ эбит. Ол комулуек опохтоох, ипинэн ургулдьу киирэр ампаардаах. Дьэ бу дьиэдэ Илья Егорович одо саапа ааспыта.

Тиит уола Буотукэ ардааннан ааннаах улахан нуучча дьиэтэ, эмиэ ургулдьу киирэр ампаардаада, ол утары булуус ампаар турара, тэйиччи титиик баара. Бу ус ыал тэлгэпэтэ ус ууттээх куруенэн силбэпэ тогурутуллубут эбит.

Кэлин Илья Егорович тулаайах хаалан баран тастыкг аймахтарын керуутугэр-харайыытыгар сылдьыбыт, угустук олорбут, сылдьыбыт эбит, поэт Илья Чадылдан дьонугар —Винокуров Дорофей Ивановичтаахха. Кинилэр дьиэлэрэ «Батыпал» уулусса 32 нуомэригэр Куонта Кириэс танаратын дьиэтиттэн ардаа тыа садатыгар турара. Бу дьиэ сыпыары тутуллубут нууччалаах саха дьиэтэ симии олбуордаада, тиэргэнигэр сарайдар, ампаардар бааллара.

Сэрии, улэ ветерана 1965-77 сылларга Нам оройуонун исполкомун председателинэн, райком бастакы секретарынан улэлээбит Василий Егорович Колмогоров ахтыытыттан- «Илья Егорович убайын аахха Доропуйдаахха Москваттан уорэнэ сылдьан,

адыйах кэмьгэ кэллэдинэ убайыгар кемолепон атынан от тиэйэрин, суепу уулата сылдьарын» угустук керер эбит. Маны тапынан Доропуй быраата Василий Иванович Винокуров-(хос аата Баака) бэйэтин нэпилиэгэр- «Купадан Ыалга»50 сыллар ортолоругар диэри колхозка бэрэсэдээтэллээбит «Бочуоттаах колхозтаах» диэн чиэстээх ааты ылбыт аймадар эмиэ куруутун сылдьара, кэргэнин, одолорун илдьэ кэлэн сынньанан, куулэйдээн кэлэ-бара сылдьаллара. Бу дьиэ чинг-беде тутуулаах былыр 19 уйэ бутуутун диэки 1890 сылларга тутуллубут Ыстапаапа кулуба (Степан Ефимович Сивцев) дьиэтэ буолар. Аппааныга билигин 19 уйэ тутууларыттан 3 дьиэ баар. Иккис дьиэ-Егор Ионович Сивцев (Маалыкай атыыпыт) дьиэтэ. Ол дьиэни Кыпыл Дэриэбинэттэн 1915 сыллаахха кетурэн адалан 1916-17 сылларга салдаан эбэн туппуттара.

Бу дьиэ билишгэ диэри оскуола- уорэх кыпата буолан, аан мангнай билии-керуу боруогун атыллааччыларга билии храма буолан, хас купун аайы чуораан тыапынан чугдааран, уерэххэ сырдыкка ыныра-угуйа турар. Аппааныга оскуола аһыллыытыгар И.Е.Винокуров

өңөтө улахан. Үһүс дьиэ Куһа5ан Ыал нэһилиэгин баайа Иннокентий Винокуров (Мэндээрэр) кыһыңңигы дьиэтэ, «Харыйалаах» арыыттан 1932 сыллаахха Кыпыл Ынахсыт колхозка котурэн киллэрэн Аппааныга туппуттар. Онон бу ус дьиэ история кэрэпиттэрэ, дьон-сэргэ сэггээрэр, болдомтотун тардар, урукку уйэлэр чулуу пааматынньыктарын быпыытынан сыаналанар кыахтаахтар.

Норуот ытыктабылын ылбыт, биллиилээх государственнай деятель И.Е.Винокуров терообут дойдутун, нэЬилиэгин былыргы тутуулара билиннэ диэри тупалыы тураллар. Маны таЬынан И.Е.Винокуров бэйэтэ эмиэ аймада Дорофей Ивановичтаах дьиэлэрин тапынан билинни ветучасток олодор оччотооду бириэмэнэн улахан дьиэ туттубут эбит. Онно 2,3 сыл кэлэ-бара олоро сыдцьыбыт. Ол дьиэ иннигэр улахан ампаардаа5а. Кэлин ити дьиэни МТС-ка улэлии сылдьан КуИадан Ыал нэһилиэгэр «КыЬыл Ынахсыт» диэн колхоЬу тэрийсэн, ол колхозка дьиэтин; көһөрөн, уопсай олорор дьиэ буолбута диэн тастьиг балта Е.Д.Винокурова ахтар. Оччолорго «Кыһыл Ынахсыт» оройуоңңа аан-бастаан билиңңи «Сельхозтехника» территориятыгай!;; тэриллибитэ, онон ол дьиэ билигин даданы Иван Колмогоров аатынан уулусса 8 нуемэринэн турар. 1996 сыллаахха Илья Егорович тореебутэ 100 саапын туоларыгар мемориальнай дуоска ол дьиэдэ ыиаммыт


Тумук

..



И.Е.Винокуров одо-эдэр сааИа ааспыт «Сытыган» сайылыгЩ одолоро, сиэннэрэ уонна аймахтара тахсан 1978с. ус сэргэни туруорбуттар, ыИыахтаан, ахтан санаан ааспыттар эбит. Мин бу улэттэн олус элбэди биллим холобур «Ойо5ос» арыыга кимнээх олороллорун, И.Е.Винокуров уонна И.Д.Винокуров-Ча§ылЕ,ан аймахтыылар эбиттэрин, билиннги Намселота былыр Куонта Кириэстэн хотугулуу ардаа етт© Къйшл Дэриэбинэдэ диэри КуИадан Ыал нэпилиэгэр киирэрин сана билэттээтим. Бу улэни суруйарбар архыыптан элбэх материаллар

хайыстым, ахтыылары кырдьадастары кытта кэпсэтэн хомуйдуш! И.Е.Винокуров тереобут, олоро, кэлэ-бара сылдьыбыт дьиэлэрин дьон ахтыытыттан тумэн, хомуйан онордум.

Илья Егорович Винокуров аата, кини дьонцо анаммыт олоо норуот номоор тыыннаах.

Тупаныллыбыт литература:

1.АлексеевЕ.Е.-жизньидеятельнотсьИ.Е.Винокурова.Якут 1995с.88сфото 2л. 2.Шапошникова В.Батыпалы билэ5ин дуо?//Э1гсиэли.- 2005с.тохс.18 к

З.Винокурова Е.Д. Убайым туЬунан //Э1ГСИЭЛИ.-1995 с. -алтынньы 21 к.

4.Колмогоров В.Е. Ылдьаа ахтан кэлбит быЬыылаах//Энсиэли. —2003 с. -балаган ыйын 6 к.

5.Попов Г. Ча5ыл5ан ча5ылхай поэзията//Саха сирэ.-2004 с.- от ыйын 30 к. с.88сфото